Wulkany oraz zjawiska wulkaniczne

WSTĘP O WULKANACH

Fascynacja świata zjawiskami przyrody jest naprawdę ogromna. Ludzie chcą wiedzieć jak najwięcej o otaczającym ich świecie. Jednak szczególnym zainteresowaniem i szacunkiem darzone są groźne, potężne i katastroficzne w skutkach zjawiska, które sieją grozę i owiane są wielką tajemnicą. Nic więc dziwnego, że wulkany i zjawiska wulkaniczne są interesujące i fascynują wiele osób. Dla ludzi czasów starożytnych erupcje wulkanów z tryskającą, gorącą i płyną lawą, która zmiata z powierzchni ziemi wszystko co napotka połączone z podziemnymi grzmotami, trzęsieniami ziemi, deszczem skał i trującymi wyziewami musiały być czymś naprawdę przerażającym. Grecy twierdzili, że wulkany są siedzibą boga Hefajstosa i miejscem walk gigantów i tytanów z bogami. Platon uważał, że popioły wulkaniczne pochodzą z podziemnej rzeki Piryflegeton. Gorące źródła miały potwierdzać istnienie podziemnej rzeki, a ognie rzeczywiście pochodzą z wnętrza Ziemi. W wiekach średniowiecznych rzeka Platona zamieniła się w piekło; być może powszechne wyobrażenie piekła wzięło się od Piryflegotonu. Historia ludzkości jest dość bogata w opisy wybuchów wulkanów. Po raz pierwszy termin wulkan wprowadził sławny geograf Bernhardus Valerius, autor dzieła pt. Geographia generalis w którym podał położenie ówcześnie znanych wulkanów.
Działanie wulkanów z czasem słabnie, aż wreszcie zamiera. Wulkany czynne przechodzą w wygasłe. Tak naprawdę nigdy nie można z całą pewnością stwierdzić czy wulkan jest wygasły, może być jedynie uśpiony. Czasami góry uważane za wygasłe, czyli nieczynne w czasach historycznych, budzą się po setkach, a nawet tysiącach lat o ostatniej erupcji. Niektóre wulkany są stale czynne np. Stromboli, Kilauea, Izalco, Masaya i Amatitlon w Nikaragui, Sangay w Ekwadorze i Erbus na Antarktydzie. Większość wulkanów wybucha w różnych odstępach czasu. Im dłuższy jest okres przerwy, tym gwałtowniejszy jest zwykle następny wybuch. Do wulkanów drzemiących zalicza się Wezuwiusz przed wybuchem w 79 roku, Epomeo, który niespodziewanie wybuchł w 1302 roku (przez 2 tysiące lat nie dawał znaku życia), Galunggung przed rokiem 1822 i japoński Bandaisan nieczynny od tysiąca lat przed ogromnym wybuchem w 1888 roku.

BUDOWA KSZTAŁT I ROZMIARY WULAKNÓW


Najczęściej wulkany mają postać góry o kształcie stożka. Wulkan wyrzucając w powietrze materiał skalny i lawę powoduje jego opadanie dookoła krateru tworząc formy mniej lub bardziej stożkowate. Rzadko wulkany mają kształt idealnego stożka. Najbardziej regularne formy tworzone są podczas erupcji mieszanych, kiedy to równocześnie, lub w stosunkowo krótkich odstępach czasu, następuje wypływ lawy i wyrzucany jest materiał sypki. Nachylenie zbocz stożków wulkanicznych jest różne i waha się w przedziale od 30O do 45O. Bardzo mały kąt nachylenia równy ok. 2O mają wulkany tarczowe, które utworzyły się przez wylew ruchliwej lawy. Wulkany tarczowe nie przypominają swoją budową stożka, co jest spowodowane dużą ruchliwością zasadowej lawy, ubogiej w krzemionkę, która nie rozlewa się równomiernie na wszystkie strony. Takim wulkanem jest hawajski olbrzym Mauna Loa. Wiele wulkanów w czasie swej erupcji powoduje zmianę wysokości stożka wulkanicznego. Może następować redukcja wysokości tj. wtedy, gdy gwałtowny wybuch powoduje rozerwanie górnej części góry i tym samym obniżenie jej wysokości lub zwiększenie wysokości przez odkładanie materiałów skalnych na stożku wulkanicznym podczas spokojnych wypływów lawy. Wielkość wulkanów jest dość dużym przedziałem. Do największych należą wulkany hawajskie - Mauna Kea - 4214 m i Mauna Loa - 4168 m n.p.m. Ponieważ wyrastają z głębin morskich sięgających 5000 m, są największymi górami świata. Największym wulkanem na świecie jest Aconcagua - 6960 m.

