Parki narodowe

BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY
Babia Góra od zamierzchłych czasów przyciągała swoim niepowtarzalnym urokiem i tajemniczością. Jej strome zbocza i niedostępne lasy stanowiły również niemałą przeszkodę dla pierwszych eksploratorów, którzy zapuścili się w te niegościnne tereny. Jednak mimo to wzmianek o bytności ludzkiej w okolicach Babiej Góry dostarczają źródła archeologiczne traktujące o wykopaliskach w rejonie dzisiejszej Polhory na Orawie, gdzie odkryto ślady ludzi datowane na epokę brązu. W czasach rzymskich istniał również szlak handlowy przebiegający z doliny Orawy w dolinę Dunajca.
Pierwszymi odkrywcami Babiej byli prawdopodobnie zielarze - trudniący się zbiorem ziół i wyrobem wszelakich medykamentów używanych ongiś w lecznictwie. Po nich na terenach u podnóża Królowej Beskidów zaczęli pojawiać się pierwsi osadnicy w dużej mierze rekrutujący się niekiedy z ludzi mających powody aby uchodzić przed wymiarem sprawiedliwości. Tak więc przybywali w babiogórskie lasy zbiegli chłopi pańszczyźniani, dezerterzy oraz inni. W XIV i XV wieku miało miejsce osadnictwo pasterskie, które stanowili głównie Wołosi - pierwotnie lud koczowniczy przybyły w Karpaty cofając się pod naporem ze strony wrogich plemion. To właśnie oni przynieśli z sobą pod Babią Górę bogatą terminologię związaną z hodowlą i wypasem owiec. Do dziś na terenie Zawoi i Orawy spotyka się nazwy topograficzne jak i nazwiska etymologicznie pochodzące z języka dacko-rumuńskiego właściwego dla Wołochów. Wołoski rodowód posiada również sama nazwa Zawoja (zavoiu - co znaczyło "las nad podmokłym brzegiem rzeki").
W piśmiennictwnie pierwsze wzmianki o Babiej Górze można znaleźć w roku 1468, kiedy to Jan Długosz - historyk i wielki kronikarz dziejów Polski, wspomniał o Królowej Beskidów w swoim dziele "Chronographia Regni Poloniae" tymi słowami: "Baba Góra bardzo wysoka nad rzeka Sołą bogata w rozmaite zioła, blisko miasteczka Żywca". W roku 1782 wyprawę na Babią Górę odbył ksiądz Jowin Fryderyk Bończa-Bystrzycki pozostawiając po niej krótką notatkę traktującą o wyglądzie i rzeźbie góry. W 1788 opisywał Babią Górę austriacki mineralog Fichtel. W 1804 roku w wycieczce na szczyt Królowej Beskidów brał udział Stanisław Staszic. Całość swoich doświadczeń i opisów flory i fauny zawarł w wydanej w 1815 roku książce "O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski". Z biegiem czasu wzrastało zainteresowanie masywem Babiej Góry. W 1875 roku pod Babią Górę przybył i rozpoczął tu badania geobotaniczne Hugo Zapałowicz - przyszły prekursor i pionier turystyki górskiej, założyciel najstarszego w Beskidach schroniska turystycznego na Markowych Szczawinach (1906 rok), któremu pomagał poznawać Królową Beskidów Wawrzyniec Szkolnik - pierwszy nauczyciel i założyciel prywatnej szkoły w Zawoi. Zapałowicz był również gorącym zwolennikiem ochrony babiogórskiej przyrody. W ślad za nim poszli tacy przyrodnicy i naukowcy jak prof. Marian Raciborski oraz Władysław Midowicz, geograf i długoletni gospodarz schroniska na Markowych Szczawinach.
Dzisiejsze tereny wchodzące w skład Babiogórskiego Parku Narodowego pod względem historycznym składają się z dwóch głównych części: południowej (orawskiej) i północnej (zawojskiej).

Strona południowa.
Przez region zwany Orawą rozumiane są dzisiejsze takie miejscowości jak Zubrzyca Górna, Lipnica i Jabłonka. W okresie średniowiecza cała Orawa
była królewszczyzną, zarządzaną przez kasztelanów rezydujących na Zamku Orawskim. Od końca XIV wieku, urząd ten należał do Władysława, księcia opolskiego, Mikołaja Balickiego i Piotra Komorowskiego. Teren ten był w latach wcześniejszych objęty bardzo intensywną akcją osadnicza ludności pochodzenia słowackiego. Dopiero za wspomnianego już Piotra Komorowskiego, na tereny Orawy napłynęła ludność polska. Na przełomie wieku XIV i XV miała miejsce wzmożona kolonizacja, głównie za sprawą ludności pochodzenia wołoskiego, osiedlających się poniżej Zamku Orawskiego. W wieku XVI nastąpiło na terenach orawskich, zjawisko podobne do tego, jakie miało miejsce w wieku XVII na terenach Zawoi a polegające na osiedlaniu się koczowniczych Wołochów i przechodzeniu ich na gospodarkę opartą na pasterstwie i uprawie roli. O obecności tego zjawiska świadczą dane źródłowe o pobieraniu opłat od Wołochów (uzależnionych od ilości owiec posiadanych przez danego gospodarza). Również warunki osadnictwa na terenach Orawy z racji ukształtowania terenu były nieco lepsze niż po północnej stronie Babiej Góry, na terenach dzisiejszej Zawoi. Przez tereny orawskie prowadził także szlak handlowy łączący Polskę i Węgry, którym transportowano głównie miedź i sól. Szybko stało się
jasne, że posiadanie tej krainy może przynieść spore korzyści materialne. Takimi to korzyściami zainteresowany był potężny ród Thurzonów - od XVI wieku będący w posiadaniu terenów Orawy. Kolonizacja postępowała, obejmując coraz to nowe tereny, będące niegdyś dziewiczą puszczą karpacką. Dotarła ona wnet i pod Babią Górę a świadectwem tego było założenie w 1561 roku wsi Jabłonka. Spora część osadników rekrutowała się spośród zbiegów z folwarków pańskich, czyli chłopów niejednokrotnie nękanych wygórowanymi ciężarami nakładanymi na nich przez panów. Przykładem może być tutaj Mikołaj Komorowski, właściciel dóbr żywieckich, znany z tego iż obarczał włościan wielkimi obciążeniami względem swojego majątku. Jednak migracja chłopów z żywiecczyzny na Orawę powodowała zatargi miedzy właścicielami majątków Thurzonami a Komorowskimi co kończyło się niekiedy nawet interwencjami zbrojnymi poszczególnych ziemian
Lata po upadku I Rzeczpospolitej przyniosły włączenie całej Orawy zasiedlonej przez ludność pochodzenia polskiego do terytorium Słowacji w granicach monarchii austro-węgierskiej. Po I wojnie światowej tereny Orawy były przedmiotem sporów polsko - czechosłowackich. Ostatecznie w 1920 roku zwycięskie mocarstwa wyznaczyły granicę pozostawiając po stronie czechosłowackiej połowę ludności etnicznie polskiej. W okresie II wojny światowej Górna Orawa należała w całości do państwa słowackiego. Po wojnie ziemie te wróciły do granic z okresu międzywojennego


