Cmentarz Łyczakowski
Cmentarz Łyczakowski − najstarsza zabytkowa nekropolia Lwowa, położona we wschodniej części miasta na malowniczych wzgórzach wśród pięknego, specjalnie zaprojektowanego, starego drzewostanu tworzącego szereg alei. Jest miejscem pochówku wielu wybitnych, zasłużonych dla Polski i Ukrainy ludzi kultury, nauki i polityki. Na cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków o wysokiej wartości artystycznej, przedstawiających alegoryczne postaci i wizerunki zmarłych, a także liczne kaplice, edykuły, kolumny i obeliski, w różnych stylach.
Historia
Został założony w 1786. Jest jedną z najstarszych nekropolii istniejących w Europie do dziś. Dla porównania: Powązkowski w Warszawie w 1790, Cmentarz na Rossie w Wilnie został oficjalnie otwarty 6 maja 1801 r.[1], Rakowicki w Krakowie i Père-Lachaise w Paryżu w 1803.
W miejscu obecnego cmentarza istniał już w XVI wieku cmentarz dla zmarłych na dżumę, podczas gdy innych zmarłych, aż do czasów cesarza Józefa II, grzebano na cmentarzach przykościelnych[2]. Po I rozbiorze Polski Lwów znalazł się w zaborze austriackim. W 1783 wydano dekret cesarski nakazujący likwidację dotychczasowych cmentarzy i wytyczenie nowych, poza obrębem miast. Każda z dzielnic Lwowa miała swój cmentarz - w ten sposób powstały cmentarze: Łyczakowski, Gródecki, Stryjski i Żółkiewski (po 100 latach trzy ostatnie zlikwidowano, otwierając w ich miejsce największy terytorialnie lwowski Cmentarz Janowski, zajmujący 45 ha). Powiększany wielokrotnie zajmuje ponad 40 ha i podzielony jest na 80 pól grobowych. Obecny wygląd cmentarz otrzymał w 1855[2], a od 1885 zaczęto prowadzić dokładne księgi cmentarne, pozwalające ustalić miejsce pochówku.
Groby Polaków
Naprzeciw głównego wejścia stoi kilka okazałych grobowców znanych lwowskich rodzin, wśród nich neoromantyczna kaplica przemysłowców Baczewskich i Morawskich.
Na lewo od głównego wejścia stoi pomnik poety Seweryna Goszczyńskiego z wyrzeźbiona siedzącą postacią wieszcza, dalej grupa pomników zasłużonych obywateli, wśród nich pomnik prof. Piotra Chmielowskiego dłuta Stanisława Ostrowskiego, obelisk z lwem (dłuta Juliana Markowskiego i Tadeusza Barącza) poświęcony pułkownikowi Julianowi Konstantemu Ordonowi, prezydenta miasta Michała Michalskiego, działacza narodowego Stanisława Szczepanowskiego, jednego z twórców "Sokoła" Antoniego Durskiego, autora "Katechizmu Polskiego Dziecka", wieloletniego zasłużonego pracownika Ossolineum − Władysława Bełzy, artystki dramatycznej Anny Gostyńskiej.
Na prawo od głównego wejścia pozostawiono miejsce dla grobów wybitnych uczonych, literatów i działaczy ruskich. Znajduje się tu grobowiec jednego z pierwszych poetów ukraińskich Markiana Szaszkiewicza (1811−1843), pisarza Włodzimierza Barwińskiego (zm. 1855), uczonych: Izydora Szaraniewicza, Iwana Lewińskiego, Edgarda Ogonowskiego, Jevhena Petruszewycza (prezydenta ZURL), studenta Adama Kocki − ofiary walk na Uniwersytecie Lwowskim w 1910. Na Cmentarzu Łyczakowskim spoczęli też w specjalnym grobowcu metropolici greckokatoliccy.
Za grobami działaczy ruskich znajduje się duży grobowiec (autorstwa Parysa Filippiego i Abla Periera) pisarza i historyka Karola Szajnochy, a po przeciwnej stronie ukraińskiego poety Iwana Franki, zaś nieco dalej dwa groby arcybiskupów ormiańskich: Izaaka Isakowicza i Samuela Cyryla Stefanowicza.
W polu 14 jest zlokalizowany grób Wincentego Szeptyckiego, generała z roku 1831 i oficera wojsk napoleońskich, gen. Benedykta Kołyszki (zm. w 1834), w polu 4 zaś groby dwóch weteranów, którzy żyli powyżej 100 lat − Franciszka Zaręby (zm. 1863) i Antoniego Pióreckiego (zm. 1870).
Wiele wartościowych pomników znajduje się w południowo-zachodniej części cmentarza, między główną aleją a ulicą św. Piotra. W polu 69 zwraca uwagę rzeźba młodej kobiety na łożu śmierci dłuta J. Markowskiego.
W polu 70 znajduje się pomnik z oryginalnym krzyżem kamiennym na miejscu śmierci 14-letniego Jurka Bitschana, jednego z Orląt Lwowskich, poległego 21 listopada 1918 w obronie Lwowa. Nieco dalej znajdziemy okazałe, pseudoromańskie mauzoleum rodziny Barczewskich, projektowane przez Halickiego[2].
