Egipt

Kraj ciagnacy sie wzdluz Nilu, od I katarakty po Morze Sródziemne. Zycie jego mieszkanców skupialo sie glównie nad brzegiem rzeki a podstawe gospodarki stanowilo rolnictwo. Historie starozytnego Egiptu zamyka sie zwykle datami: ok. 3100-323 p.n.e., z których pierwsza oznacza poczatek dziejów dynastycznych, a druga zajecie kraju przez Aleksandra Wielkiego, kiedy nastapil kres niezaleznosci egipskiej.


HISTORIA (podzielona na poszczególne fazy)

Stare Państwo i Pierwszy Okres Przejściowy
Stare Państwo i Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2686 p.n.e. - ok. 2181 p.n.e. -ok. 2133 p.n.e.), epoka w historii starożytnego Egiptu, występująca po okresie tynickim (okres archaiczny). Zjednoczonym państwem (Delta i Górny Egipt) rządzą dynastie III-VI.

Historię Starego Państwa znamy jedynie w zarysie, natomiast zachowały się zabytki, dzięki którym znana jest cywilizacja egipska (piramidy, świątynie, malarstwo w mastabach). Na czele państwa stał król (faraon) - bóg o władzy absolutnej (Egiptu starożytnego religia). Państwo rządzone było przy pomocy urzędników, ziemię uprawiali chłopi (czynsz). Silni władcy prowadzili zwycięskie wojny z Nubią, Libią oraz wyprawiali się na Synaj. Kraj rozwijał się w pokoju, co wydatnie przyczyniło się do jego potęgi tak gospodarczej jak kulturalnej (okres panowania Dżesera, Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa).

Prowadzono duże roboty publiczne (budowa piramid w Gizie i Sakkara) dająca zatrudnienie licznym robotnikom w czasie wylewów Nilu. Rosła liczba rzemieślników i kupców (wyprawy na Synaj, do Libii). Rozwijały się różne dziedziny nauki: matematyka a szczególnie geometria i miernictwo, astronomia (potrzeba określenia pory wylewów, kreślenie map nieba), medycyna (chirurgia, ziołolecznictwo), technika i mechanika (budownictwo, irygacja) oraz literatura (Egiptu starożytnego literatura). Wynalazek pisma (hieroglify - egipskie pismo) dał początek piśmiennictwu, rozwija się sztuka (Egiptu starożytnego sztuka).

Od czasów V dynastii następuje wzrost znaczenia możnych (urzędników i kapłanów) poprzez gromadzenie nadanych przez włacę ziem (usamodzielnianie się nomarchów). Prowadziło to do stopniowego osłabienia kraju aż do wybuchu zamieszek (koniec VI dynastii). To czasy rewolucji społecznej, burzenia starego porządku, splądrowanie piramid. Po okresie efemerycznych rządów VII i VIII dynastii kraj podzielił się i powstały dwa ośrodki władzy: Nennesut (Herakleopolis) i Teby. Władcy herakleopolitańscy doprowadzili do zjednoczenia państwa na ok. 150 lat. Ostatecznego zjednoczenia dokonał Mentuhotep II z XI dynastii tebańskiej.

Średnie Państwo i Drugi Okres Przejściowy
Średnie Państwo i Drugi Okres Przejściowy (ok. 2133- ok. 1567 p.n.e.), okres w historii starożytnego Egiptu po drugim zjednoczeniu kraju za rządów XII dynastii. Za panowania tej dynastii (zwłaszcza za Amenemhata III) wzrosła potęga gospodarcza, polityczna i kulturalna Egiptu. Za Sezostrisa (Senusereta) III opanowano Nubię (do III katarakty), organizowano wyprawy do Libii i Palestyny. Uzyskano wpływy w Fenicji. Dzięki konsekwentnej budowie i konserwacji systemu nawadniania oazy Fajum kwitło rolnictwo.

