Dlaczego wybuchają wulkany?

Wybuchy wulkanów należą do najbardziej spektakularnych zjawisk przyrody. Gdy drzemiące przez dziesięciolecia góry nagle ożywają i rozżarzona lawa zaczyna spływać po stokach, człowiek po raz kolejny uświadamia sobie, jak mała jest jego moc w porównaniu z siłami natury.
Erupcje wulkanów należą do tych potężnych sił przyrody, których zawsze się lękano. Podczas wybuchu wulkanu masy lawy mogą spływać w dół po stoku, niszcząc wszystko po drodze. Potężna eksplozja może też wysadzić wierzchołek góry, wyrzucając jednocześnie w powietrze chmury gazów i kawałki materiału skalnego. Niezależnie od formy wybuchu powoduje on zawsze zmiany w otoczeniu. Termin ”wulkan” oznacza otwór w skorupie ziemskiej, przez który wydostaje się z wnętrza ziemi magma, czyli płynna skała. Nazwę ”wulkan” wprowadził do słownika geograf Bernhardus Valerius. Zaczerpnął ją z mitologii rzymskiej od boga Wulkana. Valerius w swojej wydanej w 1650r. Książce „Geograhpia generalis” po raz pierwszy podał położenie znanych wówczas wulkanów.
Ludzie od wieków próbowali zrozumieć, dlaczego niektóre góry, co jakiś czas plują ogniem. Starożytni Grecy sądzili, że wulkany są siedzibą boga ognia Hefajstosa. W ich wnętrzu miały odbywać się też walki gigantów i tytanów z bogami. Platon twierdził, że wulkany zasila podziemna ognista rzeka Piryflegeton. Natomiast średniowieczni uczeni arabscy erupcje tłumaczyli pożarami złóż siarki, smoły lub ropy naftowej. Jednakże, dzisiaj wiemy, że powody wybuchów wulkanów są całkiem inne.
Ogół procesów tworzenia się i przemieszczania magmy w litosferze oraz powstawania skał magmowych określamy jest jako magnetyzm. Jest to zbiorcze pojęcie zawierające zarówno procesy plutoniczne, jak i wulkaniczne.
Plutonizmem (nazwa od Plutona-boga podziemi z mitologii greckiej) nazywamy zjawiska związane z lokalnym upłynnieniem skał w głębi litosfery (powstawaniem ognisk magmowych), wnikaniem, czyli intrudowaniem powstałej w ten sposób magmy w nadległe skały oraz krystalizację skał pod powierzchnią ziemi. Przyczyną powstawania ognisk magmowych jest zwykle lokalne podwyższenie temperatury lub zmiana ciśnienia.
Magma jest to płyny stop, w skład, którego wchodzą m.in. krzemionka, tlenki glinu, żelaza, magnezu, wapnia oraz wiele innych związków chemicznych. Zazwyczaj magma zawiera wiele składników lotnych, m.in.; parę wodną i tlenki węgla. Temperatura magmy wynosi najczęściej 700-9000C i rzadko przekracza 1150 0C. Magma krzepnie w pewnym przedziale temperatury uzależnionym od temperatury krystalizacji poszczególnych minerałów. W skałach bogatych w krzemionkę krystalizację kończy zwykle kwarc. Krzepnięcie magmy z otoczeniu istniejących już skał prowadzi do powstania intruzji, czyli ciał skalnych występujących w obrębie skał starszych. Ich budowa wewnętrzna informuje o tempie oddawania ciepła i tym samym krystalizacji.
Intruzje tworzą struktury zgodne lub nie zgodne z pierwotnym układem skał. Skały sąsiadujące z intruzjami ulegają z reguły deformacjom (zaburzeniom pierwotnego układu warstw) oraz przeobrażeniom spowodowanym wysoką temperaturą.
Intruzje niezgodne przecinają pierwotne powierzchnie strukturalne (granice warstw) w skałach. Należą do nich bataliony i dalijki. Bataliony są olbrzymimi intruzjami o nieznanej powierzchni dolnej. Na terenie Polski bataliony powstawały podczas orogenezy warscyjskiej (masyw strzegomski, karkonoski, tatrzański). Dalijki występują w postaci żył przecinających otaczające skały.
