Klasycyzm

Klasycyzm rozwinął się w wieku XVII we Francji, w nawiązaniu do wzor-ców antycznych i filozofii Kartezjusza (racjonalizmu). Reguły sztuki klasycyzmu i podstawowe zasady estetyki zawarte zostały w programowym dziele M. Boileau „Sztuka poetycka” (1474). Za główny cel sztuki i główną kategorię estetyczną Boileau uznał poszukiwanie prawdy i piękna, podejmowane jako wartości absolutne, dające się uzasadnić rozumowo. Teoria klasycyzmu od-woływała się do antyku, postulowała naśladowanie natury przez sztukę, określała reguły i zasady budowy dzieła literackiego (zasada decorum, nakaz harmonii i umiaru, zasada trzech jedności, teoria trzech jedności, teoria trzech stylów). Najwybitniejszymi przedstawicielami klasycyzmu w literaturze byli Fran-cuzi: P. Corneille, J. Racine, Molier i La Fontaine. W muzyce zasłynęły swą wdzięczną kompozycją takie sławy jak Ludwik van Beethoven, Wolfgang Amadeus Mozart, czy też Joseph Haydn. Klasycyzm polskiego oświecenia tworzy literaturę zaangażowaną w sprawy kraju, przypisuje poezji cele utyli-tarne (użytkowe) wraca do ideałów starożytnych.

Literatura
Pierwsze przejawy klasycyzmu w literaturze europejskiej były w XVI w. Początkiem tej epoki był renesans - zwrot do wzorców literatury antycznej i łączące się z nim przekonanie o ich wartości uniwersalnej. Klasycyzm opierał się na poglądach filozoficznych, głoszących istnienie w świecie niezmiennych praw ładu, przyznających rozumowi możność poznania natury i jej naślado-wania w dziełach człowieka.
Literaturze przypisywano funkcje dydaktyczno – moralizatorskie. Do bar-dziej szczegółowych założeń estetyki klasycyzmu należały postulaty prawdo-podobieństwa, harmonii, jasności, kunsztu języka, prostoty, miary, jednorod-ności estetyki gatunkowej i stylistycznej. Do podstawowego kanonu gatunków literackich należały główne formy o proweniencji antycznej, zwłaszcza trage-dia, epos, poemat opisowy, oda, list poetycki, satyra i bajka.

Wspomniane wcześniej główne kategorie estetyki, określały podstawowe cele twórczości, a warunkiem ich osiągnięcia była doskonałość artystyczna (utrwalona zwłaszcza w dziełach antycznych), zgodność utworu z naturą. Naśladując naturę twórca miał się kierować zasadami dobrego smaku i przyjętymi normami obyczajowymi, a jego dzieło musiało spełniać warunek stosowności.
W literaturze polskiej klasycyzm był dominującym kierunkiem w epoce oświecenia (klasycyzm stanisławowski, klasycyzm postanisławowski). To tradycji klasycyzmu nawiązują w XX wieku orientacje poetyckie określane mianem klasycyzmu nowoczesnego lub neoklasycyzmu (T. S. Eliot, P. Valry, w Polsce – Z. Herbert, Cz. Miłosz, J. M. Rymkiewicz, z krytyków literackich – J. Stempowski, R. Przybylski).

Sztuka
Nurt klasycyzujący wystąpił w sztuce niektórych krajów (głównie Anglia i Francja) już w XVII wieku. W połowie XVIII wieku zaczął się kształtować nowy klasycyzm (neoklasycyzm), pod wpływem przemian w życiu polityczno –społecznym, gospodarczym, umysłowych (zwłaszcza francuski racjonalizm) i wskutek wzmożonego zainteresowania starożytną sztuką rzymską. Dużą rolę odegrało oddziaływanie sztuki dojrzałego renesansu oraz rozwój teorii i historii sztuki. Głównym ośrodkiem zainteresowania artystów były Włochy, natomiast najważniejszym centrum sztuki stała się Francja (a zwłaszcza Paryż), skąd klasycyzm stopniowo rozprzestrzenił się na wszystkie kraje europejskie i Amerykę Północną. W drugiej połowie XVIII wieku nastąpił okres wczesnego klasycyzmu. We Francji – styl Ludwika XVI, w Anglii Georgian - style i styl Adamów, w Polsce – styl Stanisława Augusta.
W pierwszej połowie XIX wieku wyróżnia się też styl empire (późna odmiana klasycyzmu, związana z panowaniem Napoleona I).
W sztuce, klasycyzm jest wykładnikiem wieku oświecenia (poszukiwanie prawidłowości, równowagi, spokoju); główni teoretycy to J. J. Winckelmann i A. R. Mengs.

