Sekty występujące w Polsce.

Sekty w Polsce - perspektywa społeczna


I. Problemy terminologiczne
1. Zdefiniowanie pojęć i terminologii dotyczącej fenomenu tzw. sekt stwarza olbrzymie trudności. Wynika to z faktu, iż z jednej strony zagadnienie to stanowi zróżnicowaną, niejednoznaczną, skomplikowaną rzeczywistość, z drugiej natomiast brak jest ścisłej i spójnej terminologii w tym zakresie w obrębie socjologii, religioznawstwa i psychologii społecznej oraz innych dziedzin nauk. Bez zdefiniowania zjawiska niemożliwe jest jednak ścisłe określenie przedmiotu badań. Zadanie to jest trudne, ponieważ problematyka sekt obejmuje szereg zjawisk społecznych, pozornie nie powiązanych ze sobą. Sytuacja ta ułatwia grupom nazywanym nowymi ruchami religijnymi, sektami, kultami, grupami manipulacyjnymi i innymi utrzymywanie aury niejasności terminologicznej. Obserwatorzy zjawiska poprzestają najczęściej na opisie religijnych inicjatyw społecznych, przedstawiają ich genezę, zasadnicze idee, nie precyzując jednak całościowej istoty zjawiska. Korzystając z tego, grupy te w sposób dowolny przypisują sobie nazwy kościołów, zborów, stowarzyszeń, związków, organizacji, szkół, centrów czy ośrodków.
Ze względu na zamieszanie pojęciowe, bez ostrych kryteriów i zasad kwalifikacji poszczególne grupy i zbiorowości nazywane są raz kościołami lub innymi związkami wyznaniowymi, innym razem sektą, nowym ruchem religijnym czy też stowarzyszeniem. W społeczeństwie dominuje przekonanie, iż sekty stanowią przejaw anomalii, patologii czy dewiacji osobowościowej lub społecznej. Dla niektórych kryterium rozróżnienia sekty jest, odpowiadające ogólnie panującemu wyobrażeniu, wykorzystywanie wiary wyznawców do celów nie mających nic wspólnego z celami duchowymi, jak na przykład pieniądze, osobiste ambicje, potrzeby seksualne czy polityka. Lecz kryterium to jest nieostre i niepełne.
2. Przy opisie przedmiotowego zjawiska najczęściej używanymi pojęciami są: sekta, kult, denominacja,
Sekta - etymologicznie wyraz "sekta" wywodzi się od łacińskiego czasownika sequor - "naśladować, iść, podążać za kimś". Słownik łacińsko-polski podaje następujące znaczenia słowa secta: "kierunek, droga, postępowanie, zasady". Istnieje również druga etymologia, nawiązująca do słowa secare - "odcinać". Choć rozpowszechniona, ma jednak wtórny charakter. Sequi to "postępować za". Etymologicznie więc sekta oznacza: szkołę, grupę, naukę. "Idąc" za nią członek sekty dokonuje jednak wyboru i oddziela się od społeczności, w której dotąd żył. Tu ma podstawę owa druga etymologia rozpowszechniona w tych środowiskach, które członkowie sekt opuszczają. W łacinie klasycznej wyraz ten nie miał pejoratywnego znaczenia i sugerował dokonany "wybór".
Według Encyklopedii Multimedialnej PWN sekta to grupa wyznaniowa, która oddzieliła się od danej religii, jest hermetycznie zamknięta przed innymi, występuje w niej wyjątkowa rola przywódcy i agresywny prozelityzm.
Słownik Języka Polskiego PWN definiuje sektę w dwóch znaczeniach. Po pierwsze, sekta to grupa religijna, która oderwała się od któregoś z wielkich kościołów i przyjęła własne zasady organizacyjne; odłam wyznaniowy jakiejś religii. W drugim znaczeniu sekta to grupa społeczna izolująca się od reszty społeczeństwa, mająca własną hierarchię wartości, zespół norm zachowania się, silnie akcentująca rolę przywódcy.
