Woliński Park Narodowy

Park narodowy – def. Obszar objęty ochroną prawną, zachowany w stanie naturalnym lub niewiele zmieniony przez działalność gospodarczą człowieka, charakteryzujący się nieprzeciętnymi wartościami naukowymi oraz wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, na którym ochronie podlegają wszystkie elementy przyrody. Park narodowy stanowi najwyższą formę ochrony przyrody. W Polsce park narodowy tworzony jest na mocy rozporządzenia Rady Ministrów.
Położenie, powierzchnia, historia
Autorem idei powstania Wolińskiego Parku Narodowego jest nieżyjący
już prof. dr Adam Wodziczko. Kiedy tuż po wojnie po raz pierwszy z ust prof. Adama Wodziczko padła propozycja założenia Parku nikt nie przypuszczał, że potrwa to tyle lat. Wspierany przez prof. Z.Czubińskiego – botanika oraz prof.J.Urbańskiego – zoologa – obaj z Uniwersytetu Poznańskiego, walczył o Woliński Park 15 lat. Dopiero wsparcie posła Ziemi Szczecińskiej prof. S. Zajączka doprowadziło do powołania Parku. Pomysł powstały tuż po wojnie zmaterializował się dopiero w 1960 r. Trzeciego marca 1960 r. wydane zostało Rozporządzenie Rady Ministrów o powołaniu na najcennejszej pod względem przyrodniczym środkowej części wyspy Wolin parku narodowego. Powstał jako dziesiąty Park Narodowy i zajmował siódmą pozycję pod względem wielkości. Pierwszym dyrektorem Parku był był mgr inż. Leon Niedzielski. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 17 stycznia 1996 r. Woliński Park Narodowy stał się pierwszym morskim parkiem w Polsce.
Administracyjnie znajduje się na obszarze Województwa Zachodniopomorskiego.

Celem utworzenia Wolińskiego Parku Narodowego było:
1) Poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego obszaru, razem z warunkami jego funkcjonowania
2) Odtworzenie zdegradowanych lub zupełnie zanikłych ogniw rodzimej przyrody
3) Służenie badaniom naukowym
4) Udostępnienie dla turystyki poznawczej oraz edukacji.


Szczególne walory Parku to: najpiękniejszy odcinek polskiego wybrzeża klifowego, dobrze zachowane lasy bukowe, unikalna - wyspiarska delta Świny, przybrzeżny pas wód Bałtyku. Do roku 1996 Park zajmował powierzchnię 4844 ha, kiedy to udało się włączyć w jego granice obszar 1 mili morskiej wód przybrzeżnych Bałtyku, archipelag wysp we wstecznej delcie Świny wraz z otaczającymi je wodami Zalewu Szczecińskiego. Od tego momentu Woliński Park Narodowy stał się pierwszym w Polsce parkiem morskim. Obecna powierzchnia Parku wynosi 10937 ha, w tym ekosystemy leśne zajmują 4648,53 ha (42,50 % powierzchni Parku), ekosystemy wodne 4681,41 ha (42,80%) i ekosystemy lądowe nieleśne 1607,46 ha ( 14,70 %). Ochroną ścisłą objęto obszary o łącznej powierzchni 498,72 ha ( 4,56 %).
Geologia i geomorfologia
Wyspa Wolin generalnie ukształtowana przez ostatni lodowiec wciąż zmienia się. Współczesny obraz wyspy kształtował się około 10-11000 lat. Pierwotnie utwory lodowcowe modelowane były przez wiatry i wody, zalewane tereny stopniowo zamieniały się w bagna i torfowiska. Stale działały wody Bałtyku i Odry tworząc m.in. wydmowe mierzeje jak również klify. Pod wpływem działania lądolodu powstała Wolińska Morena Czołowa , pagórki ozowe i sandry. Dominującym krajobrazem jest pasmo wzniesień moreny czołowej graniczące na odcinku ok.15 km z morzem.
Obszar lądowy Parku jest silnie zróżnicowany. Pod względem hipsometrycznym jest bardzo urozmaicony, o dużych deniwelacjach dochodzących do 50-60 metrów i nachyleniach stoków do przeszło 30º. Oprócz licznych pagórków o wysokościach 20-30m występują wzniesienia o wysokościach przekraczających 100m n.p.m. Najwyższy punkt – Grzywacz 115.4 m n.p.m.) położony jest mniej wiecej w głównej osi morfologicznej całęj strefy. Osie występujących pagórków nie wykazują wyraźnego ukierunkowania. Jedynie w części północnej przeważa kierunek połnocny wschód – południowy zachód. Podłoże podczwartorzędowe Wolińskiego Parku Narodowego stanowi antyklinarium pomorskie, które od zachodu i południa przechodzi w strefie dyslokacyjnej Świnoujścia w synklinorium szczecińskie. Najstarszą powierzchnia stratygraficzną stwierdzoną na tym obszarze jest podzielony uskokami i strefami dyslokacyjnymi na bloki różnej wielkości. Część wysoczyznowa wyspy wolin leży na jednym z nich. Głównym elementem rozwiniętym w północnej części bloku Wolina jest płaska synklina Wisełki, wypełniona osadami kredy dolnej i górnej. Do jednostek strukturalnych II rzędu zalicza się lokalne hemiantykliny w rejonie Międzyzdrojów, Wapnicy i Dargobądzia, związane z przyuskokowym podniesieniem warstw i wyciśnięciem serii salinarnych.
