Szwecja

SZWECJA
(SVERIGE)


GODŁO:
Szwecja posiada dwa godła narodowe, którymi są „Lilla Riksvapnet"(małe godło) i „Stora Riksvapnet" (duże godło). Zapis legalizujący używanie obu herbów powstał w roku 1982, jest on wpisany w ustawie o herbach państwowych.

„Lilla Riksvapnet”
Herb ten powstał w roku 1365. Według jednej z teorii król Magnus Eriksson wykorzystał ten symbol na użytek swojego tytułu- króla Szwecji, Norwegii i Skanii.
Na niebieskiej tarczy znajdują się trzy złote korony. W górnej części, nad tarczą widoczna jest korona królewska (może być otoczona przez łańcuch Orderu Serafina).

„Stora Riksvapnet”
Herb ten pochodzi z lat czterdziestych XV w., wtedy po raz pierwszy został użyty na pieczęci króla Karola Knutssona Bondego. Jest on herbem większym, przynależnym monarsze, którym mogą posługiwać się podczas szczególnych okazji rząd i parlament. Pozycję centralną na tarczy herbowej zajmują dwa herby mniejsze i lwy Folkungów (herb domu panującego w Szwecji w latach 1250-1364). Pośrodku natomiast widnieje herb aktualnie panującego domu. Od początku XIX w., - czyli od czasu, kiedy na tronie szwedzkim zasiadł francuski marszałek Jean Baptiste Bernadotte, który przyjął imię Karola XIV Jana, tarczę zdobi herb dynastii Wazów wraz z wizerunkiem mostu - symbolu włoskiego księstwa Ponte Corvo, nadanego marszałkowi Bermadotte przez Napoleona w roku 1806. Całość dopełnia orzeł napoleoński i siedem gwiazd.

FLAGA:

Flaga Szwecji zaprojektowana została w 1904 roku. Jest wzorowana na duńskiej fladze narodowej- Dannebrogen. Kolory flagi pochodzą prawdopodobnie z XIV. Flaga w Szwecji miała swoje święto 6 czerwca –„Svenska Flaggans. Dag” a obecnie ten dzień został mianowany Świętem Narodowym Szwecji.