Socjologowie uznają zaś, że określenie sekty jest wieloznaczne i dlatego poszczególni autorzy, biorąc pod uwagę silne oddziaływanie czynników historycznych, społecznych i kulturowych podają własne wyjaśnienia. W obrębie socjologii istnieje zgoda co do tego, że sekty mogą pojawiać się nie tylko w społecznościach religijnych. Z tego też względu termin "sekta" bywa używany w kilku znaczeniach - szerszym i węższym. W szerszym znaczeniu sekta to każdy zbiór ludzi pozostający w opozycji do reszty społeczeństwa lub społeczności, w której dana sekta istnieje. Tak pojęta sekta jest więc grupą społeczną, której najistotniejszą cechą jest izolacja w stosunku do pozostałych grup społecznych. Nie chodzi wyłącznie o izolację przestrzenną, lecz o izolację o charakterze światopoglądowym, ideologicznym czy psychologicznym. Natomiast w węższym znaczeniu sektą nazywamy grupę ludzi połączonych wspólnym przeżywaniem stanów zachwytu i uniesień religijnych, która oddzieliła się od oficjalnego kościoła lub wyznania. Tego rodzaju grupy powstają najczęściej na skutek protestu pewnej ilości wyznawców w stosunku do tego, co dzieje się w organizacji eklezjastycznej, a następnie doprowadzają do zerwania z nią i utworzenia nowej organizacji, przybierającej postać sekty.
Niektórzy socjologowie uważają ponadto, że kościół tym się różni od sekty, iż w przeciwieństwie do niej akceptuje istniejący porządek społeczny. Cechą charakteryzującą sektę jest więc dezaprobata wobec świata zewnętrznego.
Do problematyki sekt odnosi się również Kościół Katolicki. W tym podejściu sekta to grupa czy też ruch religijny wyodrębniony z większej religii lub związek wyznaniowy, który oderwał się od któregoś z kościołów czy wspólnot religijnych i przyjął własne zasady doktrynalno - kultyczne i struktury organizacyjne. Z powodów praktycznych sektę definiuje się również jako grupę religijną posiadającą własny indywidualny światopogląd, wywiedziony z nauk jakiejś wielkiej religii światowej, lecz nie tożsamy z nimi. Ponieważ mowa tutaj o grupach swoistego rodzaju, zazwyczaj uważanych za zagrożenie dla wolności obywateli i ogólnie dla społeczeństwa, podejście kościelne charakteryzuje sekty jako wyróżniające się pewnymi szczególnymi zachowaniami. Często mają one strukturą autorytarną, stosują różne formy prania mózgów i kontroli myśli, nacisku grupowego, a także wprowadzają swoich członków w stan poczucia winy i strachu.
W ujęciu potocznym sekta to pojęcie posiadające pejoratywne odniesienia, skojarzenia, a także emocjonalny koloryt. W ciągu wieków sekta była raczej pojęciem neutralnym. Z czasem jednak, gdy działające sekty wykazywały nieraz skrajne formy doktrynalne i kultyczne, pociągnęło to za sobą konflikty z kościołami, systemami państwowymi i społeczeństwem oraz narzuciło pojęciu wymiar pejoratywny. Obciążenia negatywne funkcjonują obecnie również z uwagi na działanie między innymi sekt destrukcyjnych o charakterze antyspołecznym, antypaństwowym i antywychowawczym.
W Polsce na gruncie prawa pozytywnego pojęcie sekty nie istnieje. W prawodawstwie nie stosuje się terminu "sekta". Ustawodawca polski w żadnym z obowiązujących aktów prawnych nie podał znaczenia tego terminu, nie dokonał wykładni autentycznej. Podjęto jednak próbę zdefiniowania sekty kryminogennej. Jest to zespół ludzi powiązanych ze sobą wspólnym, z reguły uformowanym przez nich światopoglądem oraz stałymi bądź okresowymi formami kultowymi, pseudokultowymi oraz organizacyjnymi, zaś cele działania tego zespołu bądź formy realizacji wynikające z ich światopoglądu, zachowań kultowych lub pseudokultowych, nie są uznane przez państwo oraz są sprzeczne z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.
Kult - o ile sekta jest próbą powrotu danej religii do jej źródeł (jak to bywa w wypadku sekt chrześcijańskich), to kult bierze radykalny rozbrat z dominującą w danym kraju tradycją religijną, sięga do orientalnych czy neopogańskich inspiracji. Kulty to dalszy etap indywidualizacji życia religijnego. Mają luźną, amorficzną i często nieokreślona strukturę organizacyjną. Brak jest typowego dla sekt aktu wstępowania, ale jest moment wyboru pewnego światopoglądu. Kulty bowiem są opozycją nie tylko religijną, ale także naukową, np. alternatywne metody lecznicze, astrologia, ruch ukrytego potencjału człowieka. Z tych powodów trudno posługiwać się tym terminem.