Pomiędzy wzniesieniami występują liczne obniżenia niejednokrotnie bezodpływowe, zazwyczaj suche. Ku północy obszar Parku opada stromą krawędzią ku morzu, tworząc wybrzeże klifowe. Klif czynny występuje na wybrzeżu morskim począwszy od Międzyzdrojów do Świętoujścia, klif martwy wzdłuż Zalewu Szczecińskiego . Najwyższe aktywne klify osiągają wysokość 95m. Od strony Morza Bałtyckiego najwyższe wzniesienie wybrzeża klifowego stanowi Gosań (95 m.n.p.m.). Klify zbudowane są z utworów piaszczystych i gliniastych. Abrazja i ruchy masowe to podstawowe procesy morfogenetyczne określające dzisiejszy wygląd morfologiczny klifów. Abrazja klifowego wybrzeża corocznie przesuwa linię brzegu o około 80 cm.
Ciekawym rysem morfologicznym wolińskich wzgórz morenowych jest olbrzymia ilość zagłębień, przeważnie typu wytopiskowego, nieraz o znacznych rozmiarach – maksymalnie do 1000m długości, 300 m szerokości i 30 m głębokości. Przypuszczalnie mogły to być w fazie inicjalnej wały lodowo-morenowe, które na skutek wytopienia brył martwego lodu dały początek licznym wytopiskom, urozmaicając rzeźbę. Procesom wytopiskowym oraz erozyjnym przypisuje się jedynie przeobrażającą rolę w kształtowaniu powierzchni moreny wolińskiej. Między innym ich efektem są kopalne formy erozyjne widoczne w klifie. Większośc materiału budującego opisane formy stanowią utwory nieplejstoceńskie wykształcone w postaci glin morenowych – szarych i brązowych oraz piasków i żwirów fluwioglacjalnych, biorących udział w zaburzeniach glacitektonicznych. Często w budowie moreny wolińskiej spotyka się porwaki skał kredowych. W rejonie Wapnicy, Zalesia i Trzciągowa w rzeźbie omawianego obszaru zaznaczają się wyrobiska poeksploatacyjne po krach kredowych.
Na obszarze WPN ciekawy jest rownież krajobraz delty Świny z kilkudziesięcioma bagnistymi wysepkami, które rozdzielone są licznymi kanałami cieśniny Świny. Na tym terenie proces jego formowania jest również stale aktywny – corocznie zmienia się konfiguracja dna, powstają nowe płycizny, wysepki. Innym typem krajobrazu jest pojezierze z polodowcowymi jeziorami, ozami i kemami (okolice Warnowa). Niewielką część Parku zajmuje rozległy obszar sandru (Wapnica-Karnocice). Dodatkowym urozmaiceniem krajobrazu polodowcowego są głazy narzutowe. Najciekawsze z nich to „Mieszko I”, „Wydrzy Głaz” i „Lech, Czech i Rus”
Klimat
Wąski pas wybrzeża Bałtyku, a w tym i obszar Wolińskiego Parku Narodowego charakteryzyje się swoistymi warunkami klimatycznymi. Wolin jako przybrzeżna wyspa odznacza się szeregiem cech charakterystycznych dla klimatu morskiego. Specyficzny klimat wyspy jest uwarunkowany w głównej mierze jej położeniem nad morzem Bałtyckim, na drodze częstych wędrówek układów niżowych znad północnego Atlantyku w kierunku północno-wschodnim, z którymi związane są napływy mas powietrza pochodzenia oceanicznego. Wiatr na Wolinie, podobnie jak w całej Polsce, przeważają wiatry zachodnie, Ponadto w chłodnej porze roku mamy tu cyrkulację południowo-zachodnią, a w ciepłej – północną i północno-wschodnią. Duże gradienty ciśnienia na linii przemieszczania się układów barycznych są przyczyną częstych wiatrów o prędkościach rzadko spotykanych na pozostałym obszarze Polski. Dominują one w porze zimowej i wieją przez około 14 dni w roku z największą prędkością 30m/s. Wiatry pojawiają się tutaj z dużą częstotliwością, co sprawia że udział „cisz” wynoszący 4% w roku jest najmniejszy w Polsce. Na ogółną cyrkulację atmosfery nakłada się tu cyrkulacja lokalna związana z występowaniem bryzy morskiej i lądowej. Są to wiatry wywołane dobowymi wahaniami temperatury, a przede wszystkim różnicą temperatury pomiędzy lądem i morzem w ciepłej porze roku. Zasięg oddziaływania bryzy ogranicza się do pasa szerokości 10-20km, wysokości około 200m.
Jedną z cech która odróżnia klimat Wolina od pozostałej części kraju jest wyższa niż na pozostałym obszarze Polski temperatura zimy oraz stosunkowo niskie temperatury lata. Najniższe średnie wahania temperatury występują w miesiącu lutym i wynoszą od –1,0ºCdo –1,5ºC. Dobowe wahania temperatury nie przekraczają 5ºC. Średnia temperatura stycznia –0,6ºC jest najwyższą wartością wśród rocznych minimów notowanych na obszarze Polski. Związane jest to z faktem, że temperatura wód powierzchniowych Bałtyku jest wyższa od temperatury powietrza. Ciepło zmagazynowane w tych wodach wpływa łagodząco na temperaturę przyległego lądu. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec o średniej temperaturze od 17ºC do 17,5ºC. Wahania temperatury dla tego miesiące nie przekraczają 8ºC. Roczna amplituda wahań temperatury powietrza wynosi 18,3ºC i jest niższa od średniej krajowej.
