Zagadnienia z Miedzynarodowych stosunków gospodarczych

Zagadnienia z Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych
Instrumenty polityki handlowej:
a) cła,
b) środki parataryfowe,
c) środki pozataryfowe. Środki parataryfowe działają podobnie jak cła a więc służą ograniczeniu wymiany przez podwyższenie ceny dobra krajowego. Obejmują one też środki pobudzenia eksportu przez obniżenie ceny środka krajowego (np. subsydia) należą do nich różnego rodzaju opłaty importowe, minimalne ceny importu czy subsydia eksportowe. Pozostałe środki inne niż cła i bariery parataryfowe określamy mianem pozataryfowych (np. zakaz importu, kontyngenty wartościowe lub ilościowe, licencje itp.).
Cło jest opłatą pobieraną od towaru zagranicznego w związku
z przekroczeniem przez niego granicy celnej. Według kryterium sposobu ustalania stawek celnych można wyodrębnić:
1) cła wartościowe – ustalone od wartości towaru,
2) cła specyficzne – ustalone od jednostki fiz. towaru,
3) cła kombinowane – np. 20% wartości nie mniej niż 10%.
Zadaniem subsudiów (subwencji) eksportowych jest pomoc państwa w zwiększeniu sprzedaży za granicę przez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynkach zagranicznych. Istota dumpingu jest zbliżona do subsydiów. Oba instrumenty oznaczają sprzedaż za granicę po cenie niższej od ceny sprzedaży na rynku krajowym. Różnica polega jednak na tym, że damping jest stosowany przez przedsiębiorstwa, subsydia zaś przez rząd. Zmienne opłaty wyrównawcze stanowią różnicę między zmienną ceną rynku światowego na dany towar i stałą w danym czasie (gwarantowaną przez rząd ceną rynku wewnętrznego). Ograniczenia ilościowe (zwane też kwotami lub kontyngentami) oznaczają wprowadzenie ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości importu (lub eksportu). Dobrowolne ograniczenia eksportu odnoszą się do sytuacji, w których eksporter pod naciskiem importera dobrowolnie ogranicza swój wywóz na rynek partnera pod groźbą zastosowania ostrzejszych form restrykcji handlowych.
Kurs walutowy decydował o rozwoju stosunków handlowych i produkcyjnych z zagranicą. Wyznacza on poziom cen dewizowych w eksporcie i poziom cen krajowych w imporcie. Stwarza to Państwu możliwość oddziaływania na zmiany bilansu handlowego. Wyróżniamy 4 metody takiego oddziaływania: obniżkę kursu walutowego rozłożoną
w czasie bądź jednorazową.
Jednorazową obniżkę nazywamy dewaluacją, a służy ona zwiększeniu konkurencyjności towarów eksportowanych i zmniejszeniu konkurencyjności towarów importowanych. Obniżka także jednorazowa zwana rewaloryzacja służy obniżeniu inflacji. Zmniejsza się konkurencyjność towarów krajowych na rynku międzynarodowym i wzrasta konkurencyjność towarów importowanych na rynku krajowym.
Rozłożonymi w czasie obniżkami kursu są: deprecjacja i aprecjacja. Deprecjacja przywraca stopniowa równowagę bilansu handlowego przez potanienie eksportu
i podrożenie importu. Aprecjacja służy zwalczaniu inflacji. Może być stosowana
w warunkach braku trudności związanych ze zrównoważeniem bilansu handlowego
i płatniczego. Podnosi ceny eksportu danego kraju i obniża ceny jego importu, prowadząc do pogorszenia bilansów (płatniczego i handlowego).
Co to są cła i jakie są główne rodzaje ceł?
Cło jest opłatą pobieraną od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem przez niego granicy celnej. Cła należą do najstarszych instrumentów protekcji. Ich szerokie zastosowanie w przeszłości wynikało częściowo z tego, że były one dogodnym instrumentem zapewniającym uzyskiwanie wpływów budżetowych (pobieranie dochodów dla budżetu), zwłaszcza w krajach o słabo rozwiniętych służbach poboru podatków.
Do dziś cła są liczącym się źródłem dochodów budżetowych w niektórych krajach rozwijających się i dlatego kraje te niechętnie obniżają cła wobec trudności z poborem podatków wewnętrznych.
Głównym zadaniem ceł była zawsze i jest nadal ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, a niekiedy także bilansu płatniczego.
Rodzaje ceł:
1. autonomiczne i umowne
2. cło minimalne i maksymalne
3. cła preferencyjne i dyskryminacyjne
4. cła importowe, eksportowe i tranzytowe
5. cła ochronne i fiskalne cła od wartości, ilości i cła kombinowane
Cła mogą być ustalone na czas nieograniczony lub mieć np. cel sezonowy (kraje chronią np. własną produkcję owoców i warzyw, ustanawiając cła na importowane konkurencyjne artykuły jedynie w zbiorów u siebie).
Cła mogą być pobierane od: importu, eksportu lub tranzytu towarów przez terytorium kraju.
Cła tranzytowe nie są z reguły współcześnie stosowane. Rzadkie są też cła eksportowe, bo krajom zależy zazwyczaj na zwiększaniu eksportu, a nie na jego zmniejszaniu.
Cła są też stosunkowo mało elastyczne, co w dużej mierze wiąże się z formalnymi trudnościami ich użycia. Trudności te wynikają z dwóch względów:
· w większości krajów zmiana taryfy celnej wymaga decyzji parlamentu;
· stawek celnych raz obniżonych na forum GATT (WTO) nie można ponownie jednostronnie podwyższać (są to cła związane), wzrost stawek celnych wymaga rokowań z partnerami handlowymi i udzielenia im rekompensaty w związku z pogorszeniem ich dostępu do danego rynku.
Czym są cła preferencyjne a czym cła dyskryminacyjne?
Cła preferencyjne – stosowane są z krajami, które są korzystniej traktowane, niż gwarantuje to klauzula największego uprzywilejowania. W przypadku gdy preferencyjna stawka celna jest ustalona na poziomie zerowym, mają miejsce tzw. Preferencje celne. Cła preferencyjne nie przysługują krajom, które uzyskały ww. klauzulę. Przykładem takich preferencji jest traktowanie się wzajemnie krajów należących do ugrupowań integracyjnych typu strefa wolnego handlu czy unia celna.
Cła dyskryminacyjne – występują w kilku formach.
Najbardziej spektakularną z nich są:
Cła retorsyjne - stosowane jako odwet za nieprzyjazne ekonomicznie działania kraju lub grupy krajów.
Cła wyrównawcze – stosowane są w celu neutralizacji efektu ekonomicznego subsydiów zastosowanych przez eksportera zagranicznego.
Cła antydumpingowe – maja na celu zniwelowanie negatywnych dla importera skutków eksportu poniżej kosztów produkcji.
Kiedy występują cła eksportowe?
Cła eksportowe służą Państwu do kształtowania wielkości i kierunków wywozu. Są one nakładane w pierwszej kolejności na wyroby mające długofalowo zagwarantowany zbyt na rynku jednego lub wielu krajów. Dotyczy to zwłaszcza przypadku, gdy dany kraj wykorzystuje cło do regulowania podaży eksportowej na rynku międzynarodowym w zależności od stanu koniunktury gospodarczej. W okresie złej koniunktury, gdy ceny wykazują tendencje zniżkowe, państwo wprowadzając cło eksportowe zniechęca przedsiębiorstwa do wywozu towarów, aby z jednej strony ograniczyć ich podaż, a tym samym wpłynąć na wzrost cen międzynarodowych, z drugiej zaś – by przedsiębiorstwa zgromadziły większą ilość towarów w celu ich sprzedaży w okresie dobrej koniunktury, po cenach znacznie wyższych, ale tylko gdy podaż jest na rynku międzynarodowym kontrolowana przez eksporterów z rozpatrywanego kraju.
Cło eksportowe jest nakładane na towary deficytowe na rynku wewnętrznym eksportera, aby ograniczyć ich import często po znacznie wyższych cenach.
Czym są cła ochronne a czym cła fiskalne?
Cła ochronne – zabezpieczają produkcję krajową przed konkurencja zagraniczną. Cel ten jest osiągany przez podniesienie na rynku krajowym ceny wyrobu zagranicznego o stawkę celną. Im stawka ta jest wyższa, tym producent wyrobu krajowego jest w wygodniejszej sytuacji.
Cła te są stosowane w celu zabezpieczenia nowo powstającej produkcji przed konkurencją (cło wychowawcze). Wykorzystywanie cła wychowawczego ma sens wówczas, gdy jest ono przejściowe.
W dłuższym okresie czasu takie cło zniechęca przedsiębiorców do postępu ekonomicznego
i technicznego, wpływając negatywnie na ich koszty, jakość i nowoczesność produkcji.
Cła fiskalne – są to cła fiskalne wykorzystywane w celu zapewnienia Państwu odpowiednich dochodów z przywozu towarów. Są one nakładane na towary nie produkowane w kraju. O poziomie ceł fiskalnych decyduje elastyczność popytu na importowane towary. Gdy elastyczność ta jest niska, poziom ceł może być wyższy niż w przypadku, gdy jest ona wysoka.
Skutki cła importowego dla kraju.
Efektem wprowadzenia cła importowego jest wzrost ceny krajowej towaru importowanego. Drugorzędną sprawą jest to kto płaci cło: dostawca zagraniczny czy odbiorca krajowy importowanego towaru. W każdym przypadku wyższa cena krajowa obciąża konsumenta krajowego. Skutki wzrostu ceny krajowej towaru importowanego mogą być różne zależnie od elastyczności (cenowej, dochodowej) popytu na ten towar oraz od możliwości zastąpienia wyrobu importowanego – produkowanym w kraju (elastyczności krajowej podaży towarów substytucyjnych wobec importu).
Opłaty wyrównawcze – ich zastosowanie
Opłatą wyrównawczą nazywamy – różnicę między niższą ceną towaru importowanego, a wyższą ustaloną i gwarantowaną przez Państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanego w kraju.
Podstawowym celem tych opłat jest podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny towaru krajowego w celu zrównania ich konkurencyjności.
Opłaty te cechują się przede wszystkim zmiennością będąca pochodną wahań cen na rynku międzynarodowym towarów importowanych. W przypadku gdy ceny te ulegają obniżeniu, opłaty wyrównawcze rosną, w przeciwnym przypadku maleją.
Opłaty wyrównawcze stosowane są łącznie z cłem (gdy cena towaru importowanego jest niższa od ceny wewnętrznej) lub zamiast cła. Opłaty te charakteryzują się przede wszystkim wysoką skutecznością w eliminowaniu konkurencji towarów zagranicznych.
Obniżka ceny towaru zwiększa wysokość opłaty.
W rezultacie opłaty wyrównawcze prowadzą do szybkiego rozwoju krajowej produkcji towarów, w stosunku do których są stosowane.
Podstawowym ich celem jest podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny towaru krajowego w celu zrównania ich konkurencyjności. OW cechują się: zmiennością, będącą pochodną wahań cen na rynku międzynarodowym towarów importowanych. Gdy ceny te ulegną obniżeniu, OW rosną, w przeciwnym przypadku maleją, ponieważ ceny wewnętrzne jako punkt odniesienia są stałe.
OW są stosowane łącznie z cłem lub zamiast. Są nakładane, gdy: cena towaru import, łącznie z cłem jest nadal niższa od ceny wew. OW są skuteczne w eliminowaniu konkurencji towarów zagranicznych. Prowadzą do szybkiego rozwoju krajowej produkcji towarów.
Subwencjonowanie eksportu (bezpośrednie i pośrednie)