W kwaterze 71 znajdują się groby powstańców z 1831 ze skromnymi żelaznymi krzyżami oraz zbiorowym sarkofagiem z napisem "Weteranom wojska polskiego 1830−1831".
W tylnej części cmentarza aleja główna okrąża "Górkę" powstańców 1863, gdzie w oddzielnej kwaterze, znaczonej oryginalnymi stalowymi krzyżami, pochowani są uczestnicy powstania styczniowego, między innymi Bronisław Szwarce, członek Rządu Narodowego, chorąży Szymon Wizunas Szydłowski, wybitny zoolog Benedykt Dybowski.
Na cmentarzu znajduje się także kilka grobów weteranów powstania kościuszkowskiego. Chodzi w szczególności o grób Wincentego Szeptyckiego − generała z 1831 roku i oficera wojsk napoleońskich, oznaczonego żelaznym sarkofagiem empirowym. Za nim znajduje się krzyż kamienny wskazujący grobowiec gen. Benedykta Kołyszki (†1834). Niedaleko znajdują się także groby dwóch weteranów Insurekcji Kościuszkowskiej: Franciszka Zaręby (†1863) i Antoniego Pióreckiego (†1870), którego pogrzeb stał się ogromną manifestacją patriotyczną[2]. Groby te były otoczone szczególną czcią w okresie międzywojennym.
Od wiosny 1919 w części cmentarza od strony Pohulanki utworzono Cmentarz Obrońców Lwowa (potocznie zwany "Cmentarzem Orląt Lwowskich") dla poległych w wojnach z Ukraińcami i bolszewikami w latach 1918−1920.
Zasłużeni Polacy
* Władysław Abraham - prawnik
* Ernest Adam - architekt
* Karol Baliński - literat
* Oswald Balzer - prawnik
* Stefan Banach - matematyk
* Tadeusz Barącz- rzeźbiarz
* Maria Bartus - poetka
* Władysław Bełza- poeta
* August Bielowski - literat
* Bronisław Czerwiński - muzyk
* Jan Dobrzański - literat
* Luna Drexlerówna - rzeźbiarka
* Tomasz Dykas - rzeźbiarz.
* Maurycy Dzieduszycki - poseł na Sejm Krajowy Galicji
* Marcin Ernst - astronom
* Jan Gall - polski kompozytor i dyrygent
* Mieczysław Gębarowicz - historyk sztuki
* Włodzimierz Gniewosz - polityk galicyjski
* Franciszek Ksawery Godebski - kustosz Ossolineum
* Zygmunt Gorgolewski - architekt, twórca Teatru Wielkiego we Lwowie
* Seweryn Goszczyński - literat
* Artur Grottger - malarz
* Franciszek Jaworski - historyk Lwowa
* Antoni Kalina - slawista, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, radny Lwowa
* Jan Nepomucen Kamiński - twórca polskiego teatru we Lwowie
* Wojciech Kętrzyński - kustosz Ossolineum
* Maria Konopnicka - poetka
* Ludwik Kubala - historyk
* Jan Lam - pisarz
* Ksawery Liske - historyk
* Walery Łoziński - literat
* Władysław Łoziński - historyk sztuki
* Julian Markowski - rzeźbiarz
* Piotr Mikolasch - właściciel apteki, w której Ignacy Łukasiewicz przeprowadził pierwszą w świecie rafinację ropy naftowej
* Domicjan Mieczkowski - pisarz historyczno-religijny
* Henryk Mosing - lekarz, bakteriolog i kapłan
* Stanisław Niewiadomski - muzyk
* Leon Piniński - profesor prawa rzymskiego, rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza w roku akademickim 1928/1929, historyk sztuki, dyplomata
* Henryk Rewakowicz – galicyjski działacz ludowy, polityk, dziennikarz, uczestnik powstania styczniowego.
* Michał Rolle - polski dziennikarz, historyk i pisarz.
* Grzegorz Józef Romaszkan - polski duchowny katolicki, arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego
* Jan Ruckgaber - muzyk
* Tadeusz Rutowski - wiceprezydent Lwowa, zasłużony dla obrony miasta w czasie inwazji rosyjskiej 1914-1915
* Franciszek Smolka - prezydent parlamentu, inicjator usypania Kopca Unii Lubelskiej
* Franciszek Stefczyk - twórca spółdzielczych kas oszczędnościowych (SKOK-ów)
* Karol Szajnocha- literat
* Władysław Szajnocha - geolog, paleontolog
* Józef Teodorowicz - arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego, senator II RP.
* Ludwik Włościborski - przemysłowiec wielkopolski, uczestnik powstania listopadowego, Wiosny Ludów i powstania styczniowego
* Julian Zachariewicz - architekt, profesor i rektor Politechniki Lwowskiej
* Jan Zahradnik - poeta, obrońca Lwowa
* Wacław Zaleski - namiestnik Galicji, pisarz, krytyk literacki, badacz folkloru
* Gabriela Zapolska - pisarka
* Tadeusz Żuliński - pierwszy komendant Polskiej Organizacji Wojskowej (POW)