Obok wiatru i temperatury najważniejszym skłądnikiem klimatu są opady. Ilość opadu na obszarze wyspy Wolin jest bardzo zróżnicowana. Średnia roczna wynosi w części wschodniej 550-600mm, a w części zachodniej 600-650 mm. Te rozbieżności w ilościach opadu są spowodowane: różnicami wysokości terenu, odległościami od morza oraz stopniem zasilenia obszaru. W związku z dużym urozmaiceniem rzeźby powierzchni wyspy występują tu obszary uprzywilejowane w opady o ekspozycji stoków wystawionych w kierunku wiatrów deszczonośnych (wzgórza wolińskiej moreny czołowej), jak też położone w tzw. „cieniu” opadowym, czyli obszary o ekspozycji południowej czy wschodniej. Duży wpływ na wysokość opadów ma pokrycie zachodniej i środkowej części wyspy lasami. W ciepłej porze roku opady wynoszą 350-400mm, a w chłodnej 225-250mm. Są więc w porze ciepłej około 50% wyższe niż w chłodnej, Najniższe sumy miesięczne opadu przypadają na wiosnę (kwiecień 30-40mm), najwyższe występują latem (lipiec 60-70mm). Cechą klimatu są dość wysokie opady jesienne i zimowe, wynoszące 40-50mm miesięcznie. Związane to jest z napływem ciepłych i wilgotnych mas powietrza znad morza, które nad wychłodzonym lądem ma dogodne warunki do kondensacji pary wodnej, co sprzyja większej sumie opadów. Odmienne warunki na wiosnę wpływają na niskie sumy opadów. Dominują tu zdecydowanie opady deszczu. Opady śniegu stanowią od 2% do 4% ogólnej sumy opadów, co w porównaniu z innymi obszarami Polski jest wartością najniższą. Przeciętnie 170 dni notowanych jest z opadem, pokrywa śnieżna utrzymuje się przez około 35 dni. Najdłużej śnieg utrzymuje się w styczniu – przez około10 dni. Grubość pokrywy w lutym jest najwieksza i sięga 5-10cm.
Usłonecznienie i promieniowanie słoneczne. Wolin otrzymuje w ciągu roku 52,5-55,0 kcal/cm². Wartość ta jest niższa od przeciętnej krajowej (57,5-60,0 kcal/cm² na rok). Najdłużej słońce świeci w czerwcu – średnio przez 7,0-7,4 godziny dziennie. Najkrócej słońce operuje w grudniu, tylko przez 0,8-,10 godziny dziennie.
Zachmurzenie. Z usłonecznieniem zwiazane jest zachmurzenie ogólne nieba, a co za tym idzie liczba dni pogodnych i pochmurnych w ciągu roku. Największe zachmurzenie przypada na okres zimowy 7-7,5 (w skali 11 stopniowej). Najniższe zaś jest latem 6,0-6,5. Zbliżone wartości zachmurzenia notuje się w okresie wiosennym. Sumaryczna ilość dni pogodnych (zachmurzenie 0-20%) wynosi około 40. Największa ich ilość przypada na koniec wiosny i lato. Natomiast liczba dni pochmurnych (zachmurzenie ponad 80%) wynosi 130-140 dni w ciągu roku, a ich zróżnicowanie w poszczególnych porach roku przedstawia się następująco:
-zima - 50dni
-wiosna - 30dni
-lato –20 dni
-jesień 38 dni
Najmniej pogodnym okresem jest zima (grudzień, styczeń), a najbardziej pogodnym schyłek lata (wrzesień).
Wilgotność powietrza. Bezpośrednia bliskość Morza Bałtyckiego wpływa na wilgotność powietrza. Wpływ ten widoczny jest w przebiegu rocznych wartości wilgotności względnej, która wykazuje zróżnicowanie tylko w granicach 10%. Wilgotnośc względna powietrza jesienią i zimą wynosi 82,5 – 87,5% , wiosną i latem 75,0-80%. Najniższe wartości zaznaczają się na wiosnę (kwiecień, maj 75-77,5%), najwyższe pojawiają się późną jesienią (listopad 87,5%, grudzień 90%).
Na klimat Wolińskiego Parku Narodowego lokalny wpływ wywierają porastające go lasy, które zajmują prawie połowę powierzchni wyspy. Warunki klimatyczne panujące w lesie znacznie różnią się od tych, jakie występują na otaczających je obszarach. Zależą one od takich czynników jak: zwartość roślinności, skład gatunkowy, piętrowość drzewostanu, podszycie, charakter gleb oraz rzeźba terenu).
Bardzo duże znaczenie ma las w charakterystyce bilansu promieniowania długofalowego z koron do podłoża. Na obszarze lasu bilans promieniowania stanowi kilka procent wartości notowanej poza lasem. Jest to wynikiem pochłaniania promieniowania krótkofalowego przez korony drzew oraz dopływu promieniowania długofalowego z koron do podłoża. Na obszarze lasu występuje duża zmienność natężenia promieniowania słonecznego, a także promieniowania całkowitego oraz oświetlenia. Przepuszczane przez korony drzew światło stanowi okrągłą połowę przepuszczonego promieniowania całkowitego.
Średnia temperatura powietrza w lesie jest nieco niższa niż w jego otoczeniu, mianowicie na wysokości dolnych części pni mniej więcej o 1ºC. Większy jest wpływ lasu na temperatury skrajne. Temperatura powietrza jest nocą niższa niż przyległych obszarów (przy bezchmurnej pogodzie o 2º do 3ºC), w południe jest nieco wyższa (w dzień słoneczny o około 1ºC).