Zadaniem subsydiów (subwencji) eksportowych jest pomoc w zwiększeniu sprzedaży za granicą przez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynku zagranicznym.
Państwo godzi się na subsydiowanie prywatnego eksportu (dopłacając różnicy między wyższą ceną wyrobu krajowego a jego niższą ceną na światowym lub w innej formie) w celu np. pobudzania produkcji i eksportu technologicznie zaawansowanych gałęzi przemysłu, gdzie nakłady są bardzo wysokie, a efekt produkcyjny trudny z góry do przesądzenia (np. zachodnioeuropejski Airbus).
SUBSYDIA EKSPORTOWE – jest to świadczenie ze strony Państwa na rzecz przedsiębiorstw produkujących i sprzedających swoje towary za granicą. Wyrażają się one w formie różnicy między wyższą ceną krajową towaru, a jego niższą ceną na rynku zagranicznym. W zakres tych subsydiów wchodzą m.in. premie, ulgi i ułatwienia udzielane przez Państwo eksporterom w celu obniżenia kosztów eksportu.
Subsydiowanie umożliwia eksporterom obniżenie cen na rynku zagranicznym bez zmniejszania ich zysków.
Stosowanie subsydiów – powody:
· wyeksportowania nadwyżek towarowych niemożliwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym
· wykorzystania możliwości produkcyjnych i wzrostu zatrudnienia
· w celu przeciwdziałania deficytowi bilansu handlowego
stosowanie subsydiów posiada także skutki uboczne: subsydia nasilają inflację w kraju eksportującym, ograniczają zainteresowanie producentów i eksporterów obniżką kosztów produkcji, postępem technicznym, podnoszeniem jakości produkcji, zmieniają proporcje podziału PKB między różne grupy społeczne.
SUBSYDIA WPŁYWAJĄ NA CENY W SPOSÓB ODMINNY NIŻ CŁA. Subsydia prowadzą do potanienia na rynku międzynarodowym towaru eksportowanego przez ten kraj. Na subsydiach zyskują przede wszystkim producenci i eksporterzy, w ich efekcie zwiększa się produkcja krajowa i wzrasta eksport. Tracą konsumenci, gdyż zwiększa się cena krajowa towaru x. Do strat wywołanych stosowaniem S zaliczamy pogorszenie terms of trade. Powoduje to dokonana w wyniku subwencji obniżka ceny towaru x na rynku międzynar.
Subsydia dopóty przynoszą krajowi 1 korzyści (wzrost eksp), dopóki kraj 2 nie wprowadzi ceł lub opłat wyrównawczych. Konsumenci z K2 będą tak długo korzystać z tańszego importu, jak długo pośrednicy nie wyrównają ceny subwencjonowanego towaru na tym rynku z poziomem sprzed subwencji.
SUBWENCJE BEZPOŚREDNIE – polegają na wypłacaniu eksporterom określ. premii zależnie od wielkości zrealizowanego eksportu. Jest to forma najdłużej stosowana. Mogą one być udzielane w formie zwrotu eksporterowi różnicy, między wyższą ceną wew a niższą ceną światową, a także w formie wypłat na sfinansowanie badań rynków zagr, akwizycji, reklamy.
Cechą SB jest łatwa wykrywalność przez partnerów zagr, w konsekwencji czego Państwa import. mogą je bez trudu zneutralizować za pomocą ceł wyrównawczych, opłat wyrównawczych lub też innych narzędzi zagr. polit. ekonom.
SUBSYDIA POŚREDNIE – zostały stworzone po to, by utrudnić ich wykrycie i uchronić eksporterów przed neutralizującymi działaniami ze strony importerów. Są one stosowane w wielu formach, przy czym wraz z upływem czasu część z nich jest zaniechana, inne natomiast są wprowadzane do praktyki. Cecha SP jest przyjmowanie przez nie formy różnego typu ulg i ułatwień, obniżających koszty produkcji i ułatwiających eksport.
SP można podzielić na 3 grupy: ułatwienia fiskalne, ulgi kredytowe, korzyści eksporterów związane z finansowaniem przez Państwo wydatków o charakt. marketingowym.
Ułatwienia fiskalne – ulgi podatkowe udzielane przez Państwo przeds produkującym na eksport lub eksportującym. Mogą to być także: zwrot eksporterowi ceł.
Ulgi kredytowe – obniżki oproc kredytów udzielonych eksporterowi przez Państwo lub wydłużenie okresu ich karencji. Inna forma tej ulgi może być zapłacenie ze środków państwowych części oproc. kredytu. Państwo może udzielić eksporterowi gwarancji, gdy dostarcza on swoje wyroby odbiorcy zagranicznemu na kredyt.
Wydatki marketingowe – organizowanie i finansowanie przez rząd ośrodków handlowych, zajmujących się zbieraniem i rozpowszechnianiem inf dot możliwości zbytu za granicą towarów eksportowanych przez dany kraj.
Niekiedy stosowane są rozwiązania dodatkowe i są stosowane w sytuacjach specyficznych (np.: zamrożenie przez Państwo poziomu cen wew, ograniczenia dewizowe).
Pozataryfowe narzędzia polityki handlowej w wymianie zagranicznej
Są to inne niż cła i narzędzia parataryfowe bariery w handlu międzynarodowym, których funkcja jest bezpośrednie ograniczenie obrotów towarowych z zagranicą, a zwłaszcza ich wolumenu. Są stosowane selektywnie i mają charakter dyskryminacyjny.
Tymi narzędziami są:
1. ograniczenia ilościowe
2. licencje importowe
3. dobrowolne ograniczenia eksportu
4. porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu eksportu
5. ograniczenia dewizowe
6. zakupy rządowe
Funkcję ochrony produkcji krajowej przejęły różnorodne przeszkody pozataryfowe i parataryfowe.
Środki pozataryfowe charakteryzują się większą niż cła swobodą użycia. Znaczna ich część (np. podatki, depozyty importowe) nie jest, formalnie biorąc, przedmiotem negocjacji międzynarod.
Instrumenty polityki handlowej najogólniej można podzielić na: środki parataryfowe i środki pozataryfowe.
Liczba tych środków jest bardzo duża, ponieważ zainteresowane kraje wprowadzają coraz to nowe bariery bardziej skuteczne od dotychczasowych i mniej przejrzyste.
Transfer technologii
to proces przystosowywania wyników badań naukowych, patentów lub oryginalnych pomysłów do ich praktycznego zastosowania w produkcji. Proces ten składa się z kilku faz: prac badawczych i inżynierskich, polegających na wykonaniu modeli i prototypów lub sprawdzaniu przebiegu proponowanego procesu technologicznego, określenia cech użytkowych i ekonomicznych proponowanych nowych wyrobów lub nowych procesów technologicznych i badań jakościowych, analizy rynku, wyboru najwłaściwszego producenta, ustalenia zasad finansowo--prawnych dla producenta i uczelni, uruchomienia produkcji.
efekt kreacji handlu –
może pojawić się w trzech przypadkach: gdy kraje udzielaja sobie preferencji celnych, tworzą strefę wolnego handlu lub tworzą unie clną - wyraża się we wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych. Pewne towary , które uprzednio w warunkach prowadzenia przez poszczególne kraje autonomicznej polityki celnej nie mogły być importowane, gdyż ich ceny importowe po doliczeniu ceł były wyższe od cen krajowych, stają się przedmiotem handlu bądź unii celnej. Bez obciążeń celnych są one tańsze od produkowanych w kraju. W efekcie tworzy się nowy strumień , tym silniejszy, im poziom zniesionych stawek był wyższy, a różnice w kosztach produkcji większe.
efekt przesunięcia handlu
- wyraża się w zwiększeniu udziału krajów należących do unii celnej w handlu krajów-członków unii oraz w zmniejszeniu udziału krajów trzecich, w wyniku przesunięcia źródeł zakupu określonych towarów z krajów nawet o niższych kosztach produkcji, lecz pozostających na zewnątrz unii, do krajów wchodzących w skład unii celnej.
Główne cele zagranicznej polityki ekonomicznej.
Zagraniczna czy międzynarodowa polityka ekonomiczna – określa metody i środki osiągania przez państwo postawionych sobie celów gospodarczych oraz osiągania celów różnych krajów na drodze współpracy gospodarczej z zagranicą, głównie przez zawieranie międzynarodowych porozumień gospodarczych, jak też tworzenie wspólnych, międzynarodowych instytucji i organizacji gospodarczych.
ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA – świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Przedmiotem oddziaływania jest przepływ czynników produkcji, towarowy i usługowy obrót np.: praca, kapitał, technologia, zasoby naturalne.
Cele:
1. Jakościowe – poprawa terms of trade, wzrost wydajności pracy poprzez wydłużenie produkcji związanej z rozwojem eksportu, podniesienie poziomu technicznego produkcji w wyniku importu nowoczesnych technologii, zmiany strukturalne
w gospodarce
2. Ilościowe – osiągnięcie przez dany kraj pożądanych rozmiarów handlu zagranicznego lub pożądanego salda bilansu handl, zagwarantowanie dostaw i energii na potrzeby kraju, osiągnięcie określonej wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych
w kraju bądź własnych za granicą.
3. Różny horyzont czasowy – okres krótki (wyraźne poprawienie sytuacji, np.: zwiększenie eksportu, poprawa salda bilansu handlowego (ograniczanie importu), mogą być często zmieniane), średni (zadania skomplikowane, zwiększenie serii produkcji, podniesienie poziomu technicznego), długi (zmiana struktury w gospodarce, najlepiej stałe cele)
Cele polityki – stosowane i realizowane są przy pomocy narzędzi polityki ekonomicznej
Główne narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej
Narzędziami ZPE nazywamy elementy mechanizmu ekonomicznego funkcjonującego
w danym kraju, wykorzystywane przez państwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze pod kątem osiągnięcia celów tej polityki.
Narzędzia ZPE:
· takie, które służą Państwu do oddziaływania na wszystkie podmioty gospodarki
w kraju i dotyczą całej gospodarki kraju i dla polityki zagranicznej np.: kurs walutowy, stopa %
· służą bezpośrednio w stosunkach gospodarki z zagranicą (dotyczą całej gospodarki narodowej) np.: cła ograniczenia parataryfowe i pozataryfowe, budżet Państwa, podatki i cała polityka fiskalna
Bilans płatniczy
Jest to statyczny obraz wszystkich strumieni obrotów danego kraju z zagranicą w określonym czasie (roku). Bilans płatniczy dzielimy na bilans bieżący (current acconnt balance), w skład którego wchodzi bilans handlowy i na bilans kapitałowy. Bilans bieżący dzieli się na bilans handlowy i na rachunek tzw. niewidoczny Bilans handlowy (trade balance) - dotyczy strumieni wymiany towarowej (eksportu i importu).
Największy wpływ wywierają zazwyczaj zmiany w poziomie CA lub bilansu handlowego
Gdy eksport jest większy od importu to bilans handlowy jest dodatni. Wtedy eksporterzy otrzymują waluty obce za wyeksportowane towary i sprzedają je w kraju za złote, przy czym sprzedaje się ich więcej niż potrzeba na import. Taka sytuacja prowadzi do wzmocnienia waluty krajowej i osłabienia waluty obcej.
Gdy sytuacja jest odwrotna i import jest większy od eksportu to bilans handlowy jest ujemny. Wówczas więcej kupuje się waluty obcej za złote na importowane towary niż sprzedaje waluty obce pochodzące z eksportu za złote. Taka sytuacja prowadzi do umocnienia waluty obcej i osłabienia waluty krajowej.


MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY

Jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę społecznego podziału pracy. Zaistniał dopiero wtedy, gdy społeczny podział pracy w poszczególnych krajach osiągnął taki poziom przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynków krajowych.

Pojawienie się nadwyżek prod. w jednych krajach i możliwość ich zbytu w innych stworzyło potrzebę wymiany handlowej, a późniejszym okresie powstania trwałych powiązań gospodarczych między krajami.

Czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy:
a. czynniki strukturalne : różnice w zasobach bogactw naturalnych, różnice w zasobach i wydajności pracy, różnice w zasobach kapitału
b. czynniki techniczne : współpraca naukowo – techniczna, specjalizacja i kooperacja w badaniach naukowo – technicznych
c. czynniki instytucjonalne : ustrój polityczny, polityka gospodarcza, umowy międzynarodowe
d. czynniki koniunkturalne

KOMPLEMENTARNOŚĆ I KONKURENCYJNOŚĆ STRUKTUR GOSPODARCZYCH

KOMPLEMENTARNOŚĆ

Pojęcie:
Komplementarność to wzajemne dopasowanie się struktur gospodarczych w dwóch lub większej ilości krajów. Jest to stan ( czyli stopień dopasowania w danym momencie, a więc zjawisko statyczne) lub proces ( zmiany zakresu komplementarności, zjawisko dynamiczne)
Rodzaje komplementarności:
- komplementarność międzygałęziowa – wynika z różnic w zasobach czynników produkcji. Część krajów posiada rozwinięty przemysł, ale nie ma surowców, które posiadają inne kraje ( przykład : Japonia – inne kraje azjatyckie, kraje Europy Zachodniej – Rosja)
- komplementarność wewnątrzgałęziowa – wynika z różnic w wydajności czynników produkcji.