Denominacja - to dość duża grupa, posiadająca już ustabilizowaną strukturę, będąca daleko bardziej akceptowalna przez społeczeństwo, odznaczająca się tolerancyjnością wobec innych podobnych grup, posiadająca zawodowe duchowieństwo. W powojennej literaturze można spotkać termin denominacja określający po prostu "mniejszość religijną", ale w świetle powyższej definicji wydaje się nieuprawnione stosowanie tego terminu do omawianego zjawiska.
psychologicznych mających na celu wzbudzenie w niej (lub w nich) zaufania i lojalności względem "manipulatora" poprzez wyzyskanie jej niewiedzy i zdobycie w niezauważalny dla jednostki (grupy)
3. Niewątpliwie każda z wyżej przedstawionych definicji sekty, , kultu, denominacji, zawiera cenne elementy przybliżające do całościowego opisu zjawiska. Jednocześnie określenia te nie wyczerpują fenomenu działalności grup, które mogą mieć charakter religijny, parareligijny, terapeutyczny, ekonomiczny, a nawet polityczny, a ich działalność budzi zaniepokojenie opinii publicznej. Odwoływanie się wyłącznie do religijnego charakteru grupy jako wyróżnika zamazuje obraz rzeczywistości. Dlatego celowe wydaje się wypracowanie własnej definicji, która wykorzysta dotychczasowe osiągnięcia nauki w tym zakresie i odpowiadać będzie w całości skomplikowanemu charakterowi zjawiska.
Podsumowując powyższe rozważania należy podkreślić niezbędność posługiwania się jedną, w granicach możliwości, spójną definicją. Najwłaściwsze wydaje się odwołanie do pojęcia sekty, lecz w oderwaniu od dotychczas stosowanego rozumienia potocznego, słownikowego czy socjologicznego. W szczególności dotyczy to etapów opracowania i realizacji polityki państwa w zakresie tego zjawiska.
Wobec powyższego za sektę można uznać każdą grupę, która posiadając silnie rozwiniętą strukturę władzy, jednocześnie charakteryzuje się znaczną rozbieżnością celów deklarowanych i realizowanych oraz ukrywaniem norm w sposób istotny regulujących życie członków; która narusza podstawowe prawa człowieka i zasady współżycia społecznego, a jej wpływ na członków, sympatyków, rodziny i społeczeństwo ma charakter destrukcyjny.

II. PRZYCZYNY POWSTAWANIA I ROZWOJU SEKT
Pytanie o przyczyny powstawania sekt i źródła ich atrakcyjności jest zagadnieniem złożonym, na które na przestrzeni ostatnich lat próbowano wielokrotnie udzielić odpowiedzi. Zjawisko powstawania sekt jest procesem skomplikowanym i nie istnieje żaden wzorzec, w oparciu o który następuje ich rozwój. Sekty to reakcja na bardzo wiele czynników w otaczającej rzeczywistości, jednak nie sposób kompleksowo i jednoznacznie wyjaśnić istoty ich fenomenu. Przyczyn powstania sekt i ich aktywnego rozwoju doszukiwać się można z jednej strony w realizacji uprawnień wolnościowych gwarantowanych przez systemy demokratyczne, skutecznie wykorzystywanych przez grupy o charakterze sekt. Z drugiej strony zjawisko to jest odpowiedzią na słabość dotychczas obowiązujących norm moralnych, społecznych oraz kryzys wartości współczesnego świata. Powodem może być w tym wypadku brak spełnienia oczekiwań indywidualnych i grupowych przez dotychczas istniejące struktury społeczne, w szczególności rodziny, tradycyjne wyznania religijne i instytucje edukacyjno-wychowawcze.
Na przyczyny powstawania i rozwoju sekt można patrzeć z punktu widzenia ustroju państwa, przeobrażeń społecznych oraz indywidualnych potrzeb i aspiracji człowieka.

III. KLASYFIKACJA I STRUKTURA SEKT
1. Klasyfikacja sekt
Występujące w Polsce sekty można dzielić według różnych kryteriów. Podane poniżej podziały z całą pewnością nie są wyczerpujące, mają jednak pomóc w objęciu tak skomplikowanego zjawiska społecznego, jakim są sekty. Jednocześnie należy zaznaczyć, że zakwalifikowanie doktrynalno - światopoglądowe określonej grupy do danej kategorii nie upoważnia do uznania jej za sektę - decydujące znaczenie ma bowiem przyjęte na potrzeby tego raportu kryterium destrukcyjności grupy, o którym była mowa wyżej.
