Zabytki Krakowa

Brama Floriańska w Krakowie pochodzi z początku XIV w. Liczy od gałki hełmu 34,5 m wysokości. Nad bramą wejściową znajdował się kiedyś orzeł zastąpiony w 1882 r. orłem piastowskim według projektu Jana Matejki. Wewnątrz znajduje się klasyczny ołtarz z początku XIX w. z późnobarokową kopią cudownego obrazu Matki Boskiej Piastowskiej. Od strony miasta widnieje płaskorzeźba wyobrażająca św. Floriana.
Zbudowano ją ok. 1300 r., mieści się ona w kwadratowej baszcie z dzikiego kamienia. W latach 1565-1566 w pobliżu Bramy Floriańskiej zbudowany został Arsenał Miejski. W XVI w. mieściły się w Bramie stajnie miejskie, nazywane ówcześnie nastellą. Zwieńczenie Bramy Floriańskiej zostało wykonane w 1660 r. W 1694 r. przeprowadzony został jej gruntowny remont.
Na początku XIX w. rozwijający się Kraków zaczął zajmować tereny starych i zniszczonych murów obronnych. Prof. Feliks Radwański wywalczył 13 stycznia 1827 w senacie Rzeczypospolitej Krakowskiej decyzję o pozostawieniu dla potomnych fragmentów średniowiecznej fortyfikacji. Zachowały się więc części murów, a mianowicie Barbakan i Brama Floriańska.
Na Bramie od strony Kleparza wita zaciekawionych przybyszów wykuty w kamieniu Orzeł Piastowski, wykonany przez Zygmunta Langmana (1860-1924) według projektu znanego artysty Jana Matejki. Od strony miasta natomiast ozdobą bramy jest płaskorzeźba św. Floriana z XVIII w. Przy portalu bramnym zachowały się prowadnice na kratę. W Bramie Floriańskiej znajduje się nawet klasycystyczny ołtarz z późnobarokową kopią Matki Boskiej Piaskowej.
Przez bramę biegł trakt do Kleparza koło Kościoła św. Floriana.
Barbakan - budowla obronna, służąca do zwiększenia ochrony bramy. Składał się z osłoniętego przejścia (tzw. szyi), która łączyła mur obronny z np.: basztą, wieżą, basteją, rondelą, tarasem, bastionem lub rawelinem. Barbakan rozpowszechnił się w średniowieczu i w różnych formach przetrwał do połowy XVIII w.
Najstarszy zachowany barbakan w Europie pochodzi z I połowy XIII w. i znajduje się w Carcassonne we Francji. W Polsce zachowały się: barbakan w Krakowie (XV w.), w zamku biskupim w Siewierzu (XVI w.), na Jasnej Górze (XVII w.) oraz ruiny barbakanu w Bieczu, natomiast obecny barbakan warszawski jest prawie w całości rekonstrukcją powojenną.
Historycznie na ziemiach polskich istniały również barbakany we Włocławku, Fromborku, Opolu i we Wrocławiu(XV/XVIw.).
Krakowskie Sukiennice podlegały przez wieki wielu przemianom i ich obecny kształt w niczym nie przypomina dawnych Sukiennic. Już w roku 1257 książę Bolesław Wstydliwy przy lokacji Krakowa zobowiązał się postawić kramy sukienne. Stanowiły one podwójny rząd kramów kamiennych,tworzących jakby uliczkę po środku Rynku. Sukiennice w tej postaci przetrwały do połowy XIV stulecia.
Nowe, murowane Sukiennice wystawił król Kazimierz III Wielki. Środkowa hala o długości 108 m, szerokości 10 m z dwoma rzędami kramów na głębokość 7,5 m. W osi długiej było to 18 kramów, które nakryte były sklepieniami, a otwarte do wnętrza ostrołukowymi lub półkolistymi portalami. Od strony południowej i północnej wybudowano zdwojone, ostrołukowe arkady.
Przypominały one już kształtem obecne Sukiennice. Budowla ta przetrwała jako gotycka do 1555 roku, kiedy spłonęła. Wkrótce przystąpiono do odnowienia spalonych Sukiennic. Pracami kierował mistrz Pankracy, który zasklepił kolebkowo wielką halę Sukiennic. Wtedy budynek zwieńczono attyką o podziałach arkadowych i grzebieniu z maszkaronami projektu Santi Gucciego. Dobudowano także kolumnowe loggie, prawdziwą renesansową ozdobę Sukiennic, które zaprojektował Jan Maria Padovano. Można śmiało powiedzieć, że renesansowa przebudowa Sukiennic stworzyła wybitne dzieło sztuki.