Postęp techniczny powoduje uniezależnienie się producentów wyrobów przemysłowych od źródeł surowców, zmniejsza się materiałochłonność produkcji ( przykład Japonia, USA)
Komplementarność międzygałęziowa zostaje zastąpiona wewnątrzgałęziową ( wzajemne uzupełnianie się producentów części, zespołów i podzespołów – przykład przemysł lotniczy, samochodowy).

Sposoby zwiększania komplementarności struktur gospodarczych:

1. Międzynarodowa specjalizacja produkcji – ograniczenie asortymentu wyrobów ( specjalizacja przedmiotowa) lub ilości procesów technologicznych ( specjalizacja technologiczna) celem zwiększenia efektywności posiadanych czynników produkcji. Specjalizacja przedmiotowa dzieli się na międzygałęziową
( specjalizacja w produkcji surowców, specjalizacja w ich
przetwarzaniu) oraz wewnątrzgałęziową. Wewnątrzgałęziowa może
być:
- pozioma – koncentracja produkcji określonych krajów na odmiennych wyrobach tej samej gałęzi
- pionowa – koncentracja na produkcji części i podzespołów tego samego wyrobu

2. Międzynarodowa kooperacja produkcji – produkcja podzespołów i części wyrobów gotowych przez określonego producenta dla znanego wcześniej odbiorcy; partnerzy zagraniczni zawierają porozumienie gwarantujące zbyt towarów będących przedmiotem kooperacji.

3. Produkcja na wielką skalę – wynika z optimum technicznego lub ekonomicznego ( przykład – wytop stali w piecach o określonej pojemności i w sposób ciągły)

4. Produkcja wielkoseryjna – celem jest osiągnięcie najniższych jednostkowych kosztów produkcji ( rozłożenie kosztów stałych na dużą ilość wyrobów)

KONKURENCYJNOŚĆ STRUKTUR GOSPODARCZYCH

Pojęcie: konkurencyjność to zdolność danego podmiotu do przystosowania i rozwoju, do wykorzystania zagrożeń jako wyzwań, które stymulują rozwój.
- w odniesieniu do przedsiębiorstwa – zdolność projektowania, produkowania i sprzedaży wyrobów lepszych niż konkurencja
- w odniesieniu do sektora gospodarki – możliwa stopa zwrotu ze zrealizowanych inwestycji
- w odniesieniu do kraju – warunki, które sprzyjają lub utrudniają rozwój gospodarki.

Miarą konkurencyjności jest poziom wydajności pracy i jego dynamika.

Czynniki konkurencyjności:

1. wewnętrzna siła gospodarki – stopień aktywności gospodarczej, atrakcyjność określonych sektorów dla potencjalnego przedsiębiorcy
2. internacjonalizacja gospodarki – stopień otwarcia na handel międzynarodowy i inwestycje bezpośrednie
3. działania rządu - działania sprzyjające rozwojowi konkurencyjności , nie ingerujące w prawa rynku
4. wsparcie sektora finansowego – wspieranie inwestycji przez sektor bankowy,
5. infrastruktura – rozwój transportu, telekomunikacji, energii dla potrzeb biznesu
6. rozwój nauki, nakłady na badania i rozwój – innowacyjność gospodarki, ochrona własności intelektualnej, tempo komercjalizacji nowych technologii
7. zasoby ludzkie – nakłady na naukę, kwalifikacje siły roboczej, struktura wiekowa, motywacje
8. sposób zarządzania – efektywność zarządzania, ukierunkowanie na klienta

Źródła przewagi konkurencyjnej ( według Portera):

a. przywództwo kosztowe – zdolność do zaoferowania produktu po cenie niższej niż konkurencja

b. zróżnicowanie – zdolność zaoferowania wyrobu o wyjątkowych dla klienta właściwościach








KORZYŚCI Z HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO.
TEORIE HANDLU ZAGRANICZNEGO

TEORIE PRZEDKLASYCZNE:
- Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów – starożytny Egipt, Fenicja, Rzym, Grecja. Uzasadniała dążenie do uzyskania jak największej ilości dóbr ( przez podbój innych narodów, rabunek)
- Dogmat słusznej ceny – okres feudalizmu; handel jest korzystny jeśli dokonywany jest po słusznej cenie tj. cenie która pokrywa koszty produkcji i zapewnia sprawiedliwy zysk ( św. Tomasz z Akwinu) , później uważano, że po cenie, która kształtuje się na rynku
- Doktryna merkantylizmu – powstała wraz z rozwojem kapitalizmu. Bogactwo kraju zależy od korzystnego bilansu wymiany z zagranicą – bilansu handlowego. Kraj powinien zwiększać zasoby kruszców szlachetnych i/lub zagranicznych pieniędzy poprzez stosowanie odpowiedniej polityki ekonomicznej ( wspieranie eksportu poprzez subsydia, ograniczanie importu poprzez cła i kontyngenty ilościowe)

TEORIE KLASYCZNE:
- Teoria kosztów absolutnych – opracowana przez Adama Smitha
( 1776 – traktat Badania nad naturą i przyczynami bogactwa
narodów). Podważył tezę, że korzyści z wymiany zagranicznej zależą
od kształtowania się bilansu handlowego. Jeśli dwa kraje dobrowolnie
prowadzą handel, to musi być korzystny dla każdego z nich.
Podstawą rozwoju specjalizacji i korzyści z handlu są bezwzględne
różnice kosztów wytwarzania mierzone nakładami pracy. Jeśli
kraj A jest bardziej efektywny w produkcji towaru X, a kraj B w
produkcji towaru Y to oba kraje osiągną korzyści kiedy kraj A
wyeksportuje do kraju B całość lub część towaru x , w zamian na
import towaru Y z kraju B. Taka wymiana prowadzi do lepszego
wykorzystania pracy ludzkiej i wzrostu produkcji do podziału.
Wady tej teorii – nie uwzględniała korzyści z handlu w sytuacji kiedy
dany kraj produkował wszystkie ( lub większość ) wyrobów
bezwzględnie drożej niż partnerzy zagraniczni i nie miał możliwości
pokrywania deficytu handlowego sprzedażą złota lub transferem
waluty wymienialnej.
- Teoria kosztów względnych ( komparatywnych) –opracowana przez D. Ricardo w XIX w. ( 1817 r – Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania).U podstaw zasada wolnego handlu, wolnej konkurencji. Udowodnił, że korzyści z wymiany handlowej istnieja również wtedy, gdy jeden z krajów wytwarza wszystkie towary drożej niż drugi kraj. Przesłanka jest występowanie względnych różnic w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy. Jeśli kraj A ma absolutna przewagę nad krajem B w produkcji towaru X i Y to powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B, a więc w przypadku którego jego przewaga mierzona kosztami jest stosunkowo większa. Biorąc pod uwagę różnice w wydajności pracy zawsze korzystna jest specjalizacja kraju A w tej dziedzinie, w której ma względną przewagę w wydajności pracy nad krajem B.

- Teoria obfitości zasobów ( szkoła neoklasyczna) - opracowana przez B. Ohlina i E. Heckschera. O kierunkach specjalizacji decydują różnice w wielkościach zasobów czynników wytwórczych: pracy i kapitału. Każdy kraj powinien eksportować te towary, których produkcja wymaga zastosowania bardziej obfitego ( a więc tańszego) czynnika produkcji, a importować te towary, w których produkcji stosowany jest mniej obfity ( a więc droższy czynnik). Kraj względnie lepiej wyposażony w kapitał powinien produkować i eksportować towary kapitałochłonne, a kraj obficiej wyposażony w pracę – towary bardziej pracochłonne.