Ważny wpływ obszaru zalesionego na klimat polega także na hamowaniu prędkości wiatru. W jego wnętrzu prędkości wiatru jest zredukowana do 10-30% prędkości jaka panuje na otwartym polu. Wiatrochronne działanie lasu przejawia się : silniej nocą niż w ciągu dnia, silniej zimą niż latem, silniej przy słabo turbulencyjnych wiatrach południowych i wschodnich niż przy bardzo turbulencyjnych wiatrach północnych i zachodnich, silniej na równinie niż na terenie pagórkowatym.
Analizując wpływ lasu na opady można dojsć do wniosku że ilość ta na obszarach zalesionych jest nieco wieksza niż na otwartym terenie. Wzrost sumy opadów wynosi poniżej 5%. Związane jest to z tym, że las poprzez chropowatośc podłoża wymusza ruch wstępujący mas powietrza, zwiększa turbulencję, co powoduje, że występują korzystne warunki do kondensacji pary wodnej nad obszarem zalesionym. Las uzyskuje spore ilości wody z mgły, co rocznie może dawać około 20-40mm wody.
W wyniku słabej turbulencji obserwuje się tutaj wzbogacenie powietrza w parę wodną. Różnice w prężności pary wodnej między lasem a przyległym terenem osiągają maksimum dochodzące do 1hPa w godzinach popołudniowych.
Wilgotność względna zależy od wilgotności bezwzględnej oraz temperatury powietrza. Nocą oba te czynniki działają w tym samym kierunku. Chłodniejsze i zawierające więcej wilgotności powietrze leśne wykazuje o 5% wyższą wilgotność względną. W porze dziennej przeważa wpływ wzrostu prężności pary wodnej nad przeciwnie działającym wzrostem temperatury, powodując także wzrost wilgotności w lesie o 5 do 10%. Wymienione cechy klimatu spowodowane obecnością lasu wyróżniają klimat Wolińskiego Parku narodowego od pozostałęj części wyspy.
Można stwierdzić, że klimat Wolina ma wiele cech charakterystycznych dla klimatu oceanicznego. Tym co różni klimat wyspy od innych obszarów naszego kraju – to przede wszystkim: bardzo silne wiatry, mały udział tzw. „cisz”, znaczna przewaga opadu deszczu nad opadem śniegu oraz ciepła zima.
Wody
Wody obok lasów to dominujące ekosystemy parku. Wody powierzchniowe Parku i jego otoczenia występują głównie w postaci jezior, żródeł zlokalizowanych w obrębie klifu oraz bardzo nielicznych terenów podmokłych występujących w pobliżu niektórych zbiorników wodnych. Ponadto w południowej części WPN istnieje wypelnione wodą dawne wyrobisko eksploatacyjne kredy piszącej, tworzące Jezioro Turkusowe o powierzchni około 900m². W obrębie Wolińskiego Parku Narodowego występują jeziora : Gardno, Czajcze, Domysławskie, Warnowo Wschodnie i Zachodnie a w jego bezpośrednim sąsiedztwie jeziora Wisełka i Żółwińskie. Jeziora Warnowo, Czajcze, Domysławskie i Żółwińskie połączone są w jeden ciąg Strugą Lewińską uchodzącą do Zalewu Kamieńskiego. Pod względem genetycznym jeziora Parku i jego otuliny można zaliczyć do dwóch zasadniczych typów: jeziora rynnowe (Czajcze, Domysławskie, Żółwińskie, Warnowo Wschodnie i Zachodnie) oraz jeziora moreny dennej (jezioro Gardno).
Grupa pierwsza charakteryzuje się wydłużeniem i stromością brzegów, lecz w przeciwieństwie do innych jezior tego typu posiada małą głębokość, spowodowaną stosunkowo silnym zamulaniem (są to jeziora przepływowe). Cechą Jeziora Gardno, Będącego przykłądem jeziora moreny dennej jest natomiast silne rozwinięcie liniibrzegowej oraz obecność przegłebień dochodzących do 7m. Z kolei pod względem zasilania, jeziora Czajcze, Domysławskie, Żółwińskie i jeziora warnowskie można zaliczyć do zbiorników posiadających dopływ lub odpływ, natomiast Gardno i Wisełka – do jezior bezodpływowych. Ciekawym zjawiskiem jest fakt tworzenia przez prawie wsztystkie jeziora kryptodepresji, której największą wartość posiada jezioro Czajcze, będące jednocześnie pod tym względem na 9 miejscu w skali kraju. Innym przejawem występowania wód powierzchniowych są źródła zlokalizowane na klifie, które tworzą zwartą strefę wykazującą ścisłą więź hydrauliczną z sąsiadującym jeziorem Gardno.