Strona północna
Północna część dzisiejszego BgPN należała do dóbr żywieckich. Tereny te często zmieniały właścicieli. Po upadku państwa wielkomorawskiego, żywiecczyzna znalazła się w kręgu oddziaływania ośrodka krakowskiego, a gdy Kraków wraz z całym pogórzem wszedł w skład Państwa Polskiego, żywiecczyzna również znalazła się w jego granicach, jako część kasztelanii oświęcimskiej. Około roku 1179 na podstawie darowizny Kazimierza Sprawiedliwego, Oświęcim wraz z przyległymi do niego terytoriami został wyłączony z dzielnicy krakowskiej i przyłączony do dzielnicy śląskiej (raciborskiej). Rozdrobnienie dzielnicowe Polski otwierało drogę ekspansji silniejszym sąsiadom. Przyjmowanie zależności lennej było również praktykowane przez możnowładców posiadających swe dobra na pograniczu. W 1327 roku Jan, Książe oświęcimski uznał się lennikiem Jana Luksemburskiego i żywiecczyzna znalazła się podzwierzchnictwem Czechów przez prawie cały wiek. Od roku 1414 dobra żywieckie pozostają własnością książąt cieszyńskich. W roku 1433 przechodzą "prawem pięści" w ręce awanturniczej rodziny Skrzyńskich, którzy wkrótce tracą Je ponownie na rzecz książąt cieszyńskich. W 1452 roku król Polski Kazimierz Jagiellończyk kupuje księstwo oświęcimskie od księcia cieszyńskiego, Jana. Piotr Komorowski hrabia orawski i liptowski otrzymuje dobra żywieckie darowizną od króla w 1471 roku. Ziemie te należą do Komorowskich do roku 1623, kiedy słynący z hulaszczego trybu życia Mikołaj Komorowski, narobiwszy długów na ogromną kwotę 600000 zł, zwraca się z prośbą o pomoc do królowej Konstancji, żony Zygmunta III Wazy. W zamian ofiarowuje na sprzedaż dobra żywieckie 4 marca 1623 roku komisja królewska przejęta w imieniu królowej zamek żywiecki oraz posiadłości. W roku 1676 spokrewniony z Komorowskimi kanclerz koronny Jan Wielopolski odzyskuje na sejmie koronacyjnym dobra żywieckie, za zwrotem kwoty zastawniczej. Rodzina Wielopolskich włada żywiecczyzną do rozbiorów Polski.
Po rozbiorach rząd austriacki skonfiskował dobra żywieckie, jako dawne posiadłości królewskie. Część z nich - dobra zawojskie - sprzedano 29 kwietnia 1839 roku zasłużonemu oficerowi Filipowi hr. Saint Gonois et Aneancourt. Jego spadkobierca, Mońtz hr. Saint Gonois et Aneancourt sprzedał je z kolei arcyksięciu Albrechtowi Habsburgowi 18 kwietnia 1878 roku, a ten włączył je do dóbr żywieckich.
Po odrodzeniu Państwa Polskiego w 1918 roku dobra żywieckie przez pewien czas były pod Zarządem Państwa. Sukcesor arcyksięcia Albrechta, Karol Stefan Habsburg, zagrożony parcelacją dóbr przekazał lasy zawojskie Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, darowizną z dnia 23 sierpnia 1924 roku. Polska Akademia Umiejętności była ich właścicielem do wybuchu II wojny światowej.


KALENDARIUM

Marian RACIBORSKI, jeden z największym polskich botaników i propagatorów idei ochrony przyrody, zaproponował by dolnoreglową Knieję Czatożańską z potężnymi jodłami uznać za rezerwat przyrody.
Kazimierz SOSNOWSKI opublikował w roczniku "Wierchy" propozycję utworzenia z Babiej Góry terenu chronionego.
Władysław MIDOWICZ opublikował w roczniku "Ochrona Przyrody" artykuł w którym określił granice parku i podał etapy jego realizacji.
Państwowa Rada Ochrony Przyrody powołała delegata do spraw tzw. "pogranicznych parków narodowych", a przez to uczyniła także z Babiej Góry obiekt swego zainteresowania.
(styczeń) - Z inicjatywy Walerego GOETLA, Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP) na swoim X zjeździe uchwaliła wniosek, aby przejąć na rzecz państwa lasy Komposesoriatu Orawskiego celem zabezpieczenia terenów dla przyszłego parku.
(luty) - Władysław SZAFER zgłosił oficjalny wniosek o utworzenie parku narodowego z części lasów będących własnością PAU.
(październik) - Komitet Lasowy PAU ograniczył w interesie przyszłego rezerwatu na Babiej Górze wysokość tzw. "etatów rębnych" w lasach zawojskich.
1933 (marzec) - Walne zgromadzenie PAU w specjalnej uchwale utworzyło park narodowy na Babiej Górze : "Rezerwat", który objął 642,22 ha powierzchni, w tym 400 ha lasów. Dodając do tego powierzchnię leśną zagospodarowaną na zasadach rezerwatowych już od 1928 w nadleśnictwie Zubrzyca, a wynoszącą 403,83 ha to całkowita powierzchnia obszaru chronionego na Babiej Górze wyniosła 1046,05 ha.
PROP przystąpiła do pracy nad projektem rozporządzenia o Babiogórskim Parku Narodowym.
do pracach nad utworzeniem BgPN włączyła się Regionalna Dyrekcja Planowania Przestrzennego z Krakowa, która zaproponowała znaczne rozszerzenie powierzchni Parku w porównaniu z jego powierzchnią sprzed wojny.
(wrzesień) - Prezydium PROP przedłożyło Ministerstwu Leśnictwa ostateczny "Projekt rozporządzenia Rady Ministrów o utworzeniu parku narodowego na Babiej Górze"
(30 październik) - Wydany został przez radę Ministrów akt prawny w sprawie utworzenia Babiogórskiego Parku Narodowego (Dz.U z 4.II.1955, Nr 4, poz. 25).(PO BPN str. 9 - synteza)
(1 stycznia) Z Nadleśnictwa Orawa wyłączono 403, 83 ha lasu, a z Nadleśnictwa Zawoja 1178,43 ha i tereny te przekazano na rzecz Parku. W skład Parku weszło łącznie 1703,70 ha powierzchni, w tym powierzchnia leśna państwowa - 1454,04 ha, niepaństwowa - 97,64 ha. ścisły rezerwat leśny - 1049,88 ha, częściowy - 624,89 ha
1975 - Wyznaczono otulinę Parku (około 100 km2)
1977 (17 stycznia) - Babiogórski Park Narodowy został włączony do światowej sieci rezerwatów biosfery. Powierzchnia Parku wynosi 1734,5 ha.