ERUPCJE

Ze względu na rodzaj wydostających się na powierzchnię materiałów wyróżniamy wulkany lawowe, czyli efuzywne, gazowe, czyli eksplozywne oraz mieszane, czyli stratowulkany. Najczęstsze są mieszane, z których wylewa się lawa i wyrzucane są materiały piroklastyczne. W najwyższej części wulkanów mieszanych tworzą się nieraz wielkie zagłębienia - kaldery są to częste formy kraterów, które tworzą się pod koniec wybuchów na skutek obniżenia się poziomu lawy i zapadnięcie się środkowej części. Znacznie rzadsze są wulkany czysto lawowe, często występujące we dawniejszych epokach geologicznych oraz gazowe, które nie wydalają w ogóle lawy. Same erupcje mogą następować na różne sposoby, według których stworzono ich podział tj. na erupcje
· centralne - związane z jednym punktem (centrum wybuchu), czyli kanałem kształtu cylindrycznego, który powierzchnię Ziemi łączy z podziemnym ogniskiem magmowym. Kanałem tym wydobywają się materiały wulkaniczne. Zakończony jest on lejkowatym zagłębieniem, które powstało podczas rozrywania się skał w czasie wybuchu, czyli kraterem.


Rodzaje erupcji centralnych w zależności od ciśnienia i ilości gazów oraz rodzaju lawy:


