Ksztaltowanie klimatu Polski

Największy wpływ na kształtowanie klimatu Polski ma położenie geograficzne oraz ukształtowanie powierzchni. Polska leży w szerokościach umiarkowanych.

W miesiącach zimowych dominują masy powietrza polarnego. Równoleżnikowy układ terenu Europy sprzyja przedostawaniu się wilgotnych mas powietrza znad oceanu Atlantyckiego. Zimą wyż wschodnioazjatycki kieruje masy kontynentalnego powietrza zwrotnikowego znad Azji w kierunku Europy. Powietrze zwortnikowe morskie matomiast w kierunku Europy kieruje wyż azorski zalegający nad oceanem Atlantyckim na zachód od Hiszpanii.

Latem sytuacja trochę się zmienia, ponieważ zanika wyż wschodnioazjatycki, na którego miejscu kształtuje się niż południowoazjatycki, który nie kieruje mas powietrza nad kontynent Europy. Pojawia się natomiast nad wschodnią Grenlandią wyż arktyczny kierujący masy powietrza arktycznego, oraz polarnego w kierunku Europy. Do Polski docierają masy powietrza polarnego morskiego i kontynentalnego.

Masy atmosferyczne są to duże ilości powietrza o charakterystycznych właściwościach termochigrycznych. Dzielimy je na masy konwekcyjne, w których wystepuje stan równowagi chwiejny, oraz bezkonwekcyjne, posiadajace stan stały równowagi.

Tak wiec latem na kształtowanie się klimatu Polski mają wpływ następujące masy powietrza:
- powietrze polarno morskie (PPm)
- powietrze polarno kontynentalne (PPk)
- powietrze zwrotnikowo morskie (PZm)

Zima natomiast:
- powietrze polarno morskie (PPm)
- powietrze polarno kontynentalne (PPk)
- powietrze zwrotnikowo morskie (PZm)
- powietrze zwrotnikowo kontynentalkne (PZk)
- powietrze arktyczno morskie (PAm)

Powietrze polarno morskie kształtuje się nad powierzchnią oceanu Atlantyckiego (w szerokościach 40-65 stopni zima, 50-70 stopni latem), skąd napływa na kontynent Europy. W cieplej porze roku nad kontynentami posiada równowagę chwiejna i przynosi ochłodzenie. W chłodnej porze roku przyjmuje równowagę stateczna.

Latem charakteryzuje się dużą przezroczystością powietrza, oraz porywistymi wiatrami. Przy transformacji takiej masy powietrza nad ląd związane jest z powstawaniem chmur o budowie konwekcyjnej typu cumulus. Średnio temperatura powietrza waha się w przedziale +15 do +18 stopni Celsjusza, natomiast wilgotność w granicach 80-85%. Zimą występują chmury stratus, oraz stratocumulus, a przezroczystość powietrza jest obniżona.

Powietrze polarno kontynentalne kształtuje się nad kontynentami w tych samych szerokościach geograficznych, co powietrze polarno morskie. Latem posiada równowagę chwiejną, zima stateczna. Latem jest cieplejsze od morskiego powietrza umiarkowanych szerokości, zima chłodniejsze. Pogoda w miesiącach letnich zależy wybitnie od stopnia ukształtowania masy powietrza. Przy transformacji z mas morskich mogą pojawiać się chmury cumulus, cumulonimbus. Z biegiem czasu zjawiska te zanikają i tworzą się jedynie chmury cumulus humilis nie dające opadów. Nocą pojawia się warstwa inwersji termicznej, mogą pojawiać się zamglenia. Powietrze jest stosunkowo suche, a jej średnia temperatura wynosi trochę ponad +30 stopni C. Zima po ukształtowaniu się masy przeważa pogoda bezchmurna o malej przezroczystości powietrza, występują bardzo niskie temperatury powietrza. Powietrze bardziej suche niż w okresie letnim.

Powietrze arktyczne morskie napływa nad Europe z zachodniej części obszaru za kręgiem polarnym. Posiada chwiejną równowagę termiczną i jest powietrzem chłodnym. Zimą i latem obserwujemy rozwój chmur cumulus i cumulonimbus, duża przezroczystość powietrza oraz porywisty wiatr, a wilgotność średnio wynosi 80%. Średnia amplituda temperatury wynosi około 10 stopni Celsjusza.

Powietrze zwrotnikowe morskie posiada chwiejna charakterystykę termiczna. Przy napływie w szerokości umiarkowane przynosi ocieplenie i stopniowo przyjmuje równowagę stalą. Latem zachowuje równowagę chwiejna i pozostaje cieple w górnych warstwach. Zima staje się stateczne.