Flora
Na wyspie Wolin stwierdzono występowanie ponad 1300 gatunków roślin naczyniowych, w tym wielu gatunków chronionych i rzadkich, z tej liczby około 600 żyje na terenie Parku. Zbocza stromych klifów porastają gęste zarośla rokitnika zwyczajnego. Płytkie piaszczyste dno Morza Bałtyckiego zajmują makroglony: zielenice, brunatnice i krasnorosty, wśród których najliczniejszymi są morszczyn i zielenica Entetromoprpha intestinalis. Tereny lądowe pokryte są dominującymi tutaj lasami bukowymi, bukowo-dębowymi i sosnowymi. Głównym gatunkiem w lasach jest jednak sosna, która zajmuje 68% lądowej powierzchni parku. Buk zajmuje 23%, dąb 7% a inne gatunki (świerk, modrzew, daglezja, brzoza) pozostałą część. Średni wiek lasów parku wynosi aż 106 lat. Wśród zespołów leśnych szczególnie dobrze zachowały się lasy bukowe, których struktura zbliżona jest do lasów naturalnych. Najlepiej zachowane zespoły buczyn są chronione w obszarach ochrony ścisłej w części południowej (żyzne buczyny) oraz w części północnej (kwaśne buczyny), gdzie występuje szczególnie cenna - wolińska buczyna storczykowa. Wykształciła się ona na szczególnym typie gleby - naspie przyklifowej, powstającej przez nawiewanie drobnych cząstek minerałów z klifu do wnętrza lasu. W tym szczególnym zespole roślinnym rośnie m.in. 9 gatunków storczyków. W lasach rośnie wiele starych drzew. Jednym ze starszych i ciekawszych ze względu na formę jest dąb „Wolinian” oraz „Dąb Regalindy”. Spośród innych leśnych zespołów roślinnych na uwagę zasługują występujące w okolicach Wisełki na glebach bielicowych wytworzonych z piasków luźnych nadmorskie bory bażynowe, oraz wielopostaciowy las dębowo-brzozowy. Bardzo cennym gatunkiem rosnącym w lasach na północy Drożkowych Łąk jest okazała paproć - długosz królewski. Specyficzne zbiorowiska roślinności nieleśnej spotykamy na obszarze wstecznej delty Świny – rośnie tu wiele gatunków roślin rzadkich t.j. woskownica europejska, kłoć wiechowata, turówka wonna oraz szczególnie rzadkie rośliny solnisk-hallofity: świbka nadmorska, sit Gerarda, mlecznik nadmorski, czosnek kątowaty, muchotrzew solniskowy. Rośliny plaży nadmorskiej reprezentują: honkenia piaskowa, wydmuchrzyca piaskowa, rukwiel nadmorska i solanka kolczysta. Na wydmach nadmorskich zachowały się stanowiska mikołajka nadmorskiego oraz typowe gatunki traw takie jak wydmuchrzyca piaskowa. Na plaży występuje honkenia piaskowa, rukwiel nadmorska i solanka kolczysta. Zbocza stromych klifów pokrywają gęstw zarośla rokitnika zwyczajnego. Bardzo rzadkim w Polsce gatunkiem jest występująca w ciepłolubnych murawach w południowej części parku pajęcznica liliowata.
Fauna
Fauna wyspy jest bardzo zróżnicowana i bogato reprezentowana przez gatunki rzadkie. Przez Wolin przebiega główny szlak przelotu ptaków wzdłuż wybrzeża Bałtyku. Na terenie parku stwierdzono występowanie ponad 230 gatunków ptaków, w tym lęgowych: orła bielika (7 par), wodniczki, biegusa zmiennego, muchołówki małej. Park spełnia doniosłą rolę w ochronie ptaków wodno-błotnych, które tutaj znajdują spokój oraz bazę pokarmową, szczególnie w okresie wiosennych i jesiennych wędrówek. Na wodach parku zimuje lub odpoczywa w czasie migracji wiele tysięcy ptaków, spotykane są stada np. traczy liczące kilka tysięcy ptaków. Aktualnie m.in. prowadzona jest restytucja puchacza. Z bogatego świata owadów zachowały się m.in. siedliska największego polskiego chrząszcza jelonka rogacza oraz związana z obumierającymi dębami pachnica dębowa. Na terenie parku oznaczono 3 nowe dla nauki gatunki: chrząszcza Teredus opacus i 2 gatunki skoczogonków (Collembola). Wody Zatoki Pomorskiej to biotop wielu gatunków zwłaszcza ryb w tym anadromicznych (łosoś, troć) oraz coraz rzadszych ssaków morskich – foki szarej i morświna. Lasy parku to siedliska dla licznie występujących dzików oraz saren i jeleni, a z drapieżników lisów, borsuków i kun. Wśród gatunków nowo przybyłych na tereny Wolina oprócz jenota, norki amerykańskiej czy piżamka uwagę zwraca szop pracz. Lasy parku zamieszkują w dużej ilości jelenie, dziki, sarny oraz lisy.W ostatnich latach poprawił się stan borsuków i wiewiórek. W 1976 roku restytuowano w formie półwolnościowej żubra nizinnego rasy białowieskiej. Zagroda pokazowa ( 6 szt.) żubrów pełni ważną funkcję turystyczną w okresie letnim. W lasach parku gnieżdżą si ę również kobuz, jastrząb, kania ruda i czarna, pszczołojad. W ostatnim dziesięcioleciu przybył nowy gatunek mewy srebrzystej.

Kultura materialna i turystyka oraz działalność edukacyjna

Burzliwe dzieje wyspy Wolin są przyczynkiem do jej kulturowego zróżnicowania jednak zawsze bardzo silnie związanego z morzem (rybactwo, handel, przemysł). Na obszarze Parku (i w sąsiedztwie jego granic) znajdują się ślady pozostałości grodzisk i miejsc związanych z osadnictwem z czasów historycznych. Szczególnie liczne są ślady związane z czasami ostatniej wojny: okopy, bunkry oraz pozostałości fundamentów broni V-3 w Wicku. W okolicach Wapnicy znajdują się pozostałości po odkrywkowych kopalniach kredy (Jezioro Turkusowe) oraz ruiny przerabiającej je cementowni. Obiekty te są przedmiotem zarówno badań naukowych jak i zainteresowania turystów. Turystyka stanowi istotną część działalności parku. Park posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę zagospodarowania turystycznego: Centrum Edukacyjno-Muzelane przy dyrekcji parku w Międzyzdrojach, Zagrodę Pokazową Żubrów (ok. 1,5 km na wschód od Międzyzdrojów), 4 punkty widokowe, 3 miejsca postojowe oraz sieć szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych (łącznie ok.50 km). Szczególnie licznie odwiedzane miejsca to: jezioro Turkusowe o specyficznym zabarwieniu wody, Zagroda Pokazowa Żubrów oraz w pobliżu Międzyzdrojów punkty widokowe „Gosań" i „Kawcza Góra". Na rozległą panoramę rozlewisk delty Świny oraz Zalewu Szczecińskiego malowniczy widok roztacza się ze wzgórza Zielonka koło Lubinia. Największe zagrożenia dla przyrody parku to przecinające jego tereny drogi, linia kolejowe łączące port w Świnoujściu z pozostałymi rejonami Polski oraz linie energetyczne i gazociąg.