· typ hawajski - wylew ruchliwej lawy przy dość spokojnym wydzielaniu się gazów. Z powierzchni jeziora lawowego mogą być wyrzucane wytryski ciekłej lawy w czasie gwałtowniejszego wydobywania się gazów. Uniesione kropelki ciekłej lawy mogą zastygać w powietrzu w postaci szklistych włosków, zwanych włosami Pele (od hawajskiej bogini ognia Pele).
· typ Stromboli - mniej ruchliwa lawa styka się z powietrzem w kraterze, zamknięte gazy uchodzą bardziej gwałtownie wśród eksplozji, które mogą być rytmiczne lub niemal ciągłe. Zakrzepnięta lawa, często rozżarzona, zostaje wyrzucona w postaci bomb wulkanicznych lub mniejszych okruchów, które w czasie gwałtowniejszych eksplozji mogą wznosić się w postaci świecących chmur. Nazwa tego typu pochodzi od wulkanu Stromboli, którego wybuchy normalnie przebiegają w ten sposób; mniejsze erupcje odbywają się w odstępach czasu od kilku minut do godziny.
· typ Vulcano - pochodzący od wulkanu tej nazwy, również z grupy Wysp Liparyjskich. Lawa jest bardziej lepka i szybko zastyga na powierzchni w czasie dzielącym poszczególne wybuchy. Gromadzące się pod zastygłą powierzchnią skorupy gazy wybuchają rzadziej, lecz z większą gwałtownością. Tworzące się nad kraterem chmury wulkaniczne są ciemne i przyjmują kształt zbliżony do kalafiora.
· typ Wezuwiusza - gwałtowniejsze wybuchy rodzaju Stromboli i Vulcano. Nagłe wybuchy bogatej w gazy lawy następują po dłuższych przerwach spokoju lub słabej aktywności. W wyniku opróżnienia kanału wulkanicznego do znacznej głębokości wskutek bocznych wycieków lawy zanika powierzchniowy nacisk na niżej leżącą magmę. Gwałtownie wyrzucana wtedy lawa wznosi się na znaczą wysokość w postaci gęstych chmur dając opady popiołów o dużym zasięgu. W czasie najgwałtowniejszych wybuchów Wezuwiusza wielkie ilości gazów i pary wodnej wznoszą się na wysokość kilku kilometrów tworząc z daleka widoczne chmury, często o charakterystycznym kształcie pinii. Ten rodzaj wybuchu opisał pierwszy Pliniusz w czasie katastrofalnego wybuchu w roku 79; nosi on też nieraz nazwę typu Pliniusza.
· typ Pele - charakteryzuje wulkany o dużej lepkości lawy i gwałtowności eksplozji. Ucieczka gazów jest utrudniona przez tworzenie się zakrzepłej powierzchni. Wydobywająca się powstałymi pod naciskiem gazów szczelinami magma gwałtownie wypływa potokami lawowymi, którym towarzyszą wydzielające się duże ilości gazów i par.
szczelinowe (linearne) - produkty wulkaniczne wydobywają się podłużnymi szczelinami. Lawa wypełniająca szczelinę przelewa się w jedną lub dwie strony. Tą drogą powstają pokrywy obejmujące czasem duże obszary.
Erupcje linearne są rzadsze od centralnych. Duże pokrywy bazaltowe, pochodzące z dawnych okresów geologicznych świadczą o tym, że przed dziesiątkami milionów lat ten typ erupcji był dosyć pospolity. Na niektórych obszarach wulkanicznych można odtworzyć zanikanie dawnych erupcji linearnych, których miejsce zajmują erupcje centralne. Niemal regułą jest, że erupcje linearne mają charakter law zasadowych typu bazaltowego; zawartość gazów w tych lawach jest niewielka. Dlatego też wylewom lawy erupcji linearnych rzadko towarzyszą potężne eksplozje, mają one charakter słabszych wybuchów i prowadzą do wytworzenia tylko niewielkich stożków wulkanicznych. Najczęściej są to otwarte szczeliny, którymi lawa wydobywa się spokojnie. Szczeliny czy rowy obfitują nieraz w drobne kratery ułożone wzdłuż linii wyznaczających przebieg szczeliny lub rowu.
arealne - powstać one mogą wtedy, gdy magma batolitu lub lakolitu dojdzie do powierzchni Ziemi nie kanałem ani szczeliną lecz całą powierzchnią. Nastąpić to może przez przetopienie skał nadległych lub przez przedarcie się magmy na znacznej przestrzeni. Nie znamy współczesnych erupcji arealnych, prawdopodobnie jednak miały one duże znaczenie, kiedy istniały korzystne warunki do wydobywania się wielkich mas magmy na powierzchnię. Erupcje arealne charakteryzują się tym, że występujące na powierzchni skały wylewne przechodzą stopniowo w bardziej gruboziarniste skały głębinowe. Do tego typu erupcji zalicza się wulkaniczną płytę utworzoną z riolitów w Yellowstone Park (Stany Zjednoczone Am.). Zajmuje ona powierzchnię około 10000 km2 przy dużej miąższości. Obecność licznych gejzerów ogranicza się do obszaru riolitowego, co wskazuje na stały dopływ ciepła z głębi. Ponieważ wulkanizm tego obszaru zakończył się w pliocenie, tak dużym źródłem ciepła może być tylko batolit granitowy leżący w głębi.