1) z uwagi na stosunek do religii sekty dzielą się na: sekty religijne, sekty pozareligijne, sekty synkretyczne.
a. sekty religijne
a) ze względu na przyczyny powstania dzielone są na:
-powstałe w wyniku schizmy w ramach macierzystego wyznania czy szerzej religii;
-tworzone równolegle do istniejących wyznań jako samoistne, autonomicznie nowe religie.
b) ze względu na źródła oraz przedmiot kultu dzielone są na:

*wywodzące się z chrześcijaństwa - jest to dość zróżnicowana grupa ruchów, które głoszą, że dopiero na ich przykładzie dokonuje się wypełnienie idei chrystianizmu, albo które uważają, że dopełniają lub twórczo rozwijają dzieło, którego Jezus, w ich przekonaniu, nie doprowadził do końca;
*wschodnie - nawiązujące do religii Dalekiego Wschodu, zwłaszcza buddyzmu i hinduizmu. Większość z nich powstała w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w Stanach Zjednoczonych;
*islamskie - sięgające do tradycji muzułmańskiej;
*neopogańskie - są to ruchy nawiązujące do religii prasłowiańskich;
*ekologiczne - głoszące idee głębokiej ekologii, często o charakterze panteistycznym, odwołujące się do religijnej lub quasi-religijnej motywacji;
*neodeistyczne - nawiązują w swych wyznaniach wiary do zasad siedemnastowiecznego deizmu;
*wywodzące się z indywidualnych objawień - zostały założone przez osoby, których udziałem stało się silne doświadczenie religijne - objawienie. Wokół głoszonych przez założyciela treści tego objawienia skupia się pewna liczba członków i podejmują oni pracę nad stworzeniem bardziej lub mniej sformalizowanej wspólnoty, charyzmat założyciela jest przy tym silny, potrafi on przelać swoje doświadczenie w bardziej trwałe ramy organizacyjne; *czciciele UFO - wierzą w istnienie pozaziemskich cywilizacji i interpretują historyczne religie ludzkości jako odmianę ich własnej wiary w przybyszów z kosmosu, niekiedy przekonania te przybierają postać tezy o stałych kontaktach pozaziemskich istot z ziemianami;
*teozoficzne, okultystyczne i różokrzyżowców - nawiązujące do tradycji ezoterycznych, alchemii, magii i spirytyzmu;
*satanistyczne - zróżnicowane w swoim charakterze, począwszy od młodzieżowej kontestacji i mody, stanowić mogą ilustrację dla nurtów metalowej muzyki, lecz przede wszystkim są one formą kultu natury, kultu siły i buntu przeciw ich zdaniem - mieszczańskiej, pruderyjnej, zakłamanej i chrześcijańskiej (także rozumianej jako kult litości) cywilizacji, lub kultu wszelkiego zła nieosobowego czy też osobowego widzianego w szatanie i jego aniołach; *grupy o charakterze mieszanym - są to grupy, w których doktrynie religijnej obecne są najróżniejsze wątki religijne, zaczerpnięte z różnych tradycji religijnych; brak dominującej tradycji religijnej powoduje, że dość trudno dokonać klasyfikacji, wiele z nich łączy się światopoglądowo z duchowością New Age.
b. sekty pozareligijne
W zakresie sekt pozareligijnych niemożliwe jest dokonanie podziałów w sposób, w który poszczególne elementy wzajemnie by na siebie nie zachodziły. W związku z tym przedstawione zostaną jedynie pewne grupy, charakterystyczne ze względu na kierunki ich działalności:

*psychoanalityczne lub pseudopsychoanalityczne - chcą wyzwolić podświadomość z jej słabości poprzez techniki parapsychologiczne, będące w opozycji do klasycznej psychologii i psychoanalizy,
· terapeutyczne - proponują różnego rodzaju terapie czy też treningi, które spowodować mają uleczenie z chorób, porzucenie nałogów, odmłodzenie, poszerzenie pamięci, rozwinięcie zdolności medialnych, uzdrowienie chorobowych stanów psychicznych,
· ekonomiczne - wykorzystujące techniki manipulacji, oraz metody wpływu grupy w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści majątkowych,
· edukacyjne - prowadzą działalność edukacyjną w formie szkół, uczelni, szkoleń, kursów, wprowadzając własne techniki i metody nauczania,
· polityczne -prowadzą działalność o charakterze politycznym w celu uzyskania odpowiednich wpływów na sytuację państwa,
· alternatywne - proklamują organizację życia radykalnie różną od społeczeństwa oraz istniejących stosunków międzyludzkich,
· uzdrowicielskie - proponują terapie odwołujące się do metod irracjonalnych, albo dalekich od naukowych.
c. sekty synkretyczne
· Kategoria ta odnosi się do tych sekt, których doktryna łączy w sobie elementy różnych form aktywność religijnej i pozareligijnej. Grupy te charakteryzują się głoszeniem przekonań religijnych lub pozareligijnych z jednoczesną aktywnością na polu pozareligijnym, pozornie nie mającym żadnego związku z religią. Można powiedzieć, że sekty tego typu mają wiele fasad, które są wykorzystywane w zależności od potrzeb.