Park wydaje własne czasopismo „Klify", w którym publikowane są wyniki badań własnych i opracowania dotyczące ochrony parku.
Przygraniczne położenie, urokliwy, urozmaicony nadmorski krajobraz sprawiają że WPN stanowi przyrodniczą wizytówke dla zwiedzających go zagranicznych turystów. Jest to w pewnym sensie „ekologiczna brama” naszego kraju.
W związku z poszerzeniem granic parku o pas wód Morza Bałtyckiego szerokości mili morskiej, część wód zalewu Szczecińskiego i rozlewiska Wstecznej Delty Świny znacznie wzrosła liczba dostępnych form edukacyjnych.
Edukacja przyrodnicza w WPN skierowana jest zarówno do kilkuset tysięcy turystów odwiedzających corocznie Park jak i ludności lokalnej. W okresie wakacyjnym odbiorcami przekazu są głównie grupy pozamiejscowe, które przebywając na wypoczynku w bezpośredniej bliskości Parku chcą korzystać z jego zaplecza edukacyjno turystycznego. Oferta zawiera zarówno zajęcia tematyczne, wycieczki terenowe, filmy, prelekcje, wykłady jak również gry i zabawy. Każde zajęcia tematyczne mają kilka wariantów przeznaczonych dla różnych grup wiekowych oraz różny stopień szczegółowości zależnie od potrzeb i oczekiwań konkretnego odbiorcy. Integralny element edukacyjnego zaplecza parku stanowi Centrum Edukacyjno-Muzealne. Ten w pełni nowoczesny obiekt pozawala zarówno na szeroką działalność wystawienniczą jak i na kameralne zajęcia przyrodnicze. Sale audiowizualne mogące przyjąć około 240 osób mają nowoczesne zaplecze techniczne. Stwarza to doskonałe warunki do prelekcji, prezentacji multimedialnych, wykładów i odczytów a także pokazów przezroczy. Dzisiaj, kiedy świat informacji zdominowany jest przez nowoczesne technologie audiowizualne i cyfrowe, tworzenie atrakcyjnych i przyciągających młodzież form edukacji to duże wyzwanie. Istotne znaczenie ma fakt całkowitego przystosowania obiektu do zwiedzania przez osoby niepełnosprawne. Trzon Muzeum Przyrodniczego to 5 sal wystawienniczych. Ekspozycje stałe prezentują piękno i niepowtarzalność przyrody Parku. Bogactwo flory i fauny. Budowę geologiczną wyspy, bursztyn bałtycki. Wystawa „Przyroda Wolińskiego Parku narodowego to realistyczne dioramy (malowidło na przezroczystej materii lub matowym szkle, które odpowiednio oświetlone i oglądane z ciemności dają złudzen

ie obrazu przestrzennego), przedstawiające zwierzęta w ich naturalnych biotopach. Duża część przestrzeni wystawienniczej poświecona jest fotografii przyrodniczej, rzeźbie i malarstwu. W 1997 roku w muzeum gościła wystawa Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie pt: „200 lat leśnictwa – leśnik gospodarzem lasu”. Interesującym epizodem była wystawa „Wilk” zorganizowana przy współpracy z Katedrą Zoologii Akademii Rolniczej w Poznaniu. W 1998 roku prezentowana była wystawa Paolo Volponiego „Bielik w Polsce” . Wyjątkowo udanym przedsięwzięciem była ekspozycja pt : „Krajobrazy, flora, fauna WPN – zagrożenia wczoraj i dziś” według scenariusza i scenograficznego opracowania Lecha Zużałka. Gościła również wystawa zdjęć z Parku narodowego Jasmund na Rugii. Organizowanych jest także wiele wystaw fotograficznych promujących walory krajobrazowe kraju w innych obiektach. Przykładem może być wystawa fotograficzna „Przyroda wyspy Wolin”. Autorstwa Bogdana Jakuczuna, na Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie. W wakacje turyści i wczasowicze zapraszani są na projekcje filmów przyrodniczych. Prezentujemy filmy o tematyce związanej z ekologią i ochroną środowiska. Forma ta cieszy się wśród odwiedzających Park dużym zainteresowaniem – w sezonie letnim 1999 roku w projekcjach wzięło udział 10 000 osób. Sale konferencyjne to także miejsce wielu spotkań, seminariów oraz konferencji. W kwietniu odbyło się seminarium „Plany Ochrony Parków Narodowych”, na którym prezentowane były dokonania i stan prac nad planami ochrony w poszczególnych parkach. W maju zorganizowano we współpracy ze Związkiem Gmin Wyspy Wolin II Międzynarodowe Warsztaty Ekologiczne „Wyspa Wolin” – Zrównoważony rozwój w strefie przygranicznej”, „Program kompleksowych przedsięwzięć proekologicznych na wyspie Wolin” oraz realizację postulatów akcji ”Ujście Odry – Krajobraz Roku 1993/1994”. Najważniejszymi wydarzeniami minionej pięciolatki było powiększenie granic Wolińskiego Parku Narodowego, opracowanie i zatwierdzenie Planu Ochrony Parku, realizacja przez Związek Gmin Wyspy Wolin wielu inwestycji proekologicznych, m.in. biologiczne oczyszczalnie ścieków, systemy kanalizacji i gazyfikacji. Spotkanie w roku 2000 miało szczególny charakter gdyż rok ten był rokiem obchodów 40-lecia Wolińskiego Parku Narodowego oraz 10-lecia Związku Gmin Wyspy Wolin. Z okazji obchodów czterdziestej rocznicy utworzenia Parku zrealizowana została wystawa „Lasy Pomorza Zachodniego” przygotowana przez RDLP w Szczecinie oraz ciekawa ekspozycja przedstawiająca polskie i szwedzkie rzemiosło ludowe. Ważnym punktem programu było poświęcenie Centrum Edukacyjno-Muzealnego przez Metropolitę Szczecińsko Kamieńskiego arcybiskupa dr Zygmunta Kamińskiego.