Intruzje zgodne układają się równolegle do powierzchni strukturalnych w skałach. Należą do nich żyły pokładowe, (sille), które wciskają się pomiędzy warstwy skał. Jeżeli magmy jest więcej i gromadzi się ona w przestrzeni międzywarstwowej na niewielkim obszarze, to ona tworzy intruzje o kształcie soczewek (lakolity lub loolity).
Zjawiska plutoniczne prowadzą do powstawania różnych typów skał magmowych głębinowych i żyłowych, a w otoczeniu intruzji skał metamorficznych.
Intruzje magmowe dostarczają szeregu surowców mineralnych. Duże znaczenie ma zarówno sama skała budująca intruzję (np. granit, gabro), jak i rudy metali (m.in. niklu, chromu, platyny, złota, żelaza) występujące w obrębie skał plutonicznych. W sąsiedztwie intruzji magmowych powszechne się wody mineralne i termalne. Jednocześnie skały magmowe głębinowe, dzięki swoim korzystnym parametrom technicznym, stanowią stabilne podłoże dla budownictwa. Same zjawiska plutoniczne nie mają natomiast bezpośredniego wpływu na gospodarkę człowieka, gdyż przebiegają bardzo wolno i na dużej głębokości.
Wulkanizm (nazwa od rzymskiego boga ognia Vulkana) jest to zespół zjawisk polegających na wydostawaniu się lawy i substancji towarzyszących na powierzchnię Ziemi. Lawa jest to magma, która wydostawszy się na powierzchnię utraciła większość składników lotnych- można inaczej ją określić jako odgazowaną magmę.
Najczęściej wulkany mają postać góry o kształcie stożka. Wulkan wyrzucając w powietrze materiał skalny i lawę powoduje jego opadanie dookoła krateru tworząc formy mniej lub bardziej stożkowate. Rzadko wulkany mają kształt idealnego stożka. Najbardziej regularne formy tworzone są podczas erupcji mieszanych, kiedy to równocześnie, lub w stosunkowo krótkich odstępach czasu, następuje wypływ lawy i wyrzucany jest materiał sypki. Nachylenie zbocz stożków wulkanicznych jest różne i waha się w przedziale od 30O do 45O. Bardzo mały kąt nachylenia równy ok. 2O mają wulkany tarczowe, które utworzyły się przez wylew ruchliwej lawy. Wulkany tarczowe nie przypominają swoją budową stożka, co jest spowodowane dużą ruchliwością zasadowej lawy, ubogiej w krzemionkę, która nie rozlewa się równomiernie na wszystkie strony. Takim wulkanem jest hawajski olbrzym Mauna Loa. Wiele wulkanów w czasie swej erupcji powoduje zmianę wysokości stożka wulkanicznego. Może następować redukcja wysokości tj. wtedy, gdy gwałtowny wybuch powoduje rozerwanie górnej części góry i tym samym obniżenie jej wysokości lub zwiększenie wysokości przez odkładanie materiałów skalnych na stożku wulkanicznym podczas spokojnych wypływów lawy. Wielkość wulkanów jest dość dużym przedziałem. Do największych należą wulkany hawajskie - Mauna Kea - 4214 m i Mauna Loa - 4168 m n.p.m., Ponieważ wyrastają z głębin morskich sięgających 5000 m, są największymi górami świata. Największym wulkanem na świecie jest Aconcagua - 6960 m.

