Cholesterol - budowa chemiczna i jego rola w organizmie
Tłuszcze (Lipidy) są to substancje nierozpuszczalne w wodzie, rozpuszczalne zaś w eterze i benzynie. Spełniają rolę źródła energii i materiału zapasowego. Dzielą się na (podział wg. Bloora):
1) Proste – trójglicerydy i woski,
2) Złożone – fosfatydyloglicerole i sfingolipidy,
3) Pochodne lipidów – zaliczamy do nich produkty hydrolizy tłuszczy:
a) Kwasy tłuszczowe (nasycone i nienasycone)
b) Alkohole (glicerol, cholesterol)
c) Aldehydy kwasów tłuszczowych
d) Produkty niecałkowitego spalania kwasów tłuszczowych
Cholesterol pochodzi z dwóch źródeł – pokarmu oraz z organizmu człowieka - produkowany jest głównie w wątrobie gdzie występuje w połączeniu z kwasami żółciowymi, poza tym w jelitach.
Budowa cholesterolu:
Ponieważ podstawowym składnikiem krwi jest woda, a cholesterol to substancja tłuszczowa (nierozpuszczalna w wodzie), dlatego by cholesterol funkcjonował we krwi, należy go koniecznie "ubrać w strój" zrobiony z molekuł białka (protein). Ten "strój", zbudowany z globuliny (białka), pozwala utrzymać cholesterol w wodnej części krwi w postaci zawiesiny. Pokryte proteinową osłoną lipidy nazywają się lipoproteinami.
Nasz organizm potrzebuje cholesterolu dla wielu celów. Gruczoły wydzielania wewnętrznego (gł. płciowe i nadnercza) wykorzystują go do syntezy hormonów (gł. sterydowych) oraz kwasów żółciowych (żółć jest konieczna do trawienia tłuszczów). Najważniejszą funkcją cholesterolu Jest "budowanie" ścian komórkowych lub błon (np. półprzepuszczalnych).
W organizmie człowieka najwięcej cholesterolu znajduje się w mózgu, wątrobie i nadnerczach (29% w tkance nerwowej, 3,5% w osoczu krwi). Potrafimy dokonywać syntezy cholesterolu w komórkach całego ciała. Rozpad cholesterolu zachodzi w wątrobie, jest wydalany przez nią do żółci. Może się wytrącać w drogach żółciowych, a zwłaszcza w pęcherzyku żółciowym, a kryształki jego stają się zawiązkami kamieni żółciowych (kamica).
Stwierdzono, że duża część znajdującego się we krwi cholesterolu przenosi się cząsteczkami mającymi niską optyczną gęstość. Cząsteczki te nazywa się lipoproteinami niskiej gęstości (LDL – z ang. Low density proteins), a znajdujący się w tych cząsteczkach cholesterol również przyjmuje taką nazwę. Wysoki poziom LDL we krwi wiąże się ze zwiększonym ryzykiem występowania chorób układu krążenia (głównie miażdżycy, czyli sklerozy) i nazywany jest "złym" cholesterolem.
Mniejsza część cholesterolu jest przenoszona przez lipoproteiny mające wysoką gęstość (HDL – z ang. High density proteins), odpowiednio ten cholesterol nazywa się HDL - cholesterolem. Wysoka zawartość we krwi HDL warunkuje małe ryzyko chorób układu krążenia i dlatego ten typ nazywa się "dobrym cholesterolem". Przy nadmiarze lipoprotein typu LDL podwyższone jest ryzyko choroby wieńcowej, gdyż lipoproteiny te „chwytają” cząsteczki cholesterolu, po czym odkładają je w komórkach mięśni oraz w ściankach tętnic, tworząc zakrzep.
Zakrzep (inaczej skrzeplina) to ciemnoczerwony twór powstały w tętnicy lub w sercu wskutek przyklejenia się do ściany naczynia krwionośnego lub serca składników komórkowych krwi. Przyczyną jest zwykle uszkodzenie śródbłonka naczynia wskutek urazu, miażdżycy lub zakażenia. W żyle zakrzep może spowodować zastój, w tętnicy - zawał (w naczyniach wieńcowych zawał mięśnia sercowego). Ratunkiem pozostaje HDL - cholesterol, który „zabiera” LDL - cholesterol ze ścianek tętnic i zwraca go wątrobie. W ten sposób HDL - cholesterol czyści nasze naczynia.
Większość ludzi ma podwyższony poziom cholesterolu we krwi, tzn. ma go więcej niż potrzebuje organizm. Uwarunkowane to jest sposobem odżywiania się. Ilość produkowanego cholesterolu jest ograniczana przez wątrobę. Kiedy w pokarmie jest go więcej, wątroba produkuje go mniej. Ten mechanizm pozwala obniżyć poziom cholesterolu dietą. Oprócz leczenia dietetycznego stosuje się również środki farmakologiczne (np. statyny), które obniżają poziom cholesterolu. Leki podaje się wówczas, gdy dieta nie doprowadza do osiągnięcia jego prawidłowych wartości. Leczenie spowalnia proces twardnienia tętnic i powstawania blaszek miażdżycowych.
· Ilość cholesterolu całkowitego we krwi podnosi się podczas stresu.
· Poziom cholesterolu całkowitego i LDL może wzrastać wraz z wiekiem.
· Palacze są bardziej od niepalących narażeni na rozwój miażdżycy.
· Poziom cholesterolu obniża zmniejszenie wagi ciała i regularny wysiłek fizyczny.
· Na poziom LDL, HDL i cholesterolu całk. mogą mieć wpływ czynniki dziedziczne.
Poziom Zalecana norma Wartościgraniczne Wartości nieprawidłowe
Cholesterolu całkowitego < 200 mg/dl 200-250 mg/dl > 250 mg/dl
HDL u mężczyzn 35-70 mg/dl, u kobiet 40-80 mg/dl im więcej, tym lepiej
LDL < 135 mg/dl 135-155 mg/dl > 155 mg/dl