- Teoria Leontieffa – USA jest krajem relatywnie bogatym w kapitał, a słabiej wyposażonym w czynnik pracy, a zatem eksport powinien obejmować towary kapitałochłonne, a import – towary pracochłonne. Ananliza struktury handlu USA przyniosła inne wyniki; tzw. paradoks Leontieffa, który można wyjaśnić pod warunkiem prawidłowego zdefiniowania czynnika wytwórczego ( fizyczne rozmiary + wydajność)

WSPÓŁCZESNE TEORIE ROZWOJU HANDLU ZAGRANICZNEGO:

TEORIE NEOCZYNNIKOWE – uwzględniają większą liczbę czynników produkcji niż kapitał i praca; jest uogólnieniem teorii obfitości zasobów ( specjalizacja w produkcji i eksporcie towarów wymagających zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji, import towarów wymagających czynników mało obfitych):
- Teoria trójczynnikowa – uwzględnia różnice w zasobach naturalnych, zasobach pracy i kapitału
- Teoria wieloczynnikowa – różnice w wyposażeniu w pracę prostą, kapitał ludzki ( pracę złożoną) , kapitał rzeczowy i zasoby naturalne

TEORIE NEOTECHNICZNE uwzględniają zmiany spowodowane postępem technicznym:
- Teoria luki technologicznej – korzyści w handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego ( można importować nowoczesne towary, kupować licencje)

- Teoria cyklu życia produktu – handel międzynarodowy stanowi pochodną przechodzenia danego produktu – innowacji kolejno przez 4 fazy:
a. I faza - wprowadzenie produktu na rynek – korzyści czerpie kraj – innowator ( producenci monopoliści) wprowadzający nowy produkt i wyprzedza technologicznie konkurencję
b. II faza - dojrzałość rynkowa – produkcja na wielką skalę, ekspansja innowatora, chociaż może pojawić się konkurencja
c. III faza – stagnacja – innowator traci przewagę technologiczną, zaostrza się konkurencja ze strony imitatorów, innowator przesuwa środki na uruchomienie nowej produkcji
d. IV faza – schyłek – schodzenie produktu z rynku


- Teoria korzyści skali – korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji. Korzyści statyczne - krótkookresowe i dynamiczne – w długim czasie

TEORIE POPYTOWO-PODAŻOWE: handel międzynarodowy powoduje lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów, zwłaszcza handel międzygałęziowy ( jednoczesny eksport i import wyrobów i podzespołów tych samych gałęzi i branż); ponadto kotzyści skali, lepsze wykorzystanie zasobów.
- Teoria wzajemnego popytu – według J. St. Milla wzajemne stosunki handlowe między dwoma krajami określane są przez koszty komparatywne w zależności od stosunku wzajemnego popytu. Kraj o wysokim popycie na importowane towary ( mniej rozwinięte, o małej ofercie eksportowej) odnosi z handlu mniejsze korzyści niż jego partner, kraj wysoko rozwinięty dysponujący wieloma nowoczesnymi produktami, kraj o mniejszym popycie na import.
- Teoria podobieństwa preferencji – obroty handlowe między dwoma krajami są tym większe im bardziej zbliżona jest struktura popytu w tych krajach i im mniejsze są różnice w dochodzie na 1 mieszkańca.
- Teoria zróżnicowania produktu – intensywność wymiany zależy od rosnącej dywersyfikacji produktów.




HANDEL ZAGRANICZNY A DOCHÓD NARODOWY

Dochód z handlu zagranicznego jest częścią dochodu narodowego. Może być określony w formie brutto lub netto. Produkt narodowy brutto ( z amortyzacją ) lub produkt narodowy netto ( bez amortyzacji).
PNB to wartość wszystkich towarów i usług wytworzonych i sprzedanych na rynku w danym czasie. Jest obliczany jako suma nakładów poniesionych na produkcję finalną. Przeznaczenie : dzieli się na konsumpcję – zaspokajanie potrzeb bieżących, inwestycje – na wytworzenie przyszłej produkcji i zakupy rządowe – zbrojenie, badania naukowe, infrastruktura w gospodarce zamkniętej oraz saldo hz w gospodarce otwartej.
Produkt narodowy netto to dochód narodowy ( DN).
Dwa sposoby zwiększania DN poprzez handel:
1. przez szybszy wzrost importu niż eksportu
2. przez poprawę efektywności gospodarowania ( wydajności)

Ad 1. – saldo ujemne , zwiększa się podaż dostępnych i usług; finansowane z kredytów, które trzeba spłacić z odsetkami; bieżące saldo ujemne będzie wymagało dodatniego w następnych latach. Ujemne saldo daje możliwość zwiększania konsumpcji ( ryzykowne) i inwestycji. Jeśli inwestycje proeksportowe i efektywne – rozwój eksp. i spłata długów.

Ad.2 – pożądane; prowadzi do zwiększenia inwestycji i konsumpcji bez zaciągania kredytów. Sposoby:
- utrzymanie korzystnej relacji cen dewizowych towarów eksp. i imp.
- Podnoszenie krajowej wydajności pracy
- Modernizacja produkcji dzięki importowi
- Wydłużenie serii, obniżka kosztów jednostkowych
- Pozytywny wpływ konkurencji zagr. Towarów

W modelach – saldo HZ = 0, wpływ HZ na efektywność ( model statyczny). W takim przypadku dochód z HZ może być określony:
A. przez formułę wolumenową – suma jednostek fizycznych towarów i usług sprowadzona do porównywalności. Wolumen eksp. towarów zależy przy danej wydajności od wzrostu zatrudnienia. Przy danym zatrudnieniu wzrost wydajności prowadzi do wzrostu wolumenu eksportu.Import – im wolumen towarów imp. Jest większy niż byłby możliwy do wytworzenia w warunkach produkcji antyimportowej tym dochód z importu wyższy ( import dotyczy towarów które najtrudniej produkowac w kraju ) i odwrotnie
B. przez formułę wartościową -




WPŁYW HANDLU NA DOCHÓD NARODOWY W UJĘCIU ILOŚCIOWYM ( WOLUMENOWYM)

1. W GOSPODARCE ZAMKNIĘTEJ:
Q Q
YW = Z x W w gdzie:Y w - wolumen dochodu wytworzonego
Z - zatrudnienie
Q Ww - wydajność pracy krajowej
ΔYW = ΔZ x W

Q
ΔYW = ΔW x Z
Wzrost dochodu narodowego zależy od zwiększenia zatrudnienia lub wzrostu wydajności krajowej ( pracy, kapitału)

2. W GOSPODARCE OTWARTEJ ; gdzie: Im
Q Q Ex Im Q - wolumen importu
Yp = Yw - Q + Q Ex
JEŚLI: Q -wolumen eksportu
Q Ex Im Q
Yw Q Q Yp- wolumen dochodu do podziału
Wp = ----- przy ----- = ------ Zex- zatrudnienie – prod. eksportowa
Z ZEx Zim Zim- zatrudnienie-prod. antyimportowa
Wp – przeciętna wydajność pracy w zakresie dochodu do podziału
to wydajność pracy w zakresie dochodu do podziału nie ulega zmianie i
jest taka jak w zakresie dochodu wytworzonego.
Q Ex Im
Yw Q Q
Wp < ----- przy ----- < ----
Z ZEx ZIm
to wydajność pracy w zakresie dochodu do podziału maleje w stosunku do wydajności dla dochodu wytworzonego. Negatywny wpływ handlu
Q Ex Im
Yw Q Q
Wp > ----- przy ----- > ------
Z ZEx ZIm
to przeciętna wydajność pracy w zakresie dochodu do podziału wzrasta w stosunku do wydajności dla dochodu wytworzonego. Pozytywny wpływ handlu międzynarodowego na dochód narodowy.


WPŁYW HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO NA DOCHÓD NARODOWY W UJĘCIU WARTOŚCIOWYM

N - kurs waluty
Ex
D - ceny dewizowe towarów eksportowanych na rynkach zagr.
Im
D - ceny dewizowe towarów importowanych płacone zagr.
Ex
K - ceny krajowe towarów eksportowanych
Im
K - ceny krajowe towarów importowanych ( zastępujących import)

W eksporcie dochód z handlu to różnica między wartością dewizową towarów eksp. przez dany kraj przeliczoną po kursie walutowym na wartość krajową a wartością krajową produkcji eksportowej:
Ex Ex Ex Ex
N( D x Q ) - K x Q > 0 lub < 0
W imporcie dochód z handlu to różnica między wartością krajowa towarów zastępujących import a wartością dewizową towarów importowanych przez dany kraj przeliczoną po kursie walutowym na wartość krajową:
Im Im Im Im
K x Q - N(D x Q ) > 0 lub < 0


Warunek opłacalności eksportu:

Ex Ex Ex Ex
N( D x Q ) > K x Q

Eksport przynosi dochód jeśli wartość dewizowa eksportowanych towarów przeliczona za pomocą kursu walutowego na wartość krajową jest większa od wartości krajowej produkcji przeznaczonej na eksport.