WARUNKI NATURALNE. Rozciągłość południkowa Szwecji wynosi 1750 km, równoleżnikowa — 640 km; dzieli się na regiony: Norrland — górzysto-wyżynna część pn., Svealand — wyżynno-nizinna część środkowopoludniowa, Gtaland — nizinna część poludniowa.; powierzchnia Szwecji (ok. 80% obszaru poniżej 500 m) charakteryzuje się młodą rzeźbą polodowcową, z licznie występującymi jeziorami; pod względem geologicznym Szwecja leży na tarczy bałtyckiej, która należy do najstarszych na Ziemi; tarcza jest zbudowana z prekambryjskich skał krystalicznych, granitów, łupków i gnejsów; miejscami zalegają utwory młodsze — kambryjskie oraz sylurskie wapienie, łupki i piaskowce, zwłaszcza w Svealandzie i Gtalandzie. W polnocno-zachodniej części kraju (Norrland) wzdłuż granicy z Norwegią ciągną się Gory Skandynawskie (z najwyższym w Szwecji szczytem Kebnekaise, 2117 m). Pojezierze Środkowoszwedzkie z wielkimi jeziorami tektoniczno-lodowcowymi, przechodzi w wyżyne Smålandu (wysokiej do 377 m) w Gtalandzie; wzdłuż wybrzeży pd. i wsch. rozciągają się niziny nadmorskie, m.in. Hallandu nad Kattegatem, Kalmarska nad środk. częścią Bałtyku oraz Pobrzeże Zachodniobotnickie (nad Zat. Botnicką). Wybrzeża Szwecji są silnie rozczłonkowane, typu skjerowego, z licznymi wyspami i wysepkami; długość linii brzegowej bez wysp wynosi 2390 km; największe wyspy to: Gotlandia w środkowej części M. Bałtyckiego i Olandia u wschodnich wybrzeży Gtalandu. Klimat Szwecji jest umiarkowany, na pd. ciepły, w Norrlandzie chłodny; średnie temperatury powietrza są wyższe (o 10C w styczniu i o 3C w lipcu) niż powinny być w tych szer. geograficznych, co wynika z silnego wpływu ciepłego Prądu Północnoatlantyckiego (przedłużenie Prądu Zatokowego) na masy powietrza w pn. Europie przy przewadze wiatrów zach.; średnie temperatury w styczniu wynoszą od 5–0C na pd. do –14C na pn. i w górach, w lipcu — odpowiednio od 15–17C do 10–11C; roczne amplitudy
temperatur wynoszą od 17C na pd. do 28C w pn. części Norrlandu; roczne sumy opadów: 300–400 mm na pn., 700–800 mm na równinach pd., 1500–1700 mm w górach (miejscami do 2000 mm); pokrywa śnieżna utrzymuje się od 8 mies. na pn. do 1–2 mies. na pd.; Zatoka Botnicka zamarza na okres od listopada do połowy maja; kontrasty klimatyczne na obszarze Szwecji wynikają z dużej rozciągłości w kierunku pn. — ponad 15% powierzchni leży za kołem polarnym. Wody wewnetrzne zajmują ponad 38 tys. km2 (8,5% pow.); ok. 85% obszaru Szwecji należy do zlewiska właściwej części M. Bałtyckiego, reszta ma odpływ do Skagerraku i Kattegatu; liczne rzeki o dużych spadkach, niekiedy z progami i wodospadami, są zasobne w wodę na całej długości i wyzyskiwane dla celów energetycznych oraz spławu drewna; najdłuższa rzeka Klar ma źródła w Norwegii i uchodzi do jeziora Wener (odpływ przez rzeke Gta do Kattegatu); na Pojezierzu Środkowoszwedzkim wielkie jeziora tektoniczno-lodowcowe: Wener, Wetter, Melar i Hjlmar; bagna zajmują ok. 14% pow. kraju, gł. Roślinność Norrlandzie. Roślinność urozmaicona, w przeważającej części zachowana w stanie pierwotnym, zwłaszcza hale górskie, lasy iglaste i brzozowe oraz tundra; lasy zajmują ok. 62% pow. (28 mln ha, 1992), najwięcej w Norrlandzie i Svealandzie; składają się gł. ze świerka (44%), sosny (40%) i brzozy, tylko w pd. regionach nadbrzeżnych dominują lasy bukowe z domieszką dębu; górna granica lasu od 900 m na pd. do 300 m na pn.; na obszarach wyższych monotonna i skąpa tundra.Ochrona przyrody, bardzo rygorystyczna, obejmuje obszary gł. W pn. części kraju, m.in. w kilku parkach narodowych (największe Sarek, Muddus, Abisko) i ok. 900 rezerwatach.

LUDNOŚĆ. Szwedzi stanowią 90,4% (1993) ludności, Finowie — 2,4%, Lapończycy — 1,7%, pozostali — 7,2%, m.in.: Bośniacy, Turcy, Kurdowie, Niemcy, Chorwaci, Grecy, Polacy; luterański Kościół szwedzki ma status kościoła oficjalnego i skupia formalnie 88,2% mieszk. (większość nie praktykuje); pozostałe wyznania obejmują 9,0% mieszk., w tym katolicy — 1,7% i zielonoświątkowcy — 1,1%; niski przyrost naturalny — 2,5‰ (1980 — 0,7‰, 1985 — 0,5‰); wysokie przeciętne trwanie życia: kobiety 81 lat, mężczyźni 75 lat; Szwecja jest jednym z najrzadziej zaludnionych krajów europejskich — średnio 19 osób na km 2; rozmieszczenie ludności jest nierównomierne, największa gęstość zaludnienia występuje w regionie Sztokholmu (ok. 250 osób na km2), Gteborga i Malm (ok. 150 osób na km2), najmniejsza — na pn. kraju (ok. 3 osoby na km2); w miastach mieszka 83,4% ludności, największe miasta (ponad 100 tys. mieszk.): Sztokholm, Gteborg, Malm, Uppsala, Linkping, rebro; struktura zatrudnienia (4,3 mln zawodowo czynnych): usługi — 65,1%, przemysł i budownictwo — 23,3%, rolnictwo i leśnictwo — 3,1%; wzrasta liczba bezrobotnych, od 1,4% czynnych zawodowo 1980 do 8,7% (326 tys. osób) 1993; charakterystyczne dla Szwecji są najwyższe w Europie wskaźniki zatrudnienia kobiet, od 88% czynnych zawodowo w grupie wieku 25–49 lat do 49% — w grupie 60–64 lata.