LAWY I MATERIAŁY PIROKLASTYCZNE

Produktami erupcji wulkanów są lawy, materiały piroklastyczne i gazy. Częściowo mogą też występować skały wyrwane z podłoża podczas wybuchów. Lawy stanowią ciekły stop z przeważającą ilością krzemionki (ok. 50%). Kwaśne lawy zawierają jej więcej niż zasadowe. Temperatura law wynosi ok. 1000OC. Szybkość stygnięcia potoku lawy zależy od jej grubości. Cienkie pokrywy lawowe stygną szybko, ale lawa wypełniająca zagłębienia terenu może zastygnąć latami. Stygnąca, posuwająca się lawa wygląda inaczej, aniżeli ruchliwe potoki blisko miejsca wypływu. Są to nieregularne zwały zastygłych już bloków lawy, poruszane przez lawę ciekłą znajdującą się głębiej. Czasem u czoła takiego potoku lawy znajdują się duże, nawet dwumetrowe bloki, przesuwane na setki metrów pod naporem lawy. Takie potoki lawowe niszczą każdą napotkaną przeszkodę, burząc największe drzewa i domy. Nieraz wyrywają one skały z podłoża i zawlekają je na inne miejsca.

Ilości wyrzucanych materiałów piroklastycznych są nieraz olbrzymie. W czasie gwałtownych wybuchów wulkan wyrzuca bloki skalne o masie kilkudziesięciu, a nierzadko kilkuset kilogramów. Znane są przypadki wyrzucania nawet bloków kilkutonowych. Okrągłe bloki, najczęściej wielkości od pięści do głowy ludzkiej, noszą nazwę bomb wulkanicznych. Często są one spiralnie poskręcane wskutek ruchu obrotowego w powietrzu, co wskazuje na to, że te bloki nie były jeszcze zupełnie zastygłe w czasie erupcji. Drobniejszy materiał, wielkości od grochu do orzecha, nosi nazwę lapilli, używana jest także nazwa rapilli. Jeszcze drobniejszy materiał nosi nazwę piasków i popiołów wulkanicznych. Powstały one z rozpylonej lawy, krzepnącej w powietrzu, lub z wyrzuconych wybuchem pokruszonych i rozdrobnionych skał wulkanicznych. Najdrobniejszy materiał określany jest jako pyły wulkaniczne. Przez scementowanie drobnych materiałów piroklastycznych tworzą się tufy wulkaniczne. Materiały piroklastyczne mogą być wyrzucane w czasie wybuchów na znaczną wysokość; zależy to zarówno od siły wybuchu jak i wielkości wyrzucanych materiałów. Najbliżej miejsca wybuchu opadają duże bloki skalne. W czasie niektórych wybuchów Wezuwiusza obserwowano kilkutonowe bloki wyrzucane na wysokość stu metrów; spadały one w odległości kilkudziesięciu metrów od krateru; niekiedy te olbrzymie bloki znajdowano w odległości stu kilkudziesięciu, a nawet dwustu metrów. W czasie jednego wybuchu wulkanu Cotopaxi w Ekwadorze blok kilkunastotonowy został wyrzucony na odległość ponad dziesięciu kilometrów. Podczas wybuchu Krakatau w roku 1883 małe bomby wulkaniczne wyrzucane na wielkie wysokości, spadały w odległości kilkudziesięciu kilomętr6w. Popioły wulkaniczne znajdowano w odległościach dochodzących do 2500 km, a najdrobniejsze pyły okrążyły Ziemię wywołując w ciągu kilku miesięcy różne efektowne zjawiska optyczne w atmosferze, jak np. niesamowicie barwne zachody słońca. Popioły wulkaniczne wyrzucone w czasie wybuchu Wezuwiusza w roku 1906 dotarły aż nad Bałtyk.

