Drogi podawnia leków

Szybkość działania, skuteczność i siła zależy od drogi podania.

Drogi podania leków przez przewód pokarmowy :
a) doustna - pee os (p.o)
b) podjęzykowa - sub linquam (s.l)
c) doodbytnicza - per rectum (p.r)

Ad.a)
Podanie leku przez przewód pokarmowy jest drogą najbezpieczniejszą lecz szybkość wchłaniania może być zmienna. Niektóre leki mogą drażnić przewód pokarmowy. Śr. leczniczy podany drogą doustną trafia do żołądka i z żołądka przez dwunastnicę do jelita cienkiego. W jelicie cienkim następuje jego wchłonięcie do krwi. Z tą krwią krążeniem wrotnym (po wchłonięciu) środek leczniczy dostaje się do wątroby, w której może dochodzić do jego przemian. Te przemiany mogą być korzystne dla ustroju w aspekcie farmakoterapii lub nie. Przemiany leku w wątrobie moga prowadzić do powstania toksycznych metabolitów, np. Paracetamol.

Ad.b)
Subst. lecznicze podawane podjęzykowo szybko osiągają swoje stężenie we krwi i nie ulegają biotransformacji w wątrobie w skutek przechodzenia przez to krążenie wrotne. Nie ulegają one tzw. efektowi pierwszego przejścia.

Ad.c)
Podobne właściwości ma droga doodbytnicza, tzn. lek podany doodbytniczo nie ulega efektowi pierwszego przejścia.

Drogi podania leków pozajelitowe (leki parenteralne)
a) Iniekcje
- podskórne - injectio subcutanea
- domięśniowa - injectio intramuscularis
- dożylna - injectio intravenosa
- dotętnicza
- dootrzewnowa
b) droga przezskórna
c) droga wziewna

Leki podawane pozajelitowo są stosowane w ciężkich stanach , czyli w takich, w których konieczne jest szybkie działanie leku (droga dożylna, domięśniowa, podskórna, dotętnicza).

Droga wziewna jest drogą alternatywną w stosunku drogi doustnej. Podanie w formie areozolu lub subtelnie zmikronizowanego proszku także powoduje przyśpieszenie działania leku, np. środki rozszerzające oskrzela.

Drogi podawania miejscowego
a) dopochwowa
b) na spojówkę oka
c) do nosa)
d) do ucha
e) na skórę

Podanie miejscowe wiąże się z małym wchłanianiem a tym samym działaniem ogólnoustrojowym. W przypadku preparatów podanych na skórę (maści, plastry) można uzyskać działanie ogólnoustrojowe dzięki prawidłowo dobranym subst. pomocniczym. (Promotry przejścia przezskórnego)

Czynniki wpływające na działanie leków :

1. droga podania
2. wiek
3. masa ciała
4. płeć
5. okres ciąży
6. czynniki środowiskowe
7. rytm dobowy
8. przebieg choroby
9. genotyp
10. interakcja z innymi lekami jednocześnie podanymi
11. pożywienie

Ad.1
Szybkość działania leku zależy od drogi podania, tzn. lek podany dożylnie działa szybciej niż lek podany doustnie.

Ad.2.
Zmiany zależne od wieku dotyczą głłównie noworodków, dzieci i młodzieży do lat 18, oraz ludzi w podeszłym wieku, tj. powyżej 65 roku życia. Mała produkcja HCl i pepsynogenu w żołądku, słaba aktywność enzymów trzustkowych i słaba wydzielanie żółci zmieniają warunki wchłaniania niektórych leków u noworodków. Biotransformacja niektórych leków u noworodków i małych dzieci jest upośledzona, tym samym czas i siła działania jest inna. U noworodków i dzieci częściej występują działania niepożądane. U osób w wieku podeszłym zachodzą zmiany w dystrybucji, metaboliźmie i wydalaniu jest to związane ze zmniejszeniem ilości białek we krwi oraz upośledzeniu czynności wątroby i nerek.

Ad.3.
Nieprawidłowa masa ciała może zmieniać rozmieszczenie leku w organizmie. Dotyczy to osób nadmiernie otyłych i osób z obrzękami.

Ad.4.
Biotransformacja niektórych leków z uwagi na odmienny"garnitur" hormonów u kobiet i u mężczyzn jest różna, np. u mężczyzn wykazano mniejszą wrażliwość na działanie niektórych leków i jest to spowodowane przyśpieszeniem biotransformacji w skutek działania testosteronu. Testosteron zwiększa aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby.