W 1999 roku w zajęciach terenowych wzięło udział prawie 1300 osób. Edukacja na szlakach odbywa się zwykle w najatrakcyjniejszych turystycznie i obfitujących w osobliwości przyrodnicze, najczęściej uczęszczanych miejscach. Jest to wzgórze Gosań (najwyższy punkt polskiego wybrzeża), Jezioro Turkusowe, obszar jezior warnowskich, plaża u podnóża klifu oraz punkt widokowy. Zielonka ze wspaniałym widokiem na rozlewiska Wstecznej Delty Świny. W bieżącym roku zorganizowane zostały między innymi warsztaty ekologiczne dla młodzieży z Polskiego Klubu Ekologicznego, dla członków Wrocławskiego Oddziału LOP oraz Komendy hufca ZHP z Wielunia. W zajęciach z młodzieża szczególny nacisk nakładany jest na kształtowanie postaw proekologicznych, przyjaznych środowisku, i wzbudzenie u młodzieży pozytywnego emocjonalnego podejścia do przyrody. Pragniemy aby odwiedzający nas ludzie zrozumieli sens istnienia takiej formy ochrony przyrody oraz dostrzegli unikatowe i niepowtarzalne walory Wolińskiego Parku Narodowego, a w przyszłości włączyli się czynnie w działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Zdjęcia dotyczące florystycznych walorów Parku odbywają się na terenie „Zielonej Sali” – położonego w bezpośrednim sąsiedztwie Parku „ogródka dendrologicznego”. Miejsce to pozwala zapoznać się gatunkami reprezentatywnymi dla flory wyspy, roślinami chronionymi. Oprócz zajęć z dendrologii jest to także doskonałe miejsce do gier, zabaw i zajęć ruchowych. Teren „Zielonej Sali” cechuje się dużym bogactwem gatunków charakterystycznych dla dendroflory Wolińskiego Parku Narodowego. Jest to doskonałe miejsce do zajęć z zakresu dendrologii oraz do poznania rozmaitych fitocenoz leśnych. Podjazdy dla wózków inwalidzkich sprawiają ze wszystkie ścieżki są dostępne dla osób niepełnosprawnych. Sztandarowym obiektem Parku jest utworzony w 1976 roku Ośrodek Hodowli Zwierząt potocznie zwanym Rezerwatem Pokazowym Żubrów. Grupy odwiedzające teren Ośrodka mogą zobaczyc tutaj gatunki zagrożone: biedlika, będącego jednocześnie pierwowzorem godła narodowego oraz żubra (symbol ochrony przyrody w Polsce) oraz inne zwierzęta zamieszkujące Wolińską puszczę – jelenia, sarnę, dzika, puchacza. Najważniejsze jest jednak to, że odwiedzający mają możliwość kontaktu z żywymi zwierzętami. Bliskość Dyrekcji Parku i Muzeum przyrodniczego sprawia, ze trafia tutajniemal każdy odwiedzający Woliński Park Narodowy turysta. Szczególnie atrakcyjnym okresem jest wiosna, kiedy na „Żubrowisku” pojawia się nowy przychówek w postaci „żubrząt”, „pasiaków” i „koźląt”. W 1999 roku frekwencja osiągneła prawie 160 000 osób. Ogromną popularnościa cieszy się prezentowana w wolierze hodowla żywych bielików. Przyjezdni, zaraz po przybyciu do Muzeum wlaśnie tam kierują zwykle pierwsze kroki. W ostatnich dniach zwiedzającym udostępniona została również woliera z puchaczami (3 dorosłe osobniki).