W architekturze był duży wpływ budowli greckiej, rzymskiej i renesan-sowej. Stosowano klasyczne porządki architektury i detali, portyki, frontony, łuki triumfalne. Powstawały nowe typy budowli (szkoły, teatry, kamienice, domy bankowe i handlowe) i rozwiązania urbanizacji (zespoły architektów o wielkich placach i szerokich arteriach).
Głównymi przedstawicielami we Francji byli: J. A. Gabriel, J. G. Soufflot, C. N. Ledoux, Ch. Percier, P. F. Fontaine; w Anglii - W. Chambers, J. Wood, J. Nash, J. i R. Adamowie, J. Soane; w Niemczech - K. F. Schinkel, L. von Klenze; w Rosji - Ch. Cameron, G. Quarenghi, W. P. Stasow, A. D. Zacharow, K. I. Rossi, A. N. Woronichin, W. I. Bażenow, M. F. Kozakow; w Polsce - D. Merlini, J. Ch. Kamsetzer, Sz. B. Zug, P. Ch. Aigner, E. Schroeger, S. Zawadzki, A. Corazzi, J. Kubicki, W. Gucewicz. W rzeźbie - tematyka mitologiczna, alegorya, portreto-wa, także rzeźba architektury (tympanony, fryzy) i sepulkralna. Dążenie do idealizacji i wirtuozerii techniej, główni przedstawiciele to: B. Thorvaldsen, A. Canova, J. A. Houdon, J. G. Schadow, J. Flaxman.
Malarstwo wyraziło się głównie w tematyce historycznej (zwłaszcza starożytnej), mitologicznej, alegorycznej (pojęcie państwa, narodu, wolności) i portrecie. Ważna bardzo była dominacja formy nad kolorem, doskonałość rysunku. Główni przedstawiciele to: J. L. David, także J. A. D. Ingres, F. Gerard, A. J. Gros, T. Gainsborough, J. Reynolds, E. Vige - Lebrun, A. Kauffmann, w Polsce - M. Bacciarelli, F. Smuglewicz, A. Brodowski, A. Blank, A. Kokular. Rozwój rzemiosła artystycznego (G. Hepplewhite, T. Sheraton, A. D. Roentgen, G. Jacob, F. H. Jacob - Desmalter), ceramika (liczne manufaktury, m.in. J. Wedgwooda), tkactwo. .

Muzyka
W historii muzyki mianem klasycyzmu określa się okres około 1760 – 1820. Niekiedy uznaje się, że został on zapoczątkowany około 1720 i włącza się do niego również szkoły przedklasowe (berlińską, mannheimską, starowiedeńską, a także późnych klawesynistów francuską). Reforma operowa Ch. W. Glucka i działalność kompozytorów francuskich czasów rewolucji; rozkwit homofonii, form symfonicznych, kameralnych, solowych – to urozmaiciło całokształt klasycyzmu. Epoka ta rozwinęła się we Francji, lecz zwłaszcza w Wiedniu, tzw. klasycy wiedeńscy: J. Haydn, W.A. Mozart i L. van Beethoven zaczęli tworzyć wspaniałe działalności kompozytorskie, czarującą poetycką muzykę. Ich praca była przygotowana w muzyce instrumentalnej przez szkołę mannheimską i starowiedeńską, w dziedzinie opery zaś, którą rozwinął najpełniej Mozart, przez ośrodki francuskie, włoskie (późna szkoła neapo-litańska) i niemieckie (singspiel).
W klasycyzmie uformował się ostatecznie funkcyjny system dur - moll, została wzbogacona wydatnie faktura instrumentalna, zwłaszcza orkiestrowa (sprecyzowanie składu orkiestry symfonicznej), ściśle związana z formą dzieła. Nowe środki harmoniczne i fakturalne (homofonia), a także zasada budowy okresowej (okres muzyczny) i pracy tematycznej (tzw. przetworzenie) doprowadziły do wykształcenia głównej formy muzycznej w klasycyzmie - cyklu sonatowego, który stał się podstawą wszystkich zasadniczych gatunków klasycznych muzyki instrumentalnej (sonata, symfonia, koncert, kwartet smyczkowy). Nastąpił także bujny rozwój formy wariacyjnej. W Polsce na okres klasycyzmu (nieco opóźniony w stosunku do klasycyzmu zachodnio - europejskiego) przypadają początki muzyki symfonicznej (A. Milwid, W. Dankowski), operowej (M. Kamieński, J. Stefani) i fortepianowej (M. K. Ogiński, M. Szymanowska). Tendencje klasycyzujące były żywotne w XIX wieku. W szkołach narodowych (np. w Rosji), odżyły w drugiej połowie XIX wieku w twórczości J. Brahmsa i M. Regera, w XX wieku, zaś stały się punktem wyjścia neoklasycyzmu.