Rozwijał się handel (Kreta, Cypr, Syria, Libia, kraje na pd.-wsch. od Egiptu). Wysokim poziomem odznaczała się sztuka (szczególnie wyroby w kamieniu i rzeźba). Jubilerstwo osiągnęło poziom najwspanialszego rozwoju. Wznoszono wiele świątyń i piramid (Lahun, Lisht). Średnie Państwo było złotym okresem dla literatury egipskiej, kiedy to rozwinęły się nowe gatunki literackie, a język średnioegipski zyskał przejrzystość (wzór dla późniejszych epok).

Po upadku XII dynastii zaczął się okres zamieszek i regres gospodarczy, wynikający z braku silnej władzy centralnej (czasy XIII i XIV dynastii). Nubia uniezależniła się od Egiptu. W Delcie osiedliły się plemiona Hyksosów, którzy opanowali Dolny Egipt, zakładając XV i XVI dynastię. W tym czasie w Górnym Egipcie władali książęta z Teb (XVII dynastia), którzy powoli rośli w siłę i dążyli do jednowładztwa, odmawiając daniny dla Hyksosów. Podjęta przez XVII dynastię (Kamose ok. 1580 p.n.e.) walka z najeźdźcami, toczona przez wiele lat i ze zmiennym szczęściem, zakończyła się zdobyciem stolicy Hyksosów - Awaris i zjednoczeniem kraju (Jahmes I).

Nowe Państwo
Nowe Państwo (ok. 1567 p.n.e. - ok. 1085 p.n.e.), ogólny rozkwit zjednoczonego Egiptu za panowania XVIII dynastii. Handel obejmuje Mezopotamię, Morze Egejskie i Azję Mniejszą. W czasie panowania królowej Hatszepsut zorganizowano wyprawę do krainy Punt (przeł. XVI-XV w. p.n.e.). Za panowania Thotmesa III wyprawy wojenne przywróciły hegemonię Egiptu w Syrii. Rozwój wykształconej warstwy urzędniczej, identyfikującej swoją przyszłość z polityką władcy. Zwycięskie wojny i dary dla świątyń przyczyniły się do ekonomicznego wzmocnienia warstwy kapłańskiej (kapłani Amona). Reakcją na to była reforma religijna Echnatona, doprowadzająca w konsekwencji do osłabienia kraju.

Za XIX i XX dynastii zwycięskie wojny zaborcze m. in. za panowania Ramzesa II i Ramzesa III (m. in. z Hetytami, odparcie ludów morza) spowodowały wzrost terytorium Egiptu. Widomym znakiem potęgi państwa była budowa wspaniałych świątyń i pałaców (Teby, Pi-Ramzes), nekropola królewska w Dolinie Królów. Rozwój piśmiennictwa. Pod koniec okresu kapłani Amona (dzięki potędze ekonomicznej) zaczęli uzyskiwać coraz większe wpływy, aż pod koniec panowania XX dynastii wprowadzili na tron królewski arcykapłana Herhora.

Okres Późny
Okres Późny (ok. 1085-525 p.n.e.), podział Egiptu na dwa państwa. W północnej części rządziła XXI dynastia, której władcy rezydowali w Tanis, zaś Memfis było centrum administracyjnym. Wokół Teb powstało, formalnie podporządkowane Północy, a faktycznie niezależne, państwo rządzone przez kapłanów Amona. Nastąpił wzrost znaczenia możnowładców. Po upadku XXI dynastii nastąpił okres panowania obcych dynastii (libijskie - XXII i XXIII; nubijska - XXV). W 671 p.n.e. Egipt opanowała na krótko Asyria. Psametyk I, założyciel XXVI dynastii (dynastia saicka) i jego następcy odrodzili dawną potęgę państwa. W latach 525-332 p.n.e. Egipt został podbity przez Persów. W latach ok. 404 p.n.e.- ok. 341 p.n.e. w części Egiptu panują dynastie narodowe (XXVIII-XXX).