ZJAWISKA TOWARZYSZĄCE ERUPCJOM


Szczyt Wezuwiusza jak gdyby płonął potężnym ogniem, a stoki góry rozświetlały dziesiątki ognisk rozżarzonej lawy. Wysoko rozszalała się potężna burza elektryczna, dająca niezwykłe efekty świetlne.
W połowie sierpnia mieszkańców okolicznych wysp opanowała panika. 26 sierpnia ciągłe błyskawice przelatywały nad wulkanem, silne odgłosy słychać było w Batawii, odległej o 150 km, którą jednocześnie nawiedziło trzęsienie ziemi. Następnego dnia o 7 rano niebo tak zachmurzyło się, że nawet w Batawii trzeba było zaświecić lampy. Ciemności zapanowały również nad cieśniną i okolicznymi miastami. Zaczął padać silny deszcz popiołów i nastąpiły powtarzające się wstrząsy podziemne. Bez przerwy słychać było grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, oraz szczególne trzaski, prawdopodobnie wywołane ocieraniem się o siebie w powietrzu kamieni, wyrzucanych w górę i spadających na dół. Słup pary, wysokości około 30 km, wzniósł się w górę i w wyższych warstwach atmosfery rozpostarł na kształt olbrzymiego baldachimu. Tę ogromną chmurę oświetlały od czasu do czasu zygzakowate błyskawice, a o zachodzie słońca wyglądała ona jak krwistoczerwona zasłona

ZNANE WULKANY

Europa

Etna - czynny wulkan we Włoszech, na Sycylii. Najwyższy i największy w Europie. Wysokość 3323 m. Powstał w trzeciorzędzie. Zbudowany głównie z trachitów i bazaltów. Z krateru na szczycie wydobywają się pary i gazy, w czasie erupcji - bomby wulkaniczne i popiół. Ponad 270 kraterów bocznych. Na wschodnim stoku rozpadlina o stromych ścianach, głębokości do 1000 m. Dolne stoki są gęsto zaludnione, pola uprawne, sady i winnice sięgają ok. 800-900 m. Górna granica lasu na wysokości 2200 m (lasy zrzucające liście: dębowe i kasztanowe oraz bukowe). Do 3000 m murawy wysokogórskie, powyżej zastygła lawa, w górnym piętrze przez większą część roku pokryta śniegiem (miejscami pola firnowe). Na wysokości 2942 m znajduje się obserwatorium wulkanologiczne. Od 6190 p.n.e. zanotowano 203 wybuchy wulkanu. Najsilniejszy w 1669 (zniszczona Katania), ostatni 14.XII.1991.

Hekla, czynny wulkan w pd. Islandii; wys. 1491 m; w czasach hist. zanotowano ponad 20 silnych wybuchów (pierwszy 1104, ostatni 1980/81); podczas wielkiego wybuchu 1947/48 wysokość Hekli zwiększyła się z 1447 m do 1502 m, następnie obniżyła się przez obrywy na ścianach krateru.

Wezuwiusz (1277 m n.p.m.), położony nad Zatoką Neapolitańską, jest jedynym czynnym wulkanem na lądzie Europy. Powstał w plejstocenie, około 200 tys. lat temu. Jego krater ma głębokość 30 m, średnicę 700 m; położony jest w kalderze utworzonej zapewne w 79 roku. Na otaczającej ją krawędzi dawnego, większego stożka wulkanicznego (zwanej Monte Somma) znajduje się obecnie obserwatorium wulkanologiczne. Wezuwiusz należy do wulkanów mieszanych: wyrzuca zarówno lawę, jak i materiały piroklastyczne (np. popioły, lapille, bomby wulkaniczne). Okazuje zmienną aktywność: jego gwałtowny wybuch w 79 r. n.e., po długim okresie spokoju, spowodował katastrofalne spływy przesyconych wodą popiołów, które zalały Herkulanum w tym samym czasie zostały zasypane pumeksem Pompeje. Po wybuchach w 472 i 512 Wezuwiusz był przez ponad tysiąc lat wulkanem mało aktywnym; następne silne erupcje nastąpiły 1631, 1794, 1872, 1906 i 1944