Ze względu na rodzaj wydostających się na powierzchnię materiałów wyróżniamy wulkany lawowe, czyli efuzywne, gazowe, czyli eksplozywne oraz mieszane, czyli stratowulkany. Najczęstsze są mieszane, z których wylewa się lawa i wyrzucane są materiały piroklastyczne. W najwyższej części wulkanów mieszanych tworzą się nieraz wielkie zagłębienia - kaldery (hiszp. caldera - kotły); są to częste formy kraterów, które tworzą się pod koniec wybuchów na skutek obniżenia się poziomu lawy i zapadnięcie się środkowej części. Znacznie rzadsze są wulkany czysto lawowe, często występujące we dawniejszych epokach geologicznych oraz gazowe, które nie wydalają w ogóle lawy. Same erupcje mogą następować na różne sposoby, według których stworzono ich podział tj. na erupcje;
· centralne - związane z jednym punktem (centrum wybuchu), czyli kanałem kształtu cylindrycznego, który powierzchnię Ziemi łączy z podziemnym ogniskiem magmowym. Kanałem tym wydobywają się materiały wulkaniczne. Zakończony jest on lejkowatym zagłębieniem, które powstało podczas rozrywania się skał w czasie wybuchu, czyli kraterem.
o typ hawajski - wylew ruchliwej lawy przy dość spokojnym wydzielaniu się gazów. Z powierzchni jeziora lawowego mogą być wyrzucane wytryski ciekłej lawy w czasie gwałtowniejszego wydobywania się gazów. Uniesione kropelki ciekłej lawy mogą zastygać w powietrzu w postaci szklistych włosków, zwanych włosami Pele (od hawajskiej bogini ognia Pele).
o typ Stromboli - mniej ruchliwa lawa styka się z powietrzem w kraterze, zamknięte gazy uchodzą bardziej gwałtownie wśród eksplozji, które mogą być rytmiczne lub niemal ciągłe. Zakrzepnięta lawa, często rozżarzona, zostaje wyrzucona w postaci bomb wulkanicznych lub mniejszych okruchów, które w czasie gwałtowniejszych eksplozji mogą wznosić się w postaci świecących chmur. Nazwa tego typu pochodzi od wulkanu Stromboli, którego wybuchy normalnie przebiegają w ten sposób; mniejsze erupcje odbywają się w odstępach czasu od kilku minut do godziny.
o typ Vulcano - pochodzący od wulkanu tej nazwy, również z grupy Wysp Liparyjskich. Lawa jest bardziej lepka i szybko zastyga na powierzchni w czasie dzielącym poszczególne wybuchy. Gromadzące się pod zastygłą powierzchnią skorupy gazy wybuchają rzadziej, lecz z większą gwałtownością. Tworzące się nad kraterem chmury wulkaniczne są ciemne i przyjmują kształt zbliżony do kalafiora.
o typ Wezuwiusza - gwałtowniejsze wybuchy rodzaju Stromboli i Vulcano. Nagłe wybuchy bogatej w gazy lawy następują po dłuższych przerwach spokoju lub słabej aktywności. W wyniku opróżnienia kanału wulkanicznego do znacznej głębokości wskutek bocznych wycieków lawy zanika powierzchniowy nacisk na niżej leżącą magmę. Gwałtownie wyrzucana wtedy lawa wznosi się na znaczą wysokość w postaci gęstych chmur dając opady popiołów o dużym zasięgu. W czasie najgwałtowniejszych wybuchów Wezuwiusza wielkie ilości gazów i pary wodnej wznoszą się na wysokość kilku kilometrów tworząc z daleka widoczne chmury, często o charakterystycznym kształcie pinii. Ten rodzaj wybuchu opisał pierwszy Pliniusz w czasie katastrofalnego wybuchu w roku 79; nosi on też nieraz nazwę typu Pliniusza.
o typ Pele - charakteryzuje wulkany o dużej lepkości lawy i gwałtowności eksplozji. Ucieczka gazów jest utrudniona przez tworzenie się zakrzepłej powierzchni. Wydobywająca się powstałymi pod naciskiem gazów szczelinami magma gwałtownie wypływa potokami lawowymi, którym towarzyszą wydzielające się duże ilości gazów i par.

· szczelinowe (linearne) - produkty wulkaniczne wydobywają się podłużnymi szczelinami. Lawa wypełniająca szczelinę przelewa się w jedną lub dwie strony. Tą drogą powstają pokrywy obejmujące czasem duże obszary.
