Gady
w pliku doc macie pełna prace z rysunkami ;)
1. Podział systematyczny
Królestwo: Zwierzęta- Animalia Typ: Strunowce- Chordata Podtyp: kręgowce- Vertebrata Gromada: Gady- Reptilia Rząd: żółwie * krokodyle * sfenodonty (hatteria) * łuskonośne: jaszczurki - amfisbeny - węże
2. Środowisko życia
Lądowe, niektóre gady wtórnie wodne oraz wodno-lądowe. Gady szybko adaptują się do nowego otoczenia i zasiedlają zaskakująco różnorodne siedliska. Można spotkać je wszędzie na świecie z wyjątkiem Antarktydy. Zwierzęta te zamieszkują wszystkie środowiska, od najsuchszych i najgorętszych pustyni po najbardziej wilgotne i parne lasy deszczowe. Najwięcej żyje ich w rejonach klimatów tropikalnego i subtropikalnego Afryki, Azji, Australii i obu Ameryk, gdzie na pełny rozkwit pozwalają im wysokie temperatury powietrza i obfitość pożywienia. Pewne gatunki węży i jaszczurek żyją na drzewach, inne zasiedlają poszycia gęstych lasów, a jeszcze inne tereny podmokłe i bagienne. Żółwie i węże morskie prawie całe życie spędzają w otwartych wodach oceanu, a jedyna morska jaszczurka (legwan morski), żyjąca na Galapagos, spędza większość czasu na lądzie, ale na żer udaje się pod wodę. Zaledwie w paru krajach (w większości wysp) gady wogóle nie występują lub występuje w nich tylko kilka gatunków. Przykładem jest Nowa Zelandia, która nie posiada węży i zamieszkuje w niej niewiele gatunków jaszczurek, ale za to jest jedynym miejscem, w którym żyje bardzo rzadka hatteria. Ponieważ gady uzależnione są od ciepła otoczenia, ich liczebność i różnorodność związana jest z temperaturą powietrza, więc w miarę zbliżania się do biegunów ich występowanie staje się coraz rzadsze, choć wiele gatunków żyje w rejonach o surowych zimach lub długich okresach chłodu dzięki zdolności do hibernacji.
3. Budowa ciała
Skóra nie zawiera prawie gruczołów, jest sucha i nie przepuszcza wody ani gazów, z zewnątrz pokrywają ja rogowe tarczki; zewnętrzna warstwa naskórka jest zrogowaciała i martwa, zabezpiecza zwierzę przed urazami mechanicznymi i przeciwdziała utracie wody; niektóre gady okresowo zrzucają zrogowaciałą warstwę naskórka; nie maja gruczołów śluzowych w skórze, dlatego nie mogą przez nie oddychać; dzięki gruczołom barwnikowym w skórze niektóre gady są charakterystycznie ubarwione, mogą też szybko zmieniać barwę, aby przystosować się do otoczenia. Szkielet Czaszka gadów jest wyższa, węższa i bardziej skostniała. Mózgoczaszka jest stosunkowo niewielka. U żółwi i krokodyli mózgoczaszka zrasta się ze szczęką górna nieruchomo. U jaszczurek i węży istnieje możliwość ruchu kości kwadratowej, albo całej szczęki. Żuchwa zbudowana jest z licznych kości, szczęki są zaopatrzone w zęby (homodontyczne – jednakowe). Niektóre gady (żółwie) nie posiadają zębów. Czaszka osadzona jest na kręgosłupie na jednym kłykciu potylicznym. Kręgosłup dzieli się na 5 odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy. Odcinek szyjny składa się z 7 kręgów: 2 pierwsze kręgi szyjne, dźwigacz i krąg obrotowy, umożliwiają ruchy głowy w obydwu płaszczyznach. Odcinek piersiowy i lędźwiowy posiada powierzchnie stawowe dla żeber. Żebra odcinka piersiowego są długie i połączone z mostkiem. W odcinku lędźwiowym – krótkie. Odcinek krzyżowy zbudowany jest z 2 kręgów zrośniętych w kość krzyżową. Odcinek ogonowy zbudowany z różnej ilości kręgów. U hatterii i jaszczurek trzony kręgów ogona rozdzielone są warstwami tkanki łącznej. W sytuacji zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do odrzucenia ogona (autotomia). Kończyny gadów podobnie jak płazów są rozstawione na boki, ale palce zakończone pazurami, co zwiększa przyczepność do podłoża. U niektórych gadów (węże) nastąpiła redukcja kończyn.