Stromboli, stale czynny wulkan na M. Tyrreńskim, w grupie W. Liparyjskich wys. 926 m (część podwodna sięga do głęb. 2300 m); nadwodna część tworzy wyspę S. o pow. 12,6 km2, ok. 600 mieszk.; typ stratowulkanu, zbudowany z ryolitów, andezytów i bazaltów; z przerwami co 10 min wyrzuca popioły, lapille i bomby wulkanicznej; z kraterów stale wznosi się chmura dymu; ostatni silny wybuch 1954; na stokach winnice;

Afryka

Kamerun, franc. Mont Cameroun, ang. Cameroon Mountain, masywny wulkan w Kamerunie, nad Zat. Gwinejską; wys. do 4070 m czynny wulkan, ostatni wybuch 1959; liczne boczne stożki i kratery; w masywie K. występują największe (ok. 10 tys. mm) opady w Afryce; piętrowy układ roślinności, od lasów równikowych do roślinności alp.; rezerwat fauny; na stokach uprawa kakaowca, bananów

Kilimandżaro, masywny wulkan w Tanzanii, przy granicy z Kenią; zbudowany gł. z trachitów, bazaltów i fonolitów; składa się z trzech wulkanów: Kibo najwyższy szczyt Afryki (5895 m), Mawenzi (5150 m), Shira (3943 m); do wysokości 1000 m występują sawanny, do 2000 m pola uprawne i plantacje kawy, bananów i in. (gł. na pd. stokach), do 2900 m wiecznie zielone lasy górskie przechodzące wyżej w zarośla bambusów, wrzośców, do 4800 m łąki wysokogórskie, wyżej mchy i porosty; na wierzchołkach wieczne śniegi i lodowce; objęty Parkiem Narodowym Kilimandżaro (wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrody UNESCO

Australia i Oceania

Kilauea - czynny wulkan na wyspie Hawaii, w archipelagu Hawajów (USA). Wulkan jest uważany przez wulkanologów za samodzielny wulkan tarczowy. Na zachodzie graniczy z wulkanem Mauna Loa Wysokość 1244 m. Zbudowany głównie ze skał bazaltowych. Na szczycie kaldera W bocznym kraterze Halemaumau. Od 1750 r. zanotowano 74 erupcje. Najsilniejsze wybuchy były w latach: 1955 (trwały 88 dni), 1975, 1983 (potok lawy dł. 48 km dopłynął do morza). Na stokach są lasy z drzewiastymi paprociami, uprawia się trzcinę cukrową i drzewa owocowe. Wulkan stanowi część Parku Narodowego Wulkany Hawaii.

Mauna Kea - wygasły wulkan i najwyższy szczyt Hawajów (USA), na wyspie Hawaii. Wysokość 4205 m n.p.m. (z częścią podwodną - 10200 m). Zbudowany jest z law oliwinowo-bazaltowych i andezytowych. Wierzchołek przez większą część roku pokryty jest śniegiem. W dolnym piętrze występują plantacje ananasów, bananów i kawy. Ostatni zanotowany wybuch był ok. roku 800

Mauna Loa - czynny wulkanna wyspie Hawaii, w archipelagu Hawajów (USA). Wysokość 4169 m (z częścią podwodną -9000 m). Jest to wulkan typu tarczowego, zbudowany z law oliwinowo-bazaltowych. Szczytowy krater Mokuaweoweo ma obwód ok. 8 km, średnica u podstawy 150 km. Największy zanotowany wybuch był w 1881 r. Na stoku wulkanu znajduje się stacja klimatyczna, która od roku 1958 prowadzi pomiary zawartości tlenku węgla w powietrzu. Mauna Loa stanowi część Parku Narodowego Wulkany Hawaii.

Azja
Kluczewska Sopka, czynny wulkan w Federacji Ros., na Kamczatce; wys. 4750 m; najwyższy i najbardziej aktywny w Eurazji; zbudowany z andezytowo-bazaltowej lawy regularny stożek z kraterem na wierzchołku; 84 boczne wulkany i kratery; wieczne śniegi i lodowce; na stokach fumarole i solfatary; od 1697 zanotowano ponad 70 erupcji, w tym ok. 50 silnych; ostatni wybuch 1993; u podnóża stacja wulkanologiczna.

