Klasycyzm

Klasycyzm jest to kierunek nawiązujący do grecko – rzymskich wzorów antycznych.
Pojawiał się on w sztuce europejskiej w różnych okresach np. w postaci tendencji klasycystycznych , stanowiących podstawę renesansu lub nurt w sztuce barokowej .Styl klasycystyczny widoczny był już we Francji za panowania Ludwika XIV . Najwybitniejszym przykładem klasycyzmu barokowego jest Rezydencja Królewska w Wersalu z drugiej połowy XVII wieku .
Po krótkim okresie stylu Ludwika XV zwanym też „Rokoko” , który charakteryzował się odejściem od klasyki , w drugiej połowie XVIII wieku we Francji i w Europie nastąpił ponowny zwrot ku klasycyzmowi , którego źródłem była epoka Oświecenia .
Nowe odkrycie archeologiczne we Włoszech , zwłaszcza zaś wykopaliska w Pompei i Herkulanum wzbudziły powszechne zainteresowanie sztuką antyczną . Powstał szeroki ruch starożytnictwa , kolekcjonerstwa , a szczegółowe badania zabytków antycznych przyczyniły się do pogłębienia wiedzy o kulturze antycznej oraz pełniejszego zrozumienia jej istoty .
Do rozwoju klasycyzmu przyczynił się badacz i historyk sztuki starożytnej Johann
Wincelmann (Wikelman), który stał się głównym teoretykiem i propagatorem klasycyzmu
a zwłaszcza jego późniejszego okresu. Głosił on wyższość sztuki antycznej nad współczesną
i czynił z niej wzór do naśladowania, jako czegoś doskonalszego od samej natury .
Na artystów ogromny wpływ wywierały zwłaszcza takie budowle starożytne , jak
Partenon w Atenach i Panteon w Rzymie a także budowle będące dziełem Andrei Palladia.
Klasycyzm wywarł ogromny wpływ na architekturę , urbanistykę ,rzeźbę i malarstwo.
Budowle klasycystyczne odznaczały się lekką formą i doskonale wyważoną proporcją.
Do końca XVIII wieku wiele budynków zostało zbudowanych według wzorców antycznych.
Ich twórcy nie zawsze pozostali do końca wierni antycznym kanonom a budowle te byly najczęściej dość dalekim odzwierciedleniem swych świetnych pierwowzorów.
Ten okres nazywamy wczesnym klasycyzmem.
Najbardziej znanymi , zwłaszcza we Francji budowlami tego okresu są: pałacyk
Petit Trianon ( Pti Trianą) w Wersalu , wybudowany dla pani Pompadour przez Jacquesa Ange Gabriela ( Żaka Anż Gabriela). Ten najbardziej znany i główny architekt królewski tego okresu wzniósł też operę w zespole pałacowym w Wersalu i Ecole Militaire (Ekol Militer)
w Paryżu a także zaprojektował urbanistyczne rozwiązanie paryskiego placu Ludwika XV
dzisiaj placu Zgody.
Innymi godnymi odnotowania przedstawicielami wczesnego klasycyzmu we Francji są : Jacques Germein Soufflot (Żak Żermę Suflo) i Cloude Nicolas Ledoux ( Klod Nikola Ledu). Obaj posiadali tytuł architekta królewskiego , obaj też reprezentowali kierunek surowego klasycyzmu , nawiązującego bezpośrednio do wzorów antycznych.
Soufflot (Suflo) , będąc pod wrażeniem wspaniałych zabytków antycznych w Paestum we Włoszech , zbudował w Paryżu Panteon. Częściowo też przebudował katedrę Notre Dame.
Jego dziełem jest też kościół św. Genowefy. Zaś dziełem Ledouxa (Ledo) są rogatki Paryża i kilka pałaców.
Jako ,że Francja w XVIII wieku zajmowała czołowe miejsce w sztuce europejskiej, wypracowane tu wzorce architektoniczne, urbanistyczne i inne znajdowały naśladowców w innych krajach.
W Niemczech najwybitniejszym przedstawicielem wczesnego klasycyzmu był Carl
Langhans (Karl Langhans). Jego szczytowym dziełem jest , wybudowana w stylu doryckim ,
Brama Brandenburska w Berlinie. Działał też na Śląsku. Według jego projektów powstały kościoły w Sycowie , Wałbrzychu i Dzierżoniowie.
W Anglii nurt klasycystyczny zapoczątkował Robert Adam , który pracując ze swymi braćmi Jamesem i Wiliamem , wykształcił własną odmianę zwaną dzisiaj stylem Adamów.
Zafascynowany dziełami starożytnego Rzymu , Pompej oraz sztuką etruską , Adam szczególnie wiele uwagi przywiązywał do zdobnictwa i wystroju wnętrz , a jego budowle

