Zewnętrzne i wewnętrzne przyczyny upadku Rzeczpospolitej w XVIII w.

W XIX w. powstały dwa poglądy, dotyczące przyczyn upadku Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVIII w.: Szkoła Krakowska upatrywała przyczyny upadku w przyczynach wewnętrznych, natomiast Szkoła Warszawska za decydujące uznała przyczyny zewnętrzne. Uważam, że na upadek Rzeczpospolitej wpłynęły zarówno przyczyny wewnętrzne takie jak słabość władzy królewskiej, oraz zewnętrzne czyli ingerencje państw np. ościennych. Powolny upadek rozpoczął się jeszcze w XVII w. po wojnach z Turcją, Szwecją i Rosją. Praca ta dotyczy Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego.
XVIII w to wiek panowania Wettinów, Stanisława Leszczyńskiego oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego. Gospodarka w Rzeczpospolitej nie była na wysokim poziomie. Podczas, gdy Europa Zachodnia wchodziła w kapitalizm, manufaktury były wykształcone
i czerpano z nich zyski, to w Polsce zniszczonej wojnami XVII w. dopiero zaczynały powstawać pojedyncze manufaktury, które na dodatek produkowane towary sprzedawały
na niewielkim rynku – w latyfundiach. Przynosiły więc niewielkie dochody i często upadały. August II Sas (1697-1733) miał ważniejsze sprawy na głowie niż podniesienie polskiej gospodarki do chociaż średniego poziomu. Wettin nie dbał o Polskę, gdyż była ona dla niego tylko zapleczem wojskowym w razie wojny i środkiem do celu – zajęcia Inflant. Właśnie
w wyniku dążenia do zapanowania w Inflantach, wybuchła wojna północna w 1700r. Działania wojenne toczyły się na terenie Polski. Wojska Saksonii, Rosji i Szwecji maszerowały przez kraj i pustoszyły go, choć Polska nie opowiedziała się po żadnej stronie
i nie brała udziału w walkach. Ukazała się tutaj także niestabilność polskiej szlachty. Powstały dwie konfederacje generalne. Jedna poparła Stanisława Leszczyńskiego (1704)
z protekcji szwedzkiej, a druga stanęła za Augustem II. Leszczyńskiego osadzono na tronie, jednak już po niedługim czasie Sas odzyskał koronę. Ale sytuacja powtórzyła się
w momencie, kiedy po śmierci Augusta II zostali wybrani dwaj królowie: Stanisław Leszczyński (tym razem popierany przez Francję) i August III (1734-1763). Za czasów Augusta II wprowadzono podatki: pogłówny (od liczby osób) w Koronie i podymny (od liczby domów) na Litwie. Wszystko byłoby dobrze, gdyby nie to, że podatki były pobierane według spisów pochodzących jeszcze sprzed wojen XVII w., gdyż dane ze spisów różniły się bardzo ze stanem faktycznym. Wpływy z podatków w porównaniu z innymi państwami były małe, wręcz śmieszne. W porównaniu z najbliższymi sąsiadami: Rosją i Prusami stosunek wynosił 1:6. Za króla Poniatowskiego (1764-1795) wprowadzano różne reformy, jednak na wszystko potrzeba było zgody Katarzyny II. Polskę osłabiały konflikty na tle religijnym, ponieważ Polakom brakowało tolerancji religijnej. Byli oni zmuszani siłą i restrykcjami (np. wywozem
na Sybir) przez króla do tolerancji religijnej. Kolejnym wydarzeniem, które nie wpłynęło korzystnie na sytuację króla, który chciał umocnić swoją pozycję, było zawiązanie
50 konfederacji w Barze w 1768r. Wymierzona przeciw królowi, broniła złotej wolności szlacheckiej, katolicyzmu i chciała rezygnacji z pomocy Rosji. Konfederacja spowodowała wyniszczenie gospodarcze kraju, zakończył się klęską i był pretekstem do pierwszego rozbioru Polski. W tym samym czasie wybuchło powstanie chłopskie. Chłopi napadali
na dwory, mordowali szlachtę, grabili i niszczyli wszystko. Podziały społeczeństwa były bardzo widoczne, a jeszcze bardziej widoczne były kolosalne różnice w prawach poszczególnych warstw społ.. W Polsce rosło niezadowolenie. Chciano usunąć króla
z urzędu i uwolnienia państwa od wpływów Rosji. Opozycja rosła w siłę. A jednocześnie szlachta nie tworzyła jednolitego frontu, lecz istniały trzy stronnictwa. Każde z nich miało swoją koncepcję zmian (lub ich bark) oraz poparcie, które miało im pomóc (np. pomoc udzielona przez Rosję). Po I rozbiorze (5 VIII 1772) postanowiono rozpocząć przeprowadzanie reform w celu ochrony państwa w takim kształcie w jakim zostało. Wtedy powstała Rada Nieustająca, która ograniczała i tak skromną władzę króla. Jednocześnie stała się początkiem nowoczesnego rządu. Kolejnym wydarzeniem, które osłabiło Polskę była konfederacja Targowicka (14 V 1792) zawiązana w Petersburgu przez ludzi nie zgadzających się na postanowienia Konstytucji 3-go Maja, a przeniesiona później
do Targowicy. Zawiązanie konfederacji spowodowało wybuch wojny domowej. Straż Praw (stworzona podczas obrad Sejmu Wielkiego [1788-1792] na wzór Rady Nieustającej) postanowiła o przystąpieniu króla polskiego do Targowicy co spowodowało upadek opozycji
i emigrację wielu znanych ludzi związanych z królem. W następnym roku podpisano kolejny akt rozbiorowy (23 I 1793). Po drugim rozbiorze w Polsce stacjonowały wojska rosyjskie. Koszt ich utrzymania spadł na barki polskiej gospodarki. Wszystkie nowe prawa ustalone podczas obrad sejmu zostały zlikwidowane i prawo wróciło do stanu sprzed uchwalenia konstytucji. O 50% zlikwidowano wojsko , które oficjalnie po obradach Sejmu miało wynosić 65 tys., choć realnie Polska mogła wystawić 57 tys.. Porównując: Prusy posiadały 200 tys., Austria 300 tys., a Rosja ponad 300 tys.. Na wieść o tym wydarzeniu wybuchło powstanie dowodzone przez Kościuszkę (24 III 1794). Powstanie przyspieszyło III rozbiór Polski
(VII 1795), a tym samym upadek Rzeczpospolitej.
