Rola Kościoła w dziejach średniowiecznej Europy.

Kościół na przestrzeni wieków odegrał wyjątkowo istotną rolę w historii świata.
Jego rola w dziejach średniowiecznej Europy również jest znacząca. Często jego ogromny wpływ w kształtowanie się wszystkich elementów średniowiecznej państwowości jest niedoceniany i bagatelizowany. Polityka i kultura ściśle powiązana była właśnie z jego dominującą pozycją. W średniowieczu duchowieństwo miało największy bezpośredni wpływ na ludność danego państwa, a pośredni poprzez papieża i biskupów na króla i władców tego kraju. Przykładem niech będzie to, że prymas był interrexem. Od innych średniowiecznych stanów różnił się tym, że był zasilany wyłącznie przez osoby z innych stanów, a to ze względu na obowiązujący w Kościele rzymskokatolickim celibat. Kler jako nowy stan wyodrębnił się w XII wieku zmieniając zasady hierarchii społecznej. W związku z upadkiem rzymskich instytucji państwowych Kościół stawał się potęgą nie tylko religijną, ale również kulturową, ekonomiczną i polityczną, mającą decydujący wpływ na kształtowanie umysłowości i kultury średniowiecza. Kościół wpłyną na wyzwoloną dotąd filozofię, literaturę, malarstwo, rzeźbiarstwo, szkolnictwo oraz inne elementy wspomnianej już kultury. Ingerował we wszystkie dziedziny życia.
Jak wszystkim dobrze wiadomo w epoce średniowiecza panował ustrój feudalny o jasno sprecyzowanych i powszechnie znanych zasadach. Kościół katolicki wyrósł na kolosa na żyznym feudum ciemnych wieków zapewniając fundament rozwijającej się Europie. Stał się on najpotężniejszym i największym posiadaczem ziemskim, co ściśle powiązane było z dużym majątkiem rosnącym w wyjątkowo szybkim tempie. Zatem nie ma nic zaskakującego w tym, że jego znaczenie jako potęgi gospodarczej i politycznej nie jest poddawane dyskusji.
Na wysoką pozycję Kościoła miał również wpływ fakt, iż średniowiecze było epoką zdecydowanie teocentryczną. Jego filozofia i ustalone morale stawiały w centrum zainteresowania Boga (a co za tym idzie, przy okazji także Kościół) utożsamianego z pięknem, mądrością i nieskończoną siłą. Przedstawiano go jako łaskawego stwórcę, z którego łaski rodził się człowiek by żyć i działać ku Jego chwale. Bóg był obrazem doskonałości, do której marny grzeszny człowiek dążył smutną i bolesną drogą ascezy pełną wyrzeczeń, wypełniając zachcianki i rozkazy kapłanów często wykorzystujących nieświadomych wiernych.
Rozwój intelektualny społeczeństw średniowiecznych również zawdzięczany jest Kościołowi. Po upadku starożytnych szkół retorycznych zdobycze umysłowe wczesnego średniowiecza skupiały się głownie w klasztorach, szczególnie zakony cystersów, benedyktynów, franciszkanów i dominikanów. Tworzone były tam szkoły kościelne zapewniające swoim uczniom możliwość poznania podstaw sztuki czytania i piśmiennictwa oraz orientacji w kalendarzu kościelnym. Opracowano jednolitą strukturę, metodykę i program nauczania, co przyczyniło się do umocnienia jedności umysłowej świata zachodniego a zarazem zapewniając sobie monopol na przekazywanie informacji. Nauka przede wszystkim opierała się na autorytecie Biblii w interpretacji nakazanej przez Kościół rzymski, co oznaczało, że nie można było głosić żadnego poglądu z nią niezgodnego. Wszystkie inne poglądy były traktowane jako herezje i odpowiednio tępione. Przeznaczeniem i głównym celem nauki było rozumowe uzasadnienie prawd religijnych. Toteż rozwijały się tylko pewne nauki, np. teologia, filozofia, natomiast inne, jak medycyna, przyrodoznawstwo, miały niewielkie możliwości rozwoju.
Wyjątkowo uznane szkoły przyciągały światłe umysły i stanowiły miejsce kształcenia i przygotowywania uzdolnionej młodzieży do pracy dyplomatycznej i pisarskiej.
