Barok w muzyce

Barok w muzyce datuje się od 1600 ( pierwszej opery ) do 1750 ( śmierci Bacha ).
Słowo „barok” pochodzi od portugalskiego słowa „barocco” i dosłownie oznacza perłę o nieregularnym kształcie. Pod koniec XVI wieku rozdzielono funkcję artysty od rzemieślnika. Artysta był twórcą a rzemieślnik tylko odtwórcą. Nastąpiła wtedy tendencja do zmiany prostych linii na linie falujące. Zaczęto ozdabiać motywami roślinnymi przedmioty codziennego użytku. Najlepiej widać to w zastawach stołowych z tamtego okresu. Ten krótki okres nazwano manieryzmem. W dużym skrócie można powiedzieć, że od początku XVII wieku te zasady przejęli wielcy artyści. Ludziom to się podobało – krytykom mniej. Chcąc ośmieszyć nowy styl nazwali go barokiem i ta nazwa utrzymała się w historii sztuki. Pod koniec XVI wieku we Florencji powstało stowarzyszenie Camerata, które założyli ludzie związani z muzyką : Muzycy, kompozytorzy i mecenasi ( opiekunowie, sponsorzy ). Camerata założyła sobie wskrzeszenie teatru greckiego. Pierwszym przedstawieniem nowego typu było „Dafne” ( J.Peri). W tych przedstawieniach bardzo ważną rolę pełniła muzyka, dlatego początkowo nazwali je : drama per musica – przedstawienie na muzyce. Później przekształciła się w operę. Na przełomie XVI i XVII wieku w muzyce zaszłą poważna zmiana. Powstała muzyka instrumentalna. Kompozytor pisząc muzykę musiał brać pod uwagę brzmienie poszczególnych instrumentów. W związku z powstaniem nowego gatunku powstały również nowe formy muzyczne :
- sonata
- concerto grosso
- koncert solowy
- suita
Najwybitniejszymi kompozytorami baroku byli :
- Claudio Monteverdi ( opery )
- Dominiko Scarlatti ( sonata )
- Arcangello Covelli ( concerto grosso )
- Antonio Vivaldi ( koncert solowy )
- Jan Sebastian Bach ( fuga )
- Jerzy Fryderyk Handel ( oratorium )
Formy wokalno instrumentalne:
- opera
- oratorium
- Pasja ( utwór o męce pańskiej )
- kantata
Budowa Opery
Przedstawienia nowego typu, które zaproponowała Camerata Florencka, szybko zyskały uznanie w całej Europie. Nowa forma wprowadziła do historii muzyki europejskiej kilka nowych elementów na przykład monodię akompaniowaną.
Monodia akompaniowana to śpiew jednogłosowy z towarzystwem akordów granych najczęściej na klawesynie. Ten akompaniament zapisywany był za pomocą cyfr. Stąd nazwa : bas cyfrowany. Na początku opery jest zwykle uwertura. To instrumentalny wstęp, w którego skład wchodziły najładniejsze melodie z całego przedstawienia. Uwertura miała dwa zadania. Po pierwsze uciszyć publiczność, a po drugie zainteresować muzyką. Opera podobnie jak inne przedstawienia teatralne składały się aktów, akty ze scen, sceny z numerów. Scena może być wypełniona arią ( solowy śpiew w którym bohater prezentuje przemyślenia ). Mogą występować również duety lub tercety aż do scen chóralnych. Obok śpiewu może wystąpić recytatyw. To śpiewana mowa lub mówiony śpiew. Mogą też występować sceny baletowe.
Formy wokalno – instrumentalne
Pojawienie się w baroku formy instrumentalnej spowodowało modyfikację form istniejących wcześniej oraz powstanie nowych form muzycznych. Przykładem modyfikacji może być msza muzyczna. Z mszy monodycznej ( średniowiecze), polifonicznej ( renesans) w baroku stała się formą wokalno- instrumentalną. Nową formę wyrosła ze średniowiecznych misteriów jest oratorium. Formalnie oratorium przypomina operę . Dzieli się na części a czesci na numery. Występują oratoria, duety, chóry. Najważniejszą różnicą jest tematyka oratoriów ( religijna) i brak w nich akcji scenicznych. Występuję narrator zwany TESTO. Mistrzem oratorium jest Jerzy Handel a jego najważniejsze dzieła to „Mesjad” oraz „Alleluja”.