Erupcje linearne są rzadsze od centralnych. Duże pokrywy bazaltowe, pochodzące z dawnych okresów geologicznych świadczą o tym, że przed dziesiątkami milionów lat ten typ erupcji był dosyć pospolity. Na niektórych obszarach wulkanicznych można odtworzyć zanikanie dawnych erupcji linearnych, których miejsce zajmują erupcje centralne. Niemal regułą jest, że erupcje linearne mają charakter law zasadowych typu bazaltowego; zawartość gazów w tych lawach jest niewielka. Dlatego też wylewom lawy erupcji linearnych rzadko towarzyszą potężne eksplozje, mają one charakter słabszych wybuchów i prowadzą do wytworzenia tylko niewielkich stożków wulkanicznych. Najczęściej są to otwarte szczeliny, którymi lawa wydobywa się spokojnie. Szczeliny czy rowy obfitują nieraz w drobne kratery ułożone wzdłuż linii wyznaczających przebieg szczeliny lub rowu.
· arealne - powstać one mogą wtedy, gdy magma batolitu lub lakolitu dojdzie do powierzchni Ziemi nie kanałem ani szczeliną, lecz całą powierzchnią. Nastąpić to może przez przetopienie skał nadległych lub przez przedarcie się magmy na znacznej przestrzeni. Nie znamy współczesnych erupcji arealnych, prawdopodobnie jednak miały one duże znaczenie, kiedy istniały korzystne warunki do wydobywania się wielkich mas magmy na powierzchnię. Erupcje arealne charakteryzują się tym, że występujące na powierzchni skały wylewne przechodzą stopniowo w bardziej gruboziarniste skały głębinowe. Do tego typu erupcji zalicza się wulkaniczną płytę utworzoną z riolitów w Yellowstone Park (Stany Zjednoczone Am.). Zajmuje ona powierzchnię około 10000 km2 przy dużej miąższości. Obecność licznych gejzerów ogranicza się do obszaru riolitowego, co wskazuje na stały dopływ ciepła z głębi. Ponieważ wulkanizm tego obszaru zakończył się w pliocenie, tak dużym źródłem ciepła może być tylko batolit granitowy leżący w głębi.
Jak już wcześniej pisałam produktami erupcji wulkanów są lawy, materiały piroklastyczne i gazy. Częściowo mogą też występować skały wyrwane z podłoża podczas wybuchów. Lawy stanowią ciekły stop z przeważającą ilością krzemionki (ok. 50%). Kwaśne lawy zawierają jej więcej niż zasadowe. Szybkość stygnięcia potoku lawy zależy od jej grubości. Cienkie pokrywy lawowe stygną szybko, ale lawa wypełniająca zagłębienia terenu może zastygnąć latami. Stygnąca, posuwająca się lawa wygląda inaczej, aniżeli ruchliwe potoki blisko miejsca wypływu. Są to nieregularne zwały zastygłych już bloków lawy, poruszane przez lawę ciekłą znajdującą się głębiej. Czasem u czoła takiego potoku lawy znajdują się duże, nawet dwumetrowe bloki, przesuwane na setki metrów pod naporem lawy. Takie potoki lawowe niszczą każdą napotkaną przeszkodę, burząc największe drzewa i domy. Nieraz wyrywają one skały z podłoża i zawlekają je na inne miejsca.
Ilości wyrzucanych materiałów piroklastycznych są nieraz olbrzymie. W czasie gwałtownych wybuchów wulkan wyrzuca bloki skalne o masie kilkudziesięciu, a nierzadko kilkuset kilogramów. Znane są przypadki wyrzucania nawet bloków kilkutonowych. Okrągłe bloki, najczęściej wielkości od pięści do głowy ludzkiej, noszą nazwę bomb wulkanicznych. Często są one spiralnie poskręcane wskutek ruchu obrotowego w powietrzu, co wskazuje na to, że te bloki nie były jeszcze zupełnie zastygłe w czasie erupcji. Drobniejszy materiał, wielkości od grochu do orzecha, nosi nazwę lapilli, używana jest także nazwa rapilli. Jeszcze drobniejszy materiał nosi nazwę piasków i popiołów wulkanicznych. Powstały one z rozpylonej lawy, krzepnącej w powietrzu, lub z wyrzuconych wybuchem pokruszonych i rozdrobnionych skał wulkanicznych. Najdrobniejszy materiał określany jest jako pyły wulkaniczne. Przez scementowanie drobnych materiałów piroklastycznych tworzą się tufy wulkaniczne.