W latach 1875 - 1879 Sukiennice przebudowano według projektu Tomasza Prylińskiego. Dolna hala została przekształcona w ciąg drewnianych kramów handlowych, rozlokowanych wzdłuż ścian. Przebito przejście w poprzek Sukiennic i ozdobiono go ryzalitami. Na szczytach ryzalitów umieszczone zostały maszkarony, przedstawiające karykatury ówczesnych prezydentów Krakowa.
Obecnie na piętrze Sukiennic znajduje się Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX wieku. Stanowi ona oddział Muzeum Narodowego.
Kościół św. Franciszka z Asyżu i przylegający do niego klasztor franciszkanów to kompleks sakralny, znajdujący się w Krakowie przy placu Wszystkich Świętych 5.
W roku 1237 książę Henryk Pobożny sprowadził Franciszkanów z Pragi. Fundatorem kościoła był książę Bolesław Wstydliwy, który został tam pochowany wraz z siostrą bł. Salomeą. Zostali tu też pochowani synowie Władysława Łokietka (Stefan i Władysław). W XX w. pochowano tu również bł. Anielę Salawę. W 1249 roku kościół konsekrowano pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu. W 1. połowie XV wieku kościół znacznie rozbudowano. Największe nieszczęście dla kościoła stanowił pożar w 1850 roku. Spłonęła wtedy znaczna część świątyni. Najbardziej znani mieszkańcy klasztoru to: Benedykt Polak, bł. Rafał Chyliński św. Józef Sebastian Pelczar, Maksymilian Maria Kolbe.
Budowla W obecnym kształcie kościół Franciszkanów jest budowlą ceglaną orientowaną. Składa się z prezbiterium, transeptu i nawy oraz kilku kaplic. Wnętrze kościoła urządzone jest w stylu neogotyckim. Na szczególną uwagę zasługuje polichromia i witraże. Malowidła w prezbiterium oraz w transepcie są dziełem Stanisława Wyspiańskiego. Jednak jego najświetniejszą pracą w tym kościele jest witraż "Bóg Ojciec – Stań się" nad głównym wejściem. Witraż ten ukazuje Boga w momencie stwarzania świata. Ciekawostką jest fakt, że dzieło zostało odwrotnie ułożone, w związku z czym, patrząc z wnętrza kościoła, w geście stworzenia uniesiona jest lewa ręka Stwórcy.
W prezbiterium również znajdują się witraże projektu Stanisława Wyspiańskiego przedstawiające bł. Salomeę, św. Franciszka oraz żywioły.
Kaplice Kościół posiada trzy kaplice: Bł. Salomei, Męki Pańskiej i Matki Boskiej Bolesnej. Interesującą kaplicą jest kaplica Męki Pańskiej. Znajduje się tam figura Chrystusa Bolesnego, a na jej ścianach wiszą stacje Męki Pańskiej - dzieło Józefa Mehoffera. Jest tam też grób błogosławionej Anieli Salawy, krakowskiej służącej, beatyfikowanej w 1991 r. przez papieża Jana Pawła II.
W kaplicy Błogosławionej Salomei znajdują się szczątki błogosławionej. W 2 poł. XVII wieku postawiono tam nowy ołtarz z marmuru i alabastru z posągami m.in. księcia Bolesława Wstydliwego i jego matki księżnej Grzymisławy oraz z obrazem wyobrażającym wizję bł. Salomei. W niszy obok ołtarza umieszczona jest trumienka zawierająca kości księcia Bolesława Wstydliwego.
W kaplicy wystawiono naturalnej wielkości replikę Całunu Turyńskiego.
Trzecia kaplica to kaplica Matki Boskiej Bolesnej. Znajduje się tam cudowny obraz Matki Boskiej Bolesnej w otoczeniu aniołów trzymających insygnia Męki Pańskiej. To wizerunek Smętnej Dobrodziejki czczony od wieków przez lud Krakowa.
W krużgankach kościoła mieści się galeria portretów biskupów krakowskich. Przed kościołem znajduje się pomnik kardynała Adama Stefana Sapiehy, duchowego przywódcy narodu polskiego w czasie II wojny światowej i w okresie stalinizmu, zmarłego w 1951 roku. Obok bazyliki znajduje się klastor i Wyższe Seminarium Duchowne Fraciszkanów (OFMConv).
Teatr imienia Juliusza Słowackiego w Krakowie został otwarty 21 października 1893 r. Budynek teatru - nową scenę narodową w Krakowie dla zespołu występującego przy ul. Jagiellońskiej - zaprojektował Jan Zawiejski. Początkowa nazwa to Teatr Miejski, dopiero w 1909 r. otrzymał imię Juliusza Słowackiego. Teatr miał na koncie prapremiery dramatów romantycznych, modernistycznych i z okresu 20-lecia międzywojennego. W latach 1932-1935 i 1946-1947 dyrektorem teatru był Juliusz Osterwa. W czasie II wojny światowej w gmachu Teatru Słowackiego działał teatr niemiecki; ostatnie przedwojenne przedstawienie polski zespół dał jesienią 1939 r., a ponowną pracę rozpoczął 19 lutego 1945 r.