1997 (8 sierpnia) - Rozporządzeniem Rady Ministrów obszar Babiogórskiego Parku Narodowego został powiększony do 3391, 55 ha (Dz.U. Nr 99 z 1997 r, poz. 608), jednocześnie określono strefę ochronną wokół Parku czyli otulinę. Zajmuje ona obszar 8437 ha.
CHARAKTERYSTYKA BABIEJ GÓRY

Pasmo Babiej Góry, najwyższe w Beskidach Zachodnich ma postać jednolitego bastionu górskiego, którego długość wynosi około 10 km. Od strony zachodniej pasmo ogranicza Przełęcz Jałowiecka o wysokości 1017 m n.p.m., od wschodu zaś Przełęcz Lipnicka zwana również potocznie Przełęczą Krowiarki, wznosząca się na wysokość 1010 m n.p.m. Południową granicę masywu stanowi umownie poziomica 800 m.n.p.m, natomiast granica północna sąsiaduje z górną częścią doliny rzeki Skawicy oraz jej dopływu Jaworzynki. Cały masyw posiada ułożenie równoleżnikowe.
W masywie Babiej Góry można wyróżnić następujące kulminacje: Sokolicę (1367 m n.p.m.), Kępę (1521 m n.p.m.), Gówniak (1619 m n.p.m.), Diablak (Babia Góra 1725 m n.p.m.) oraz Cyl (Mała Babia Góra - 1517 m n.p.m.).
RZEŹBA TERENU
Rzeźba Pasma Babiej Góry jest bardzo urozmaicona, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę jego partie szczytowe i podszczytowe zawierające w swojej budowie m.in. formy osuwiskowe oraz twory powstałe w wyniku intensywnego oddziaływania czynników pogodowych takich jak wiatr, śnieg, lód, jak również opady deszczu i działalność wód płynących. Wszystkie te czynniki współtworzyły dzisiejsze żleby, stoki, ściany skalne i wstęgi gruzowe oraz gołoborza. Wiele z nich można zaobserwować wędrując po babiogórskich szlakach - szczególnie na szlaku żółtym (Akademicka Perć) biegnącym od schroniska na Markowych Szczawinach na Diablak. Interesująca jest także sama budowa geologiczna masywu Babiej Góry, który składa się głównie z kompleksów fliszu karpackiego o dużej miąższości.
Warstwy piaskowca stanowiące podstawowy budulec masywu, wykazują asymetryczność. Stosunkowo łagodna rzeźba południowego stoku Babiej Góry, znacznie różni się w porównaniu do rzeźby stoku północnego, gdzie możemy znaleźć nawet skalne ściany. Strome ukształtowanie stoku północnego tłumaczone jest wzmożonymi procesami osuwiskowymi postępującymi na stokach północnych, które trwają do dziś. przykładem tego jest wystąpienie aż 8 obrywów skalnych w ciągu ostatnich 100 lat z których ostatni miał miejsce w rejonie Małej Babiej Góry w roku 2000. Natomiast w roku 2002 znaczny obryw wystąpił w rejonie Żlebu Poszukiwaczy Skarbów.
WARUNKI KLIMARTYCZNE
Pogoda na Babiej Górze od wieków słynie ze swej kapryśności i niespodzianek, które płata wędrowcom pragnącym zdobyć jej szczyt. Nie bez kozery górale mieszkający wokół masywu Królowej Beskidów nazwali ja Kapryśnicą a pisarz Seweryn Goszczyński po wycieczce na Babią Górę tak opisał swoje odczucia: "Przeklęta Babia, nad wszystkie złośnice matka niepogód". Słowa te bardzo dobrze oddają właściwości kapryśnej babiogórskiej pogody.
Obecnie wyróżnia się następujące piętra klimatyczne występujące na Babiej Górze.
- umiarkowanie ciepłe (śr. temp. roku od 6 do 8C) do wysokości 625 m n.p.m.
- umiarkowanie chłodne (od 4 do 6C) do wysokości 1110 m n.p.m.
- chłodne (od 2 do 4C), do wys. 1395 m n.p.m.
- bardzo chłodne (od 0 do 2C) do wys. 1650 m n.p.m.
- umiarkowanie zimne (od -2 do 0C), do wys. 1725 m n.p.m.
Wydzielone piętra klimatyczne wyrażają zmienność wartości elementów klimatu w zależności od wysokości n.p.m.
WARUNKI HYDROLOGICZNE
Wędrując po Babiej Górze warto wiedzieć iż grzbietem masywu przebiega Europejski Dział Wodny, oddzielający zlewisko Morza Bałtyckiego od Morza Czarnego. Oznacza to iż wody spływające po południowych zboczach Babiej Góry należą do zlewiska Morza Czarnego, natomiast te ze strony północnej dopływają do Bałtyku.
Interesujące na Babiej Górze są stawki, z których znaczna część to zbiorniki okresowe, wypełniające się wodą podczas dużych opadów deszczu lub wiosennych roztopów. Do największych należą: Mokry Stawek (1025 m n.p.m.) o powierzchni ok. 750 m2, Markowy Stawek (1125 m n.p.m.) o powierzchni 350 m2 i Orawski Duży Stawek (1468 m n.p.m.) posiadający powierzchnię 200 m2.
Pod względem hydrologicznym Pasma Babiej Góry na uwagę zasługuje dość duża zasobność wód pochodzacych z opadów atmosferycznych. Wiąże się to z częstymi i dużymi opadami deszczu oraz z dużą retencyjnością podłoża skalnego i glebowego.
Nie stwierdzono istotnego zanieczyszczenia chemicznego wód babiogórskich, nawet poniżej schroniska turystycznego na Markowych Szczawinach. Nie stwierdzono także znacznego zanieczyszczenia pokrywy śnieżnej co stawia wody masywu babiogórskiego w rzędzie najczystszych w naszym kraju.(
FAUNA BABIOGÓRSKIEGO PARKU NARODOWEGO