Materiały piroklastyczne mogą być wyrzucane w czasie wybuchów na znaczną wysokość; zależy to zarówno od siły wybuchu jak i wielkości wyrzucanych materiałów. Najbliżej miejsca wybuchu opadają duże bloki skalne. W czasie niektórych wybuchów Wezuwiusza obserwowano kilkutonowe bloki wyrzucane na wysokość stu metrów; spadały one w odległości kilkudziesięciu metrów od krateru; niekiedy te olbrzymie bloki znajdowano w odległości stu kilkudziesięciu, a nawet dwustu metrów. W czasie jednego wybuchu wulkanu Cotopaxi w Ekwadorze blok kilkunastotonowy został wyrzucony na odległość ponad dziesięciu kilometrów. Podczas wybuchu Krakatau w roku 1883 małe bomby wulkaniczne wyrzucane na wielkie wysokości, spadały w odległości kilkudziesięciu kilomętr6w. Popioły wulkaniczne znajdowano w odległościach dochodzących do 2500 km, a najdrobniejsze pyły okrążyły Ziemię wywołując w ciągu kilku miesięcy różne efektowne zjawiska optyczne w atmosferze, jak np. niesamowicie barwne zachody słońca. Popioły wulkaniczne wyrzucone w czasie wybuchu Wezuwiusza w roku 1906 dotarły aż nad Bałtyk.
Wulkany usytuowane są w miejscach, w których skorupa ziemska jest mało stabilna- na grzbietach oceanicznych i w dolinach ryftowych, gdzie płyty litosfery rozchodzą się, oraz wzdłuż niektórych krawędzi kontynentów, gdzie płyty napierają na siebie. Na tych obszarach występują częste trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Najwięcej wulkanów występuje w tzw. Pierścieniu ognia wokół Oceanu Spokojnego. Znajduje się tam przeszło połowa czynnych wulkanów świata.
Na świecie znajduje się około 450 czynnych wulkanów, w tym co najmniej 80 podmorskich. Czynnych, czyli takich, o których wiemy, że wybuchały w przeszłości. Niektóre z nich to tak zwane wulkany drzemiące- nie wykazujące aktywności przez dziesiątki, a nawet setki lat. W 1302 roku nastąpiła erupcja wulkanu epomeo, znajdującego się na jednej z wysp Morza Śródziemnego. Wcześniej Epomeo drzemał przez ... dwa tysiące lat! Wulkany, które w czasach historycznych były uśpione, zaliczamy do wygasłych. Taki jest na przykład francuski Owernia.
Wulkany mogą powstawać w stosunkowo krótkim czasie. W 1943 roku wśród pól kukurydzy w Meksyku w ciągu zaledwie kilku miesięcy wyrósł zupełnie nowy wulkan Paricutin, który pokrywą lawową skuł całe otoczenie. Erupcje na dnach mórz i oceanów nie są niczym niezwykłym i często kończą się powstaniem nowych wysp. Archipelagiem pochodzenia wulkanicznego są na przykład Hawaje.