GOSPODARKA Szwecja jest wysoko rozwiniętym krajem przem., ale wg wartości produktu krajowego brutto na 1 mieszkanca (21 254 dol. USA, 1993) zajmuje dopiero 11 miejsce w świecie; średnie roczne tempo wzrostu produktu krajowego brutto 1986–90 wyniosło 2,3%, 1993 spadło o 2,6%, przy inflacji ponad 10%; 1992 przemysł i budownictwo wytworzyły 33,1% jego wartości, a intensywne i wysokotowarowe rolnictwo (z leśnictwem irybołówstwem) — 3,5%. Inflacja 1993–94 spadła poniżej 2%. Gospodarka Szwecji charakteryzuje się znacznym udziałem sektora państwowego, do którego w całości należy transport kolejowy. I łączność, w znacznym stopniu górnictwo i energetyka oraz hutnictwo, przemysł zbrojeniowy i środków transportu, a ponadto cechuje ją duża koncentracja produkcji i kapitału w wielu spółkach, m.in.: L.M,. Volvo, SAAB-Scania, Alfa-Lawal, ASEA, przy silnych powiązaniach międzynarodowych.

PRZEMYSŁ. Podstawą przemysłu Szwecji są znaczne bogactwa naturalne, zwłaszcza surowce mineralne, w tym wysokoprocentowe rudy żelaza oraz zasobne w drewno lasy i w energię rzeki; zasoby rud ważniejszych metali w przeliczeniu na czysty składnik: żelazo — 3,4 mld t, miedź — 5 mln t, cynk — 2,4 mln t, ołów — 2,3 mln t; Szwecja jest największym w Europie producentem rud żelaza, które eksploatuje się w 2 regionach, w pn. części Norrlandu (gł. ośr.: Kiruna, Gllivare) oraz w okręgu Bergslagen w środkowym Svealandzie (gł. ośr.: Grngesberg, Borlnge); poza rudami żelaza wydobywa się rudy cynku i ołowiu w środkowym Norrlandzie (gł. Bolidem Laisvall i Boliden) Bolidem w środkowym Svealandzie (Åmmebergk, rebro, Falun), miedzi — w Gllivare, Boliden i Falun, tytanu — kolo Jnkping, srebra, wolframu, uranu, molibdenu i in. oraz piryty i złoto. Energetyka jest wysoko rozwinięta — 1993 Szwecja wytwarzała 16,8 tys. kWh energii na 1 mieszkanca (3 miejsce w świecie, po Kanadzie i Norwegii); ponad połowę energii wytwarzają elektrownie wodne zlokalizowane głownie na rzekach Norrlandu, zwł. na Lule, Skellefte, Ume, Ångerman i Indals; do 1991 ponad połowę energii produkowały elektrownie jądrowe, ale od września tego roku do 1993 wyłączono ich 5 (30% produkcji krajowej) i do 2010 planuje się likwidację wszystkich.
Główne gałęzie przemysłu przetwórczego — maszynowego i metalurgicznego (obrabiarki, maszyny górnicze i rolnicze, łożyska toczne, broń i in. wyroby), mają największe ośrodki produkcji w Sztokholmie, Eskilstunie, rebro, Karlskoga, Jnkping, Huskvarnie i Kirunie, samochodowy — w Gteborgu, Olfstrom, Sdertlje, Skvde, Trllhttan, Kping i Kalmarze, lotniczy — w Linkping i Trollhttan, stoczniowy — w Karlskronie, Uddevali, Gteborgu, Kalmarze, Malm i Landskronie, elektrotechniczny i elektroniczny — w Vasterås, Ludvika, Sztokholmie, Karlskronie, Norrkping, Gvle i Hlsingborgu, hutnictwo żelaza — w Sandviken, Hofors, Avesta, Fagersta, Borlnge, Oxelsund, Karlskoga, Trollhttan i Luleå, hutnictwo metali nieżelaznych — w Vsterås, Sundsvall, Skellefteå, Finspång i Hlsingborgu, chemiczny — w Hlsingborgu, Trelleborgu, Gteborgu, Norrkping, Sdertlje, Sztokholmie i Karlskoga, włókienniczy iodzieżowy — w Borås, rebro, Halmstad, Uddevalli i in., głownie w Skanii. Szwecja ma wysoko rozwinięty przemysł drzewny i celulozowo-papierniczy — 1992 w produkcji celulozy, papieru i tektury na 1 mieszk. (814 kg celulozy, 965 kg papieru i tektury) zajmowała 2 miejsce w świecie, po Finlandii; gł. ośr. produkcji w tej gałęzi są zlokalizowane u ujść rzek wpadających do Zatoki Botnickiej (Karlsborg, Piteå, Umeå, Husum, Kramfors, Bergeforsen, Sundsvall, Iggesund, Gvle, Skutskr) wezer jeziora Wener (Grums, Skoghall) oraz w Borlnge nad rzeka Dal mniejszych licznych mniejszych w pd. części kraju; pozostałe gałęzie przemysłu: spożywczy, porcelanowy, szklarski, materiałów budowlanych.