Powietrze zwrotnikowo kontynentalne, którego obszarem źródłowym jest Azja posiada charakterystykę termiczną chwiejna i jest suche. Przy ruchu latem nad kontynent europy pozostaje chwiejne, zima przyjmuje równowagę stalą. Latem i zima przeważa pogoda bezchmurna, o obniżonej przezroczystości powietrza. Pojawiają się charakterystyczne długotrwałe suche wiatry, oraz silne zapylenie.

Na kształtowanie się klimatu Polski wpływ ma także położenie geograficzne:
- położenie w centrum Europy, pomiędzy ulegającą wpływowi Atlantyku częścią zachodnią i kontynentalną częścią wschodnią,
- wysokość nad poziomem morza – na południu Polski są niższe temperatury, ponieważ rośnie wysokość, za czym idzie spadek temperatury wraz ze spadkiem ciśnienia. Latem na północy polski jest chłodniej niż na południo, co ma związek z transformacja mas powietrza przychodzących znad oceanu Atlantyckiego na północną część polski, gdzie zaczyna się jej transformacja.

Pogoda jest to zespół elementów i zjawisk meteorologicznych w określonej chwili lub w ciągu pewnego czasu. Nas będzie interesował ciąg czasu, podczas którego zmieniają się następujące wielkości fizyczne charakteryzujące pogodę, takie jak temperatura, wilgotność, ciśnienie, wiatr, zachmurzenie oraz opady.

Temperatura powietrza okresla nam stopien jego ogrzania. Jest miara sredniej energii kinetycznej ruchu czasteczek gazow atmosferycznych.

Na temperaturę powietrza największy wpływ mają:
- usłonecznienie. W zależności od pory roku słońce jest dłużej albo krócej nad horyzontem. Zima jest krócej, a wiec promieniowanie słoneczne dociera krócej do powierzchni Ziemi, niż latem. Średnio rocznie nasłonecznienie Polski wynosi 1400-1700 godzin.

- nad lądem temperatura powietrza jest stałą, nad wodą (morze Bałtyckie) jest trochę inaczej. Zbiornik wodny się nagrzewa w ciągu dnia, a w nocy ciepło to jest wypromieniowane do chłodniejszej atmosfery (konwekcja termiczna). Oddawanie ciepła do atmosfery trwa tak długo, aż ustali się temperatura miedzy zbiornikiem wodnym, a atmosfera.

- wraz z wysokością temperatura maleje. w troposferze- warstwie atmosfery znajdująca się bezpośrednio nad powierzchnia Ziemi gradient (określa zmianę ciśnienia atmosferycznego przypadającego na jednostkę odległości poziomej w kierunku największego spadku ciśnienia) wynosi średnio około 0,65 stopnia Celsjusza na 100 metrów.

- ukształtowanie powierzchni- dostęp zwrotnikowych mas powietrza jest utrudniony przez bariery górskie Sudetów i Karpat,

- rodzaju mas powietrza- w zależności od pory roku

- rodzaju wystepujacego frontu atmosferycznego. Front powstaje na skutek mieszania sie dwoch roznych mas powietrza. Chłodny - przynosi ochlodzenie, ciepły - przynosi ocieplenie, zokludowany - przynosi ocieplenie, badz ochlodzenie w zaleznosci od charaketru tego frontu.

Przejście frontów atmosferycznych wiąże się z licznymi opadami zależnymi od rodzaju frontu. Prędkość przejścia frontu zależy od różnicy temperatury przed i za frontem.

W Polsce średnia temperatura zimą wynosi na zachodzie i nad morzem -1 stopni Celsjusza, a na wschodzie -5 stopni. Latem natomiast nad morzem wynosi 17 stopni Celsjusza, a na południu Polski 19 stopni.

Średnia roczna amplituda temperatur na zachodzie 19, a na wschodzie 23.

Wilgotność masy powietrza mówi nam o zawartości pary wodnej w powietrzu. W zależności od masy powietrza, czy jest to powietrze morskie, czy kontynentalne wilgotność zmienia się w szerokim zakresie. Wilgotność ma wpływ na powstawanie mgieł - zawiesiny mikroskopijnych kropelek wody zmniejszających widzialność pozioma poniżej 1000 metrów.

Mgły możemy podzielić na mgły z ochłodzenia (radiacyjne, adwekcyjne, orograficzne) bądź mgły z wyparowania (mgły frontowe).