Okres panowania Ptolemeuszy
Okres Ptolemejski (332 p.n.e.- 30 p.n.e.), podbój Egiptu przez Aleksandra Wielkiego, po którego śmierci Egiptem zawładnął jeden z jego macedońskich wodzów - Ptolemeusz (304 p.n.e.), którego spadkobiercy rządzili aż do podboju kraju przez Rzym. Pod wpływem Ptolemeuszy Egipt zapoznał się z nowymi strukturami społecznymi i ekonomicznymi. Mimo hellenizacji kraju, powstania sztuki aleksandryjskiej, władcy popierali dawną sztukę egipską (Dendera, Edfu, Esna, wyspa File, Kom Ombo). Stolica - Aleksandria stała się centrum kultury hellenistycznej (Aleksandryjska Biblioteka - Musejon). Językiem urzędowym - grecki, po egipsku mówi lud. Waśnie w rodzinie królewskiej, wojny z Syrią Seleucydów przyczyniły się do powolnego upadku państwa, podbitego przez Rzym (ostatnia władczyni Kleopatra).

Okres Rzymski
Okres Rzymski (30 p.n.e.- 395 n.e.), Egipt stał się prowincją rzymską rządzoną przez prefekta, stanowił źródło pszenicy dla Rzymu, w tym czasie datuje się rozwój chrześcijaństwa, pierwsze prześladowania, po 313 (Edykt Mediolański) przerabianie świątyń na kościoły, walki między różnymi odłamami chrześcijan.

Okres Koptyjsko-Bizantyński
Okres Koptyjsko-Bizantyński (ok. 395-641) po podziale cesarstwa rzymskiego na dwie części, Egipt znalazł się w cesarstwie wschodnim. Rozwój kościoła koptyjskiego, budowa klasztorów (monastycyzm), wyzysk Egipcjan przez urzędników bizantyjskich, krwawo tłumione bunty, niechęć do władzy z Konstantynopola spowodowała łatwiejszy podbój Egiptu przez Arabów.


FUNKCJE PAŃSTWA

Zbudowanie i utrzymanie sieci nawadniającej wymagało zorganizowanego trudu ogromnych mas ludzkich, który musiały podejmować w ściśle określonym miejscu i czasie. Ci, którzy nimi kierowali winni byli posiadać sporą wiedzę o wylewach Nilu, sposobie mierzenia powierzchni pól i objętości kanałów, wytrzymałości tam na napór wody itp. Musieli dysponować odpowiednimi środkami, aby narzucić opornym swą wolę. Potrzebowali też rozbudowanej i sprawnej sieci do przekazywania informacji o tym, co działo się na różnych odcinkach rzeki, gdyż termin otwarcia tam i śluz na kanałach bywał uzależniony od sytuacji u bliższych i dalszych sąsiadów. Umiejętność organizowania prac na wielką skalę przez całe dzieje Egiptu starożytnego była cechą specyficzną działania jego władz. największym ich osiągnięciem stało się przekształcenie bagiennych terenów depresji Fajum w najbogatszy w Egipcie obszar rolny. W tym celu oczyszczono zamuloną i niezbyt wobec tego drożną odnogę Nilu łączącą rzekę z położonym w oazie jeziorem, usypano olbrzymie tamy zatrzymujące w depresji wody wylewu, a także zmeliorowano ziemie Fajum.

Podobnej zdolności do mobilizowania mas i kierowania nimi wymagały także wielkie budowy prowadzone przez władców Egiptu. Mimo prymitywnej techniki, potrafiono osiągać znakomite rezultaty, o czym przekonuje się każdy współczesny turysta oglądający piramidy i olbrzymie kamienne świątynie. Właśnie w dziedzinie organizacji pracy trzeba szukać tajemnicy Egipskich sukcesów, a nie w pomocy istot z kosmosu, jak tego chcą modne, lecz niczym nie uzasadnione pomysły niektórych współczesnych pisarzy.

Konieczność koordynowania prac irygacyjnych wzdłuż całej doliny przyśpieszyła proces kształtowania się państwa i to państwa o dużym terytorium.

Droga rozwoju egipskiego państwa wiodła od powstania niewielkich organizmów do zjednoczenia ich w dwa państwa, w Górny i Dolny Egipt, a wreszcie utworzenia jednolitego organizmu państwowego pod rządami jednego władcy. Nastąpiło to około roku 3000 p.n.e.