2

to konstrukcje lekkie i pełne elegancji. Do najsławniejszych wnętrz , zaprojektowanych przez Adama należy wystrój rezydencji wiejskich a także budynki publiczne i mieszkalne w Londynie , które przepychem próbują dorównać swym antycznym wzorcom. Jego dziełem są też budynki uniwersytetu w Edynburgu.
Wielu architektów okresu wczesnego klasycyzmu działało w Rosji.
Najwybitniejsi to:

1.Wasilij Bażenow – projektował pałac kremlowski , według jego projektu wybudowno pałac Paszkowa w Moskwie i pałac Michajłowski w Petersburgu.

2. Karol Rossi – Rosjanin włoskiego pochodzenia, autor większości budowli i rozwiazań architektonicznych Petersburga.

Tendencje klasycystyczne miały swe odbicie także w Polsce. Okres wczesnego klasycyzmu nazywamy stylem stanisławowskim ponieważ za panowania króla Stanisława Augusta powstało bardzo dużo budowli w stylu klasycystycznym.
W Polsce działało też wielu wybitnych architektów. Najsławniejszym był Dominik Marlini. Jego głównymi dziełami są: wnętrze Zamku Królewskiego w Warszawie, rozbudowa Łazienek , pałac w Jabłonnie i Królikarnia.
W okresie stanisławowskim tworzyli także:

1. Szymon Zug (Cug) – który projektował zwłaszcza ogrody. Wedlug jego projektu powstały też kościół Sw. Trójcy w Warszawie i pałac Szaniawskiego.
2. Jan Chrystian Kamsetzer (Kamzecer) – pochodzenia niemieckiego, współpracownik Merliniego. Przebudował Zamek Królewski , pałace Tyszkiewiczów i Raczyńskich , dekorował wnętrze
Łazienek. Jego dziełem są też kościoły w Petrykozach i Radzyminie.
3. Stanisław Zawadzki – projektował pałace w Śmiełowie , Dobrzycy i Lubostroniu a także liczne budowle obronne.

Z początkiem XIX wieku zaczęły pojawiać się budowle klasycyzmu dojrzałego, zwanego też neoklasycyzmem. Cechą charakterystyczną tego okresu było wierne naśladownictwo zewnętrznej formy budowli greckiej lub rzymskiej.
W różnych krajach okres ten nosi różne nazwy. We Francji neoklasycyzm związany był
zwłaszcza z okresem Cesarstwa tj panowania Napoleona . Nazywał się empire (empir).
Cechowały go okazałość , monumentalizm , bogactwo ornamentyki i ścisły związek ze sztuką starożytną. Głównymi twórcami tego okresu byli Pierre Fontein (Pier Fontę) i Charles Percier
( Szarl Persie) , autorzy przebudowy i dekoracji wnętrz pałacowych w Malmaison (Malmasą) ,
Compiegne ( Kompień) , paryskim Luwrze, Wersalu, Fontenbloau (Fątęblo) , Seint – Cloud
(Sęt Klod) , Tuilleries (Tulirią) i Luku Tryumfalnego na placu Karuzel w Paryżu.
Najwspanialszą jednak budowlą okresu empire (empir) jest Luk Tryumfalny na placu de Gaulle
(de Gola) w Paryżu.Wybudowany został z inicjatywy Napoleona Bounaparte ku czci armii francuskiej przez Charlgrena ( Szarlgrena) w formie arkadowego rzymskiego łuku tryumfalnego.
Dzisiaj mieści się tu Grób Nieznanego Żołnierza.
W Anglii wykształcił się w ramach neoklasycyzmu tak zwany styl regencji, Jego głównym twórcą był John Nash ( Dżon Nesz) , który projektował dla ówczesnego regenta , a późniejszego króla Jerzego IV. Jego największe dzieła to: Regent’s Park ,Regent Street, plac Picadilly Circus
( Pikadilly Sirkus) i Oxford Cirkus oraz pałac Royal Pavillion w Brighton ( Brajton).