W ekosystemach babiogórskich poznano do tej pory około 3680 gatunków zwierząt z tego około 3500 to bezkręgowce, natomiast pozostałe 180 to kręgowce w tym 2 gatunki ryb, 6 gatunków gadów, 12 gatunków płazów, 118 gatunków ptaków i 49 gatunków ssaków. Należy dodać iż większość przedstawicieli największych babiogórskich ssaków występuje w bardzo różnych środowiskach, przemieszczając się niekiedy w obrębie całych pięter roślinnych. PIĘTRO REGLA DOLNEGORegiel dolny jest miejscem występowania szczególnie dużej liczby gatunków zwierząt można tam spotkać takie zwierzęta jak koszatka, wiewiórka a spośród ptaków sójka, kowalik dzięcioł czarny, drozd śpiewak zięba, puszczyk i jastrząb. Do największych ssaków na terenie BgPN, zamieszkujących regiel dolny, należy niedźwiedź brunatny, wybierający na swoje legowiska miejsca trudno dostępne, często usytuowane w naturalnych skalnych szczelinach i rozpadlinach jak również w wykrotach drzew. Często można spotkać sarnę o charakterystycznym jasnobrązowym ubarwieniu przechodzącym w czasie zimy na szare lub rudawoszare. Wśród gęstwiny lasów liściastych żyje borsuk - ssak o długiej szczeciniastej szaro - białej sierści na brzuchu czarnobrązowej. Wzdłuż białej głowy borsuka biegną czarne pręgi. Zwierze to prowadzi głównie nocny tryb życia, dzień spędza w głębokich norach. Regiel dolny pozostaje ostoją rysia- drapieżnika z rodziny kotowatych, wyróżniającego się szaro-żółto-rudym ubarwieniem pokrytym brunatnymi plamkami oraz uszami zakończonych pędzelkami sztywnych włosów. Oprócz dużych ssaków w reglu dolnym można spotkać salamandrę plamistą - płaza, jaskrawo ubarwionego, którego żółte plamy nieregularnie porozrzucane na czarnym tle ciała, stanowią ostrzeżenie przed natrętnymi drapieżnikami. Salamandra prowadzi nocny tryb życia preferując wilgotne okolice stawków i potoków. PIĘTRO REGLA DOLNEGOZ pośród zwierząt na uwagę zasługują ptaki takie jak: krzyżodziób świerkowy, orzechówka, gil, czyż. Można spotkać również myszołowa zwyczajnego, krogulca, sowę uszatą, puszczyka, jaskółkę (dymówkę i oknówkę) i sikory (bogatkę, czubatkę, ubogą). Ponadto spotyka się również kuraki takie jak cietrzew i głuszec. Spośród ssaków w regiel górny zachodzi również jeleń europejski. Latem dorosłe osobniki posiadają brązowo - rude umaszczenie, natomiast zimą przyjmuje barwę płową. Samiec jelenia - byk posiada rozłożyste poroże zrzucane co roku. U dorosłego jelenia ciężar poroża może dochodzić nawet do kilkunastu kilogramów. Liczebność populacji jeleni w dużym stopniu regulowana jest przez wilka, który również występuje na terenie Parku. Ten bardzo wytrzymały drapieżnik tworzy stada - watahy, przemieszczające się na znacznych odległościach. Również strategia polowanie wilków jest doskonale zorganizowana, dzięki czemu w większości przypadków kończy się sukcesem. PIĘTRO KOSODRZEWINYPiętro kosodrzewiny zamieszkuje orzesznica - niewielki gryzoń, pokryty miękkim żółto - rudym futerkiem dochodzącym do 7-8 cm. długości. Dzięki bardzo dobrze rozwiniętemu zmysłowi wzroku, prowadzi nocny tryb życia. Spośród ptaków występuje płochacz halny i siwarnik - oba ptaki posiadają niewielkie rozmiary ciała. Płochacz buduje gniazda w szczelinach skalnych natomiast siwarnik na ziemi. PIĘTRO ALPEJSKIENiegościnne tereny piętra alpejskiego odwiedza kruk, pustułka i wspomniane już wyżej płochacz halny i siwarnik. (Przyroda BPN str. 33) Wśród skał można spotkać przedstawiciela gromady owadów - biegacza Fabrycjusza o charakterystycznym metalicznie zielonym ubarwieniu.Czy wiecie że...Często nie zauważone przez turystów bywają małe ssaki owadożerne, takie jak jeż, kret, ryjówka (mała, górska, aksamitna) i nietoperze (gacek wielkouch, nocek wąsatek). Spośród gryzoni na terenie Parku można wyróżnić: polnika burego, darniówkę, żołędnicę, orzesznicę, szczura wędrownego i mysz. Stosunkowo rzadko spotykane są: kuna leśna, kuna domowa, tchórz i wydra. Gady reprezentują: jaszczurka zwinka i żyworodna, żmija zygzakowata i padalca. Faunę potoków stanowią: pstrąg potokowy, posiadający najwyższy pionowy zasięg występowania - aż do 1100 metrów n.p.m., oraz głowacz pręgopłetwy występujący do około 800 m n. p. m. Na dnie potoków występują chruściki - owady budujące rurkowate domki z piasku. Nad potokami oczom uważnego obserwatora ukarze się żerujący pluszcz - ptak o brązowoczarnym upierzeniu z białą piersią i podbródkiem.W kałużach i rozlewiskach potoków i stawów rozwijają się niemal wszystkie gatunki płazów. Spotkać można traszkę karpacką, górską i grzebieniastą, kumaka górskiego, ropuchy - zwyczajną i zieloną, rzekotkę drzewną, grzebiuszkę ziemną i żaby - wodną i trawną.Najbogatszą pod względem liczby gatunków jest na Babiej Górze gromada owadów a wśród nich chrząszcze stanowiące niemal połowę poznanych gatunków zwierząt babiogórskich. Do najpiękniejszych i najrzadszych, objętych ścisłą ochrona gatunkową należą m.in.: drapieżne biegacze. Oprócz tego w rejonie Babiej Góry żyje około 60 gatunków mięczaków w tym wiele endemitów takich jak bielzia corerulans - ciemnoniebieski ślimak występujący od regla dolnego po piętro halne.

