Powstanie Warszawskie

Walka zbrojna warszawskich oddziałów AK i żołnierzy innych ugrupowań konspiracyjnych przeciwko niem. okupantowi; rozpoczęte - w ramach akcji „Burza”- na rozkaz dowództwa AK w celu oswobodzenia stolicy i podjęcia jawnej działalności przez władze państwa podziemnego, przed wkroczeniem wojsk radzieckich; oddziały powstańcze liczyły ok. 50 tys. żołnierzy, ale do walk przystąpiło 23 tys., słabo i niekompletnie uzbrojonych; siły niem. to garnizon miasta (ok. 50 tys. żołnierzy), przeważający pod względem uzbrojenia, wyposażenia i doświadczenia w walkach; powstańców wspomogła masowo ludność Warszawy, także lotnictwo alianckie (w tym polskie) dokonujące w miarę możliwości z zachodu rajdów do Warszawy i zrzutów ekwipunku bojowego; Stalin odmówił pomocy (zrzutów, wojskowych akcji ofensywnych, nawet prawa do lądowania na terytorium zajętym przez wojska radzieckie samolotom, które wykonały zrzuty z zaopatrzeniem dla powstańców); nadchodząca ze wschodu 1 Armia WP przejściowo utworzyła przyczółki na lewym brzegu Wisły (Czerniaków, Żoliborz), zlikwidowane jednak po kilku dniach przez hitlerowców; powstanie miało 2 fazy: 1-4 VIII zaczepną, prowadzącą do opanowania znacznej części miasta; później nastąpiła faza defensywna, obrona poszczególnych arterii przelotowych i dzielnic, które słabnący obrońcy oddawali kolejno: 5 VIII Wolę, gdzie wkraczające siły gen. SS von dem Bacha dokonały masakry 40 tys. mieszk., do 10 VIII Ochotę, 31 VIII - 2 IX Stare Miasto (oddziały polskie ewakuowały się kanałami do Śródmieścia), na przełomie VIII/IX Sadybę i Powiśle, 24-27 IX Mokotów, 29-30 IX Żoliborz; 2 X przedstawiciele Komendy Głównej AK podpisali akt kapitulacji, który zapewniał uczestnikom powstania prawa kombatanckie; ludność Warszawy Niemcy wysiedlili i umieścili w obozach przejściowych, miasto systematycznie spalili i wysadzili; w toku samych walk zginęło 16-18 tys. powstańców i ok. 150 tys. ludności cywilnej (przeważnie pomordowanej), zniszczenia objęły 75% substancji materialnej miasta; straty niem.: 10 tys. zabitych, 7 tys. zaginionych, 9 tys. rannych; powstanie upadło wskutek braku wsparcia ze strony zbliżającej się Armii Radzieckiej, gdyż władze ZSRR uważały (nie bez racji), że politycznie ten zryw wymierzony jest przeciw nim i popieranym przez nie siłom grupującym się wokół PKWN; p.w. było świadectwem męstwa, patriotyzmu i umiłowania wolności, dowodząc jednocześnie osamotnienia nastawionej na Zachód polskiej orientacji niepodległościowej w łonie ówczesnej koalicji antyfaszystowskiej, niechętnej do drażnienia Stalina w czasie, gdy front wsch. dźwigał gł. ciężar wojny z hitlerowską Rzeszą.