Warunek opłacalności importu:

Im Im Im Im
K x Q > N(D x Q )

Import jest opłacalny jeśli wartość krajowa produkcji towarów zastępujących import jest większa od wartości dewizowej importowanych towarów przeliczonej za pomocą kursu na wartość krajową.


CENOWE TERMS OF TRADE A DOCHÓD NARODOWY

Cenowe terms of trade to relacja zmiany cen dewizowych w eksporcie do zmiany cen dewizowych w imporcie.
Ex Im
D1 D1 gdzie: 0 - okres podstawowy
Tc = ====== : ====== 1 - okres badany
Ex Im
D0 D0


Tc > 1 - pozytywny wpływ zmiany cen w handlu na dochód narodowy

W ujęciu rozwiniętym Tc określa się przy stałej i zmiennej strukturze rzeczowej handlu zagranicznego.

Handel zagraniczny a struktura wytworzonego dochodu narodowego

Handel międzynarodowy jest narzędziem dopasowania struktury dochody narodowego wytworzonego do struktury potrzeb konsumpcyjnych i produkcyjnych danego kraju ( w krajach małych i średnich struktura produkcji ograniczona jest posiadanymi zasobami), potrzeby zaś upodobniają się w skali globalnej. Handel pozwala pokonać barierę strukturalną. Import zwiększa asortyment towarów na rynku, eksport zwiększa wielkość produkowanych wyrobów i korzyści za specjalizacji,

Handel zagraniczny a redystrybucja dochodu narodowego

Handel umożliwia zmianę proporcji podziału wytworzonego dochodu narodowego na konsumpcję i akumulację.
Gospodarka zamknięta
Yw = I + K + R gdzie: Yw - dochód wytworzony
I = Yw – K – R I – inwestycje
Jeżeli : K - konsumpcja
Yw – K – R = O R – wydatki rządowe
To: O - oszczędności
I = O




Gospodarka otwarta
Yw – I + K + R + Ex – Im
Zatem:
I = Yw – K – R + Im – Ex
Jeśli:
Yw – K – R = O
To:
I = O + Im – Ex
Czyli:
I + Ex = O + Im
Eksport jest traktowany jak inwestycje zagraniczne – im większa nadwyżka eksportu nad importem tym mniejsze mogą być inwestycje krajowe.
Import jest traktowany jak oszczędności zagraniczne. Im większa nadwyżka importu nad eksportem tym mniejsze oszczędności krajowe. Ujemne saldo towarów i usług oznacza uzupełnienie akumulacji krajowej.
Ponadto handel ma wpływ na globalny popyt: eksport zwiększa popyt na towary krajowe o popyt zagraniczny, import – zmniejsza.
Nadwyżka eksportu nad importem zwiększa dochód narodowy. Nadwyżka importu – zmniejsza ( nie ma wzrostu inwestycji, dodatkowego zatrudnienia i popytu).

Inwestycje a dochód z handlu

Gospodarka zamknięta
Wzrost dochodu narodowego ( ΔY) zależy średniej efektywności inwestycji (ΔY/ I ) i rozmiarów inwestycji (I):
ΔY
ΔY = -------- x I
I
Stopa wzrostu dochodu narodowego zależy od średniej efektywności inwestycji (ΔY/ I ) i stopy inwestycji(I/Y – udział inwestycji w dochodzie):

ΔY ΔY I I O
----- = -------- x ------ jeśli ----- = ------- ( stopa inwestycji =
Y I Y Y Y stopa oszczędności)
To:

ΔY ΔY O
----- = -------- x ------
Y I Y
Gospodarka otwarta

I O Im Ex
-- = ---- + ----- - -----
Y Y Y Y
( stopa inwestycji = stopa oszczędności + stopa importu – stopa eksportu)

Stopa wzrostu dochodu narodowego:

ΔY ΔY O Im Ex
---- = ------ [ ----- + ----- - ------ ]
Y I Y Y Y

Jeśli stopa importu > stopa eksportu , to stopa inwestycji jest większa niż rozmiary akumulacji wewnętrznej.

Jeśli stopa eksportu > stopa importu, to stopa inwestycji jest mniejsza niż rozmiary akumulacji wewnętrznej ( stopa akumulacji musi jeszcze pokryć stopę nadwyżki eksportowej).

Od strony podaży handel wpływa na wzrost dochodu narodowego przez:
a. zmianę stopy inwestycji
b. zmianę średniej efektywności inwestycji
Jeśli rozwiązanie a. jest niemożliwe pozostaje rozwiązanie b.

MNOŻNIK INWESTYCYJNY i EKSPORTOWY
W gospodarce rynkowej na skutek impulsów wzrostu gosp. ( przyrost inwestycji, eksportu, wydatków budżetowych) może być uruchomiony mechanizm mnożnikowy. Spowoduje on wzrost dochodu narodowego w skali większej niż wynikałoby to z tych impulsów.
Mechanizm działania: wzrost inwestycji ( impuls) powoduje zwiększenie popytu na dobra kapitałowe ( materiały, maszyny). Rośnie zatrudnienie i dochody zatrudnionych przy produkcji dóbr kapitałowych. Część dochodów jest oszczędzana, część przeznaczona na konsumpcję. Wydatki na konsumpcję bieżącą zwiększają popyt na towary dotychczas nie sprzedane i pobudzają produkcję nowych towarów. Zwiększają się dochody zatrudnionych przy produkcji tych towarów, zwiększają się wydatki konsumpcyjne ; trwa to do czasu wyczerpania się impulsu.
Warunkiem działania mnożnika jest zwiększenie popytu konsumpcyjnego.
Działanie mnożnika zależy od wielkości impulsu ( np. inwestycji) i proporcji podziału dochodów na oszczędności i konsumpcję. Im większy udział konsumpcji ( towarów krajowych, nie importowanych) tym większy efekt mnożnika i wzrost dochodu narodowego.
Podobnie działa mnożnik eksportowy. Impulsem jest wzrost eksportu, zwiększenie wydatków konsumpcyjnych zatrudnionych przy produkcji eksportowej oraz produkcji dóbr kons.
Wartości mnożnika (k)
K = 1 - przyrost dochodu narodowego = przyrostowi eksportu
K > 1 - przyrost dochodu narodowego > przyrost eksportu
K < 1 - przyrost dochodu narodowego < przyrost eksportu; dochody związane ze wzrostem eksportu są oszczędzane lub wydawane na towary importowane.
GOSPODARKA ZAMKNIĘTA ( Kz)
ΔY
Kz = ------- Mnożnik to relacja przyrostu dochodu narodowego do
Δ I przyrostu inwestycji
Jeśli:

ΔY
ΔY = ------- x Δ I to : ΔY = Kz x ΔI
Δ I

Im większy Kz tym większy ΔY ( i wymaga mniejszego przyrostu inwestycji) i odwrotnie. W tym przypadku Kz jest efektywnością przyrostu inwestycji.

GOSPODARKA OTWARTA ( Ko)

Mogą wystąpić 2 impulsy pierwotne: inwestycyjny i eksportowy.
Przyrost dochodu zależy od przyrostu inwestycji i przyrostu eksportu:
ΔY = Ko x ( Δ Ia + Δ Ex)

Ponieważ:
( I = O + Im – Ex)

Mnożnik wynosi:
1
Ko = ------------------
ΔO ΔIm
------ + ------
ΔY ΔY
Mnożnik jest odwrotnie proporcjonalny do stopy oszczędzania i stopy importu.