Ad.5.
W okresie ciąży zmienia się większość parametrów farmakokinetycznych określających działanie leków. Farmakoterapię w ciąży wydziela się jako odrębne zagadnienie (podobnie jak farmakoterapia geriatryczna).

Ad.6.
Zanieczyszczenie środowiska może wpływać na działanie leków w org. człowieka. Do czynników indukcyjnych enzymu, a tym samym przyśpieszających metabolizm leku należą środki owadbójcze, chwastobójcze, olejki eteryczne, konserwanty żywności, czy subst. chemiczne zawarte w dymie papierosowym. Palenie tytoniu obniża stężenie wielu leków zastosowanych w chorobach układu sercowo-naczyniowego (np. leczenie nadciśninia, niewydolności serca, arytmii), obniżenie stężenia leków anksjolitycznych metabolizowanych w wątrobie, np. CHLORDIAZEPOKZYD (Elenium), LORAZEPAM, DIAZEPAM.

Ad.7.
Leki współdziałają z rytmami biologicznymi, stąd w zależności od pory dnia lek może wywierać działanie silniejsze lub słabsze. Szybkość biotransformacji w wątrobie też zależy od pory dnia, np.
glikozydy nasercowe cechują się większą skutecznością jeżeli są podawane wieczorem
działanie leków uspokajających jest silniejsze po podaniu wieczorem
leki nootropowe pobudzające ośrodkowo takie jak: PIRCETAM lub Kofeina nie powinny być stosowane po godzinie 16.

Ad.8.
Współobecność innych chorób wpływa na (szybkość) działanie leków, np. zaburzenia czynności wątroby zmniejszają biotransformację leków a niewydolność nerek uposledza ich wydalanie.

Ad.9.
Wyróżniamy podział na wolnych na szybkich acetylatorów.Jeżeli mamy genetyczny polimorfizm acetylacja leków może byc powodem do powstania działań iepożądanych , np. neuropatii.

Ad.10.
Jeżeli chory przyjmuje więcej niż 1 lek to współdziałanie może zmienić efekt farmakologiczny poszczególnych leków. Jeżeli działanie lekóe (2,3) podawanych jednocześnie zwiększa się, mówimy o synergiźmie działania. Mamy:
Synergizm addycyjny, zachodzi on wówczas, gdy działanie dwóch leków jest sumą działań każdego z nich;
Synergizm hiperaddycyjny - jeżeli oddziaływanie dwóch leków jest silniejsze niż suma obu, np. BISEPTOL, AUGMENTIN

Ad.11.
Stopień wypełnienia żołądka, rodzaj przyjmowanego pokarmu, obfitość posiłku, rodzaj, czas między posiłkiem a przyjęciem leku będzie oddziaływać na efektywność terapeutyczną danego leku. Inny efekt uzyskamy po jednorazowym podaniu leku z pożywieniem a inny uzyskamy po wielokrotnym stosowaniu i ustaleniu się stacjonarnego stężenia leków we krwi. Leki ulegają absorbcji w jelicie cienkim, duża objętość płynów zwiększa tę absorbcję. Szybkość absorbcji poprawia zwiększony przepływ krwi przez naczynia jelita cienkiego. W obecności pożywienia niektóre środki lecznicze mogą być absorbowane wolniej. Sporyty pokarmu zwiększa wydzielanie HCl powodując rozpad leków zasadowych pokarmu zwiększa wydzielanie żółci, enzymów trzustkowych, co sprzyja absorbcji, leków lipofilowych i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
W leczeniu nadciśnienia jedną z grup leków stosowanych są inhibitory konwertazy angiotensynowej, np. KAPTOPRIL, ENALAPRIL, TRANDOLAPRIL - biodostępność tych leków zmniejsza się w obecności pożywienia, stąd należy je podawać 1h przed posiłkiem. Niektóre antybiotyki z grupy makrolidów należy podawać godzinę przed posiłkiem lub 3h po posiłku, ponieważ podanie z pokarmem osłabia działanie przeciwbakteryjne.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne takie jak : kwas acetylosalicylowy, Ibuprofen powinny być przyjmowane z pożywieniem w celu złagodzenia działań h na przewód pokarmowy. Powszechnie przyjmuje się, że leki powinny być przyjmowane na pusty żołądek z wyjątkiem tych, które drażnią przewód pokarmowy lub , gdy pokarm jest niezbędny do osiągnięcia prawidłowego poziomu terapeutycznego leku.