W wielkich miastach powstawały także uniwersytety gdzie nauczano siedmiu dyscyplin naukowych - tak zwanych "sztuk wyzwolonych", do których zaliczają się: (stopień niższy) gramatyka, dialektyka oraz retoryka; (stopień wyższy) arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka.
Kościół dążył do stworzenia kultury o charakterze uniwersalnym chcąc przy tym jednoczyć chrześcijan wielu narodowości. Jedność kultury średniowiecznej w znacznym stopniu zależała od wspólnego języka - łaciny. Idei tej służyła nauka religii, oparta na Piśmie świętym, a także język łaciński i tradycja antyczna, które Kościół przeszczepiał w różnych postaciach i dziedzinach kultury. Łacina tym oto sposobem panowała niepodzielnie jako język szkoły, nauki, religii, dyplomacji i prawa.
Religia i filozofia była rzeczą niezwykle ważną w teocentrycznej realności. Kościół nie skłaniał wiernych do rozmyślań, serwował im natomiast gotowe rozwikłane problemy, wytłumaczone prawdy jak i nietykalne dogmaty wiary w promowanych przez siebie nurtach filozoficznych. Nie można skrytykować postaw, które szerzył, skoncentrował się na wznoszeniu wartości takich jak godność, wierność, miłość, dobroć, pomoc bliźnim.
Czasy średniowiecza są okresem rozwoju myśli chrześcijańskiej. Czasy wczesne nie obfitowały w wybitnych myślicieli i wyniosłe maksymy.
W XI wieku, czyli w okresie rozkwitu epoki zaczęła rozwijać się dialektyka. Jej pojmowanie nieco różniło się od definicji obecnie znanego nam pojęcie. W średniowieczu opierała się ona na sztuce prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzeczności w sposobie myślenia rozmówcy lub przez obalanie zaprzeczeń dowodzonych tez. W starożytności praktykowali to m. in. Platon, Arystoteles i Sokrates.
Spory dialektyczne zapoczątkowały bujny rozwój filozofii przez najbliższe trzy stulecia.
Jego owocem jest platonizm, augustynizm i scholastyka. Pierwszy z nich, platonizm zapoczątkowany w prawdzie był przez Platona żyjącego na przełomie IV i III wieku, mimo to miał ogromny wpływ na pojmowanie religii przez europejskie społeczności chrześcijańskie.
Augustynizm obejmował doktryny świętego Augustyna oraz wywodzące się z niej inne kierunki pochodne. Przyjął się wśród ludu szybko i bezboleśnie, Kościół szybko go podporządkował i do XIII wieku był on oficjalną filozofią Kościoła katolickiego.
Scholastyka to filozofia głosząca, że każde twierdzenie można udowodnić za pomocą Biblii. Stworzyła ona podwaliny teologii. Wiek XIII przyniósł załagodzenie sporów filozoficznych, był natomiast czasem budowania wielkich syntez, z których najważniejszą jest Suma teologiczna św. Tomasza. Tomasz z Akwinu , teolog scholastyczny w wieku XIV połączył myśl chrześcijańską i arystotelizm tworząc kolejny z głównych nurtów filozoficznych - Tomizm Wiek XIV to także okres nominalizmu - od tego czasu scholastyka upada, dzieląc się na via antiqua (m.in. filozofia świętego Tomasza) i via moderna (filozofia nominalistów) i powoli ustępuje miejsca renesansowemu humanizmowi i reformacji.
Charakterystyczną cechą literatury średniowiecznej narzuconą poniekąd przez wymogi Kościoła, jest jej szczególne zaangażowanie w kwestie religijne, świeckie, duchowe i społeczne. Literatura służyła określonym celom: pouczeniu i wychowaniu, potępieniu zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu wzorców osobowych. Dlatego tak chętnie tworzono godne do naśladowania ideały osobowe, np. świętego, rycerza, władcy. Wzorców tych dostarczała przede wszystkim łacina klasyczna oraz Pismo św. Obok oficjalnego nurtu literatury istniała także poezja "rozrywkowo-prześmiewcza".
Widoczne były skłonności do tworzenia określonych konwencji i kanonów niekoniecznie związanych z wzorcami osobowymi.