CHARAKTERYSTYKA FLORYSTYCZNA
Naturalne ekosystemy leśne i nieleśne w masywie Babiej Góry charakteryzują się bardzo dużą różnorodnością. Jest ona przede wszystkim związana ze zmiennością warunków klimatycznych w poszczególnych przedziałach wysokościowych, natomiast w mniejszym stopniu na różnorodność ekosystemów florystycznych wpływa zmienność podłoża.Obecnie stwierdzono na Babiej Górze około 700 gatunków roślin naczyniowych, ponad 200 mchów, 250 porostów i ponad 100 wątrobowców oraz 1100 gatunków grzybów w tym 700 związanych z lasami reglowymi i 400 ze zbiorowiskami pięter wysokogórskich. Znajduje się tutaj ponad 60 zbiorowisk roślinnych. Istotnymi walorami babiogórskiej flory jest duża w Beskidach liczba gatunków prawnie chronionych - ponad 30 gatunków oraz ponad 70 gatunków wysokogórskich Na uwagę zasługuje szczególnie, bardzo dobrze wyodrębniony klasyczny układ piętrowy roślinności. Podnóża masywu obejmuje piętro pogórza do 700 m.npm. Kolejnym piętrem jest piętro regla dolnego, sięgające od 700 do około 1150 m n.p.m. W przedziale wysokości od 1150 do 1360-1400 m n.p.m. rozciąga się piętro regla górnego. Powyżej niego - aż do wysokości około 1650 m - sięga piętro kosodrzewiny. Najwyższe partie masywu znajdują się w obrębie piętra alpejskiego, obejmującego na Babiej Górze stosunkowo niewielki obszar ograniczony od dołu poziomicą 1650 m npm. W reglu dolnym Babiej Góry, zajmującym największy obszar masywu dominują głównie lasy świerkowe, stanowiące w dużej mierze lasy monokulturowe tzn. jedno wieków i jednogatunkowe. W niewielkim procencie na stokach południowych występuje jodła. Obecny jest również buk, głównie na stokach północnych, tworząc zespół buczyny karpackiej, którego drugim składnikiem jest oprócz buku, jodła pospolita jak i sporadyczna jawor. W warstwie krzewów można spotkać sporadyczne okazy bzu koralowego i jarzębiny. W miejscach gdzie gleba jest najżyźniejsza pojawia się czosnek niedźwiedzi. Najuboższe gleby, związane głównie z kamienistymi zboczami są siedliskiem kostrzewy leśnej. Oprócz tego w zbiorowisku buczyny karpackiej występują grzyby: gołąbek fioletowy, lakówka pospolita i rzadka soplówka alpejska. Innym zbiorowiskiem występującym w piętrze regla dolnego jest bór mieszany dolnoreglowy w którym znaleźć możemy zarówno jodły, świerki jak i buki, Świerki zaczynają stopniowo dominować jako składnik drzewostanu, wraz ze wzrastającą wysokością. Wśród krzewów można spotkać jarzębinę i wiciokrzew czarny. W skład runa wchodzą borówka czarna, podrzeń żebrowiec i narecznica szerokolistna. Wzdłuż dolin potoków i terenów podmokłych takich jak źródliska występuje zespół olszyny bagiennej. Jest to tzw. zespół azonalny gdyż jego występowanie nie jest zależne od układu wysokościowego roślin. W skład drzewostany wchodzi tutaj olsza szara oraz pojawia się olsza czarna. W runie tego zespołu można spotkać knieć błotną, świerząbka orzęsionego i śledziennicę skrętolistną. Na osobną wzmiankę zasługuje Knieja Czatożańska - las o charakterze naturalnym, zbliżonym do pierwotnego. W Kniei można podziwiać do dziś wiekowe buki, jodłu i świerki. Wiele ze starych buków i jodeł osiąga nawet ponad 36 m wysokości i obwód do 3 m. Największym z pośród nich była drzewo zwane Grubą Jodłą. Jego wymiary dochodziły do 50 m wysokości i 4 m średnicy. Do dziś pozostała zrekonstruowana podstawa pnia Grubej Jodły stanowiąca pamiatkę po tym leśnym olbrzymie. PIĘTRO REGLA DOLNEGONa przejściu od regla dolnego do górnego a czasami nawet w pobliżu górnej granicy lasu występuje na stromych, skalistych zboczach, występuje jaworzyna karpacka z jarząbem. Najbardziej charakterystyczne dla regla górnego są bory świerkowe - lasy o charakterze najbardziej pierwotnym nie zniszczone działalnością człowieka. Granica pomiędzy reglem dolnym i górnym nie jest wyraźna i miejscami bór świerkowy miesza się z lasami mieszanymi regla dolnego. Surowość klimatu zachodząca wraz ze zwiększaniem się wysokości nad poziomem morza wpływa na kształtowanie się drzewostanu, który w dolnych niższych partiach regla górnego jest zwarty i dość jednolity. Drzewa są smukłe i rzadziej ugałęzione. W miarę wzrastania wysokości pogarszają się warunki klimatyczne co prowadzi do tego iż pnie drzew stają się coraz niższe i gęściej ugałęzione. W runie dominuje borówka czarna i borówka brusznica jak również podbiałek alpejski i widłak jałowcowaty. Na łąkach śródleśnych występują bogate ziołorośla takie jak jaskier platanolistny, parzydło leśne i omieg górski. W miejscach wilgotnych można zobaczyć ciemiężycę zieloną.PIĘTRO KOSODRZEWINYW piętrze kosodrzewiny głównie na stoku północnym występują: ziołorośla z miłosną górską i lepiężnikiem wyłysiałym, traworośla z trzcinnikiem owłosionym szczególnie na zboczach żlebów i dolinek, oraz zespół kostrzewy pstrej na urwistych skałach i półkach, gdzie można spotkać m.in. takie rośliny jak: skalnica gronkowa, jaskier skalny, goździk okazały, złocień właściwy, zawilec narcyzowy, dzwonek wąskolistny i przywrotnik siwy. Zespół ten należy na Babiej Górze najpiękniejszych, zwłaszcza w okresie, kiedy rośliny zakwitają. Oprócz tego przemierzając piętro kosodrzewiny można spotkać m.in. borówczyska czernicowe i bażynowe oraz zespół bliźniczki psiej trawki a także paproć wietlicę alpejską i tojad mocny.W trudno dostępnych miejscach na granicy występowania lasu i dolnej granicy kosodrzewiny występuje okrzyn jeleni - roślina posiadająca swe stanowiska w Polsce, jedynie na terenie BgPN. Okrzyn jeleni został uznany za symbol Babiogórskiego Parku Narodowego.PIĘTRO ALPEJSKEW piętrze alpejskim spotyka się murawy wysokogórskie z sitem skuciną i kosmatką górską jak też zbiorowiska związane z wyleżyskami śnieżnymi. Spotkać można również jałowiec halny, sasankę alpejską i wierzbę żyłkowaną. Występują także: kostrzewa niska, zawilec narcyzowy, rojnik górski i goździk okazały. Szczególnie cennym gatunkiem jest rogownica alpejska występująca - podobnie jak okrzyn jeleni, na terenie Polski tylko na Babiej Górze.