Układ pokarmowy rozpoczyna się jamą gębową, na której dnie leży rozwidlony język. Na szczękach i głębiej, na kościach skrzydłowych, leżą drobne ostre ząbki służące do przytrzymywania schwytanej zdobyczy. Do jamy gębowej otwierają się nozdrza wewnętrzne, organ Jacobsona, będący dodatkowym organem węchowym, gruczoły ślinowe i tchawica. Do gardzieli otwierają się też trąbki Eustachiusza, łączące ją z jamą ucha środkowego. Za gardzielą ciągnie się przełyk prowadzący do żołądka. Odchodzi od niego jelito cienkie, tworzące w przedniej swej części pętlę dwunastniczą. Tu uchodzą przewody wątroby zaopatrzonej w woreczek żółciowy. Przewód trzustki położonej w pętli dwunastnicy uchodzi prawie w tym samym miejscu, co przewód wątroby. Jelito cienkie przechodzi w jelito grube, kończące się kloaką. Na granicy jelita cienkiego i grubego leży niewielkie jelito ślepe. Układ oddechowy U większości gadów składa się z dwóch gąbczastych płuc, które wewnątrz są pofałdowane i maja liczne przegrody. Powietrze dostaje się przez krtań, tchawicę, która rozgałęzia się na dwa oskrzela połączone z workami płucnymi. Wentylacja płuc jest możliwa dzięki ruchom klatki piersiowej. Ruchy żeber i mostka powodowane pracą mięsni międzyżebrowych na przemian rozciągają i ściskają płuca powodując wciąganie i wypychanie powietrza. Układ krwionośny składa się z serca i naczyń krwionośnych i jest układem zamkniętym. Serce gadów jest trójdzielne z wyjątkiem krokodyli, które mają serce czterodziałowe; zbudowane jest z dwóch przedsionków i jednej komory, podzielonej niepełną przegrodą na prawą i lewą część. Do prawego przedsionka uchodzi słabo rozwinięta zatoka żylna. Istnieje mały i duży obieg krwi.
Układ nerwowy. Mózg ma stosunkowo dobrze rozwinięte przodomózgowie, przy czym zaczyna się wyodrębniać kora mózgowa, zbudowana z istoty starej. Można tu wyróżnić płaty ciemieniowe i wielkie płaty węchowe. Przodomózgowie prawie zupełnie przykrywa międzymózgowie, na którym osadzone są: nasadka mózgowa i organ ciemieniowy. Ten ostatni jest światłoczuły, a w budowie jego można wyróżnić struktury przypominające soczewkę i siatkówkę. Móżdżek jest dobrze rozwinięty, a rdzeń przedłużony jest wygięty w płaszczyźnie pionowej. Z mózgu wybiega 11 par nerwów. Z rdzenia kręgowego wychodzą nerwy rdzeniowe, tworzące sploty barkowy i miednicowy.
Narządy zmysłów. Oczy mają zdolność akomodacji dzięki przesuwaniu soczewki (bliżej lub dalej) oraz w wyniku jej spłaszczania i uwypuklania. Gałkę oczną przykrywają 3 powieki- górna, dolna i migawkowa (z wyjątkiem węży, które nie maja ruchomych powiek). Narząd słuchu zbudowany jest z ucha środkowego i wewnętrznego, w którym mieści się również narząd równowagi. Narządy czuciowe u wielu gadów są umieszczone na powierzchni łusek skóry, pomocniczą funkcję jako narząd dotyku spełnia rozwidlony język (np. u jaszczurek i węży). Układ wydalniczy u jaszczurki zwinki występuje w postaci pary nerek. Są to nerki ostateczne. W rozwoju zarodkowym, aż do wyklucia się z jaja, funkcjonują pranercza, które następnie całkowicie zanikają u samic, a u samców przekształcają się w najądrza. Z każdej nerki prowadzi moczowód, uchodzący niezależnie do kloaki. Do kloaki otwiera się pęcherz moczowy. Mocz, podobnie jak u żaby, dostaje się z kloaki do pęcherza moczowego i dopiero po wypełnieniu go zostaje usunięty na zewnątrz. Głównym produktem wydalanym z organizmu jest kwas moczowy i mocznik.
