Parki Narodowe

Tatry... Bieszczady... Karkonosze... Puszcza Jodłowa... Puszcza Białowieska... Czy może mówić, że zna Polskę ten, kto ich nie widział? Same ich nazwy w większości z nas budzą wzruszenie i z mgiełki wspomnień wywołują obrazy, dźwięki, przeżycia. Parki są narodowe w takim sensie, w jakim mówimy o Teatrze, Bibliotece, Muzeum, Narodowym. Służą innym wartościom, ale równie wysokiej rangi, a w ich celach i zasadach działania też znajdziemy podobieństwo do tych szacownych instytucji.
Park narodowy zatem - to forma prawna i organizacyjna ochrony najwyższych wartości przyrodniczych, jakie posiada dany kraj i jakie cenią jego obywatele. Służy on w równym stopniu zachowaniu ponadczasowych wartości przyrody, jak i kulturze. Przyrodzie - przez wyłączenie dużego obszaru z normalnego użytkowania gospodarczego, zapewnienie bezpiecznych warunków życia dzikim roślinom, grzybom i zwierzętom, umożliwienie swobodnego biegu procesom ewolucyjnym i ekologicznym. Kulturze zaś - przez służbę nauce i edukacji, przez chronienie tradycyjnych form współżycia lokalnych społeczności z przyrodą, przez tworzenie warunków sprzyjających powstawaniu natchnionych dzieł artystycznych.

Od utworzenia pierwszego parku narodowego w Yellowstone, do 1990 roku, a więc w ciągu 120 lat, powstały na całej Ziemii 1392 parki narodowe, oraz 5500 innych wielkich obszarów chronionych. Trwa wyścig pomiędzy zajmowaniem, niszczenie i cięciem dziewiczych ziem siecią miast, dróg i kolei, a ochroną skarbów przyrody. Tworzenie parków narodowych nie jest jednak formą oporu przeciwko rozwojowi społeczno - gospodarczemu, lecz propozycją innej drogi owego rozwoju.
W ciągu owych 120 lat liczba ludzi na Ziemii powiększyła się pięciokrotnie, produkcja przemysłowa wzrosła sto razy, a zużycie energii przez ludzi - 500 razy! W miarę wzrostu gęstości zaludnienia oraz rozwoju miast i przemysłu, te małe skrawki naturalnej przyrody zamknięte w parkach narodowych, będą się stawały jeszcze cenniejsze i jeszcze ważniejsze dla zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb ludzkości. Tylko w nich mają szanse przeżyć liczne gatunki roślin, zwierząt i mikroorganizmów, które mogą się okazać niezbędne w medycynie i rolnictwie przyszłości, jako dawcy pożądanych genów do udoskonalenia roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych, które być jedynym źródłem materiału biologicznego do naprawy zniszczeń w biosferze i kształtowania środowiska ludzi przyszłości.



Wybrane parki narodowe:

 Tatrzański Park Narodowy

Park obejmujący cały obszar Tatr Polskich - nasze najwyższe i najmłodsze góry typu alpejskiego. Charakteryzują się one urozmaiconą rzeźbą terenu, na którą składają sie ostre szczyty, kotły polodowcowe, liczne jeziora zwane stawami, także liczne jaskinie z najgłębszą Wielką Śnieżną i najdłuższą Miętusia. Położone w źródliskowym obszarze Dunajca pełne są wywierzysk, mokradeł, strumieni i potoków tworzących malownicze wodospady.
Do osobliwości Parku należy kozica, świstak i niedźwiedź. Spośród ptaków gnieżdżących się tu na liczną uwagę zasługują: orzeł przedni, sokoły, a z typowo górskich: płochacz i pomurnik.