Babiogórski Park Narodowy
34-223 Zawoja 1403
tel. 0-33775110, 0-33775124


PARK NARODOWY KILIMANJARO








Park Narodowy Kilimanjaro obejmuje
powierzchnię 756 km2 równikowego lasu deszczowego, wrzosowisk i łąk alpejskich, pustyni alpejskiej i szczytów górskich wznoszących się ponad poziomicą 2700 m. Na szczyt prowadzi siedem głównych szlaków wejściowych: Marangu, Mweka, Umbwe, Machame, Shira, Loitokitok i Rongai.
Pierwszy Rezerwat Leśny i Rezerwat Zwierząt powstał w 1921 roku. Park Narodowy Kilimandżaro został założony w 1973 i otwarty oficjalnie w 1977 r. Park istnieje, aby zachować niezwykłe krajobrazy, osobliwości geologiczne, florę i faunę Kilimandżaro dla przyjemności wszystkich ludzi. W konsekwencji dostęp do niego musi być ściśle kontrolowany i odwiedzający go turyści muszą przestrzegać przewidzianych prawem procedur przy wchodzeniu lub wspinaniu się na górę.
GÓRA KILIMANJARO
Góra Kilimanjaro, wznosząca się na wysokość 5896 m n.p.m. jest nie tylko najwyższym masywem górskim Afryki, ale jest również jedną z najwyższych wolno stojących gór na świecie - wynurza się ponad falistą powierzchnię otaczającej sawanny na prawie 5000 metrów.
Po raz pierwszy została zdobyta ponad sto lat temu dnia 5 października 1889 roku przez 2 Europejczyków, profesora Hansa Meyera oraz jego towarzysza Ludwika Purtschellera. Była to jedna z wielkich ekspedycji górskich świata.

Góra położona jest na południe od Równika, w północnej Tanzanii, przy granicy z Kenią (góra w całości leży na terytorium Tanzanii). Bliskość Oceanu Indyjskiego ma ogromny wpływ na klimat, szatę roślinną i świat zwierząt.
Masyw składa się z trzech głównych szczytów wulkanicznych, które są uważane raczej za uśpione niż wygasłe: najwyższy Kibo 5896 m, niższy Mawenzi 5149 m i najniższy Shira 3962 m oraz wielu małych, bocznych stożków wulkanicznych.

Warunki wspinaczki są mocno uwarunkowane olbrzymim rozmiarem, wysokością i położeniem góry na otwartej równinie. W swoim pełnym rozmiarze ma 60 km długości z północnego zachodu na południowy wschód i 40 km szerokości w najszerszym miejscu.
GEOLOGIA I GLACJOLOGIA
Przy wysokości 5896 m Góra Kilimanjaro jest najwyższym a zarazem najmłodszym z trzech wielkich wulkanów Afryki Wschodniej. (pozostałe dwa to Mt. Kenya – 5199 m i Mt Elgon 4321 m). Najstarsze lawy mogą mieć około 1 miliona lat, a aktywność na małą skalę szczytu Kibo miała miejsce prawdopodobnie w ciągu ostatnich kilkuset lat. Kilimanjaro jest typem wulkanu z „ujściem centralnym, który nadaje mu szeroki owalny kształt przy widoku z góry. Wymiary podstawy wynoszą około 80 x 48 km, z wydłużeniem w kierunku wschód południowy-wschód. Starsze skały jego trzech szczytów są bardzo podobne. Są to głównie trachbazalty, ciemno szare skały zawierające kryształy skaleniowe. Jednakże najmłodsze skały na Kibo mają raczej inny skład i zawierają nefelinity i sjenity nefelinowe, które składają się ze szklanych kryształów nefelinu.