Kolejne przyczyny były przyczynami zewnętrznymi. Przede wszystkim była
to ingerencja państw nie tylko ościennych w Polskie sprawy. Za Augusta II Mocnego Polska była tylko środkiem do realizacji głównego celu Saksonii- zdobycia Inflant. Podczas wojny Północnej Polska była areną rozgrywek między mocarstwami morza Bałtyckiego i Rosji, która dopiero chciała stać się taką potęgą. Wtedy to najpierw za poparciem Szwecji, a potem Francji osadzano na tronie Stanisława Leszczyńskiego. I tak w sprawy polskiej sukcesji tronu wtrącały się mocarstwa Europy dążące do zachowania równowagi między Rosją, a resztą Europy. Rok 1717 to kolejny przykład ingerencji, tym razem Rosji w sprawy wewnętrzne Polski. Podczas Sejmu Niemego, kiedy to nie dano prawa głosu posłom polskim, zatwierdzono reformy, których gwarantem miał być Piotr I. W 1719 Anglia, Austria
i Saksonia podpisały porozumienie w Wiedniu, w którym zobowiązały się do wszelkich działań mających na celu utrzymanie niepodległości Polski. Rok później w Poczdamie Prusy
i Rosja podpisały układ o utrzymywaniu Polski słabej, bez reform i zmian. Rok 1732 przyniósł kolejny traktat zwany traktatem Trzech Czarnych Orłów. Było to porozumienie Rosji, Austrii
i Prus o współpracy przy kolejnej polskiej elekcji. W 1733 miała miejsce francuska i rosyjska ingerencja w wybór króla Polski. Francja popierała był Stanisława Leszczyńskiego,
a Rosja – Augusta III. Koronowany został ten drugi. Po jego śmierci na króla Polski został obrany Antoni Poniatowski, który przyjął imię Stanisław August. Był on popierany również przez Rosję i Katarzynę II. W tym okresie to Rosja najbardziej ingerowała w sprawy polskie. Kolejnym posunięciem było umieszczenie ambasadora Nikołaja Repnina w Warszawie.
Za przyczyną jego działań w Polsce rosła nietolerancja wobec innowierców. Rosja wmieszała się także w konfederację barską (1768-1772), a właściwie jej stłumienie. Tłumiła również powstania chłopskie na terenie Rzeczpospolitej. Konfederacja zakończyła się
w 1772, a w 1773 odbył się pierwszy sejm rozbiorowy – w Grodnie. Ta ingerencja miała duże skutki dla Polski, była to bowiem utrata części terytorium. Teraz już Rosja nie miała żadnych hamulców, jeśli chodzi o zbrojne interwencje w Polsce. Potwierdzeniem wpływu wschodniego sąsiada na sprawy kraju było spotkanie króla Stanisława z Katarzyną II
w Kaniowie. Katarzyna pozwoliła wtedy na zawiązanie sejmu pod laską konfederacji
i zwiększenie wojska, w zamian chciała poparcia Polski w wojnie z Turcją. Próba reform zakończyła się porażką króla i tych ze szlachty, którzy pragnęli umocnienia Polski. Konfederacja targowicka zawiązana przeciwko Konstytucji 3-go Maja otrzymała nie tylko poparcie Katarzyny II przy jej zawiązaniu, ale także pomoc zbrojną. Od maja do lipca trwała wojna polsko-rosyjska wygrana przez Rosję, która posiadała liczniejsze i lepiej wyszkolone wojsko. Nikt nie wierzył w wygraną Polski, pomimo pierwszych kilku zwycięstw. Wojna zakończyła się wraz z przystąpieniem króla do konfederacji. W 1793 podpisano w Grodnie akty rozbiorowe i zatwierdzono dawny ustrój Polski. Następny rok, to rok zrywu niepodległościowego w obronie demokratyzacji państwa. Do walki włączyli się również chłopi i mieszczanie, a powstanie miało szansę powodzenia. Jednak ponownie na arenę wydarzeń wkroczyła Rosja, tym razem wraz z Prusami. Prusy po krótkim oblężeniu Warszawy
w obliczu zagrożenia powstaniem w Wielkopolsce odstąpiły od niego. Wojska rosyjskie stłumiły powstanie, a na koniec wkroczyły do Warszawy. 24.10 1795r. nastąpił III rozbiór Polski i upadek niepodległego państwa, które na 123 lata zniknęło z mapy Europy.
Upadek Rzeczpospolitej spowodowany był wieloma czynnikami. Zarówno zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi. Słabość władzy królewskiej, niezgoda wśród szlachty, dbałość o własne tylko interesy i chęć utrzymania „złotej wolności” szlacheckiej, a także wyniszczenie gospodarcze kraju po wojnach XVII w. były najważniejszymi moim zdaniem wewnętrznymi przyczynami upadku Polski w XVIII w.. Za najważniejsze przyczyny zewnętrzne uważam szybki wzrost znaczenia państw ościennych i ich dążenie do rozbudowy własnych terytoriów, oraz brak skrupułów w wykorzystywaniu słabości Polski do własnych celów.