 Kampinoski Park Narodowy

Drugi co do wielkości Polski Park Narodowy zajmujący 35721 ha, utworzono w 1959 r. Obejmuje fragment Puszczy Kampinoskiej leżącej w pradolinie Wisły, w bezpośrednim sąsiedztwie aglomeracji warszawskiej. Charakterystycznym rysem krajobrazu jest pasowy układ równoleżnikowo ułożonych wzgórz wydmowych o wysokości od 12 do 20 m, oddzielonych zabagnionymi obniżeniami, m. in. doliny rzeki Łasicy. Wśród najlepiej w Europie zachowanych śródlądowych wydm, o różnej postaci i wielkości, występują głębokie niecki i misy deflacyjne, w których spotykane są jeziorka, bagna i torfowiska, stopniowo zarastające i przechodzące w bagienne lasy olszowe.
Roślinność puszczy Kampinoskiej w znacznym stopniu została zmieniona gospodarką człowieka. Na wydmach przeważają bory sosnowe ( ponad 76% powierzchni leśnej ), od najsuchszych borów chrobotkowych, po bory bagienne i mieszane. Znacznie zmniejszył się udział gatunków liściastych, głównie dębu i jesionu, zachowały się niewielkie ( 14% ) płaty grądów, świetlistych dąbrów, zarośli łozowych, łęgów wierzbowo-topolowych oraz olsów. Szeroko reprezentowane są nieleśne zespoły roślinne, od inicjalnych muraw szczotlichowych, przez zbiorowiska łąkowe, szuwarowe i mszysto-turzycowe, po wodne.
Bogata flora Parku liczy ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych, m. in. relikty glacjalne, np. chamedaphne północna Chamaedaphne calyculata i zimoziół północny Linnea borealis, relikt pontyjski - wiśnia kwaśna Cerasus acida i światłożądny gatunek stepu ostnicowego - wężymord stepowy Scorzonea purpurea, oraz rzedkie gatunki z grupy syberyjsko-boroeuropejskiej, np. gnidosz królewski Pedicularis sceptum-carolinum i wielosił błękitny Polemonium coeruleum.
Fauna liczy około 5000 gatunków, z których na uwagę zasługują restytuowany tu: łoś Alces alces - symbol Parku - od 1951 roku i bóbr europejski Castor fiber - od 1980 roku. Odnotowano około 160 gat. ptaków, w tym orlika krzykliwego.
Z Puszczą związane są liczne wydarzenia historyczne, których świadectwem są m. in. liczne krzyże i mogiły powstańców.
 Ojcowski Park Narodowy
Utworzono w 1956 roku. Ten najmniejszy Park Narodowy w Polsce zajmuje 1592 ha, z czego na lasy przypada 82%. Ochroną ścisłą objęto 385 ha (24%).
Obejmuje on najpiękniejszy fragment Wyżyny Krakowskiej. Położony jest w Dolinach Prądnika i Sąspówki - niewielkich rzek zasilanych przez około 50 źródeł krasowych. Park wyróżnia się niezwykle urozmaiconą i zróżnicowaną rzeźbą krasową, na którą składają się strome ściany wąwozów zbudowanych z wapieni górnojurajskich, którym towarzyszą ostańcowe formy wapieni skalistych, wznoszone się do wysokości 50 m. Przyjmują one fantastyczne kształty i legendarne nazwy, np. "Maczuga Herkulesa", "Igła Deotymy" i inne. Obok głębokich wąwozów, suchych dolin i jarów krasowych, wody podziemne wydrążyły tu około 200 jaskiń i schronisk skalnych, z których największa i najsłynniejsza "Grota Łokietka" osiągnęła długość 270 m.
W ślad za urozmaiconą rzeźbą terenu i różnorodnością klimatyczno-edaficzną, znaczne jest zróżnicowanie szaty roślinnej ( około 30 zespołów roślinnych ). Obok grądów ( 40 % pow. leśnej ) z rzadkimi obrazkami plamistymi Arum maculatum i tajadedm mołdawskim Aconitum moldavicum, na uwagę zasługują żyzne buczyny karpackie z udziałem jodły oraz rzadki zespół jaworzyny górskiej. Swoisty charakter nadają Parkowi nieleśne, mozaikowo rozmieszczone zbiorowiska roślinne, m. In. Łąki rajgrasowe, kserotermiczne murawy stepowe oraz wapiennolube murawy naskalne.
Bogata flora roślin naczyniowych liczy ponad 950 gatunków, w tym 5,5% stanowią gatunki górskie, np. chaber miękkowłosy Centaurea mollis, oraz prawie 25% gatunki kserotermiczne i ciepłolubne, w tym prawnie chroniona: ostnica Jana Stipa joanis i wiśnia karłowata Cerasus fruticosa. Wśród 60 gat. prawnie chronionych osobliwością jest brzoza ojcowska Betula oycowienis oraz paproć języcznik zwyczajny Phyllitis scolopendrium. Ponadto występuje tu prawie 1200 gatunków grzybów, 161 - mchów i 73 - wątrobowców.
Faunę parku szacuje się na około 4050 gatunków, w tym: 120 gat. ptaków, m. in. Pluszcz Cinclus cinclus, pliszka górska Motacilla cinerea, nagórnik Monticola saxatilis i zimorodek Alcedo atthis; ponad 3300 gat. owadów ( m.in.. 970 - motyli, 1500 - chrząszczy). W jaskiniach występuje 15 gat. prawnie chronionych nietoperzy, które są żywym symbolem Parku, w tym najrzadszy nocek orzęsiony Myotis emarginatus.
Na terenie Parku znajdują się ruiny zamku w Ojcowie z XIV wieku i późnorenesansowy XVI - wieczny zamek w Pieskowej Skale.