3

Innym wielkim architektem neoklasycyzmu w Anglii był John Soane (Dżon Sołn) , który
w swojej działalności pozostał bezwzględnie wierny wzorcom starożytnym.
Utrzymane w stylu greckim budowle odznaczały się mistrzostwem formy i proporcji. Niestety
spośród wielu gmachów jego autorstwa pozostało już tylko kilka.
W Niemczech najwybitniejszym przedstawicielem neoklasycyzmu był Karl Friedrich
Schinkel ( Karl Fridrich Szinkel), bliski współpracownik i doradca króla Prus.
Wzorując się na stylu antycznej Grecji potrafił pogodzić ten styl z wymogami użyteczności.
Jego główne dzieła to Nowa Warownia i Stare Muzeum w Berlinie.
W Rosji neoklasycyzm tworzyli między innymi:

1. Giacomo Quarenghi ( Dziakomo Kuareni) – włoski architekt.Jego dziełem są: Pałac Aleksandryjski w Carskim Siole, Teatr Ermitage ( Ermitaż) i Instytut Smolny w Petersburgu.
2. Andriej Woronichin – autor projektów neoklasycystycznej zabudowy Petersburga , Akademii
Górniczej i Soboru Kazańskiego też w Petersburgu.
3. Wasilij Stasow – projektował sobory i bramy tryumfalne.

W Polsce okres neoklasycyzmu przypadł na czasy Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.Tworzyli wówczas tacy wybitni architekci jak:
1. Antonio Corazzi ( Antonoi Koracci) – włoski architekt pracujący w Polsce. Jego dziełem są
pałac Staszica, pałac Komisji Skarbu , urbanistyczne projekty placów Teatralnego i Bankowego
a przede wszystkim Teatr Wielki w Warszawie.
2. Jakub Kubicki – jego dziełem są liczne pałace , rogatki warszawskie a zwłaszcza Belweder.
3. Christian Aigner – twórca świątyni Sybilli w Puławach, wzorowanej na świątyni Westy w Rzymie, pałacu Marynki także w Puławach. Prócz tego był autorem przebudowy zamku w
Łańcucie i pałaców Radziwiłłów oraz Czartoryskich a także kościoła św. Aleksandra w Warszawie.
Klasycyzm dotarł także do Stanów Zjednoczonych. Do liczących się twórców tamtego
okresu zaliczyć można trzeciego prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Jaffersona
( Tomasa Dżefersona) , który zaprojektował w stylu klasycystycznym budynek uniwersytetu w Wirginii. Najbatrdziej znanym obiektem w tym stylu jest jednak Kapitol w Waszyngtonie, siedziba
kongresu Stanów Zjednoczonych.,,

Chociaż klasycyzm w swej formie nie był jednolity , to główną jego cechą było wzorowanie się na sztuce antycznej. Przez okres prawie stu lat przechodził różne koleje losu. Początkowo
zachowywał delikatność i umiar. Z kolei przekształcił się w monumentalizm oparty na najsłynniejszych budowlach Rzymu by za czasów Napoleona osiągnąć swe najbardziej monumentalne oblicze. I chociaż posiadał włoskie korzenie , głównym ośrodkiem była Francja.
Tam też można oglądać najwspanialsze dzieła architektury w tym stylu.
Niemniej jednak wpływ klasycyzmu w architekturze był tak wielki ,że w prawie każdym kraju od
Rosji po USA można spotkać budowle z okresu klasycyzmu.
Odkrycia archeologiczne we Włoszech miały również wpływ na rzeźbę.
Pod wpływem tych odkryć i fascynacji rzeźbą antyku poszukiwano harmonii proporcji i ideału piękna Realizowano tematykę mitologiczną , alegoryczną i portretową , wykonywano monumentalne kompozycje figuralne.
Rzeźby klasycystyczne charakteryzuje forma spokojna , zrównoważona , i zamknięta
Artyści dążyli do ukazywania ludzi pięknych i szlachetnych .Postacie współczesne przedstawiano jako bohaterów mitycznych , strojąc ich w antyczny kostium lub obnażając. Rysy postaci sprowadzane do form regularnych i pięknych , nie wyrażały na ogół żadnych uczuć i nie zawsze
4

były podobne do pierwowzoru.
Najsławniejszymi rzeźbiarzami klasycyzmu byli: Antonio Canova (Antonoi Kanowa) i
Bertel Thorvaldsen. Canova działał w Rzymie. Rzeźbił głównie posągi i grupy mitologiczne takie jak „ Dedal i Ikar”, „ Trzy Gracje” i „ Perseusz”. Rzeźbił także postacie współczesne , przedstawiając
je jednak jako postacie mityczne. Napoleona I przedstawił jako Apolla a jego siostrę Paulinę
Borghese jako Wenus. Polskiego księcia Henryka Lubomirskiego przedstawił zaś jako Amora.
Rzeźba ta znajduje sie w Zamku w Łańcucie.