2) ze względu na stosunek doktryn wobec istniejące świata, sekty dzielą się na: odrzucające świat i afirmujące świat.
a. odrzucające świat:
· sekty, które dążą do zmiany świata poprzez samodoskonalenie się i stymulowanie doskonalenia pozostałych członków danego społeczeństwa zgodnie z określoną doktryną, systemem swoich norm moralnych wspartych przyjętymi formami rytualnymi,
· sekty wyróżniające się postawą agresywną wobec świata zewnętrznego,
· sekty, które absolutnie nie cenią świata zewnętrznego i dążą wobec tego do usunięcia się z tego świata, są to między innymi tzw. sekty apokaliptyczne, które przepowiadając bliski kataklizm oferują swym adeptom możliwość ucieczki fizycznej bądź duchowej,
b. afirmujące świat.
3) ze względu na stosunek do wartości uznawanych przez społeczeństwo sekty dzielą się na:
· konwertystyczne - przekonane o możliwości uczynienia świata lepszym poprzez zmianę człowieka, misyjną działalność moralizatorską i wychowawczą,
· adwentystyczne - głoszące bliski koniec świata, opozycyjnie nastawione wobec tradycyjnych religii, zasad ustrojowych, organizacji państwowych i militarnych,
· pietystyczne - izolujące się od świata zewnętrznego, skoncentrowane na wspólnych, wewnętrznych przeżyciach mistycznych,
· gnostyczne - ceniące wiedzę, wartości intelektualne, nie izolujące się od społeczeństwa.
2. Struktura sekty
Struktura sekty jest strukturą grupową. Może być ona nadana lub powstać samorzutnie w wyniku interakcji członków grupy. Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje struktur grupowych: strukturę władzy, socjometryczną, komunikowania się i awansu.
1) Struktura władzy
Może występować zarówno w grupach posiadających strukturę formalną, jak i w grupach nieformalnych. W grupowej strukturze władzy w sekcie istnieją różne podstawy, na których opierać się może władza jednej osoby nad drugą:
· przestrzeganie przez ludzi tkwiących w strukturze władzy pewnych norm społecznych, które przyswoili sobie jeszcze w okresie dzieciństwa;
· posiadanie wiedzy, która czyni jednego z członków grupy ekspertem;
· możliwość nagradzania osoby zajmującej niższą pozycję poprzez osobę zajmującą wyższą pozycję w hierarchii władzy;
· możliwość kary;
· identyfikacja osoby stojącej niżej w hierarchii z osobą postawioną wyżej w tej hierarchii.
2) Struktura socjometryczna
W większości sekt stwarza się złudzenie, że cała struktura grupy jest socjometryczna. Ukrywa się prawdę o silnej i zwartej strukturze władzy, której podlegają członkowie grupy. Namiastka wyborów, na dopuszczalnych przez centralny zarząd grupy poziomach, postawienie na niższych szczeblach władzy ludzi cieszących się autorytetem oraz silna propaganda połączona z "kreowaniem" liderów, ma stworzyć złudzenie dobrowolności i spontaniczności w budowaniu całej struktury grupy. Wokół istniejącej hierarchii władzy skupia się często dodatkowa struktura, faktycznie zbudowana socjometrycznie. Jej członkowie jednak muszą pozostawać w absolutnym posłuszeństwie wobec wskazówek przywódców. W psychologii społecznej wyróżnia się trzy warunki tzw. ślepego posłuszeństwa wobec autorytetu, nawet z zupełnym pogwałceniem własnego wyobrażenia o sobie i świecie. Są to:
· obecność prawowitego autorytetu, któremu się ufa;
· zaakceptowanie relacji ról, zgodnie z którą członek grupy wypełnia zadania opracowane przez kogoś innego - następuje wówczas zrzeczenie się odpowiedzialności;
· istnienie określonych i jasnych norm grupowych, które określają wzajemny stosunek osób i zasady postępowania.
Wszystkie te trzy warunki idealnie nieomal spełnia sekta. Tam pojawia się tak silne związanie "ja" z grupą, że jednostka zaczyna się kierować normami postępowania grupy, często wbrew rozumowi czy dotychczasowym przekonaniom.
3) Struktura komunikacyjna
Kształtuje się w wyniku różnicy liczby informacji dochodzących do danych pozycji i liczby kanałów wiążących poszczególne pozycje z innymi. Bardziej scentralizowane struktury komunikacji prowadzą do pojawiania się mniejszej ilości błędów w trakcie działania grupy.