Od 27 marca 1976 obok głównej sceny istnieje Scena Miniatura, tzw. mała scena przy Placu św. Ducha 2, która stanęła w budynku dawnej elektrowni (teatr jako pierwszy budynek w Krakowie był wyposażony w oświetlenie elektryczne). W ramach teatru od 2000 r. działa też Scena Przy Pompie (letnia scena ogródkowa), a 7 listopada 2003 r. rozpoczęła działalność Scena W Bramie, zaadaptowana z dawnego magazynu dekoracji (scena eksperymentalna) - obie przy Placu św. Ducha 4. Od 2002 r. w teatrze odbywają się spotkania Krakowskiego Salonu Poezji.
Kościół św. Andrzeja - kościół klarysek wybudowany w stylu romańskim, znajdujący się w na krakowskim Starym Mieście, przy ulicy Grodzkiej.
Historia
Kościół zbudowano w latach 1079-1098, z fundacji palatyna Sieciecha. Był główną świątynią osady Okół. Znajdował się początkowo pod patronatem benedyktynów z opactwa w Sieciechowie, a potem z Tyńca. Być może początkowo nosił wezwanie św. Idziego. Według Długosza broniła się tutaj ludność Okołu przed Mongołami w 1241. W 1243 Konrad Mazowiecki podczas walk o tron krakowski otoczył kościół fosą i wałem. Ponowny najazd tatarski z 1260 spowodował prawdopodobnie częściowe zniszczenie świątyni. W 1320 kościół otrzymały klaryski, dotąd mające swoją siedzibę w Grodzisku pod Skałą. Wybudowano wówczas dla nowych lokatorek zabudowania klasztorne z fundacji króla Władysława Łokietka. Kościół kilkakrotnie padał ofiarą pożarów, nie spowodowało to jednak poważniejszych zmian w wyglądzie zewnętrznym (poza dodaniem barokowych hełmów wież i portalu od strony północnej, ale w XVIII w. dokonano gruntownej barokizacji wnętrza (prace prowadzić tu mieli Baltazar Fontana - dekoracja stiukowa i polichromia, oraz być może Franciszek Placidi - ołtarz).
Architektura, wystrój
Kościół św. Andrzeja zachował do dziś pierwotną bryłę romańską. Ma on charakter obronny. Jest dwuwieżową bazyliką typu saskiego, złożoną z krótkiego (jednoprzęsłowego) trójnawowego korpusu, transeptu oraz prezbiterium zamkniętego apsydą. Prezbiterium odgradzało od nawy lektorium. Kamienne mury tworzą głównie naprzemienne warstwy wapienia i piaskowca. Nad nawami wznosiły się empory, które obiegając wnętrza wież kończyły się w bocznych ramionach transeptu. Nawę środkową od bocznych odgradzają filary arkadowe (pochodzące raczej z okresu baroku), związane z lizenami u ścian bocznych, w tęczy i przy ścianach obu wież. Fasada zachodnia uwieńczona jest dwoma, u podstawy czworokątnymi, wyżej ośmiobocznymi, wieżami z biforiami. Wraz z triforium u szczytu centralnej części fasady okna te kontrastują z ciężką masą części dolnej, w której znaleźć można jedynie otwory strzelnicze (i ślad po zamurowanym pierwotnym portalu). Zewnętrzne ściany prezbiterium i apsydy są oplecione lizenami i zwieńczone fryzem arkadowym, co wzbogaca surową bryłę świątyni. Kontrastuje z romańską bryłą gotyckie oratorium oraz barokowe hełmy wież. Wnętrze posiada obecnie bogaty wystrój barokowy, choć odnaleziono także fragmenty średniowiecznych malowideł. W jednej z wież znajduje się wyryty w kamieniu podpis XI-wiecznego muratora.
Kościół św. Piotra i Pawła - kościół jezuitów, położony przy ulicy Grodzkiej 54 w Krakowie, w pobliżu kościoła św. Andrzeja.
Jest to jedna z pierwszych budowli baroku w Polsce, fundowana dla jezuitów przez Zygmunta III. Plan jest prawdopodobnie autorstwa Giovanniego de Rossis, a realizowany był najpierw przez Józefa Brizio (ok. 1595), następnie modyfikowany przez Jana Marię Bernardoniego. Ostateczny kształt kościołowi nadał w latach 1605-1619 Giovanni Trevano i to on jest autorem fasady, kopuły i wystroju wnętrza.
Ogrodzenie z rzeźbami apostołów zostało zaprojektowane przez Kacpra Bażankę, a wykonane przez Dawida Heela. Dziś na miejscu XVIII-wiecznych, bardzo zniszczonych oryginałów, znajdują się współczesne kopie, wykonane przez Kazimierza Jęczmyka.