WŁADZA

Faraon
Władca Egiptu tradycyjnie nazywany faraonem miał nad swymi poddanymi ogromną władzę. Do politycznego ustroju Egiptu możemy zastosować termin despotyzm. Potęga faraonów miała religijne uzasadnienie. W początkach dziejów Egiptu byli uważani za żyjące bóstwa, później widziano w nich synów boga Re, którzy po śmierci sami stawali się bogami. Faraonowie władali starożytnym Egiptem przez prawie 3000 lat. Faraon był najpotężniejszym człowiekiem w państwie, a poddani oddawali mu boską cześć. Z pewnych okresów w historii Egiptu zachowało się bardzo niewiele dokumentów, o niektórych faraonach wiemy jednak całkiem sporo.

Urzędnicy
Faraonom podporządkowani byli urzędnicy, działający u ich boku, bądź sprawujących władzę nad okręgami kraju. Kariera ich zależała od łaski władcy, a choć większość pochodziła z rodzin, w których urzędnicze funkcje były już pełnione w poprzednich pokoleniach, to droga do awansu dla ludzi ambitnych i zdolnych spoza tego grona była otwarta.
Kierownicze funkcje aparatu urzędniczego nie ograniczały się do organizowania prac przy nawadnianiu i przy budowach. Cechą charakterystyczną egipskich stosunków gospodarczych była wielka rola państwa i w innych sprawach. Do urzędników należało określenie wielkości i rodzaju upraw, organizowanie wypraw handlowych poza granice kraju, przygotowywanie ekspedycji na pustynię po kamień, złoto i miedź.

WIERZENIA

Religia starożytnego Egiptu, to samoistnie powstały, skomplikowane połączenie wierzeń, mitów i magii, istniejący w Egipcie jeszcze przed zjednoczeniem kraju (XXX w. p.n.e.).

Konserwatyzm i swoiście pojmowany synkretyzm pozwolił na istnienie w systemie religijnym osobliwych sprzeczności: różne bóstwa łączono w jeden byt, w którym występowały cechy każdego z łączących się bogów, tradycjonalizm spowodował, że jedynie niezbyt istotne cechy wierzeń ulegały ewolucji.

Religia Egiptu była politeistyczna, choć wśród kapłanów panowało przekonanie o jedynym stwórcy Wszechświata. Panteon był uproszczonym sposobem przedstawienia ludowi wielorakich aspektów Jedynego.
Panteon obejmował różne związki rodzinne: triady (Ozyrys, Izyda, Horus). Enneady (9 bóstw Heliopolis). Ogdoady (8 bóstw Hermopolis). Istniała też cała lista bóstw lokalnych, które nie wypierały bogów najważniejszych. Władca był traktowany początkowo jako bóstwo i był identyfikowany z Horusem, a następnie (koniec Starego Państwa) stał się synem boga (Amona - Re), był też najwyższym kapłanem.

Wyobrażenia Egipcjan o życiu po śmierci: istota ludzka była czymś niezmiernie złożonym, składającym się z ciała i elementów duchowych: "ka", "ba", "ach" i cienia, które nie mogły istnieć bez cielesnego odpowiednika (stąd mumifikacja lub choćby posąg czy inskrypcja z imieniem), rozłączenie tych pierwiastków po śmierci przyczyniało się do całkowitej dezintegracji osoby, dlatego czyniono wszystko, by temu zapobiec (mumia, posągi, uwiecznianie imienia, obrzędy magiczne, bogate dary i ofiary z pokarmów). Stąd też zabiegi o trwały grób dla mumii (piramidy, mastaby, czy groby szybowe).

Wierzono też w rodzaj sądu nad duszami zmarłych (sąd Ozyrysa), które, aby się usprawiedliwić, korzystały z zaklęć i wzorów odpowiedzi zawartych w Księdze umarłych, w którą wyposażano każdego zmarłego. Świat zmarłych umieszczano "na Zachodzie".

