Koncepcje psychologiczne-Strelau

Koncepcja behawiorystyczna
Twórcy: Iwan Pawłow, Jon Watson, Burrhus Skinner, Jerzy Koronowski. Ma bardziej niż inne koncepcje charakter kumulatywny. Ważne są fakty fizyczne, mierzalne za pomocą miar obiektywnych. Zwrócono uwagę na proces uczenia się. Watson postulował przyjęcie obiektywnych standardów badań a przedmiotem badań uczynić to, co jest mierzalne
np.: wielkość popędu, rodzaj reakcji i liczbę powtórzeń (prawdopodobieństwo pojawienia się reakcji w jakimś czasie), wielkość konsekwencji zachowania. Reakcja uruchamia popęd, który podtrzymuje wzmocnienie. To co jest pomiędzy reakcją a wzmocnieniem jest niemierzalne, zatem nie podlega badaniom (koncepcja czarnej skrzynki). Wg Skinnera zachowanie człowieka jest odwzorowaniem struktury i dynamizmu środowiska. Człowiek jest reaktywny w odróżnieniu od aktywnego środowiska. Cechy człowieka nie są istotne, ważne są cechy sytuacji wywołującej popęd. Podstawową rolę w kształtowaniu zachowania człowieka mają wzmocnienia (szczególnie pozytywne). Wzmocnieniem tym można modyfikować zachowanie. Wielokrotne powtarzanie zachowań powoduje nawyk, nawyk zaś opisuje ludzką osobowość. Człowiek jest taki, jakie ma nawyki. Behawioryzm nie wyklucza takich zjawisk jak świadomość czy ludzkie właściwości, tylko nie przywiązuje do nich wagi. Koncepcja ta przyczyniła się do postępu badań psychologicznych. Behawioryzm opisuje człowieka jako osobę podporządkowaną wyrokom losu, „pionka” popychanego przez cechy sytuacji. Jest to koncepcja deterministyczna.

Koncepcja humanistyczna
Powstała w opozycji do behawioryzmu. Carl Rogers uważał, że w psychologii nie ma wiedzy wolnej od podmiotowości. Co najmniej jedna ze stron wnosi swoje doświadczenia. Proces badawczy jest procesem komunikacji stąd koncentracja uwagi na relację nadawca – komunikat – odbiorca.
6 podstawowych postulatów:
- upodmiotowienie sytuacji badawczej,
- dialog a nie manipulacja,
- komunikacja niezbędna nie tylko w kontakcie z badanym, ale i z odbiorcą,
- łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką,
- uwzględnienie perspektywy badanego,
- odwołanie się do empatii.
Koncepcja humanistyczna odrzuca zewnętrzną sterowność człowieka i zakłada wewnętrzny mechanizm sterowania. Każdy człowiek jest wewnątrzsterowny, jeśli nie posiada zewnętrznych blokad hamujących jego zachowanie. Człowiek dąży do samoaktualizacji. Dysponuje do tego takimi narzędziami jak intuicja. W toku rozwoju pojawiają się sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny. Wewnętrzne kryteria „sprawdzają” czy dane zachowanie sprzyja rozwojowi a zewnętrzne czy sprzyja akceptacji otoczenia. Kierowanie się kryteriami zew. Często jest destruktywne i hamuje rozwój. Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem. Abraham Maslow zaproponował teorię potrzeb (piramida Maslowa) i teorię samoaktualizacji. Samoaktualizacja jest specjalnym procesem stawania się tym, kim się jest. Dążeniem do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą. Koncentruje się na czasie teraźniejszym.

Psychologia introspekcyjna
- przedmiot- stany psychiczne, treści ludzkiej świadomości
- narzędzie poznania- analiza własnych stanów psychicznych
- treść ludzkiej świadomości jest zarazem podstawowym wyznacznikiem ludzkiej aktywności

Psychoanaliza
- Sigmund Freud- austriacki lekarz
- podstawowe założenie psychoanalizy dotyczy relacji między świadomością i zachowaniem człowieka
- istotne czynniki regulujące zachowanie (wg Freuda) mają charakter popędowy, afektywny, instynktowny, są więc biologicznie ukształtowanymi, gotowymi strukturami uruchamiającymi określone działania
- motywy ludzkich zachowań leżą poza świadomością
- zachowanie jest realizacją nieświadomego popędu
- kryterium wyróżniania faz rozwojowych była koncentracja na określonej części ciała:
∙ oralna- aktywność ust
∙ analna- narządy wydalania
∙ falliczna- narządy płciowe
(∙genitalna)
- popęd jest stały, choć w odmienny sposób realizowany w różnych okresach rozwojowych
- Freud dopuszcza możliwość zaburzeń w rozwoju, polegających na fiksacji na jakiejś fazie rozwojowej
- wg Freuda podstawowym regulatorem zachowania jest nieświadomy popęd seksualny (libido)- rozumiany jako pozytywne doświadczenia z własnym i cudzym ciałem
- popęd realizuje się poprzez kontakt człowieka z obiektami zewnętrznymi
- kateksja- szczególna funkcja obiektów- redukują napięcie związane z aktywnym libido
- osobowość- konstrukcja złożona, składa się ona z trzech instancji pełniących funkcje regulacyjne
∙ id- podstawowa, nieświadoma struktura, stanowiąca źródło energii, funkcjonuje wedle
zasady przyjemności, doznań hedonistycznych
∙ ego- koordynator kontaktów z rzeczywistością, opiera się na zasadzie realności
(funkcjonalności), pełni funkcję kontrolną i decyzyjną, jest w opozycji do id
∙ superego- zinternalizowanie reguły postępowania i normy moralnej, kieruje się zasadą
moralności (słuszności), przekształca się w nasze sumienie, pełni funkcje samokontroli,
powściąga impulsy pochodzące z id; formą w jakiej się przejawia jest ideał własnego Ja
· mimo że wszystkie one są antagonistyczne wobec siebie, to zazwyczaj współdziałają ze sobą i wzajemnie się koordynują
· pojawiają się konflikty:
∙ zablokowanie popędów przez superego=lęk albo bezsilność i depresja
∙ zaspokojenie popędów wbrew wymaganiom moralnym= poczucie winy
↓
pojawiają się mechanizmy obronne
- Jung zakwestionował dwie tezy:
∙ teza o seksualności jako najważniejszym mechanizmie zachowania
∙ teza o instynktownym, reaktywnym mechanizmie zachowania
- Jung zaakceptował założenia o nieświadomych mechanizmach zachowania
- wg Junga obok nieświadomości osobowej (tego, co wyparte), istnieje też nieświadomość zbiorowa, czyli dziedziczona pamięć gatunku, na którą składają się archetypy
- wg Junga zachowanie nie jest wyłącznie reaktywne, ale także celowe, warunkowane aspiracjami, planami, celami
- Adler podobnie jak Jung odrzucił ideę wszechwładnego seksualizmu i wskazał na inne mechanizmy napędowe ludzi- tzw. dążenie do mocy oraz mechanizm kompensowania poczucia niższości
- Adler przypisywał decydujące znaczenie motywom o charakterze społecznym, ale w odróżnieniu od Freuda, akcentował unikatowość jednostki, struktury jej osobowości, jej motywów itp., duże znaczenie przypisywał również ideałom i wyobrażeniom przyszłości
- Cofer i Appley uważają, że teoria Freuda była deterministyczna, a Adler i Jung- teleologiczna