Osoby zajmujące centralne pozycje w strukturze są częściej postrzegane jako kierownicy grup niż osoby zajmujące pozycje peryferyjne. Struktura komunikacyjna w sektach odgrywa bardzo ważną rolę. Tylko niektórzy z członków sekty znają prawdziwy cel i zamiary przywódców. Wtajemniczenie ich w tego typu informacje czyni z nich funkcjonariuszy sekty, "obsługujących" resztę wyznawców. Struktura komunikowania wiąże się w przypadku sekty z jej wielowarstwową nauką: dla wybranych i dla szerokich kręgów wyznawców. Pewne prawdy, dotyczące dochodów grupy, sposobu życia przywódcy, problemów z prawem karnym, technik manipulacyjnych praktykowanych w czasie seansów i spotkań wspólnoty, są celowo i na zawsze ukryte przed wyznawcami.

ZAKOŃCZENIE
1. Wszystkie przedstawione w niniejszym raporcie fakty i opinie świadczą o tym, iż sekty to problem niezwykle skomplikowany, niejednorodny, wielopłaszczyznowy a przez to trudny do całościowej oceny - począwszy od olbrzymiego wachlarza terminologicznego, którym z jednej strony posługują się same sekty, z drugiej osoby i instytucje badające ich zachowania, poprzez formy prawne aktywności sekt oraz rzeczywisty zakres ich działalności, aż do tego co wzbudza największe kontrowersje i obawy społeczne a także sprzeciw samych sekt: to szkodliwa, destrukcyjna a czasami wręcz pozaprawna działalność sekt. Mając więc za zadanie charakterystykę zjawiska sekt, niemożliwe było skupienie się tylko i wyłącznie na jednym z jego wątków.
Szkodliwość społeczna, bezprawne i niejednokrotnie kryminalne zachowania członków i sympatyków sekt znajdują swoje odzwierciedlenie w poczuciu zagrożenia ze strony polskiego społeczeństwa, o czym świadczą wyniki przeprowadzonych badań opinii publicznej. Poczucie to wzmocnione jest poprzez brak informacji i często bezradność organów ścigania. Nie oznacza to bynajmniej, że organy państwa nie dostrzegają zagrożeń związanych z działalnością sekt w Polsce i nie podejmują żadnych kroków ażeby im przeciwdziałać. Organy państwa w żaden sposób nie naruszają jednak konstytucyjnych gwarancji wolności sumienia i religii. W szczególności działania państwa nie mają na celu ocenę prawdziwości czy słuszności głoszonych przekonań religijnych lub światopoglądowych. Ta sfera pozostaje całkowicie poza zainteresowaniem służb państwowych. Państwo w sprawach przekonań religijnych i światopoglądowych swoich obywateli pozostaje bezstronne.
Organy administracji zobowiązane są do zapewnienia przestrzegania porządku prawnego w państwie prawa jakim jest Rzeczpospolita Polska. Sekty będące zagrożeniem dla obywateli prowadzą działania łamiące podstawowe normy tego porządku. Wobec powyższego państwo poczuwa się do obowiązku ochrony swoich obywateli przed tymi zagrożeniami.
2. Działania organów państwa w zakresie problematyki sekt podzielić można na: działania w zakresie diagnozy zagrożeń ze strony sekt i skutków ich działań, pomoc ofiarom sekt i ich rodzinom, zwalczanie przestępczej, bezprawnej i szkodliwej działalności sekt oraz prewencję.
1) Działania państwa w zakresie diagnozy zagrożeń ze strony sekt i skutków ich działań
Wyrazem dostrzeżenia problemu zagrożeń ze strony sekt było powołanie Międzyresortowego Zespołu do Spraw Nowych Ruchów Religijnych, utworzonego na podstawie zarządzenia Nr 78 Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 sierpnia 1997 r. (M.P. Nr 54, poz. 513). Międzyresortowy Zespół do Spraw Nowych Ruchów Religijnych jest organem opiniodawczo-doradczym Prezesa Rady Ministrów. Celem Zespołu jest diagnoza i analiza istniejących zagrożeń ze strony niektórych nowych ruchów religijnych i ich wpływu na jednostkę, rodzinę i społeczeństwo, oraz wypracowanie metod skutecznego przeciwdziałania tym zagrożeniom i sposobów niwelowania skutków działalności destrukcyjnych sekt. W zakresie swoich zadań Zespół współpracuje z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pomocą ofiarom sekt i ich rodzinom, oraz z wyspecjalizowanymi ośrodkami naukowymi, a także nawiązał kontakty ze swoimi odpowiednikami w innych krajach europejskich. Zespół nawiązał też kontakty robocze z Sekretariatem Episkopatu Polski i Polską Radą Ekumeniczną. Przewodniczącym Zespołu jest podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. W jego skład wchodzą przedstawiciele: Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, Ministra Zdrowia, Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Spraw Zagranicznych. W pracach Zespołu biorą udział również przedstawiciele: Komendy Głównej Policji oraz Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny.