Człowiek stykał się z wulkanami od niepamiętnych czasów. Często owe spotkania były tragiczne w skutkach. Ludzie zakładali swoje domostwa u stóp wyniosłych, stożkowatych gór, nie podejrzewając żadnego niebezpieczeństwa. Czasem, co prawda, wiedziano, że „góra” może być groźna, ale jeśli wulkan od dawna nie wykazywał żadnej aktywności, pomału zaczynano wierzyć, iż być może, już nigdy się nie obudzi. Tak zapewne myśleli mieszkańcy rzymskich Pompejów i Herkulanum, miast położonych u stóp Wezuwiusza. Wulkan ten drzemie zazwyczaj 11-40 lat i nagle wybucha. Odnotowano jednak okres spokoju trwający półtora wieku. Największa erupcja Wezuwiusza miała miejsce w 79 roku. Wtedy to Herkulanum zostało zalane błotem spływającym z jego stoków, a Pompeje przysypane warstwą popiołu i pumeksów grubości 7 metrów. Dokładny opis tragedii znajdujemy w liście Pliniusze Młodszego do Tacyta. Pliniusz informuje w nim o śmierci swego wuja, który był dowódcą floty stacjonującej 25 kilometrów od Wezuwiusza i pospieszył na ratunek bezradnym mieszkańcom. Pompeje przez długie wieki spoczywały zupełnie zapomniane pod warstwą żyznego popiołu, na którym założono winnice i sady. Gdy je w końcu na nowo odkryto, okazało się, że miasto stanowi prawdziwą kopalnię wiedzy dla historyków. Czas w Pompejach jakby się zatrzymał, w doskonałym stanie przetrwały przepiękne freski, naczynia, sprzęty domowe,” szczyt Wezuwiusza jak gdyby płonął potężnym ogniem, a stoki góry rozświetlały dziesiątki ognisk rozżarzonej lawy. Wysoko rozszalała się potężna burza elektryczna, dająca niezwykłe efekty świetlne. W połowie sierpnia mieszkańców okolicznych wysp opanowała panika. 26 sierpnia ciągłe błyskawice przelatywały nad wulkanem, silne odgłosy słychać było w Batawii, odległej o 150 km, którą jednocześnie nawiedziło trzęsienie ziemi. Następnego dnia o 7 rano niebo tak zachmurzyło się, że nawet w Batawii trzeba było zaświecić lampy. Ciemności zapanowały również nad cieśniną i okolicznymi miastami. Zaczął padać silny deszcz popiołów i nastąpiły powtarzające się wstrząsy podziemne. Bez przerwy słychać było grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, oraz szczególne trzaski, prawdopodobnie wywołane ocieraniem się o siebie w powietrzu kamieni, wyrzucanych w górę i spadających na dół. Słup pary, wysokości około 30 km, wzniósł się w górę i w wyższych warstwach atmosfery rozpostarł na kształt olbrzymiego baldachimu. Tę ogromną chmurę oświetlały od czasu do czasu zygzakowate błyskawice, a o zachodzie słońca wyglądała ona jak krwistoczerwona zasłona.”. Opisane powyżej efekty towarzyszące wybuchom wulkanów można jeszcze wzbogacić tym, że słońce zabarwia się na zielono, a księżyc na niebiesko.
Wybuchy wulkanów budzą zrozumiały strach, ponieważ powodują ofiary śmiertelne, niszczą całe miasta i zamieniają rozległe obszary w jałowe pustynie. Efekty ich działalności mogą być jednak czasem korzystne. Bogaty w minerały materiał wulkaniczny przekształca się w żyzną glebę, wraca naturalna roślinność, a ludzie ponownie osiedlają się na terenach wulkanicznych, wabieni perspektywami wysokich plonów. Lawa i inne materiały wulkaniczne są stosowane jako materiał budowlany, zaś niektóre stare wulkany są ważnym źródłem siarki i innych cennych minerałów. Wielu uczonych sądzi, że większość naszych zasobów wodnych pochodzi z pary wodnej i innych gazów wyrzuconych przez wulkany.
Najprostszą metodą unikania szkód jest lokalizacja osadnictwa poza obszarami wulkanicznymi. Zwykle jednak jest to niemożliwe albo niecelowe ekonomicznie lub społecznie. W związku z tym podstawową rolę odgrywa odpowiednio wczesne ostrzeganie oraz specjalne zagospodarowanie terenu. Już nawet niewysoki murek lub zapora ziemna są w stanie skierować płynącą lawę z dala od miasta. Zaporę taką można sporządzić także na miejscu z lawy, schładzając ją wodą. Utworzy ona wówczas mur skutecznie powstrzymujący kolejne strumienie lawowe. Ten sam skutek osiągnąć można, bombardując ścianę krateru lub kanał lawowy tak, aby skierować wypływ w pożądanym kierunku. Przed chmurami gorąca jedynym ratunkiem jest wczesne ostrzeganie i ewakuacja. W ekstremalnych sytuacjach należy zaopatrzyć się w maskę przeciwgazową lub jej substytut w postaci kawałka tkaniny zwilżonej woda albo lepiej jakąś kwaśną substancją, np.; octem.