W czasie panowania Amenhotepa IV Echnatona (XIV w. p.n.e.), władca próbował wprowadzić kult jedynego, słonecznego bóstwa Atona.
W Okresie Późnym doszły do głosu elementy magiczne i wiara stała się zbiorem rytualnych zachowań i zaklęć. Świątynia egipska prócz miejsca kultu (wnętrze przybytku dostępne tylko dla kapłanów i władcy) była też szkołą (Domy Życia) dla przyszłych urzędników, lekarzy i kapłanów. Gromadziła wiedzę i zapiski kronikarskie, tu rodziła się literatura i sztuka, stąd płynęły dyrektywy dotyczące nauki, techniki, administracji państwowej i ekonomii

KULTURA I SZTUKA

Egipski kanon w sztuce
Egipski kanon w sztuce, zasady kompozycji w plastyce i architekturze starożytnego Egiptu. Schematy kompozycyjne postaci zależały od pozycji społecznej modela: bogowie i królowie - siła, idealizacja, "bezczasowa młodość", charakter syntetyczny portretu. Warstwy niższe - zasada realizmu. Postać ludzka: głowa, kończyny z profilu, ramiona i oko en face oraz ścisły kanon proporcji ludzkiego ciała. Kompozycja w układzie pasowym. W architekturze: piramida, mastaba, egipska świątynia.

Sztuka starożytnego Egiptu, sztuka rozwijająca się na terenie starożytnego Egiptu od IV tysiąclecia p.n.e. Pełniła funkcję służebną w stosunku do władzy państwowej i religii. Większość przedmiotów, które dotarły do naszych czasów, została stworzona po to, aby wiecznie towarzyszyć zmarłemu w zaświatach, miała pełnić rolę zastępczą swoich ziemskich odpowiedników i zapewniać wieczyste trwanie duszy zmarłego.
Kanon i konserwatyzm sztuki egipskiej wynika z doktryny funkcjonalnego rozumienia świata, jak też ze swoistego rozumienia pojęć postępu i trwania. Cechą egipskiej sztuki jest trwałość i względna jednolitość form artystycznych.

Okres Przeddynastyczny (XXXI-XXVII w.p.n.e.): początki twórczości artystycznej, ugruntowanie podstawowych zasad egipskiej sztuki (Paleta Narmera, mastaby), budownictwo z gliny i trzciny papirusowej.
Stare Państwo (XXVII -XXII w. p.n.e.): rozwój wszystkich dziedzin sztuki, epoka piramid (Piramida Schodkowa Dżesera, piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa i inne), mastaby możnowładców (Sakkara, Giza), budowa świątyń (Abu Gurab), rzeźba w kamieniu i drewnie (monumentalizm i syntetyczność), polichromowany relief w mastabach (życie codzienne Egiptu), złotnictwo i jubilerstwo.

Okres Średniego Państwa (XXII - XX w p.n.e.): odradzająca się sztuka po upadku przejmująca dawne zasady, powrót do wzorów klasycznych i dostosowanie ich do nowych treści. Piramida (z cegły) jako typ grobowca władcy (Dahshur, Mazghuna, Fajum) i mastaba - możnowładcy, w budownictwie sakralnym nowy element - kolumna, miasta zakładane na regularnej siatce ulic, malarstwo ścienne pełne ekspresji, cechujące się swobodą rysunku i żywą kolorystyką (nekropola w Beni Hasan).
Okres Nowego Państwa (XVI - XI w. p.n.e.): epoka rozkwitu egipskiej sztuki. Budowa szeregu kompleksów sakralnych (Karnak, Luksor, Deir el-Bahari, Abydos, Ramesseum, Abu Simbel, typ świątyni kutej w skale), jak też pałacowych (Medinet Habu), nekropola w Dolinie Królów i Dolinie Królowych, oddzielenie świątyni grobowej od grobowca. Ustalenie kanonu świątyni egipskiej.