Pierwszoplanową rolę odegrała literatura pisana w języku łaciny średniowiecznej, która dostarczyła językom narodowym szeregu pomysłów literackich.
Dominującą orientacją w literaturze i sztuce był alegoryzm, czyli występowanie w utworze literackim motywu, który poza znaczeniem dosłownym miał jeszcze inne, ukryte i domyślne znaczenie. W średniowieczu panowało przekonanie, że świat ludzki i zmysłowy ma o tyle sens i wartość, o ile wskazuje na to, co ukryte i boskie.
Do ważnej spuścizny literackiej tej epoki możemy również zaliczyć historiografię, to jest ogół dzieł historycznych. Były to prowadzone przez zakonników i kler katedralny krótkie zapiski rocznikarskie, czyli notatki na temat wydarzeń minionego roku oraz kroniki będące dziś bezcennym źródłem historycznym.
Sztuka średniowiecza odgrywała rolę wspomagającą w stosunku do religii. Ze względu na odmienność form wyrazu stały przed nią nieco inne zadania od tych, wyznaczonych dla literatury.
Średniowieczne malarstwo nie naśladowało świata, lecz przedstawiało treści umowne, dotyczące wiary. Poszczególne atrybuty, przypisane przedstawianym postaciom miały odpowiednie znaczenie alegoryczne lub symboliczne.
Rzeźba wyrażała związek wiary i rozumu. Za pomocą płaskorzeźby wyrażano treści religijne. Chętnie sięgano po posągi figur świętych.
Uczyły one ludzi niepiśmiennych historii zbawienia i etyki chrześcijańskiej.
Wzrosła też rola architektury. Rozwinęły się dwa style: romański i gotycki. Styl romański charakteryzował się występowaniem koła lub krzyża w podstawie budynku, grubymi murami i małymi, wąskimi oknami, dwójkowym układem kolumn (analogia do dwóch części Biblii) oraz kwadratowym ciosem kamienia (symboliczne nawiązanie do czterech cnót). Styl gotycki był niejako rozwinięciem stylu romańskiego. Powstała katedra gotycka, będąca odzwierciedleniem idei makrokosmosu. Ołtarz zorientowany był na wschód - w kierunku Jerozolimy. Lewa i prawa strona symbolizować miały dobro i zło, zbawienie i potępienie. Światło przenikało do wnętrza przez wysokie wąskie okna - miało to być obrazem łaski Boga, jego miłości. Duże znaczenie zyskały witraże, określane mianem "Biblii pauperum" (księgi ubogich). Architektura średniowiecza za zadanie miała zatrważać słabych ludzi i zmusić do skruchy przed Boskim majestatem.
Kościół dokonał jeszcze wielu znaczących przemian na różnym tle, jednymi z najistotniejszych z nich w aspekcie konfliktów zbrojnych są krucjaty. Krucjaty prowadzone od XI do XIII wieku noszą nazwę wypraw krzyżowych. Jako główną przyczynę ich początku podaje się chęć obrony ziemi świętej przed innowiercami, jednak u ich podłoża leżą także przyczyny polityczne. Były to: odpowiedź i reakcja na agresywną politykę prowadzoną przez władców muzułmańskich, głoszenie religii chrześcijańskiej, chęć umocnienia instytucji papiestwa przez Urbana II. Problemem krzyżowców było także przeludnienie Europy i ciągłe konflikty między władcami europejskimi (brak ziem do podziału). Przy średniowiecznych krucjatach była możliwość wzbogacenia się biednego rycerstwa oraz możliwość odpuszczenia wszelkich grzechów, lecz również uzyskania błogosławieństwa za udział w krucjacie.

Krzyżowcy kuszeni wiekuistym dostatkiem ślepo podążali za swymi dowódcami motywowani dodatkowo donośną modlitwą kleru i zawołaniami papieża., który podczas synodu w Clermont z swojej bulli wzywał chrześcijan do walki z Islamem następującymi słowami: "(...) zwracam się z pokorną prośbą, nie ja, lecz Pan, abyście wy, głosiciele Chrystusowi, częściej nakłaniali wszystkich, do jakiego by kto nie należał stanu, zarówno pieszych, jak i konnych, tak biednych, jak i bogatych, aby oni w porę pomogli wschodnim chrześcijanom i wypędzili z granic chrześcijańskiego świata ludzi tego niecnego rodzaju. Mówię to obecnym, polecam przekazać to nieobecnym. Wszak to nakazuje Chrystus. Wszystkim idącym tam w wypadku ich zgonu na lądzie czy morzu lub w boju z poganami, od tej chwili odpuszczone będą grzechy. To przyrzeczenie idącym daję ja jako upoważniony przez Boga (...)."