Bertel Thorvaldsen – Duńczyk, studiował w Rzymie. Tworzył rzeźby o tematyce mitologicznej ,
historycznej , religijnej a także pomniki i popiersia portretowe.
Wpłynął w znacznym stopniu na rozwój europejskiej rzeźby. Jest autorem pomnika księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika w Warszawie. Pomnik księcia Józefa do złudzenia przypomina
pomnik Marka Aureliusza na Kapitolu w Rzymie.

W Polsce tworzyli też:
1. Jakub Tatarkiewicz – uczeń Thorvaldsena. Jest autorem niektórych postaci na frontonie Teatru
Wielkiego w Warszawie.
2. Jakub Monaldi – włoski rzeźbiarz na dworze króla Stanisława Augusta. Jest on autorem rzeźb
portretowych dla Zamku Królewskiego i dla Łazienek , popiersi królów i czterech posągów
Ewangelistów na kościele Bernardynów w Warszawie.
3. Andrzej Le Brun – Francuz z pochodzenia, rzeżbiarz nadworny króla Stanisława Augusta..
Tworzyl rzeźby do dekoracji Zamku Królewskiego i Łazienek oraz popiersia sławnych
Polaków z brązu.
We Francji tworzył Jean Antoine Houdon (Żau Antua Odą ), który po studiach w Rzymie
pracował w Paryżu. Tworzył rzeźby mitologiczne, odznaczające się klasyczną formą i smukłymi
proporcjami. Był znakomitym portrecistą. Pracował dla carycy Katarzyny II i Napoleona
Bounaparte.

W Niemczech tworzył Johann Schadow ( Johan Szadow) .- nadworny rzeźbiarz w Berlinie.
Jest twórcą kwadrygi na Bramie Brandenburskiej.

Także w malarstwie znalazły odbicie tendencje klasycystyczne. Cecha charakterystyczną tego malarstwa było to , że doskonałemu rysunkowi podporządkowano kolor. Uzyskiwano w ten sposób
wyrazistość postaci. Kolor był na ogół chłodny i przygaszony a układ kompozycyjny; statyczny.
Realizowano tematykę historyczną, mitologiczną i współczesną, bujnie rozwijał sie portret.
Niektórym tematom zaczerpniętym z antyku nadawano współczesny wydźwięk propagandowy.
Celował w tym największy malarz tego okresu Jacques Louis David. ( Żak Luis Dawid).
Początkowo malował na potrzeby Wielkiej Rewolucji Francuskiej np. „ Śmierć Marata” ,
„Przysięga Horacjuszy”, następnie stał się czołowym malarzem Napoleona , tworząc liczne portrety
władcy. Tworzył popiersia Goethego , Napoleona , Balzaka , Viktora Hugo ( Igo) oraz medaliony
i medale portretowe A.Mickiewicza , Lelewela , Niemcewicza, Czartoryskiego.
We Francji tworzyli również uczniowie Davida : August Ingres tworzący prace mitologiczne
i historyczne oraz Jean Gros ( Żau Gros) , który na zlecenie Napoleona dekorował kopułę Panteonu
w Paryżu.
W Polsce działali dwaj wybitni Włosi , sprowadzeni do Warszawy przez króla Stanisława Augusta. Pierwszy z nich Marcello Bacciarelli ( Marczello Bacziarelli) byl głównym realizatorem
polityki artystycznej króla. Bacciarelii namalował liczne portrety króla i ludzi z jego otoczenia
a także wielkie kompozycje zdobiące ściany Zamku Królewskiego oraz obrazy historyczne, między
5

innymi 22 portrety polskich władców.
Drugi z Włochów Bernardo Belotto zwany Kanaletto otrzymał zadanie utrwalenia
widoków Warszawy.Kanaletto znany był z tego, że z drobiazgową dokładnością malował widoki
miast. Utrwalił w ten wręcz fotograficzny sposób nie tylko Warszawę ale także rodzinną Wenecję,
Drezno , Wiedeń i Monachium.
W Warszawie pracował i tworzył uczeń Davida Antoni Brodowski. Komponował on obrazy
o tematyce biblijnej , mitologicznej a także portrety.
Klasycyzm miał tez wpływ na muzykę. Okres klasycyzmu wydał trzech wspaniałych
kompozytorów tworzących w Wiedniu: Josepha Haydna , Wolfganga Amadeusza Mozarta i
Ludwika van Bethovena, a także reformatora opery Christopha Willibalda Glucka.
W Polsce w okresie klasycyzmu tworzyli m.innymi Wojciech Bogusławski , zwany ojcem
polskiego teatru oraz Karol Kurpiński twórca oper.