Zespół prowadząc diagnozę i rozpoznanie istniejących w Polsce zagrożeń ze strony sekt, realizuje to zadanie poprzez swoich członków na poziomie poszczególnych resortów reprezentowanych w Zespole. Spływające informacje i dane z resortów zaangażowanych w prace Zespołu pozwalają określić i ocenić rzeczywiste niebezpieczeństwo ze strony sekt oraz sfery życia społecznego, w których te zagrożenia występują. Poszczególne resorty dokonują bieżącego rozpoznania tych zagrożeń, wykorzystując do tego celu własne kompetencje i środki materialne. Szczególna odpowiedzialność za realizację tego zadania spoczywa na Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji (w tym na pionie Policji) oraz Ministerstwie Sprawiedliwości. Lokalne Komendy Policji na bieżąco informują Komendę Główną Policji o przypadkach zaistnienia przestępstw kryminalnych związanych bezpośrednio lub pośrednio z działalnością sekt oraz ustalonych sprawcach tych czynów.
Również Ministerstwo Edukacji Narodowej, za pośrednictwem kuratorów oświaty, prowadzi obserwację sekt aktywnych na terenie placówek opiekuńczo - wychowawczych. Także Ministerstwo Obrony Narodowej w ramach prowadzonego rozpoznania uwzględnia uczestnictwo w sektach żołnierzy w czynnej służbie wojskowej.
2) Działania państwa w zakresie pomocy ofiarom sekt i ich rodzinom
W zakresie profilaktyki uzależnień od sekt i resocjalizacji ich ofiar nie został do tej pory stworzony specjalny program. W stosunku do ofiar oddziaływań takich grup oferowana jest pomoc psychiatryczna w ramach dostępnej sieci usług psychiatrycznych, a więc głównie w licznej sieci poradni zdrowia psychicznego, oraz inne formy pomocy psychiatrycznej.
Opracowany został również projekt nowelizacji programu ochrony zdrowia psychicznego, który zakłada m.in. rozwijanie i uczenie kompetencji psychologicznych i społecznych, umożliwiających jednostce lepsze wykorzystywanie własnych możliwości, a także skuteczne radzenie sobie z wymogami życia, ze stresem, z krytycznymi wydarzeniami i sytuacjami oraz zagrożeniami patologią. Program ten pozwoli na stosowanie działań profilaktycznych i zapobiegawczych w stosunku do zagrożeń wynikających z przedstawionego raportu. Pełnomocnik Rządu do Spraw Rodziny wspiera natomiast finansowo organizacje społeczne w zakresie prowadzenia ośrodków pomocy o charakterze informacyjnym, konsultacyjnym, terapeutycznym i rehabilitacyjnym.
3) Działania państwa w zakresie zwalczania przestępczej, bezprawnej i szkodliwej działalności sekt.
Organy ochrony prawnej podejmują z urzędu i na wniosek działania w celu zwalczania nielegalnej aktywności sekt. Jednostki prokuratury oraz Policja w całym kraju prowadzą czynności procesowe w każdej sprawie, w której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. W ramach istniejącego prawa organy państwa nie mają jednak możliwości ścigania każdego czynu o szkodliwym charakterze, jeśli nie posiada on znamion czynu zabronionego - a tak jest w większości przypadków zachowań obserwowanych w sektach. Nie każde popełnione przez sektę nadużycie stanowi naruszenie prawa. Jednak tam, gdzie dochodzi do naruszania prawa, organy ścigania interweniują w zakresie swoich uprawnień, wykorzystując dostępne instrumenty prawne.
Ponadto Ministerstwo Sprawiedliwości - Departament Spraw Rodzinnych i Nieletnich w cyklu szkoleń odbywających się od 1996 roku dla pracowników zakładów poprawczych, rodzinnych ośrodków diagnostyczno - konsultacyjnych i kuratorów, uwzględnia problemy zagrożeń społecznych wynikających z działalności sekt.
4) Działania państwa w zakresie prewencji zagrożeń ze strony sekt.