Sztuka dzieli się na:
1) okres do czasów panowania Echnatona, charakteryzujący się przestrzeganiem starych konwencji, styl pełen wdzięku i elegancji.
2) okres amarneński (czasy Echnatona i następców), całkowita reforma sztuki, zakaz stosowania egipskiego kanonu, nacisk na realistyczne a nawet hiperrealistyczne czy manierystyczne odtworzenie postaci ludzkiej (deformacje sylwetki być może pod wpływem wyglądu władcy), zanik oficjalnych przedstawień rodziny królewskiej na rzecz scen rodzinnych.
3) okres panowania XIX i XX dynastii - powrót do sztuki tradycyjnej, kostniejącej w miarę upływu czasu, poziom artystyczny wyrobów obniżył się na rzecz monumentalizmu, tematyka batalistyczna, rozwój rzemiosła artystycznego.
4) okres Późny (XI - IV w. p.n.e.): wyraźny nawrót do sztuki czasów Starego Państwa, kostnienie wzorów, ale też tendencje werystyczne w portrecie i przedstawieniu ciała ludzkiego (posąg księcia Mentu-emhata, Zielona głowa, posążki świętych zwierząt, niektóre budowle w Dendera i na File), wzrost wpływów obcych.
5) okres Ptolemejski i Rzymski (IV w. p.n.e. - IV w. n.e.): `dwutorowy rozwój sztuki: w Aleksandrii rozwijają się odmiany sztuki hellenistycznej, w reszcie kraju podtrzymywane są stare tradycje (z drobnymi zmianami stylistycznymi): świątynie w Dendera, na File, w Edfu, w Esna, Kom Ombo, fajumskie portrety - malarstwo enkaustyczne (enkaustyka).
6) ostatnia faza to koptyjska sztuka. Od VII w. rozwój sztuki islamu.
Od około 2500 r. p.n.e. starożytni Egipcjanie zdobili grobowce swych zmarłych malowidłami przedstawiającymi wizerunki bogów i sceny z życia pozagrobowego.
Wykonywaniem fresków na ścianach grobowców zmarłych Egipcjan zajmowały się zespoły specjalnie wyszkolonych artystów Młodsi uczniowie rysowali kontury na suchym podkładzie czerwoną ochrą, pigmentem otrzymywanym ze sproszkowanego minerału.
Następnie mistrz węglem drzewnym poprawiał błędy. Kontury rysunków wypełniano żywymi barwami, najczęściej błękitem, zielenią i żółcią.

Literatura
Egiptu starożytnego literatura, literatura powstała na terenie Egiptu w okresie od III tys. p.n.e. do 642 n.e. Większość utworów ma charakter anonimowy, a tradycjonalizm Egipcjan (stałe kopiowanie dawnych tekstów) przyczynił się do trudności w datowaniu utworów czasach współczesnych. Mimo zachowania wielu tekstów (tak na papirusie jak i wykutych w kamieniu), obraz literatury staroegipskiej jest fragmentaryczny i przypadkowy.

Znane dziś piśmiennictwo egipskie to przeważnie teksty gloryfikujące władcę lub teksty religijne (Teksty Piramid, Teksty Sarkofagów). Niewielki procent stanowią świeckie utwory literackie, traktaty naukowe i listy, utrwalane
najczęściej na papirusie.

Egipt jest kolebką wielu rodzajów i gatunków literackich. Jednym z najwcześniejszych rodzajów poezji są pieśni i hymny ku czci bogów i władców. Z czasów późniejszych pochodzą pełne wdzięku liryki miłosne. Epika egipska to teksty o życiu bogów, ludzi, relacje z wydarzeń historycznych, opowiadania (sadżi) przygodowe i fantastyczne. Znane są również bajki. Na ścianach grobowców wykuwano inskrypcje biograficzne. Gatunkiem charakterystycznym dla literatury egipskiej są oparte na życiowej mądrości "nauki" (sbojet). Zachowało się wiele tekstów świadczących o istnieniu dramatów prozą i wierszem. Wśród tekstów funkcjonujących na pograniczu literatury najliczniejszą grupę stanowią listy.

Literatura egipska wywarła wielki wpływ na literaturę sąsiednich ludów, które przejęły wiele egipskich gatunków literackich. W Biblii widać wpływ egipskich "nauk", jak też daje się zauważyć zbieżność między psalmami a Hymnem do Atona, jak też między historią biblijnego Józefa a opowiadaniem Dwaj bracia. Wiele motywów egipskich weszło do literatury greckiej.