Kościół ma jednonawowy korpus w typowym dla baroku systemie ścienno-filarowym, z nawami bocznymi pełniącymi jednocześnie funkcję kaplic bocznych, transept z kopułą na skrzyżowaniu oraz prostokątne prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą. Dwukondygnacyjna fasada przypomina rzymski kościół Santa Susana Carla Maderny, ale są w niej też echa fasady głównego kościoła jezuickiego, Il Gesù w Rzymie. W niszach znajdują się posągi świętych jezuickich dłuta D. Heela, a nad portalem głównym godło zakonu jezuitów; w górnej kondygnacji św. Zygmunt i św. Wacław.
Oświetlenie wnętrza zostało podporządkowane teatralizacji mszy św. w baroku: światło miało skupiać się na księdzu odprawiającym mszę świętą, a boczne filary wspierające kopułę stwarzać wrażenie kulis teatralnych. Stiukowa dekoracja, głównie na sklepieniach, jest autorstwa G. B. Falconiego: w apsydzie prezbiterium są to sceny z życia św. św. Piotra i Pawła oraz posągi patronów Polski - św. Wojciecha i św. Stanisława. W nawach bocznych dekoracja staje się bardziej swobodna - pojawiają się tam postacie puttów wplecionych w ornamentalne kompozycje i plafony.
Wśród elementów wyposażenia wnętrza wyróżnia się nagrobek biskupa Andrzeja Trzebnickiego z końca XVII wieku, a także zaprojektowane przez Kacpra Bażankę: ołtarz główny z obrazem Józefa Brodowskiego oraz nagrobki rodzin Branickich i Brzechffów.
W podziemiach kościoła pochowany jest ks. Piotr Skarga.
W kościele znajduje się także wahadło Foucaulta.
Kościół św. Trójcy i przylegający do niego klasztor dominikanów to kompleks sakralny, znajdujący się w Krakowie przy ul. Stolarskiej 12.
Dominikanie przybyli do Krakowa z Bolonii w 1222. Sprowadził ich biskup Iwo Odrowąż, który oddał dominikanom kościół parafialny Św. Trójcy, przenosząc parafię do kościoła Mariackiego. W 1223 roku kościół został konsekrowany. W 1250 roku przystąpiono do budowy obecnej świątyni. Od około XV wieku kościół był wiele razy przebudowywany. Kres świetności kościoła położył straszliwy pożar w 1850 roku. Wypaliło się całe wnętrze z wyjątkiem niektórych kaplic, runęło sklepienie nawy. Natychmiast po pożarze przystąpiono do kompleksowej restauracji świątyni. 12 lat po zakończeniu odbudowy kościół konsekrowano.
Obecny kościół Dominikanów to ceglano-kamienna wysmukła trójnawowa bazylika w typie filarowo-skarpowym z wydłużonym prezbiterium, zamkniętym ścianą prostą. W kościele, obok ołtarza pochowany jest książę Leszek Czarny, zmarły w roku 1288.
Znajduje się tam też wiele kaplic: Lubomirskich, Myszkowskich, Św. Jacka, Zbaraskich, Św. Tomasza, Przeździerskich, Św. Józefa, Różańcowa, Małachowskich i Jezusa Ukrzyżowanego. Najbardziej godną uwagi jest kaplica Św. Jacka, o której można powiedzieć, że należy do najwybitniejszych dzieł sztuki w Polsce. W niej znajdują się szczątki świętego. W XVIII wieku ozdobił ją stiukami Baltazar Fontana, a polichromię wykonał Karol Dankwart. Znajdują się tam też sceny z życia św. Jacka namalowane przez Tomasza Dolabella.
Drugą ciekawą kaplicą jest kaplica Myszkowskich fundowana w roku 1614. Znajduje się ona jako ostatnia w bocznej, prawej nawie. Jest specyficzna i łatwa do rozpoznania, ponieważ można w niej zobaczyć galerię rodziny Myszkowskich. Są to rzeźbione postacie rodu wewnątrz kopuły. Tę kaplicę łatwo rozpoznać z zewnątrz, ponieważ jest ona udekorowana boniowaniem. Do budowy wykorzystano szlachetny srebrzystoczarny marmur, kolumny są w kolorze delikatnego, złamanego różu, a elegancję podkreślają białe stiuki.
Inną godną wspomnienia kaplicą jest kaplica Różańcowa, gdzie pochowano matkę i brata króla Jana III Sobieskiego, zwycięzcy spod Wiednia.
W prezbiterium kościoła znajduje się też brązowa płyta wybitnego humanisty Filipa Kallimacha zmarłego w 1496 roku, a wykonana według projektu Wita Stwosza.