W celach prewencyjnych w niektórych kuratoriach oświaty (w ramach wydziałów lub zespołów ds. profilaktyki) podjęto działania w następujących formach:
· szkolenia dla wizytatorów (w ramach planu pracy kuratoriów),
· szkolenia dla pedagogów szkolnych, wychowawców, doradców metodycznych oraz pielęgniarek szkolnych i środowiskowych,
· spotkania z rodzicami (prelekcje, pogadanki, zebrania szkolne),
· warsztaty i seminaria dla pedagogów szkolnych i nauczycieli oraz dyrektorów szkół,
· zajęcia psychoedukacyjne i terapeutyczne dla młodzieży prowadzone przez pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych,
· dyżury specjalistów (przedstawicieli ośrodków informacji oraz pracowników oświaty),
· publikacje w lokalnych czasopismach oświatowych,
· uwzględnianie problematyki nowych ruchów religijnych w programie studiów podyplomowych oraz kursów kwalifikacyjnych dla nauczycieli,
· podejmowanie problematyki zagrożeń w ramach godzin wychowawczych, na lekcjach wychowania obywatelskiego oraz lekcjach religii i etyki,
· uruchomienie telefonu zaufania.
W ramach działań informacyjnych, profilaktycznych i terapeutycznych kuratoria oświaty nawiązały współpracę z organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami oraz mediami. Ministerstwo Edukacji Narodowej w ramach posiadanych możliwości wspiera działalność organizacji pozarządowych zajmujących się sektami. W wykazie zadań państwowych zlecanych przez MEN jednostkom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych zostało umieszczone zadanie określone jako realizowanie środowiskowych programów wychowawczych w zakresie zapobiegania zagrożeniom ze strony sekt.
3. Ze względu na złożony charakter zjawiska sekt, jak również fakt, iż ich aktywność ukierunkowana jest na niemal wszystkie sfery życia społecznego trzeba mieć pełną świadomość, iż przedstawione powyżej działania organów państwa nie są w pełni wystarczające w zakresie przeciwdziałania całemu spektrum zagrożeń ze strony sekt. Jednakże ze względu na specyfikę zjawiska podjęcie jakichkolwiek kroków nie może być działaniem uderzającym w konstytucyjnie zagwarantowane wolności, uprawnienia i swobody obywatelskie. Do organów państwa nie należy ocena prawdziwości czy słuszności głoszonych przekonań. Zadaniem organów państwa jest jedynie ochrona swoich obywateli przed wszelkimi formami patologii, naruszeniami porządku prawnego i społecznego.
Dotychczasowa analiza prowadzi do wniosku, iż możliwe są skuteczniejsze działania organów państwa w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom ze strony sekt. Można tu wymienić:
· włączenie do składu Międzyresortowego Zespołu do Spraw Nowych Ruchów Religijnych przedstawicieli Komendy Głównej Policji, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Pracy, Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny oraz Głównego Urzędu Ceł,
· utworzenie bazy danych o sektach w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji,
· ścisła współpraca z ośrodkami naukowymi oraz organizacjami pozarządowymi zajmującymi się sektami,
· utworzenie specjalnych publicznych ośrodków terapeutycznych dla ofiar sekt i ich rodzin oraz wspieranie finansowe utworzenia i działalności ośrodków prowadzonych przez organizacje pozarządowe, prowadzących tzw. terapię wyjścia,
· uznanie przez organy ochrony zdrowia "syndromu sekty" za jeden z wymagających leczenia skutków uczestnictwa w sekcie,
· wprowadzenie profilaktyki uzależnienia od sekty oraz syndromu sekty do nauczania na studiach medycznych,
· skuteczniejsze i bardziej zdecydowane wykorzystywanie obecnych instrumentów prawnych do zwalczania nielegalnej działalności sekt,
· rozważenie możliwości penalizacji zjawisk związanych z destrukcyjnym oddziaływaniem psychologicznym,
· wyposażenie sędziów, prokuratorów i policjantów w wiedzę umożliwiającą im skuteczne zwalczanie patologii w sektach,
· podjęcie działań kontrolnych w zakresie przestrzegania przez osoby prawne tworzone przez sekty oraz przywódców sekt w szczególności przepisów podatkowych, celnych, oświatowych,
· włączenie problematyki zagrożeń ze strony sekt do programów szkolnych i wychowawczych,
· przeprowadzenie akcji informacyjnej dla uczniów i rodziców, z włączeniem do niej mediów,
· uruchomienie cyklu szkoleń o sektach dla osób stykających się z tym problemem, głównie nauczycieli i wychowawców.
Ponadto za konieczne należy uznać:
· opracowanie programu spójnej polityki państwa w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom ze strony sekt,
· właściwą i ścisłą koordynację działań organów państwa, również we współpracy z samorządami lokalnymi, organizacjami pozarządowymi oraz placówkami naukowymi,
· podjęcie intensywnych działań w tym zakresie na poziomie międzynarodowym w ramach instytucji europejskich, oraz w ramach porozumień z rządami innych państw, w szczególności tych, które posiadają zorganizowane struktury działające w przedmiotowym zakresie, takimi jak Francja, Belgia i Austria.