Wiatr jest scisle swiazany z cisnieniem. Wiatr jest poziomym ruchem powietrza wzgledem powierzchni Ziemi, ktory jest wynikiem roznicy cisnien. Wiatr opisujemy podajac jego kierunek i predkosc. Ze wzrostem temperatury roznie cisnienie. Cisnienie rosnie tez wraz z wysokoscia,

Niżem nazywamy obszar atmosfery w którym jest niższe ciśnienie od ciśnienia na obszarze otaczającym na tym samym poziomie. Wyżem natomiast nazywamy obszar atmosfery, w którym jest wyższe ciśnienie od ciśnienia na obszarze otaczającym. Kierunek wiatru w danym punkcie zależy do jakiego układu barycznego zaliczana jest dana izobara - linia łącząca punkty o tej samej wartości ciśnienia. W wyżu kierunki wiatru są zgodne ze wskazówkami zegara względem centrum układu barycznego, a w niżu kierunki wiatru są odwrotne. Z wyższego ciśnienia wiatr kieruje się w stronę niższego. W wyżu wychodzi z centrum układu barycznego, a w niżu wchodzi do jego centrum. Kąt pod jakim wiatr wchodzi w stosunku do izobaczy wynosi około 20 stopni. Jest to związane z działaniem siły Coriolisa, której najmniejsze wartości są w okolicach równika, a największe na biegunach.

W Polsce dominują wiatry z sektora zachodniego (NW-W-SW). We wschodniej części kraju zwiększa się odsetek wiatrów wschodnich, a w górach-południowych. Także w górach wieją wiatry o największych prędkościach: mogą osiągać nawet ponad 30m/s. Istnieją też wiatry lokalne, takie jak wiatr Halny w tatrach, czy bryza nad morzem.

Zachmurzenie i opady związane są z kondensacją pary wodnej w atmosferze. Powstawanie chmur zależy od charakteru równowagi termicznej danej masy powietrza. W równowadze chwiejnej powstają chmury cumulus, cumulonimbus, a w równowadze stałej stratus, stratocumulus, altostratus, altocumulus i nimbostratus. Wszystkie te chmury dają opady. cumulonimbusy, są chmurami cumulus, bardziej rozbudowanymi w pionie. Często daja przelotne opady o bardzo duzym natezeniu, glowie deszcz, snieg, a latem grad, ktory czesto jest mylony z krupa sniezna, ktora pada zima. Ponadto, jezeli wyksztalcone zostanie kowadlo, to takiej chmurze moze towarzyszyc burza. Najczesciej obserwujemy takie chmury na polnocy polski, kiedy wilgotne powietrze z nad morza wchodzi nad rozgrzana powierzchnie ladu. Chmury, ktore powstaja w rownowadze stalej charakteryzuja sie opadami przelotnymi, badz ciaglymi mrzawki, deszczu, badz sniegu. Jaka chmura wytworzy sie w danej rownowadze termicznej zalezy w przypadku chmur konwekcyjnych od roznicy temperatur, a w przypadku chmur warstwowych od predkosci wiatru i zawartosci wilgoci.

Największe roczne sumy opadów, ponad 1000mm, występują w górach (np. w Tatrach na Kasprowym Wierchu 1649mm). Wyżyny, podobnie jak pojezierza, otrzymują średnio już tylko 600-700mm opadów. Natomiast na nizinach opady są najniższe i wynoszą od 500-600mm, a na Nizinie Wielkopolskiej nawet poniżej 500mm. Zachmurzenie natomiast średnio wynosi 77% pokrycia nieba wszystkimi rodzajami chmur.

Okres wegetacyjny jest to okres, kiedy roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W Polsce za okres wegetacyjny przyjmuje się okres z normalnymi dobowymi temperaturami powyżej 5*C. Za okres wegetacyjny uważa się więc wiosnę, lato, jesień.

Czas trwania tego okresu zmienia się od 220 dni na południowym zachodzie (Nizina Śląska) i w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej do 180 dni w północno-wschodniej Polsce (Pojezierze Suwalskie).

Początek okresu wegetacyjnego w najcieplejszych miejscach przypada na około 25 marca, a w chłodniejszych na około 15 kwietnia.

Przedwiośnie w cieplejszych rejonach zaczyna się o około 1 miesiąc wcześniej niż na północnym wschodzie. Okres wegetacji kończy się najwcześniej na Pojezierzu Suwalskim około 25 października i koło 10 listopada na Dolnym Śląsku. Pojezierza i wyższe wyżyny mają okres wegetacji około 200-210 dni.

Długość okresu wegetacji wpływa na czas rozpoczęcia prac polowych i ich zakończenie oraz na rodzaj uprawianych roślin, a pośrednio na gęstość zaludnienia obszarów (np. żniwa na Nizinie Śląskiej kończą się w sierpniu, a na Pojezierzu Suwalskim dopiero się zaczynają).

Głowna cecha charakteryzujące klimat Polski jest polozenie naszego państwa w strefie przejściowej między morskim klimatem Europy Zachodniej,a kontynentalnym klimatem Europy Wschodniej. Nad terytorium Polski ścierają się masy powietrza morskiego i kontynentalnego, które kształtująklimat zwany umiarkowanym przejsciowym.Jego glówną cechą jest zmienność pogody oraz kierunkow wiatrów.