Ruchy społeczne

Ruchami społecznymi (wg Jana Szczepańskiego) nazywa się zazwyczaj zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu. Ruch społeczny nie jest więc tylko masowym występowaniem zachowań i dążeń podobnych, jak na przykład zimowe zakupy cieplej odzieży. Ruch społeczny powstaje wówczas, gdy większa ilość ludzi, świadomie, celowo i wspólnie dąży do realizacji wspólnego celu, stosuje te same metody działania, kierując się wspólnymi wartościami i powołując się na wspólna ideologie. W pewnym sensie każda zbiorowość celowa powstaje w wyniku zjawisk podobnych do ruchu społecznego, lecz nie jest o warunkiem koniecznym, gdyż na przykład grupy celowe mogą powstawać również na podstawie porozumienia, które nie posiada charakteru ruchu społecznego.1

Biorąc za punkt wyjścia relacje między ruchem społecznym a zmianą, można wskazać różnice między ruchami:
· Ruch społeczny może przyczyniać się do zmiany społecznej lub być przez nią wywołany. Tym samym być jej przyczyną lub skutkiem
· Ruch społeczny dążący do wprowadzenia zmian może orientować się na przyszłość lub przeszłość
· Ruch społeczny może zmierzać do wprowadzenia zmian lub do ich hamowania.
· Ruch społeczny może dążyć do wprowadzenia zmian szybko, za jednym zamachem, bądź działać na rzecz stopniowego, powolnego ich wprowadzenia.


MECHANIZM POWSTAWANIA RUCHÓW SPOLECZNYCH

Mechanizm powstawania ruchów społecznych jest zazwyczaj następujący: u ich podstaw leżą pewne stany powodujące, że stosunkowo duża ilość ludzi nie może zaspokoić swoich potrzeb ekonomicznych, kulturalnych, politycznych i innych. Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być rożne, np. mogą być to konsekwencje procesów politycznych, technicznych, religijnych, kulturalnych i innych. Niezaspokojone potrzeby wywołują niezadowolenie, frustracje, przekierowanie energii psychicznej zmobilizowanej dla osiągnięcia środków zaspokojenia potrzeb, przeciw rzeczywistym bądź urojonym przeszkodom, czyli inaczej następuje stan napięcia emocjonalnego, niepokoju psychicznego, który poprzez porozumiewanie się komunikowanie sobie doznań i przeżyć, przez różne kanały informacji zostaję uświadamiany coraz większej ilości ludzi. Powstaje przez to stan niepokoju społecznego, który wyróżnia się zachowaniami odchylającymi się od codziennej rutyny, np. częstszymi stycznościami, ożywionymi zebraniami kręgów społecznych, dyskusjami na temat stanu rzeczy, szerzeniem się pogłosek, ustalaniem odpowiedzialności za ten stan rzeczy, oskarżeniem różnych osób za ten stan rzeczy.


CZYNNIKI STRUKTURALNE W RUCHLIWOŚCI SPOŁECZNEJ

Oprócz cech osobistych jednostek na ruchliwość wpływa również struktura społeczna. Jeśli odnotowuje się wzrost ekonomiczny, powstają pozycje o wyższym statusie i zwiększają się szansę na ruchliwość społeczną. Innowacje technologiczne podwyższają status już istniejących pozycji. Na przykład: status niektórych pozycji urzędniczych wzrósł wraz z wprowadzeniem komputerów. Ludzie zajmujący te pozycje nazywani są „specjalistami od informatyki" i zarabiają więcej pieniędzy. Niektóre czynniki indywidualne ruchliwości społecznej można również rozpatrywać pod względem strukturalnym. Na przykład: dyskryminacja i ograniczone możliwości kobiet i członków grup mniejszościowych są w pewnej mierze funkcją struktury społecznej. Jako takie wykazują nakładanie się wpływów indywidualnych i strukturalnych na ruchliwość społeczną.


RODZAJE RUCHÓW SPOŁECZNYCH


I. RUCH REFORMATORSKI powstaje, gdy mniej liczna zbiorowość lub nawet bardzo liczna wyraża niepokój społeczny, nie zagrażając ładowi społecznemu, a przywódcy ruchu korzystają ze środków masowego komunikowania w propagowaniu swej ideologii i strategii działania. Przykładem jest ruch konsumencki, którego reprezentant ma szansę zostania posłem. Oprócz konsumenckiego aktywnością wyróżnia się ostatnio w Polsce ruch antyalkoholowy, opieki nad zwierzętami, higienizacji wsi itp. Ruchy reformatorskie strukturalizują się, powołują odpowiednie instytucje i ich władze. Po pewnym czasie ruch łagodzi newralgiczną dawniej sytuację w jakiejś dziedzinie kryzysową, przestaje być siłą mobilizującą do działań przeważnie konstruktywnych i ulega skostnieniu. Otoczony zwykle legendą, mocą inercji egzystuje, mimo iż przekształca się w czynnik dysfunkcjonalny i wywołujący nie zadowolenie społeczne.