4. Rozmnażanie i Rozwój.
Gady podobnie jak inne kręgowce rozmnażają się drogą płciową. U wielu gatunków gody bywają spektakularne, wielogodzinne lub nawet kilkudniowe. Zakres rytuałów jest bardzo szeroki i zróżnicowany nawet w obrębie jednego rzędu. Samce jaszczurek zmieniają barwy skóry lub napinają wokół szyi szeroki „kołnierz”. Pewne gatunki węży urządzają popisy taneczne. Żółwie uderzają wybrankę przednimi łapami, a krokodyle i aligatory komunikują o gotowości seksualnej przy pomocy ryków lub powarkiwania. W większości zachowania godowe służą bardziej odstraszaniu rywali i zdobywaniu tym uznania u samic. Dla gatunków większych żółwi i krokodyli, które nie poruszają się zwinnie na lądzie, kopulacja może być czasem niebezpieczna. Morskim żółwiom, które przeważnie łączą się w oceanie, ciężkie ciało podtrzymuje woda. Większość gadów jest jajorodna. Pewne gatunki składają je w piasku lub dobrze ukrytych podziemnych gniazdach i pozostawiają własnemu losowi. Natomiast samice krokodyli i pytonów troskliwie opiekują się i strzegą jaj do momentu wyklucia się młodych, a w razie potrzeby zaciekle walczą z drapieżnikami. Jaja maja skórzasta osłonkę lub skorupkę zabezpieczającą przed wyschnięciem. Rozwój poza środowiskiem lądowym jest możliwy dzięki wykształceniu się błon płodowych (zwierzęta, które wytwarzają błony płodowe zaliczamy do owodniowców), które osłaniają zarodek rozwijający się wewnątrz osłon jajowych. Błony płodowe: owodnia, omocznia i kosmówka tworzą komorę wypełnioną płynem, w której zanurzony jest zarodek, zapewniają mu wymianę gazową i chronią przed urazami mechanicznymi. Pewne gatunki są jajożyworodne. Zarodek rozwija się w cienkiej skorupce w łonie samicy. Małe najpierw wykluwają się, a następnie rodzą. Jajożyworodność jest charakterystyczna dla wielu gatunków jaszczurek i węży.
Rozwój jest prosty- z jaj wylęgają się młode osobniki podobne do dorosłych.
5. Ciekawostki.
Gady nie mogą wytwarzać własnego ciepła i nie mają stałej temperatury ciała. Są stworzeniami zmiennocieplnymi – ich temperatura zależy od temperatury otoczenia. Wiele gadów spędza długie godziny na słońcu, często rozpłaszczając ciało w taki sposób, by cała powierzchnia otrzymała podobną ilość ciepła. Ponieważ gady do ogrzania się nie wykorzystują nadmiaru energii pochodzącej z pożywienia, to ich przemiana materii jest powolniejsza niż u stworzeń stałocieplnych. Ta właściwość pozwala gadom na długie okresy hibernacji bez potrzeby jedzenia. Po prostu procesy fizjologiczne zwalniają się i zwierzęta są w stanie przetrwać głód przez wiele miesięcy.
Wiele osób sądzi, że anakondy są najdłuższymi wężami, a pewne okazy mierzą nawet 12 metrów. Tymczasem rekordzistą jest pyton siatkowy zastrzelony w Indonezji w 1912 roku, który miał 10 metrów.
Najstarszym znanym gadem był żółw promienisty z Madagaskaru, żył 188 lat. Najbardziej trujący jad lądowego węża pochodzi od australijskiego tajpana pustynnego.
6. Przykłady gatunków.
Żółw błotny (Emys orbicularis) Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) Padalec zwyczajny (Anguis fragilis) Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) Żmija zygzakowata (Vipera berus)