Fudżi, wulkan na wyspie Honsiu, najwyższy szczyt Japonii, na pd.-zach. od Tokio; wys. 3776 m; średnica krateru 600 m, głęb. 200 m; wierzchołek przez większą część roku pokryty śniegiem; u podnóża lasy bukowe; ostatni wybuch 1707; wchodzi w skład Parku Narodowego Fuji-Hakone-Izu (zał. 1936, pow. 12,3 tys. km2); święta góra Japończyków, odwiedzana przez tysiące pielgrzymów i turystów

Krakatau, czynny wulkan w Indonezji, w Cieśn. Sundajskiej, między Sumatrą a Jawą; nadwodna część Krakatau tworzy wyspę o pow. 10,5 km2, wys. do 813 m; ostatni wielki wybuch 27 VIII 1883 (jedna z największych katastrof wulkanicznych w dziejach świata) spowodował olbrzymią falę morska wys. do 36 m, która obiegła połowę kuli ziemskiej; ok. 40 tys. osób straciło życie; eksplozja Krakatau wyrzuciła w powietrze 18 km3 materiału skalnego; popiół i gazy wulkaniczne utrzymywały się w atmosferze ponad rok, powodując osobliwe zjawiska na niebie (niebieskie słońce, zielony księżycod 1680 zanotowano 31 erupcji, ostatnie 1950 52, 1972 73, 1980



Ojos del Salado - wygasły wulkan w Andach Środkowych (Kordyliera Główna), na południowym skraju płaskowyżu Puna de Atacama, na granicy Chile i Argentyny. Wysokość 6885 m. Najwyższy na świecie, drugi wg wysokości szczyt w Ameryce Południowej. Powyżej 5000 m wieczne śniegi i lodowce.

Chimborazo. Najaktywniejszy wulkan, po Cotopaxi w Ameryce Południowej. Wysokość 5230 m. Wierzchołek pokryty wiecznym śniegiem. Od 1628 roku zanotowano 55 erupcji, ostatnia w 1980 r. Stanowi park narodowy, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO

Orizaba, , czynny wulkan w pd. części Wyż. Meksykańskiej, w Kordylierze Wulkanicznej, najwyższy szczyt Meksyku i najwyższy czynny wulkan w Ameryce Pn.; wys. 5700 m; na stokach lasy; powyżej 4500 m pola firnowe i lodowce; od 1537 zanotowano 8 silnych erupcji, ostatni wybuch 1941

Popocatpetl – czynny wulkan w Meksyku, na Wyżynie Meksykańskiej, w Kordylierze Wulkanicznej. Ok. 70 km na południowy-wschód od miasta Meksyk. Wysokość 5452 m. Na stokach rosną lasy sosnowe i dębowe. Linia wiecznego śniegu znajduje się na wysokości ok. 4500 m. Od 1347 zanotowano 19 erupcji. Częste wybuchy odnotowywano w XVI i XVII w. Ostatni w 1947 r. W kraterze wulkanu są złoża siarki.

Saint Helens - czynny wulkan w Górach Kaskadowych w USA, w stanie Waszyngton. Wysokość 2950 m. Od VII tysiąclecia p.n.e. zanotowano 33 silne erupcje. W 1980 - seria katastrofalnych wybuchów (zniszczeniu uległo 200-300 m wierzchołka, a na wysokości ok. 2500 m powstał nowy krater). Erupcja wulkanu Saint Helens w USA w roku 1980 spowodowała wyrzut 1.1 x 1017 bekereli radonu (czyli około 3 mln kiurów), który dla wszystkich form życia jest znacznie szkodliwszy niż uwolnione, mniej groźne izotopy w pożarze czarnobylskim