Program 7 sztuk wyzwolonych, Podstawy wykształcenia w epoce Hellenistycznej

Od V wieku rozpoczęła się w życiu Hellady wielka zmiana, trwała do końca IV w. Najbardziej widać to było w Atenach. Po klęsce wojny peloponeskiej nastąpił kryzys gospodarczy.
Aby uchronić kraj od ruiny materialnej arystokracja i mieszczanie unikali wojen, dbali o pokój, który miał zapewnić dobrobyt. Rozmnożył się zapał do badań, nauki, kształcenia się. Nauki dotąd uprawiane przestały wystarczać. Rosły potrzeby duchowe, poszukuje się szkół i książek, rozkoszuje się dziełami sztuki, zakłada się biblioteki i muzea. Ideałem człowieka nie jest jak w okresie wojen perskich, piękny i dzielny, ale duchowo prosty wojownik, lecz znawca kultury, chcący korzystać ze skarbca sztuki i nauki. Straciwszy własną potęgę polityczną, poddani pod obce wpływy, zmuszeni rozpraszać się po szerokim świecie dla handlu i zarobku, zaszczepiali Grecy obcym własny obyczaj i wiedzę. Terenem stał się cały ówczesny świat od wybrzeży Morza Śródziemnego. Dynastie macedońskie po upadku Aleksandra Wielkiego potworzyły nowe państwa w Azji i Egipcie. Szerzyły kulturę hellenistyczną, filozofowie uczyli humanizmu, poszanowania istoty człowieka bez względu na jego stan i pochodzenie.
Rozwój nauki
Rozpoczął się pomyślny okres dla badań naukowych. Najważniejszym ośrodkiem nauk stała się egipska Aleksandria. Tam przeniósł się uczeń Arystotelesa ? Demetriusz. Dynastia Ptolemeusów nie szczędziła pomocy materialnej dla sztuk uczonych, dla ich użytku stworzono Muzeum, w którym zespół uczonych utrzymywanych przez państwo opracowywał poszczególne gałęzie wiedzy. Złożono dwie biblioteki, w których skupiono całość ówczesnej literatury greckiej, wiele dzieł orientalnych: bogactwo papirusu służyło rozmnażaniu pism starych i nowych. Pracownie astronomiczne i medyczne, ogród botaniczny i zoologiczny, w którym skupiono osobliwości z całego świata, stanowiły oparcie do badań.
Początek nauki gramatyki dało zebranie w jednym miejscu dzieł literackich ? ustalono teksty, krytykowano je formalnie i rzeczowo. Zauważono prawa rządzące wewnętrznym życiem języka: rodzajników, rzeczowników i deklinację, czasy i odmiany słów, W utworach poetyckich badano formę, metrykę i rytm wierszy.
Obok filozofii nastąpił rozkwit nauk przyrodniczych i ścisłych. Na czele stała geometria z arytmetyką. W Aleksandrii Euklides opracował swój podręcznik Elementów: 6 ksiąg to planimetria, 4 arytmetyka, 3 stereometria. Dzięki Aleksandrowi ? jego wyprawom ? poznawano nowe morza, kraje oraz wiedzę narodów wschodu, nastąpił rozwój geografii i kosmografii.
Organizacja szkolnictwa
Ograniczono ćwiczenia gimnastyczne. Ustalono, że człowiekowi oświeconemu potrzeba jest odpowiednia ilość nauk (nazwa tych nauk ? cykliczne lub encyklopedyczne). Miały się one złożyć na wykształcenie średnie, przeciętne. Podzielono naukę na szkolnictwo elementarne i średnie. Nauki stopnia drugiego opierały się na stopniu pierwszym i mogły być dostępne tylko dla tych mieszkańców, których stać było na opłacenie kosztowniejszych nauczycieli. Szkoły znajdowały się w każdym mieście, a nieraz i na wsiach, zwłaszcza ludność Azji Mniejszej dbała o rozwój oświaty. Większe miasta posiadały dygnitarza, który starał się o wychowanie młodzieży, utrzymanie szkół i porządek w nich (nadzorcy, inspektorowie szkolnictwa). W mniejszych miastach był dyrektor szkoły (gimnazjarcha), byli to najbogatsi obywatele. Obok szkół prywatnych, powstawały szkoły państwowe (gminne). Zgromadzenia ludowe lub zarządy miejskie ustalały ustawy szkolne, w których określane były obowiązki nauczyciela.
Nauka początkowa i dalsza wraz z gimnastyką odbywała się w jednym budynku szkolnym w gimnazjum. Sternik gimnazjum odpowiedzialny był również za wychowanie literackie i muzyczne: pejdonom był najwyższym organem szkolnej władzy publicznej. Do szkoły publicznej dopuszczone zostały dziewczęta. Nauczyciela w szkolnictwie publicznym wybierano za pomocą konkursu, a jego wyniki były widoczne po egzaminie końcowym. Nauczyciel to urzędnik miejski, pensja była wypłacana dla niego z gminy (raty na początek każdego miesiąca).
Nauka elementarna
Nauka zbiorowa. Gramatysta miał przed sobą sześciu letnie dzieci. Uczono je liter alfabetu, pisanie odbywało się na tabliczkach, cegiełkach, papirusach. Dzieci uczyły się również głosek, samogłosek i spółgłosek. Młodzież, która chciała przygotować się do stanowisk pisarskich uczono kaligrafii. Gramatysta udzielał nauki początku rachunków i rysunków. W pierwszym okresie kształcenia rozpoczynano naukę muzyczną u lutnisty, łatwiejsze ćwiczenia gimnastyczne. Uczeń opuszczał stopień elementarny około 12 roku życia.
? Wykształcenie gramatyczne ? zajmował się nim nauczyciel wyższy (gramatyk), ćwiczono lektury poetów. Nauczyciel czytał teksty, uczeń powtarzał. Zadaniem gramatyki było wyuczenie poprawnego mówienia. Gramatyka uczyła krytyki literackiej, analizy czytanych utworów, oceniana wartości estetycznych.
? Geometria i arytmetyka ? łączyły się z gramatyką, uczono ich według podręcznika Euklidesa. Pomoce naukowe to kule i sześciany. Na tablicach rysowano koła, bryły.
? Z geometrią wiązano elementy geografii i astronomii (pomoce to globusy i mapy), znajomość równoleżników, zwrotników była niezbędna.
? Na muzyce omawiano naukę o instrumentach, tonach, pisanie nut, śpiew i grę na instrumentach.
? Gimnastyka ? uczono szermierki, uprawiano zapasy połączone z walką na pięści. Po utracie niepodległości przez Grecję efebia przestała być obowiązkowa, skrócono też jej trwanie do 1 roku.