Pasja to specyficzne oratorium mówiące o męce pańskiej, najwybitniejsze pasje skomponował Jan Sebastian Bach.
Kantata – w dawnych czasach kantatami były wszystkie utwory śpiewane. W czasach Bacha kantaty były bardzo popularnymi utworami wykonywanymi w czasie mszy. Tekst kantaty dopasowany był do kolejnej niedzieli roku liturgicznego. W czasie gdy Bach był kantorem w Lipsku w kościele św. Tomasza do jego obowiązków zaliczało się komponowanie kantaty w każdą niedziele. Do dziś zachowało się ponad 300.
Formy instrumentalne
W baroku pojawiła się muzyka instrumentalna, dlatego pojawiły się nowe formy muzyczne, a najważniejsze z nich to koncerty, suito i sonata. W epoce baroku powstały dwa ordzie koncertów. Concerto o posso – składa się z 3 części : szybkiej, wolnej, szybkiej i jest to współzawodnictwo grupy solistów zwanych koncertino i orkiestry zwanej ripieno. Kiedy wszyscy grają to tetti. Najbardziej znane koncerty w Rosji to koncerty brander burskie Jana Sebastiana Bacha i Konczertwo grosso A. Corelli. Koncert Solowy składa się z 3 części szybkiej wolnej szybkiej to współzawodnictwo solisty z orkiestrą. Najbardziej znane koncerty solowe to „Cztery pory Roku „ A. Vivaldiego ( uważany był za twórcę koncertu solowego.
Suita to pierwotnie cykl tańców różniących się charakterem. Pierwotnie były to :
Niemiecki, wolny, allemende ;
Francuski, szybki, courante ;
Hiszpański, umiarkowane, saramed
Szybki, skoczny, gigue
Z czasem włączono inne tańce : poloneza, menuet, uwertury czy arie.
Sonata – w dawnych czasach wszystkie utwory instrumentalne nazywane były sonatami, ponieważ słowo sonata pochodzi os „suonore” czyli brzmieć. Sonaty były najczęściej trzy częściowe zbudowane podobnie jak koncert. Według zasady szybko – wolno – szybko.
Budowa fugi
Fuga dosłownie oznacza ucieczka. Jako forma oparta jest na temacie – dux, który pojawia się po kolei we wszystkich głosach. Jest formą polifoniczną. Najczęściej czterogłosową. Pojawienie się duxa po kolei w każdym głosie nazywamy przeprowadzeniem. Ilość przeprowadzeń nie jest ustalona i zależy od inwencji kompozytora. Fuga może trwać od półtora do kilkunastu minut. Niedoścignionym mistrzem fugi jest Jan Sebastian Bach.
Polska muzyka w epoce baroku
XVII wiek w Polsce obfitował w wiele burzliwych wydarzeń. Pod koniec XVI wieku wygasła dynastia Jagiellonów. Wolne elekcje powodowały manipulacje, np. Trójprzymierze Trzech Czarnych Orłów. Wojny ze Szwecją, Rosją i Turcją spowodowały zburzenie Rzeczpospolitej. W takiej atmosferze trudno rozwijać kulturę. Mimo wszystko w Polsce działali kompozytorzy europejskiego formatu. Między innymi :
Marcin Chmielczewski – muzyk na dworze króla Władysława IV.
Bartłomiej Pękiel – kompozytor utworów Audite Mortales ( posłuchajcie nieśmiertelni ). Pierwsze polskie oratorium.
Adam Jarzębski – muzyk, kompozytor, architekt, literat. Jest autorem pierwszego przewodnika po Warszawie, dzięki któremu dziś wiemy o architekturze, ludziach, zwyczajach i życiu muzycznym w wczesnej Warszawie. W historii polskiej muzyki zapisał się jako wybitny kompozytor utworów koncertujących.
Grzegorz Gerwazy Gorczycki – nazywany polskim Handlem. Jest twórcą opracowania na cztery głosy średniowiecznego hymnu „Gaude Mater Polonia „
Mikołaj Zieleński – był kapelmistrzem łowickiego biskupa Wojciecha Baranowskiego. Swoje utwory wydawał w Wenecji.
Damian Stachowicz – ojciec pijar, kompozytor łowicki.