Prognozowanie nadchodzących wybuchów wulkanicznych jest stosunkowo wiarygodne. Udało się już dość dokładnie przewidzieć wiele erupcji i właściwie problem zamyka się w objęciu dostatecznie wielu wulkanów kosztownym monitoringiem. Symptomami zwiastującymi nadchodzący wybuch są przede wszystkim; wzrost aktywności sejsmicznej, drobne zmiany rzeźby ziemi, zmiany poziomu i chemizmu wód podziemnych, nasilenie emisji gazów i ciepła, anomalie grawitacyjne i magnetyczne oraz wiele innych. Wulkanolodzy twierdzą, że żadna wulkaniczna katastrofa nie nastąpiła w momencie rozpoczęcia się erupcji. Zawsze istniał czas na ewentualną ewakuacją lub inne działania. Jednocześnie wskazują, że trudniej jest przewidzieć przebieg rozpoczętej już erupcji niż wcześniej przewidzieć jej wystąpienie.
Wulkany pomimo swej grozy i złej sławy nie odstraszają ludzi. Tubylcy nadal osiedlają się w ich pobliżu ze względu na żyzność gleb wzbogaconych popiołem wulkanicznym. Badacze i naukowcy docierają do granic dymiących kraterów, dla turystów zaś te drzemiące kolosy stanowią niepowtarzalną atrakcję.
WULAKN: DATA ERUPCJI lub AKTYWNOŚCI: POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE:
Soufriere Hills, Montserrat, Wsch. Indie Styczeń 7-14, 2000 16.7N, 62.2E
Popocatepetl, Meksyk Styczeń 13, 2000 19.0N, 98.6W
Pacaya, Gwatemala Styczeń 18, 2000 14.4N, 90.6W
Mayon, Filipiny Styczeń 5, 2000 13.3N, 123.7E
Masaya, Nikaragua Listopad 22, 1999 12.0N, 86.2N
Colima, Meksyk Listopad 4, 1999 19.51N, 103.62W
Etna, Sicily, Włochy Październik 25, 1999 37.7N, 15.0E
Villarrica, Chile Październik 17-18, 1999 39.25S, 71.42M
Taal, Filipiny Wrzesień 30, 1999 14.002N, 120.993E
Piton de la Fournaise, Island of Reunion Wrzesień 28, 1999 21.23S, 55.71E
Ruapehu, Nowa Zelandia Wrzesień 13, 1999 39.3S, 175.6E
Kilauea, Hawaje 1983-kontynuacja 19.452N, 155.292W
Shin-dake, Kuchinoerabujima Island, Japonia Sierpień 26, 1999 30.43N, 130.22E
Telica, Nikaragua Sierpień 11, 1999 12.603N, 86.845W
Karymsky, Kamczatka, Rosja Sierpień 5, 1999 54.0N, 159.5E
Cerro Negro, Nikaragua Sierpień 6, 1999 12.5N, 86.7W
White Island, Nowa Zelandia Lipiec 23, 1999 37.52S, 177.18E
Mount Lewotobi, Indonezja Lipiec 1, 1999 8.53S, 122.975E
Kliuchevskoi, Rosja Czerwiec 26, 1999 56.06N, 160.64E
Mount Cameroon, Kamerun Czerwiec 8, 1999 4.20N, 9.17E
Shishaldin, Alaska Kwiecień 19, 1999 54.75N, 163.96W
Bezymianny, Kamczatka Luty 24, 1999 55.98N, 160.58E
Krakatau, Indonezja Luty 5-7, 1999 6.10S, 105.42E
nienazwany, Tonga Styczeń 18, 1999