Zajęcia polegające na obserwacji awifauny odbywają się nad wodami Zalewu Szczecińskiego. Tutaj zaopatrzona w lornetki i lunety młodzież „podgląda” życie wodnego ptactwa. Można zobaczyc tokujące i poszukujące miejsca na gniazdo ptaki, żerujące bieliki czy stada kaczek. Ważnym ogniwem imprez są pożegnalne ogniska odbywające się w drewnianej wiacie zbudowanej na kształt indiańskiego wigwamu. Jest to doskonałe miejsce do organizowania ognisk i zabaw kończących i podsumowujących zajęcia dla „Zielonych Szkół” oraz warsztaty ekologiczne. Cenne źródło informacji stanowią zbiory biblioteczne Parku. Tworzy je ponad 3700 pozycji ksiązkowych oraz około 100 filmów przyrodniczych. Prenumerowanych jest wiele czasopism przyrodniczych. W 1999 roku dzięki pomocy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udało się sfinansować pięć nowych ścieżek dydaktycznych. Trasa „poznaj las” zaznamiająca z budową i funkcjonowaniem ekosystemów leśnych. Ścieżka „procesy przyrodnicze” ukazuje geologiczną przeszłość i piękno przyrody nieożywionej wyspy Wolin. Trasa „Nad Zalewem” przedstawia malownicze fragmenty południowego wybrzeża wyspy zaznajamiając jednocześnie z ornitofauną wód Zalewu Szczecińskiego. Sciezka „Bory Wolina” prezentuje borowe siedliska Wolińskiego Parku Narodowego. Ścieżka „Jezioro” ukazuje funkcjonowanie ekosystemu jezior. Dzięki pomocy finansowej funduszu PHARE udało się wzbogacić zaplecze turystyczno-edukacyjne Parku w wielojęzyczne foldery, mapy turystyczne, tablice dydaktyczne oraz plansze z mapami. Najbardziej kompletnym opracowaniem turystycznym jest wydany w 1999 roku folder Parku. Ukazały się także przewodniki po ścieżkach dydaktycznych komplet materiałów do zajęć z młodzieżą. Park wydaje również periodyk „Klify”, w którym publikowane są artykuły popularnonaukowe na temat wyspy Wolin. Popularyzacja wiedzy przyrodniczej odbywa się także przez organizowane systematycznie konkursy. Jest to nadal bardzo atrakcyjna i ciesząca się dużym zainteresowaniem forma edukacji. W 1999 roku przeprowadzona została II Olimpiada Wiedzy o Wolińskim Parku Narodowym. Impreza ta cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem oraz liczną frekwencją. Wzięły w niej udział 454 osoby z Wyspy Wolin i najbliższych okolic. Bardzo atrakcyjna formą edukacji są cyklicznie organizowane konkursy fotograficzne, które przyciągają wielu zapalonych fotografików amatorów. Dotychczas odbyły się 2 edycje „Przyroda Wolińskiego Parku Narodowego” oraz „Zwiastuny Wiosny”.
Dużym sukcesem okazały się konkursy ogłoszone z okazji obchodów Dnia Ziemi: „Przyroda Wolińskiego Parku Narodowego” oraz „Ratujmy naszą planetę”. Dzięki szerokiemu rozpropagowaniu konkursu liczba nadesłanych prac przerosła oczekiwania organizatorów, napłynęło bowiem aż 430 prac. Duże zainteresowanie tego typu inicjatywami świadczy o tym, że młodzież lubi taki rodzaj twórczej ekspresji, a bogactwo wolińskiej przyrody rozbudza ich wyobraźnię, stanowiąc jednocześnie źródło pomysłów i inspiracji. Warto tutaj podkreślić udział Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który ufundował dla zwycięzców cenne nagrody rzeczowe.
W erze narastające komputeryzacji internet jest świetnym miejscem na zamieszczanie wszelkich informacji dotyczących prowadzonej przez Park działalności edukacyjnej. Tutaj można się dowiedzieć o wszelkich konkursach i organizowanych przez Park imprezach oraz przeczytać sprawozdania z zakończonych wydarzeń artystycznych.
Struktura organizacyjna

Siedziba Dyrekcji parku mieści się w Międzyzdrojach w kompleksie budynków wraz z Centrum Edukacyjno-Muzealne. Nadzór nad Parkiem sprawuje dyrektor, poprzez działy i zespoły oraz Straż Parku Teren parku podzielony jest na 6 jednostek zwanych Obwodami Ochronnymi – pięć lądowych i jeden wodny. Dojaz do Parku jest dość prosty. Dogodna jest komunikacja kolejowa na linii Szczecin – Świnoujście oraz komunikacja drogowa. Z Warszawy najkorzystniejszy jest dojazd pociągami przez Poznań i Szczecin. Turystom atrakcji przysparzają statki spacerowe ze Szczecina do Świnoujścia. Bazę turystyczną parku stanowią Międzyzdroje .Park ma nową siedzibę o nazwie „Bory Tucholskie”.









Literatura
1. Denisiuk Zygmunt:Wiadomości z ostatniej chwili:Nafta wciąż zagraża przyrodzie Wolińskiego Parku Narodowego,”Chrońmy Przyrodę Ojczystą” 1994 nr 2 s.101 – 102
2. Dylawerska Jolanta: Woliński Park Narodowy, W:Parki Narodowe w Polsce, Warszawa 1996 s.286
3. Dziewolski Jerzy: Lasy bukowe w Wolińskim Parku Narodowym, „ Chrońmy Przyrodę Ojczystą” 1995 nr 2 s.60-67
4. Grzegorczyk Krzysztof:Ekoedukacja w Wolińskim Parku Narodowym, „Parki Narodowe” 2000 nr 4 s.21-23
5. Jakuczun Bogdan: Woliński Park Narodowy, „Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody” 1993 nr12 s.111-115
6. Lewicka Ewa:Plan Ochrony w Wolińskim Parku Narodowym, „Parki Narodowe” 1998 nr 1 s.3 – 4
7. Piotrowski Kamil:Woliński Park Narodowy, „Parki Narodowe” 1997 nr 4 s.16 – 17
8. Woliński Park Narodowy,Red.Andrzej Kostrzewski,Poznań 1986
9. ŻółkośKatarzyna, Rutkowski Piotr:Aktualna ocena populacji pajęcznicy liliowatej w Wolińskim Parku Narodowym,”Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody „ 1996 nr 2s.41-45