Muzyka
Egiptu starożytnego muzyka, kultura muzyczna licząca 7 tys. lat. Najstarsze zabytki w postaci instrumentów samobrzmiących (tzw. idiofonów) sięgają V tysiąclecia p.n.e. W IV tysiącleciu p.n.e. znane były tańce magiczne.
W Starym i Średnim Państwie (XXX-XVI w. p.n.e.) muzykę uprawiano w świątyniach jako akompaniament recytowanych tekstów, religijnych jak też do tańców świątynnych. Charakterystyczny staroegipski instrument obrzędowy, związany z kultem Ozyrysa, to sistrum, rodzaj grzechotki. Znano też małe harfy, długie flety podłużne i klarnety. Ok. 1500 p.n.e. przejęto z Mezopotamii duże harfy stojące, trąbki, kitary i pandory - nauczano gry na nich w specjalnych akademiach, m.in. w słynnej szkole w Memfis. Z okresu aleksandryjskiego pochodzą organy hydrauliczne wzorowane prawdopodobnie na Fletni Pana.

Jak w całym świecie antycznym, Egipcjanie wierzyli w magiczną siłę muzyki, znaczenie poszczególnych dźwięków, ich związek ze zjawiskami kosmicznymi. Elementy afrykańskie krzyżują się w muzyce egipskiej z arabskimi i azjatyckimi, obok muzyki obrzędowej, śpiewu religijnego, uprawiano muzykę świecką, taneczną.

W czasach nowożytnych, w X w. działał w egipcie słynny muzyk Al-Mia-il oraz jego syn Tami. W XII i XIII w. rozwinęła się teoria muzyki. Po okresie stagnacji, spowodowanej najazdem tureckim, odrodzenie tradycji narodowych następuje dopiero w XX w. - ważnym impulsem było powstanie w 1932 Królewskiej Akademii Muzyki Arabskiej.

PISMO

Mniej więcej w tym samym czasie, gdy formowało się państwo, stworzono dla jego potrzeb pismo. Podobnie jak w innych wschodnich cywilizacjach było to początkowo pismo obrazkowe, jednak stosunkowo szybko uległo ono ewolucji, w wyniku której powstał system umożliwiający zapisanie dowolnego, najbardziej nawet skomplikowanego tekstu. Podstawowym materiałem piśmiennym stosowanym w Egipcie był papirus, produkowany z rośliny o tej samej nazwie.

W Egipcie rozwinęły się w miarę upływu czasu trzy typy pisma różniące się od siebie przede wszystkim kształtem znaków, natomiast jego struktura pozostawała taka sama. Hieroglify używane do napisów uroczystych rytych w kamieniu, lub malowanych na drewnie, rzadziej na papirusie; pismo hieratyczne przeznaczone do pisania na papirusie; pismo demotyczne (ludowe) używane do korespondencji, pisania akt prywatnych, podręcznych notatek.

Egipskie pismo, pismo ideograficzno-spółgłoskowe, stworzone w starożytnym Egipcie. Pierwsze zapisy ok. 3000 p.n.e. 3 rodzaje znaków: ideogramy - znaki graficzne całych wyrazów, fonogramy - znaki graficzne dźwięków oraz determinantywy - końcowe znaki zapisanego wyrazu. Pismo od prawej lub od góry.
Pismo egipskie występuje w 3 postaciach:
1) hieroglificzne, "święte" - ryte w kamieniu (do III w. n.e.),
2) hieratyczne, "pismo kapłańskie, uroczyste" (uproszczone hieroglify) używane od XXVII w. p.n.e. do pisania na drewnie i papirusie,
3) demotyczne, "ludowe", używane od VII w. p.n.e. służące do szybkiego zapisu m.in. na papirusie.
Od III w. n.e. w Egipcie stosowane jest pismo koptyjskie oparte na alfabecie greckim i kilku hieroglifach egipskich. Dziś stosowane w kościele koptyjskim do zapisu świętych tekstów martwego od XVII w. języka Koptów.
Pismo egipskie odczytał po raz pierwszy 1822 egiptolog francuski J.F. Champollion na podstawie kamienia z Rosetty.