Kościół zorganizował siedem oficjalnych wypraw krzyżowych, towarzyszyły im także trzy wyprawy ludowe, w których uczestniczyły tłumy przypadkowych cywilów i wszystkie z nich zakończyły się masakrami tych ludzi.
Oto krótkie notki encyklopedyczne wszystkich z nich.
? I wyprawa krzyżowa, prowadzona w latach 1096-1099, głównie siłami rycerzy lotaryńskich (w Bizancjum i na Bliskim Wschodzie nazywanych "Frankami") oraz normańskich i prowansalskich ? zakończona powstaniem Królestwa Jerozolimskiego.
? II wyprawa krzyżowa, prowadzona w latach 1147-1149, siłami króla Francji Ludwika VII i cesarza Niemiec Konrada III, zakończona całkowitą porażką.
? III wyprawa krzyżowa prowadzona w latach 1189-1192, siłami cesarza Niemiec Fryderyka I Barbarossy, króla Francji Filipa II Augusta oraz króla Anglii Ryszarda Lwie Serce, która prowadziła trzyletnie oblężenie Akki, zakończone jej zdobyciem i podpisaniem ugody z sułtanem Saladynem.
? IV wyprawa krzyżowa, prowadzona w latach 1202-1204 mieszanymi siłami Wenecji oraz rycerstwa francuskiego i niemieckiego, która na skutek manipulacji doży weneckiego Henryka Dandolo, zamiast pomóc obleganej Akce, zaatakowała Bizancjum, doprowadzając do powstania w Konstantynopolu i najbliższych jego okolicach efemerycznego państewka nazywanego Cesarstwem Łacińskim.
? V wyprawa krzyżowa, prowadzona w latach 1217-1221 siłami króla Węgier Andrzeja II Arpadowicza, księcia Antiochii Boemunda IV Jednookiego oraz króla Cypru Hugo I Cypryjskiego, która skończyła się całkowitym fiaskiem.
? VI wyprawa krzyżowa, podjęta w latach 1248-1250 przez króla Francji Ludwika IX na wieść o zdobyciu Jerozolimy przez Chorezmijczyków w 1244 r. Zakończyła się klęską.
? VII wyprawa krzyżowa, również podjęta przez Ludwika IX (w 1270), który tym razem lądował w Tunisie,stolicy tunezji, licząc na pomoc tamtejszego sułtana. Oczekiwania jego się jednak nie spełniły, a sam król padł ofiarą epidemii dżumy. Po jego śmierci jego armia powróciła do Europy.
? I wyprawa ludowa 1096, poprzedzająca I wyprawę krzyżową, prowadzona przez kaznodzieję Piotra z Amiens, która dokonała kilku masowych rzezi ludności żydowskiej w Nadrenii i na szlaku swoich przemarszów, po czym została zmasakrowana przez oddziały sułtana Ar Rumu, pod Niceą (Nikeją, Nikają), niedaleko Konstantynopola.
? II wyprawa ludowa 1147 ? towarzysząca II wyprawie krzyżowej, podzieliła losy tej ostatniej.
? Krucjata dziecięca 1212 ? prowadzona przez grupę francuskich i włoskich kaznodziejów ludowych. Zgromadziła ona kilkadziesiąt tysięcy dzieci, które zostały załadowane na okręty weneckie i genueńskie. Większość dzieci zginęła z głodu na okrętach, reszta została wysadzona na Cyprze lub sprzedana w niewolę Turkom Seldżuckim.
Bibliografia:

-publikacje internetowe
-?Słownik historia? ? Wydawnictwo Greg
-?Ilustrowany atlas Polski? ? Wydawnictwo Rzeczpospolita
-Podręcznik kształcenia kulturowo-literackiego i językowego ? Wydawnictwo Operon