Rewolucja społeczna czy powstanie niepodległościowe w Królestwie Polskim w 1905

TEMAT: Wśród historyków trwa spór, czy wydarzenia 1905r. były czwartym polskim powstaniem niepodległościowym czy pierwszą na ziemiach polskich rewolucją społeczną. Przytocz argumenty, popierające lub negujące te koncepcje.

Uważam, iż wydarzenia z 1905r. w Królestwie Polskim można nazwać zarówno rewolucją (wewnętrzną walką na ziemiach polskich z władzą), jak i powstaniem (dążenia Józefa Piłsudskiego do odzyskania niepodległości).
U progu XX wieku wśród Polaków ukształtowały się ostatecznie dwie orientacje polityczne. Pierwszej, wiążącej z Rosją nadzieje na autonomię, był Roman Dmowski, drugą, niepodległościową, nastawioną na współpracę z Austrią, kierował Józef Piłsudski. Orientacja niepodległościowa tworzyła w Galicji liczne organizacje paramilitarne, które w chwili wybuchu wojny światowej stały się zawiązkiem polskich oddziałów wojskowych.
Rewolucja 1905r. na ziemiach polskich było to najszersze wystąpienie przeciwko zaborcy w okresie rozbiorowym. W różnych formach objęło wszystkich robotników przemysłowych i rolnych, większość chłopów i inteligencji zaboru rosyjskiego (cechy rewolucji społecznej), wywarło także wpływ na pozostałe zabory – austriacki i pruski – w Galicji demonstrowali i strajkowali robotnicy, a w Wielkopolsce dzieci i młodzież szkolna w masowych strajkach domagała się przywrócenia w szkolnictwie języka polskiego (cechy powstania).
Politycznie rewolucja w Królestwie Polskim była zwrócona przeciwko caratowi (dominowały postulaty: wolności obywatelskiej i autonomii narodowej dla Królestwa Polskiego, wolności słowa, równości, swoboda zebrań publicznych dla organizacji robotniczych, pełni praw dla języka polskiego w życiu publicznym oraz protest przeciwko poborowi Polaków na wojnę rosyjsko-japońską). Natomiast społecznie — głównie przeciwko właścicielom zakładów przemysłowych i majątków ziemskich (dominujące postulaty: poprawa warunków płacy i pracy oraz socjalnego statusu robotnika, 8-godzinny dzień roboczy. Ze strony chłopów — walka o lasy i pastwiska na tle nieuregulowanej kwestii – serwitutów).
W roku 1905 miało miejsce wiele strajków (na wieść o masakrze rosyjskich robotników w Petersburgu, objęły one Warszawę, Łódź, Częstochowę, Zagłębie Dąbrowskie) oraz demonstracji (np.1-majowa). Doszło do starć z wojskiem, w których zginęło kilkudziesięciu robotników. Bojownicy PPS wykonali wiele głośnych zamachów na carskich dygnitarzy i żandarmów, urządzali udane akcje na pociągi, na kasy rządowe, staczali na ulicach miast formalne bitwy w obronie demonstrujących robotników (listopad 1904r. na placu Grzybowskim w Warszawie). Miejsce miały też walki zbrojne (np. walki barykadowe w Łodzi 22-27 czerwca 1905r., gdzie zginęło ponad 150 osób).
Endecja organizowała liczne, patriotyczne manifestacje z okazji narodowych rocznic (np.3-majowe) – przybierały one masowy charakter. Była ona jednak zdecydowanym wrogiem przemian rewolucyjnych. Utworzyła w tym celu Narodowy Związek Robotniczy, który miał na celu m.in. niedopuszczenie do zwycięstwa rewolucji, aby uniknąć wszelkich represji. Przeciwną działalność objęła SDKPiL, której zamiarem było przekształcenie wydarzeń na ziemiach polskich w rewolucje społeczną.
Wielu członków Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej zginęło w walce, na szubienicy (m.in. Stefan Okrzeja, Henryk Baron, Józef Montwiłł-Mirecki), podobnie jak i bojownik SDKPiL Marcin Kasprzak.
Większość działaczy PPS uważała, że należy prowadzić walkę z caratem w ścisłym współdziałaniu z proletariatem rosyjskim o zwycięstwo rewolucji i demokratyzację ustroju w Rosji (ogłoszenie konstytucji, zwołanie sejmu) oraz o autonomię Królestwa Polskiego, ale zrezygnować na razie z programu walki o niepodległe państwo (koncepcja rewolucji). Przeciwko temu wystąpił jednak Józef Piłsudski i jego najbliżsi współtowarzysze (Stanisław Grabski, Stanisław Mendelson, Stanisław Wojciechowski). Przywódca PPS-Frakcji Rewolucyjnej przyjął postawę nacjonalistyczną – twierdził, że każda Rosja (carska, konstytucyjna czy bolszewicka) zawsze pozostanie wrogo nastawiona do Polski. Piłsudski dążył do stworzenia organizacji wojskowej, której zadaniem byłoby przygotowanie kadr dla przyszłego wojska polskiego, a w chwili osłabienia Rosji przez rewolucję przewidywał on wystąpienie zbrojne, oderwanie od Rosji ziem polskich i utworzenie niepodległej Polski (idee powstańcze).
Obok wystąpień robotniczych w miastach na wsi zaktywizował się ruch chłopski. Coraz częściej dochodziło też do współpracy między robotnikami a chłopami.
W walkach brała również udział polska młodzież domagając się nauki w ojczystym języku. Bez zgody władz wprowadzano do szkół język polski, rosyjskich nauczycieli zastępowano polskimi, otwierano także prywatne, polskie szkoły.
Mimo upadku w 1907r. rewolucja spowodowała ustępstwa rządu wobec Polaków – złagodzono rusyfikację, zezwolono na zakładanie prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym, a także na tworzenie polskich stowarzyszeń. Poprawie uległy warunki bytowe proletariatu. Skutkiem wydarzeń z 1905r. było również odnowienie walk zbrojnych o niepodległość.
Do dziś historycy spierają się o to, czym była rewolucja 1905r. na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim – kolejnym powstaniem narodowowyzwoleńczym czy próbą rewolucji społecznej, inspirowanej ideami socjalistycznymi. Według mnie była po części i jednym i drugim. Zachęciła rzesze Polaków do udziału w życiu politycznym, co miało wielkie znaczenie w obliczu nadciągającej wojny, z której Polska wyłoniła się jako państwo niepodległe.