II. RUCH REWPOLUCYJNY może mieć start podobny do ruchu reformatorskiego. Jednak aby był on silny i mógł zakończyć się zwycięską rewolucją, stan niepokoju musi objąć szerokie masy, a nawet klasy społeczne i dotyczyć najważniejszych życiowych spraw, aby wytworzyły silną motywację do rzeczywiście rewolucyjnych działań kierowanych przez ideologów, przywódców i organizatorów umiejących powiększać i właściwie wykorzystywać niezadowolenie mas w wywołaniu, przebiegu i pomyślnym zakończeniu działań rewolucyjnych. Ruch rewolucyjny nie drogą reform w ramach legalnego porządku, jak to czyni ruch reformatorski, ale siłą i w krótkim czasie chce dokonać gruntownych przeobrażeń istniejącego porządku społecznego, nie wykluczając użycia w tym celu przemocy i walki zbrojnej. Interesuje nas nie rewolucja techniczna, przemysłowa, ekonomiczna czy polityczna, ale rewolucja społeczna, która „jest gwałtownym przeobrażeniem organizacji i struktury społecznej wielkich zbiorowości, takich jak naród, państwo”. Łączy się zwykle z rewolucją polityczną pojmowaną jako zdobycie władzy przez postępową klasę społeczną, która przebudowuje system instytucjonalny społeczeństwa, a przede wszystkim państwa. Rewolucja społeczna ściśle zazębia się z rewolucją polityczną, bowiem obie mają zbieżne cele i wspólną siłę przewodnią, jaką jest partia. Badacze wydarzeń rewolucyjnych i teoretycy rewolucji wyróżniają różne jej fazy. Najbardziej rozpowszechniona w literaturze jest koncepcja B. Gorrowa, który wymienia takie fazy rewolucji, jak:
· Etap niepokoju społecznego i wrzenia oraz spontanicznego tworzenia się kręgów dyskutujących i protestujących przeciwko istniejącemu stanowi rzeczy.
· Niepokój ogarniający intelektualistów odpowiednio go artykułujących i tworzących ideologie dające wizje porządku społecznego, rozwiązującego problemy wywołujące falę niezadowolenia i wzburzenia
· W oparciu o ideologie powstają organizacje tworzące programy polityczne i ekonomiczne, które pozyskują niezadowolone masy i skupiają je wokół partii zdecydowanej te programy realizować
· Partia czy grupy rewolucyjne mobilizują masy i wywołują wybuch rewolucji.
Do władzy w rewolucji najpierw dochodzą grupy umiarkowane, które program rewolucyjny chcą realizować stopniowymi reformami.
· Wywołuje to niezadowolenie grup ekstremistycznych, obawiających się zagrożenia rewolucji i kontrrewolucji, w której umiarkowani nie będą w stanie skutecznie jej przeciwdziałać
· Zmobilizowane tym niepokojem grupy ekstremistyczne przejmują władzę i rozpoczynają stosowanie terroru dla zwalczania kontrrewolucji.
· Opadniecie fali terroru, stabilizacja nowego lub restauracja dawnego porządku
Nie wszystkie rewolucje miały lub musza mieć taki przebieg jak powyższy, dotyczący rewolucji francuskiej 1789—1799. Od rewolucji należy odróżniać zamach stanu, który jest zbrojnym przejęciem władzy, ale w ramach tej samej klasy społecznej, bez przeprowadzania gruntownych przeobrażeń społeczeństwa i państwa. Zmiany po zamachu stanu dotyczą przede wszystkim metod rządzenia i celów polityki. Wyróżnione etapy rewolucji nie odnoszą się do bezkrwawych rewolucji i okresu terroru. W przypadku restauracji dawnego porządku trzeba podkreślić, że nie jest to rzeczywiście dawny porządek, ten mimowolnie pod wpływem wydarzeń rewolucyjnych uległ odpowiednim zmianom, tak jak uległy im chociażby postawy uczestników i obserwatorów tych wydarzeń.


III. RUCH EKSPRESYWNY jest formą wyrazu pewnych postaw i innych komponentów osobowości ludzkiej. Rozwija się w wyniku przekazu zarażenia emocjonalnego, a nie pod wpływem jakichś zorganizowanych grup i partii czy instytucji, niekiedy nader rozbudowanych w ruchach reformatorskich i rewolucyjnych. Ruchy ekspresywne zazwyczaj powstają wokół wybitnych osób. Specyficznym postępowaniem pozyskują one sympatyków i zarażają ich manifestowaną ideą, która stopniowo staje się czynnikiem ruchotwórczym, a popularna osoba ewentualnym jego liderem. Uczestnictwo w ruchu ekspresywnym bywa manifestowane odpowiednim stylem życia, przeważnie nonkonformistycznym. „Ruch ekspresywny stwarza własny świat przeżyć, własny system wartości, ale nikomu go nie narzuca" W ostatnich latach ruchy ekspresywne wykazują tendencje wzrostowe, lecz nie wzbudzają zainteresowania jako przedmiot badań socjologicznych.

Mateusz Rak

WYKAZ LITERATURY:
· Jan Szczepański – „Elementarne pojęcia Socjologii”, PWN
·