SUPERMNOŻNIK ( Ks)

1
Ks = ---------------------------
Δ O Δ Im Δ Ip
------ + ------ - ------ ( KRAŃCOWA STOPA INWESTYCJI POBUDZONYCH)
ΔY ΔY ΔY

Wartość supermnożnika jest odwrotnie proporcjonalna do krańcowej stopy oszczędzania i krańcowej stopy importu, a wprost proporcjonalna do krańcowej stopy inwestycji pobudzonych.

PRZEPŁYWY KAPITAŁOWE

Są częścią m-n przepływów czynników produkcji ( kapitał, ziemia, praca, wiedza techniczna). Ich intensywność zależy od kosztów ( transportu, komunikacji). Im niższe tym transfer intensywniejszy.
Kapitał jest znacznie bardziej mobilny niż ludność, stąd przepływy bardziej intensywne.
Kapitał to środki pieniężne, których wykorzystanie za granicą powoduje należność eksportera i zobowiązanie importera.
Celem transferu kapitału jest przynoszenie ZYSKU. Takie znaczenie przepływu eliminuje przemieszczenie się kapitału razem z właścicielem oraz transfer pozycji majątkowych z tytułu darowizn, reparacji wojennych, odszkodowania.
Przedmiotem transferu są 2 rodzaje kapitał€:
1. KAPITAŁ POŻYCZKOWY – wkłady gotówkowe i papiery wartościowe, zwykle obligacje ( stanowiące dowód wierzytelności i zobowiązujące wystawcę do zapłaty w terminie wykupu z góry określonego dochodu w postaci odsetek, premii) , ale nie akcje ( udziały właścicieli w kapitale spółki akcyjnej dające prawo do części zysku – dywidend)
2. KAPITAŁ PRODUKCYJNY – inwestycje bezpośrednie i inwestycje portfelowe ( portfolio). INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE to nakłady kapitałowe na uruchomienie od podstaw przedsiębiorstwa zagr. lub jego zakup w całości lub w części – zysk przekazywany jest do kraju macierzystego, jeśli zagraniczni inwestorzy sprawują kontrolę nad spółką – 51% akcji lub mniej, jeśli kapitał rozdrobniony. Inwestycje portfelowe ( portfolio) polegają na zakupie akcji lub innego rodzaju papierów wartościowych zagranicznych przedsiębiorstw w celu uzyskiwania dochodów, zwykle przesyłanych do kraju macierzystego w postaci dywidend, procentów. Chodzi o zysk, a nie sprawowanie kontroli nad firmą i umacniania jej pozycji na rynkach.
Międzynarodowy przepływ kapitału to transakcje ujmowane w bilansie płatniczym dokonywane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami. Transakcje te powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki wobec zagranicy. Przepływ te cechuje :
- zwrotność
- odpłatność
a zatem wyróżnia się 4 TYPY transferów:
1. nieodpłatne i bezzwrotne – tzw. jednostronne ruchy kapitału np. bezzwrotna pomoc zagraniczna w przypadku klęsk żywiołowych, reparacji i odszkodowania wojenne. Jeden kraj przekazuje za granicę część swego dochodu lub majątku bez konieczności zwrotu i zapłaty odsetek czy dywidend.
2. nieodpłatne, ale zwrotne – nie oprocentowane pożyczki finansowe na cele rozwoju, są również rodzajem pomocy, ale nie tak korzystnej.
3. odpłatne i bezzwrotne – tzw. wieczny kredyt. Rzadko stosowane.
4. odpłatne i zwrotne – najczęściej występujące : oprocentowane kredyty oraz lokaty przynoszące dochód.

Kryteria przepływu kapitału:
1. Motywy transferu kapitału
a. polityczne i humanitarne –chęć niesienia pomocy gospodarczej i technicznej, nie militarnej ( dary, subsydia, pomoc zwrotna) lub konieczność wyrównania szkód ( reparacje wojenne, odszkodowania)
b. ekonomiczne – chęć osiągania wyższych zysków, również w długim okresie za granicą, dostęp do surowców, których nie ma w kraju, obejście barier celnych, zróżnicowane kształtowanie się cen w porównaniu z rynkiem krajowym, uli podatkowe dla inwestorów zagranicznych, przewaga technologiczna umożliwiająca wyższe zyski za granicą, nowe rynki zbytu, wyższe stopy procentowe na rynkach kapitałowych, bardziej stabilne stosunki polityczne i gospodarcze za granicą, korzystniejsza produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego .
Korzyści dla kraju zasilanego w kapitał: możliwość pozyskania nowoczesnej technologii i lepszej organizacji produkcji( jeśli zastanie przekazana przez przedsiębiorstwo macierzyste) , wzrost zatrudnienia, wzrost płac i umiejętności zatrudnionych, wzrost wpływów podatkowych.
2. Okres przepływu kapitału: występuje w statystykach bilansu płatniczego)
a. przepływy krótkoterminowe ( do 1 roku) np. lokowanie i wycofywanie wkładów na rachunkach w bankach zagranicznych, krótkoterminowe kredyty kupieckie i bankowe
b. przepływy długoterminowe ( powyżej 1 roku) – obrót akcjami i obligacjami; inwestycje bezpośrednie – stworzenie nowej lub zdobycie efektywnej kontroli na istnieją spółka) i inwestycje portfelowe ( pośrednie – chęć uzyskania za granica wyższych dywidend
3. Podmioty sprawcze i sposoby transferu:
a. transfery publiczne – wywóz kapitału ze źródeł publicznych – budżety agencji rządowych, organizacji m-n, budżety lokalne
b. transfery prywatne – kapitały przedsiębiorstw i osób prywatnych, kapitały banków komercyjnych
Istnieją 4 podstawowe warianty tych przepływów:
- od publicznych eksporterów do publicznych importerów, np. wiązane kredyty państwowe
- od publicznych eksporterów do prywatnych importerów, np. kredyty eksportowe od państwowych instytucji finansowych krajów wysoko rozwiniętych dla prywatnych kredytobiorców
- od prywatnych eksporterów do prywatnych importerów, np. kredyty kupieckie
- od prywatnych eksporterów do publicznych importerów, np. sprzedaż obligacji emitowanych przez rządy państw obcych na krajowym rynku kapitałowym wśród prywatnych nabywców
Typowe przepływy kapitału dokonują się pomiędzy krajowymi i zagranicznymi:
a. przedsiębiorstwami : kredyty kupieckie, głównie udzielane przez eksporterów, inwestycje bezpośrednie i portfelowe,

b. bankami komercyjnymi : kredyty towarowe ( na zakup towarów w kraju kredytodawcy) i finansowe ( nie wiążą się z koniecznością zakupu towarów i usług w kraju kredytodawcy). Kredyty na rynku eurowalutowym ( głównie eurodolarowym) realizowane są eurobanki, które przyjmują i pożyczają wkłady w walutach innych niż waluta kraju siedziby banku. Cechy rynku eurowalutowego: szybkość dokonywania transakcji, wysokie kwoty transakcji – wielokrotność 1 mln jednostek danej waluty, typowe okresy udzielania kredytów: 1,3,6 i 12 miesięcy, ale również kredyty długoterminowe.


c. instytucjami rządowymi – transfer realizowany na podstawie umów międzypaństwowych i obsługiwany przez banki centralne i agencje rządowe. Realizowany w formie dotacji, transferów warunkowozwrotnych i kredytów np. długoterminowe niskooprocentowane kredyty państwowe na zakup towarów z kraju kredytodawcy ( często z motywów politycznych), kredyty finansowe ( na finansowanie deficytu bilansu płatniczego)

d. instytucjami finansowymi – transfer między instytucjami o zasięgu światowym np: Międzynarodowy Fundusz Walutowy ( kredyty na finansowanie przejściowego deficytu bilansu płatniczego) , Bank Światowy ( kredyty na odbudowę, rozwój i transformację gospodarki), Bank Rozrachunków Międzynarodowych ( bank banków – transfery między bankami centralnymi), o zasięgu regionalnym ( Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzyamerykański Bank Rozwoju, Afrykański Bank Rozwoju, Azjatycki Bank Rozwoju. Pożyczki nie wiążą się z warunkami politycznymi.
e. rynkami papierów wartościowych – transfer akcji i obligacji

4. Charakter przepływu kapitału:
a. przepływy autonomiczne – dokonywane niezależnie od innych transakcji w bilansie płatniczym, motywem jest wyższa stopa zysku za granicą
b. przepływy wyrównawcze indukowane – dokonywane, aby dopasować określone pozycje w bilansie kapitałowym do bieżących lub autonomicznych ruchów kapitału ( np. transakcji dewizowe banku centralnego w przypadku braku równowagi w bilansie obrotów bieżących)

5. Normalność przepływu kapitału – transfer kapitału następuje z kraju, w którym stopa procentowa jest niższa, do kraju w którym jest wyższa ( anormalny przepływ - gdy ma miejsce odwrotna sytuacja). Lokaty długoterminowe mogą nie reagować na bieżący poziom stóp procentowych.