PARKI NARODOWE w liczbach
Park narodowy w Polsce obejmuje obszar chroniony o szczególnie wysokich wartościach przyrodniczych, cennych również z punktu widzenia nauki, kultury i wychowania. Ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Powierzchnia parku narodowego nie może być mniejsza niż 1000ha. Wszelkie działania na terenie parku podporządkowane są ochronie przyrody. Zadaniem parku jest nie tylko ochrona istniejących zasobów, ale i odtworzenie w sposób naturalny zniekształconych lub zanikłych elementów przyrody. Park otoczony jest obszarem otuliny, który przeciwdziała szkodliwemu oddziaływaniu czynników zewnętrznych. Obszar parku jest zarządzany według okresowo tworzonych planów ochrony.
Do końca 1996 r. na terenie Polski powołano 22 parki narodowe. Pierwszy chronologicznie park (Białowieski P.N.) został powołany w 1955 r. Parki obejmują łącznie 298 339 ha (0.95% powierzchni kraju), a średnia wielkość parku wynosi 13 561 ha.


Parki Narodowe w Polsce

Lp. Park Narodowy Chroniony
od roku Ustanowiony
w roku Obszar (ha) Obszar ochrony
ścisłej Powierzchnia leśna
ha % ha %
1 Białowieski 1932 1948 10502 4747 45,2 10179 96,2
2 Świętokrzyski — 1950 7626 1741 22,8 5590 73,3
3 Tatrzański — 1955 21164 11514 54,4 15046 71,1
4 Pieniński 1932 1955 2346 804 34,3 1564 67,2
5 Babiogórski 1933 1955 3392 1061* 61,2* 1585* 91,4*
6 Ojcowski — 1956 1592 338 21,2 1307 82,1
7 Wielkopolski 1933 1957 7620 220 4,2 4550 59,2
8 Karkonoski — 1959 5579 1718 30,8 3829 68,7
9 Kampinoski — 1959 36533 4862 13,3 26979 75,0
10 Woliński — 1960 10937 162 1,5 4422 40,4
11 Słowiński — 1967 18247 5935 32,5 4631 25,4
12 Bieszczadzki — 1973 27834 18536 66,6 22746 84,0
13 Roztoczański — 1974 7811 808 10,3 7333 93,9
14 Gorczański — 1981 7019 2850 42,1 6407 94,7
15 Wigierski — 1989 14840 386 2,6 9155 61,7
16 Drawieński — 1990 11019 368 3,3 9024 81,6
17 Poleski — 1990 9 648 428 4,4 4131 42,8
18 Biebrzański — 1993 59223 2569 4,3 15425 25,9
19 Gór Stołowych — 1993 6 280 48 0,8 5 606 89,2
20 Magurski — 1994 19 962 — — 17731 88,8
21 Bory Tucholskie — 1996 4 789 — — 4284 88,7
22 Narwiański — 1996 7350 — — 269 0,04
Łącznie 301373 — — — —
Średnio 13699 3110 24,0 8263 68,2
* ze względu na fakt, że ostatnie zmiany zostały dokonane stosunkowo niedawno, w chwili obecnej brak zaktualizowanych informacji dotyczących powierzchni leśnej i objętej ochroną ścisłą.