MEDYCYNA

Lekarze w starożytnym Egipcie badali chorych, wydawali diagnozę i zapisywali lekarstwa, całkiem podobnie jak to się dzieje obecnie. Egipski tekst spisany ok. 2500 lat p.n.e. zaleca m.in. stosowanie kompresów dla powstrzymania krwawienia. Egipcjanie uciekali się jednak także do magii, każąc pacjentom m.in. nosić amulety by odpędzić chorobę.

Dawni lekarze często leczyli ziołami. Setki lat prób i błędów pozwoliły ustalić, które rośliny mają właściwości lecznicze. Niektórych używa się do dzisiaj. W Ameryce Południowej stosowano korę drzewa chininowego, która zawiera chininę - pierwsze lekarstwo przeciwko malarii. Z kolei w Europie już dawno temu znano naparstnicę, która zawiera digitalinę podawaną przy chorobach serca.

Niektórym roślinom przypisywano właściwości lecznicze, gdyż przypominały one swoim kształtem chore organy. Np. europejscy zielarze stosowali przy chorobach układu oddechowego ziele płucne, którego liście przypominają płuca. Pogląd ten zwano doktryną sygnatur. W czasach, gdy mało kto umiał pisać i czytać, lekarstwa takie łatwo można było zapamiętać. Niestety nie wszystkie były skuteczne.

BUDOWNICTWO

Piramidy
Około 2630 r. p.n.e. egipscy faraonowie zaczęli wznosić pierwsze piramidy, które służyły jako ich grobowce. Ponieważ władcy Egiptu oddawali cześć bogu słońca, piramidy miały przypominać swym kształtem gigantyczne schody, po których zmarły władca mógł się wspiąć do nieba i zająć miejsce obok boga. Najsłynniejsze piramidy wzniesiono pomiędzy 2550 a 2470 p.n.e nie opodal Gizy. Przeznaczono je na miejsce spoczynku trzech faraonów: Cheopsa, Chefrena i Mykerynosa. Najokazalsza z nich jest piramida Cheopsa. Jej Podstawa zajmuje 5,3 ha, a wznosi się na wysokość 147 m. W kamiennej bryle wykuto dwie komnaty, stanowiące miejsce spoczynku faraona, oraz prowadzące do nich korytarze.

Piramida Cheopsa zbudowana jest z 4,8 mln kamiennych, głównie wapiennych bloków, z których każdy waży ok. 2,25 t. Wnętrza komnat wyłożone są granitem sprowadzanym drogą wodną z oddalonego o 880 km Asuanu. Przy jej wznoszeniu, które trwało prawdopodobnie ok. 30 lat, pracowało tysiące robotników.

Mastaby
Mastaba (z języka arabskiego - "ława"), typ grobowca w starożytnym Egipcie, składający się z części nadziemnej, pionowego szybu i części podziemnej (komora grobowa). W części nadziemnej znajdowały się tzw. ślepe wrota (kamienne wyobrażenie drzwi), nad którymi umieszczano podobiznę zmarłego. Przed wrotami ustawiano stół ofiarny. Mastaby pojawiły się już w okresie archaicznym (XXXI-XXVII w. p.n.e.).
Początkowo chowano w nich królów (I i II dynastia) i najwyższych urzędników. W okresie Starego Państwa, gdy grobowcem królów była piramida, mastaby stała się grobem dostojników.

Świątynie
Świątynia grobowa, w starożytnym Egipcie kaplica zintegrowana z korpusem mastaby. Składano w niej ofiary przeznaczone dla zmarłego. W kompleksie piramidy istniały oddzielne kaplice grobowe, które przekształciły się w świątynie. Świątynia grobowa była też sanktuarium bóstwa. Gdy faraonów Nowego Państwa (1567-1085 p.n.e.) zaczęto grzebać w grobach skalnych, ich świątynie grobowe budowano w pewnej odległości od grobu.
Dość dobrze zachowały się świątynie grobowe w nekropoli tebańskiej (np. świątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari, Ramesseum, świątynia w Medinet Habu, świątynia Setiego w Kasr el-Rubaik).