Z trzech szczytów, Shira leżący na zachodzie jest najstarszy a zarazem najniższy z nich – 4006 m. Pierwotny krater uległ znacznej erozji, pozostawiając jedynie część poprzedniego brzegu. Mawenzi na wschodzie wznosi się na wysokość 5149 m i ma stromy urwisty profil, w następstwie intensywnego działania lodów lodowca w przeszłości. Kibo, szczyt środkowy, jest najmłodszy i najlepiej zachowany z trzech pierwotnych szczytów. Teren krateru ma złożoną budowę składającą się z szeregu mniej lub więcej koncentrycznych elementów. Znajduje się tam zewnętrzna kaldera - duży krater wulkaniczny o średnicy około 2,5 km, będący wynikiem erupcji, po której nastąpiło zapadnięcie się do wewnątrz części szczytu. Najwyższy punkt, Uhuru Peak, znajduje się na południowym obrzeżu tej kaldery. Wewnątrz kaldery znajduje się stożek wewnętrzny, który zawiera krater wewnętrzny (Reuscha), o średnicy 820 m. Ten z kolei zawiera mniejszy stożek wulkaniczny popiołowy z centralnym kraterem o średnicy 340 m. Elementy te reprezentują kolejne etapy stopniowego zanikania aktywności szczytu, a najbardziej wewnętrzny stożek być może został uformowany w ciągu ostatnich kilku wieków.
W chwili obecnej Kilimanjaro można określić bardziej jako uśpione niż wygasłe. Pomimo, że jest małe prawdopodobieństwo dalszych erupcji na większą skalę z jego wierzchołka, jednak w wewnętrznym kraterze dochodzi do aktywnych strumieni pary (fumarole) i do osadzania się czystej siarki, ocenianej na kilka tysięcy ton, utworzonej z siarkowych wyziewów mokrej pary. Obecność tych dwóch produktów, siarki i pary, jest dowodem na istnienie ciepła pod powierzchnią ziemi; być może są to ostatnie stadia aktywności wulkanu.


Na niższych zboczach góry znajduje się pewna liczba małych stożków wulkanicznych składających się głownie z popiołu, z kilkoma niewielkimi strumieniami bazaltowej lawy. Jeden z tych kraterów na granicy kenijsko-tanzańskiej zawiera jezioro, Lake Chala. Stożki mają tendencję do występowania w grupach, rozproszone na linii biegnącej z południowego-wschodu na północny-zachód. Uszeregowanie takie jest odbiciem kierunku głównej linii tektonicznej osłabienia skorupy ziemskiej, której obecność niewątpliwie wpłynęła na położenie i kształt góry.

Stożek Kilimanjaro tworzy środek promienistego systemu odwadniającego. Większość deszczu spada na górę na wysokości od 1500 do 3000 metrów, a zatem większość strumieni wydaje się pochodzić ze źródeł w tym pasie. Strumienie te wyżłobiły głębokie doliny na zboczach góry; mogą je zobaczyć te grupy, które schodzą z góry spektakularnymi szlakami Umbwe lub Mweka.

W okresie kiedy temperatury globalne były znacznie niższe niż dzisiaj, i pokrywa lodowa obejmowała duże części Europy i Ameryki Północnej, na wszystkich trzech szczytach Kilimandżaro były lodowce.
Dzisiaj lód stale występuje tylko na Kibo, pomimo że jest trochę pół-stałego śniegu na Mawenzi. Lodowce na Kibo można znaleźć na wierzchołkowej kalderze i na jej obrzeżu; dalej rozciągają się one w dół zewnętrznego zbocza na pewnej długości, choć największe są po stronie zachodniej i południowej. Lodowiec Penck ma około 2,5 km długości i rozciąga się w dół zachodniego zbocza do wysokości około 5000 m. O istnieniu znacznie większego lodowca świadczą różne moreny, (osady ostrego żwiru i głazów pozostawionych przez topniejący lód), które można znaleźć tak nisko na wysokości 3700 m na południowym zboczu góry. Tak jak na Górze Kenya, lodowce na Kilimanjaro w ciągu ostatniego wieku cofają się coraz szybciej, jednakże dzięki swojemu wyższemu położeniu i w związku z tym niższymi temperaturami, prawdopodobnie przetrwają dłużej.
POGODA I TEMPERATURA

Temperatury w parku w ciągu dnia, podczas gdy świeci słońce, często przekraczają 15oC na wysokości 4000 m. Jednakże, jak tylko słońce zajdzie za chmury, temperatura może spaść do około 0oC. W nocy należy się spodziewać spadku do około -10oC. Temperatury na szczycie wahają się od około 5oC w ciągu dnia i od -18oC do -22oC w nocy. Pora roku nie ma większego wpływu na średnie temperatury maksymalne i minimalne.

Wiatry wieją przeważnie z południa i wschodu, dlatego też tamte rejony obfitują w największe opady deszczu, do około 2500 mm na rok, na wysokości około 3000 m. Zbocza północne mają najmniej deszczu około 1000 mm. Trochę powyżej 4500 m opady na górze zmniejszają się wszędzie do około 250 mm na rok, tworząc takie obszary jak „Siodło” prawdziwymi górskimi pustyniami.



Typowy wzór codziennej pogody układa się następująco: rano jest kryształowe powietrze, w rzeczy samej często widoczna jest Mt. Kenya oddalona o 320 km na północ z części „Siodła” i punktu Gillmana. W miarę jak nagrzewa się ziemia, powietrze zaczyna przedostawać się w górę i zanim zrobi się godzina 10.00 chmury, które mogły znajdować się wokół góry na wysokości 2200 m wcześnie rano, zwykle dochodzą do wysokości ponad 3000 m, i nim jest południe góra poniżej 5000 m najprawdopodobniej będzie cała otoczona chmurami. Od tej pory aż do wieczora można się spodziewać deszczu, śniegu lub deszczu ze śniegiem. W miarę jak temperatura spada bliżej wieczoru i powierzchnia ziemi oraz powietrze mające kontakt z nią staje się zimniejsze, tak też zmienia się przepływ powietrza. Chmura znika zaczynając od strefy wokół szczytów i zanim nadejdzie godzina 20.00 znajduje się zwykle poniżej 3000 m. Z powodu tego anabatycznego / katabatycznego efektu można się spodziewać najszybciej wiejących wiatrów wczesnym rankiem, (przepływ w dół) i w połowie popołudnia (przepływ w górę).