ROLNICTWO. Rolnictwo zaspokaja potrzeby wewnętrzne Szwecji mimo niewielkiej powierzchni gruntów ornych sadów, zajmujących 6,2% pow. kraju oraz użytków zielonych — 1,2% pow. (1992); podstawą rolnictwa jest hodowla bydła (1,9 mln szt., 1994), gł. mlecznego (5 miejsce w świecie, w produkcji mleka od 1 krowy — 6,0 tys. kg) Szwecji, trzody chlewnej na mięso (2,4 mln szt.), owiec (448 tys. szt.) gł. na Gotlandii i Olandii, oraz drobiu (12 mln szt., 1993); za kołem polarnym hodowla reniferów. Uprawia się: jęczmień, owies, pszenicę, buraki cukrowe, rzepak, żyto, ziemniaki; na pd. warzywnictwo i sadownictwo. Ważnym działem gospodarki jest nowoczesne i racjonalne leśnictwo — mimo intensywnej eksploatacji drewna powierzchnia lasów stale się powiększa — 1970–90 o 5,2 mln ha; pozyskanie drewna w 1992 wyniosło 153,6 hm3 (1,5% produkcji światowej). Tradycyjnym zajęciem ludności nadmorskich regionach nadmorskich I nad jeziorami jest rybołówstwo; na morzach Bałtyckim i Północnym poławia się gł. śledzia (195 tys. t, 1992); głowne porty rybackie: Gteborg, Kalmar, Visby.

TURYSTYKA. Rozwinięta turystyka — Szwecję odwiedza corocznie ok. 1 mln turystów; wpływy 1992 wyniosły 3,1 mld dol. USA; gł. regiony turystyczno-wypoczynkowe: wybrzeża M. Bałtyckiego, kraina Dalarna nad jeziorami (największe Siljan) w pn. części Svealandu, pn. część Norrlandu (Laponia), G. Skandynawskie.

Dalarna

Dalarna to wyżynna kraina w dorzeczu rzeki Dal. Urozmaicona rzeźba z licznymi jeziorami (największe Siljan -- 290km2), bogata fauna, elementy dawnej kultury ludowej (odrębny dialekt, stroje, zdobnictwo i malarstwo oraz oryginalna architektura wiejska) to walory turystyczne tego obszaru. Warunki klimatyczne sprzyjają uprawianiu turystyki zimowej, zwłaszcza narciarstwa biegowego. To tu organizowany jest co roku Bieg Wazów. Na dystansie 85,5 km od Slen do Mora. Bierze w nim udział ponad 10 tys. narciarzy. Ważnym miejscem organizowania licznych międzynarodowych imprez zimowych jest Falun. Popularne wśród turystów są też: Rttvik, Tlberg, Leksand i Nusns. Folklorrystyczny symbol Szwecji to drewniany, malowany konik (Dalarna hoers).

Źródła:www.szwecja.pl, Internetowa Encyklopedia Multimedialna WIEM, Encyklopedia multimedialna PWN 2004, www.szwecja.net