Terceira, Azory Styczeń 8, 1999 38.7N, 27.3W
Grimsvotn, Islandia Grudzień 18-28, 1998 64.50N, 17.36W
Nyamuragira, Kongo Październik 27, 1998 1.4S, 29.2E
Merapi, Indonezja Październik 18, 1998 7.54S, 110.44E
Manam, Papua New Gwinea Październik 7, 1998 4.1S, 145.0E
Cerro Azul, Wyspy Galapagos, Ekwador Październik 5, 1998 0.90S, 91.42W
Stromboli, Włochy Wrzesień 8, 1998 38.8N, 15.2E
Iwate-san, Honshu, Japonia Lipiec 10, 1998 39.85N, 141.00E
Papandayan, Jawa, Indonezja Lipiec 1, 1998 7.32S, 107.73E
Góra Świętej Heleny Lipiec 1, 1998 46.20N, 122.18W
Korovin, Alaska Czerwiec 30, 1998 52.38N, 174.15W
Yellowstone, Wyoming (USA) Styczeń 9, 1998 44.43N, 110.67W
Arenal, Costa Rica Maj 5, 1998 10.46N, 84.70W
Mount Peuet Sague, Indonezja Kwiecień 27, 1998 4.925N, 96.33E
Karymsky, Kamczatka, Rosja Kwiecień 21, 1998 54.0N, 159.5E
Rincon de la Vieja, Costa Rica Luty 16, 1998 10.2N, 85.5W
Axial Seamount Styczeń 25-28, 1998 45.55N, 130.00W
Monowai Seamount, Wyspy Kermadec Grudzień 5,1997 25.92S, 177.15W
Jowisz Lipiec 24, 1997
Chiginagak, Alaska Listopad 7, 1997 57.13N, 157.00W
Adatara, Honshu, Japonia Wrzesień 15, 1997 37.62N, 140.28E
Semeru, Jawa, Indonezja 1967-kontynuacja 8.1S, 112.9E
Sheveluch, Kamczatka Lipiec 31, 1997 56.65N, 161.36E
McDonald Island, Australia Grudzień, 1996
Hakkoda, Japonia Lipiec 12, 1997 40.65N, 140.88E
Zacatecas, Meksyk Czerwiec, 1997
Mount Karangetang, Indonezja Kwiecień 19, 1997 2.78N, 125.48E
Pavlof, Alaska Czerwiec 3, 1997 55.42N, 161.90W
Rabaul, Papua Nowa Gwinea Maj 28, 1997 4.27S, 152.20E
Mount Hili Aludo Maj 13, 1997
Okmok, Alaska Maj 2, 1997 55.4N, 168.17W
Piparo, Trinidad Luty 22, 1997
Kliuchevskoi, Rosja Styczeń 20, 1997 56.06N, 160.64E
La Madera, Nikaragua Wrzesień 27, 1996 11.4N, 85.5W
Amukta, Alaska Wrzesień 17, 1996 52.5N, 171.25W
Loihi Seamount, Hawaje Lipiec 26, 1996 18.92N, 155.27W
Fogo, Cape Verde Kwiecień 2, 1995 14.95N, 24.35W
Momotombo, Nicaragua Kwiecień 04, 1996 12.4N, 86.5W
Long Valley caldera, Kalifornia Kwiecień 02, 1996 37.6N, 118.8W
Akutan, Alaska Marzec 10, 1996 54.1N, 166.0W
Northern Gorda Ridge Luty 28, 1996 42.66N, 126.78W
Komaga-take, Hokkaido, Japonia Marzec 5, 1996 42.07N, 140.68E
Eastern Gemini Seamount, Vanuatu Luty 23, 1996 20.58S, 170.17E
Ruby Seamount, Wyspa Mariany Październik 25, 1995 15.6N, 145.6E
Hosho, Kyushu, Japonia Październik 12, 1995 33.1N, 131.2E
Barren Island, Ocean Indyjski Grudzień 20, 1994 12.29N, 93.88E
Fernandina, Galapagos Styczeń 25, 1995 0.37S, 91.55W