Powyżej 4500 m na pogodę coraz bardziej wpływa układ wiatrów wschodnich panujący na dużych wysokościach, który często powoduje, że główny szczyt Kibo jest wolny od chmur, kiedy w dolnych partiach góry szaleje deszcz lub burza śnieżna. Często spotyka się wiatry wiejące z prędkością 80 km na godzinę, na mozolnym podejściu po piargu od Chat Kibo do punktu Gillmana, zwłaszcza podczas pór suchych na górze. Mawenzi, z powodu niższej wysokości, rzadziej jest nim dotknięte i ma znacznie częściej tendencję do bycia otoczonym chmurami. To dało początek legendzie masajskiej o tych dwóch szczytach. Brzmi ona następująco: Wiele lat temu dwaj bracia: (Kibo i Mawenzi) palili swoje fajki, Mawenzi dopuścił do tego, że jego fajka zgasła, po czym poprosił Kibo, aby ten ją zapalił dla niego ponownie. Kibo spełnił prośbę. Minęły lata i Mawenzzi znowu dopuścił do tego samego, jednakże poproszony o ogień po raz drugi Kibo bardzo się zezłościł na niedbalstwo brata i mocno go pobił, zadając mu straszne blizny, które obecnie można zobaczyć na zboczach Mawenzi. Dlatego też, stara się ukrywać swoją twarz w chmurach ze wstydu.
FAUNA I FLORA
Na pasach o różnej szerokości wokół góry spotyka się bardzo różne typy roślinności.
Wysokość na której się zaczynają i kończą zasadniczo zależy od ilości opadów deszczu jakie góra otrzymuje, południowe i wschodnie stoki, z powodu panujących wiatrów, są zdecydowanie najwilgotniejsze

Po wilgotnej stronie góry, na mniej stromych zboczach, bujny las (1600–3000 m) składa się z ogromnych drzew kamforowych, figowców i podocarpus. Strome i czasem prawie pionowe zbocza dolin rzecznych są pokryte palmami, paprociami, lianami i epifitami. Po bardziej suchej stronie zachodniej i północnej (2000–2800 m) las jest o wiele mniej gęsty i lista gatunków tam występujących jest zdominowana przez cedry, cisy (podo) i dziką oliwkę.




Lasy niegdyś bogate w dzikie zwierzęta, nie mają już takiej obfitości zwierzyny, jaką posiada Mt. Kenya. W ciągu ostatnich 30 kilku lat, miejscowa ludność w sposób nieubłagany polowała i nadal poluje na te zwierzęta dla celów żywnościowych. Jednakże czasami można spotkać słonie, bawoły, sykes (?) i małpy colobus (gerezy). Można też zobaczyć choć rzadko, wielkie świnie leśne oraz różne gatunki antylop i lwy. Świat ptaków trzyma się nadal mocno i obejmuje tak rzadkie gatunki jak zielony ibis, czarną kaczkę i koroniastego orła. Krzyk ptaka Turako Hartlauba jest prawdopodobnie najbardziej charakterystycznym dźwiękiem leśnym. Najbardziej spektakularnymi ptakami leśnymi są: Silver-cheeked Hornbill (nosoróg), Olive Woodpecker (dzięcioł oliwkowy), Mountain Greenbul (Jasnobrzuch górski), Bush Robin (ptak z rodziny drozdowatych) i Abyssynian Crimson-wing.



Strefa górska zaczyna się na wysokości około 3000 m. Tutaj las zaczyna się przerzedzać i rozpoczyna się strefa wielkich wrzosów, choć miejscami, szczególnie na trasie Marangu, można napotkać osobny pas łąk pokrytych gęstą wiechliną pomiędzy lasem i wrzosem lub poniżej właściwych wrzosowisk. Trochę wyżej, Olbrzymi Wrzos, zwykle pokryty mchem czasem nazwanym „brodą starca” przechodzi w prawdziwe wrzosowiska, które z kolei zaczynają zanikać na wysokości około 4200 m i jak dochodzi się do wysokości 4800 m czasem tylko spotyka się małą kępkę trawy i porosty. Powyżej tej wysokości opady deszczu są tak małe (mniej niż 250 mm na rok), że nic tu nie rośnie i dlatego można ten obszar nazwać prawdziwą górską pustynią.

Z powodu olbrzymich wahań temperatury w ciągu doby rośliny musiały rozwinąć różnorodne formy wzrostu aby przetrwać. Starzec Olbrzymi polega na izolacji dostarczanej mu przez własne martwe liście i gęste rozety żywych liści; Lobelie wytwarzają rodzaj płynu niezamarzającego (mieszanina pektyn i wody), którą zachowują w swoich rozetach; inne polegają na grubych matach włosków na łodygach i liściach, podczas gdy inne, wykorzystujące zasadę „bezpieczeństwa w liczbach”, zbijają się blisko razem. Nieśmiertelniki (Helichrysum) często posiadają białawe włochate liście z białymi przylistkami wokół różowych lub białych kwiatów. To ma pomóc w przeciwdziałaniu nadmiernemu promieniowaniu ultrafioletowemu. Kwiaty te są bardzo wyraźną osobliwością tego wrzosowiska położonego na tej dużej wysokości. Pomimo, że rośliny znajdujące się na Kilimandżaro można znaleźć w innych częściach świata, zwłaszcza na innych górach wschodniej Afryki, większość, jeżeli nie wszystkie, są de facto osobnymi gatunkami, unikalnymi dla Kilimandżaro.

Listę ssaków, które można znaleźć na terenie tych wrzosowisk otwierają szczury i myszy, jednak czasami można też znaleźć niektóre większe zwierzęta takie jak elandy czy serwale. Rzadko widuje się słonie i bawoły. Lamparty, choć widywane rzadko nie są zupełnie niezwykłe na wysokościach takich jak górna część wrzosowisk lub wyżej. Co więcej, kiedy Dr Reusch wspiął się na górę w 1926 roku znalazł ciało lamparta zamarznięte w lodzie bardzo blisko, w kierunku na północ od punktu znanego jako punkt Gillmana. Nie można było stwierdzić jak długo tam leżało, a teraz, niestety, nic nie pozostało z ciała, gdyż zostało ono zniszczone we wczesnych latach sześćdziesiątych przez turystę, który zapragnął wziąć sobie „pamiątkę” do domu.

Świat ptaków na wrzosowiskach jest również bardzo zróżnicowany. Występuje tu dość często Alpine Swift (jeżyk górski), Hill i Stone Chats (drozdy), Scarlet-tufted Malachite Sunbirds (szkarłatno czuby cukrzyk malachitowy) i oczywiście duży czyściciel obozowisk; White-necked Raven (kruk biało- szyji). Można też czasem zobaczyć rzadkiego Lammergeyer (orłosępa brodatego).


BIBLIOGRAFIA:

1. Podręczny Atlas Świata
Geo Center – Świat książki


2. Cudowny świat. Najpiękniejsze zakątki i krajobrazy.
Przegląd Readers’ Digest


3. Przewodnik po świecie.
Przegląd Readres’ Digest


4. National Geographic Nr 3,4,9 2001/2002


5. Aura Nr 2,7 2001


Oraz zasoby inernetowe.