6. Kierunek transferu – eksport kapitału to obroty aktywne, import kapitału - obroty pasywne. W bilansie płatniczym kraju wywóz kapitału tworzy pozycję pasywną rachunku kapitałowego, przywóz kapitału – pozycje aktywną. ( Eksport towarów i usług, czyli ubytek aktywów rzeczowych, powoduje wzrost należności lub zmniejszenie zobowiązań wobec zagranicy , a zatem równoważy eksport kapitału).

Skutki przepływu kapitału dla kraju importującego kapitał
- zwiększenie środków pieniężnych, które mogą być przeznaczone na wzrost inwestycji lub konsumpcji
- zwiększenie importu towarów i usług finansowane z kredytów zagranicznych
- zwiększenie popytu na towary i usługi gdyż część pożyczki zagranicznej zostanie zamieniona na walutę krajową
- rozszerzenie produkcji na rynek krajowy i ograniczenie eksportu, gdyż dodatkowy strumień pieniędzy pochodzących z pożyczki spowoduje zwiększenie obiegu pieniądza i wzrost cen krajowych, a pełniejsze wykorzystanie mocy produkcyjnych obniży jednostkowe koszty produkcji; wzrost cen krajowych będzie prowadził do dalszego wzrostu importu
- jeśli pożyczka nie zostanie przeznaczona na finansowanie dodatkowego importu to zwiększą się środki pieniężne banków i banki obniżą stopę procentową co ograniczy napływ zagranicznego kapitału krótkoterminowego

Skutki przepływu kapitału dla kraju wywożącego kapitał
- wywóz kapitału zmniejszy oszczędności przeznaczone na finansowanie inwestycji krajowych i przyczyni się do zwolnienia się tempa wzrostu gospodarczego
- z drugiej strony dodatkowy eksport towarów i usług finansowany z eksportu kapitału oraz napływ dochodów z lokat zagranicznych przyspieszą rozwój gospodarczy
- pogorszą się terms of trade, gdyż kraje wywożące kapitał eksportują towary po cenach niższych, a importują po cenach wyższych.

Jednoznaczna ocena przepływu kapitału w skali międzynarodowej jest bardzo trudna.
Zjawiska pozytywne:
- import kapitału pozwala uruchomić niewykorzystane dotąd czynniki produkcji
- inwestycje bezpośrednio to napływ nowoczesnych technologii, lepszej organizacji produkcji, zarządzania; upowszechnienie postępu technicznego i organizacyjnego
- zwiększenie zatrudnienia w krajach importujących i eksportujących kapitał
- wzrost produkcji towarów i usług, wzrost funduszu inwestycji i konsumpcji
Zjawiska negatywne:
- uzależnienie kraju importującego kapitał od zagranicy
- kontrola kapitału zagranicznego nad gospodarka krajów importujących kapitał
- odpływ zysków z kraju zasilanego za granicę, wyzysk miejscowych robotników
W długim okresie transfer kapitału przyczynia się do rozszerzenia handlu międzynarodowego i do przyspieszenia tempa rozwoju gospodarczego w skali globalnej.

Zadłużenie międzynarodowe
Transfer kapitału wiąże się z ryzykiem pułapki zadłużenia ( kraje Ameryki Łacińskiej). Zadłużenie od lat 80. przekroczyło poziom 800 mld USD i stało się problemem globalnym. Zadłużenie dotyczyło krajów słabo rozwiniętych i państw Europy Środkowo-Wschodniej. Wiele krajów ( Meksyk, Brazylia, Argentyna) nie było w stanie spłacać zaciągniętych kredytów.
Na kryzys zadłużenia międzynarodowego w krajach dłużniczych wpłynęły następujące czynniki:
- mała efektywność inwestycji finansowanych kredytami zagranicznymi
- przeznaczenie części kredytów na cele nie inwestycyjne ( konsumpcja, wydatki na zbrojenia)
- wysoki wzrost cen ropy naftowej ( dwukrotny w latach 1978-79) co znacznie zwiększyło deficyt bilansu płatniczego państw importerów i powstanie ogromnych nadwyżek u eksporterów. Kraje OPEC lokowały znaczne wkłady w bankach europejskich, te z kolei lokowały je w innych bankach. Cyrkulacja petrodolarów sprzyjała dalszemu zadłużaniu się państw słabo rozwiniętych.
- Polityka taniego pieniądza prowadzona przez kraje wysoko rozwinięte. Niska stopa procentowa przy wysokim poziomie inflacji powodowała, ze kraje słabo rozwinięte zaciągały dalsze kredyty, a banki komercyjne łatwo je udzielały.
- Załamanie się koniunktury w krajach wysoko rozwiniętych na początku lat 80. i ograniczenie ich popytu na import z krajów Trzeciego Świata. Wzrosła stopa procentowa.

W tej sytuacji przystąpiono do renegocjowania warunków zadłużenia i restrukturyzacji długów. Międzynarodowy Fundusz Walutowy udzielał doraźnych pomocy krajom będącym największymi dłużnikami, aby zapewnić bieżącą płynność. Klub Paryski ( skupiający wierzycieli publicznych) i Klub Londyński ( wierzyciele prywatni) prowadziły rozmowy w sprawie restrukturyzacji i umorzenia części długów. Były tp rozwiązania doraźne, dług każdego kraju rozważany był odrębnie, MFW nie wypracował rozwiązania systemowego.
Nastąpiło zmniejszenie dopływu nowych kapitałów do krajów rozwijających się. Ten fakt oraz wysokie koszty obsługi długów zagranicznych spowodowały, że obecnie kraje rozwijające się są eksporterem netto kapitału. W 2000 r. ich zadłużenie wynosiło ponad 2000 mld USD, świadczy to o trwającym ciągle kryzysie zadłużenia międzynarodowego.

MIĘDZYNARODOWY TRANSFER WIEDZY TECHNICZNEJ

IMPORT
Import następuje do kraju, które cechuje relatywnie niska obfitość wiedzy technicznej, a relatywnie wyższa w inne czynniki produkcji. Import przyczynia się do wzrostu produkcji towarów, zwłaszcza nowszych, oraz do poprawy efektywności gospodarowania. Wiąże się to z redystrybucją dochodów we współpracujących krajach. Redystrybucja na niekorzyść eksporterów do momentu pojawienia się innowacji. Dlatego kraje wysoko rozwinięte systematycznie utrzymują przewagę technologiczną. Import wiedzy technicznej pozwala krajom mniej zaawansowanym na doganianie krajów bardziej rozwiniętych technologicznie.
EKSPORT
Warunkiem eksportu jest dysponowanie odpowiednią wiedza techniczną.
Dysponowanie jest efektem:
a. uczenia się przez działanie ( learning by doing) jest źródłem wiedzy technicznej samo przez się. Istotny jest poziom wyjściowy czyli historycznie zakumulowane zasoby wiedzy, umiejętności i skłonności do innowacji. Istnieją połączenia różnorodnych przemysłów między krajami, regionami i makroregionami co umożliwia zmiany układu przewag komparatywnych ( nawet ich powstawanie przy wcześniejszym braku)

b. prac badawczo - rozwojowych ( B + R ) – ich efektem są innowacje produktowe lub procesowe. Według Arrowa im bardziej unikatowa i przełomowa jest wiedza techniczna innowatora tym mocniejsza jego pozycja monopolistyczna i wyższe wynagrodzenie za posiadaną wiedzę.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie pozwalają wykorzystać wiedzę techniczną, zwłaszcza w zakresie innowacji produktowych. Eksport stosuje się najczęściej w przypadkach doskonalenia techniki; sprzedaż licencji stosowana w odniesieniu do starszych lub mniej istotnych technik.