Demokracja
„Demokracja”
Demokracja[gr.], rządy ludu. W starożytnych Atenach ustrój polityczno-społeczny, kształtujący się w końcu VII w przeciągu V w. p.n.e. Za twórcę uważa się Klejstenesa. Zgodnie z zasadami wszelkie ważne decyzje były podejmowane wyłącznie za zgodą większości obywateli. Pełnoprawnym obywatelem państwa mógł być tylko wolny z urodzenia mieszkaniec Attyki, syn Ateńczyka (od 451 p.n.e Ateńczyka i kobiety ateńskiej), członek gminy ateńskiej, tzw. demu. Jest to ustrój polityczny zakładający szeroki udział społeczeństwa w sprawowaniu władzy publicznej, z jednoczesnym zagwarantowaniem praw działania opozycji publicznej. System polityczny, w którym społeczeństwo ma zapewniony wpływ na rządzenie, na kierunek rozwoju państwa, na treść podejmowania decyzji władczych. Rzecz jednak nie tylko w tym, że jednocześnie zagwarantowane są prawa mniejszości, że jej interesy i dążenia nie są ignorowane. Demokracja przeszła dużą ewolucję, zmieniał się jej zasięg i charakter ( przykładowo, demokracja ateńska oznaczała coś innego niż demokracja szlachecka w Polsce). Można powiedzieć też o demokracji związkowej, wewnątrzpartyjnej itp. Słynna definicja Lincolna zakłada trzy kluczowe elementy demokracji:
1. jest to władza ludu, nie tylko w tym sensie, że obejmuje cały lud, ale również dlatego, że uzyskuje legitymizację dzięki poparciu ludu (władza za przyzwoleniem);
2. jest władzą „przez” lub w sensie jego szerokiego uczestnictwa w procesach zarządzania;
3. jest „dla” ludu, ponieważ stara się działać dla wspólnego dobra i zapewniać prawa jednostką.
W starożytnej Grecji w niewielkich miastach-państwach możliwy był bezpośredni udział wszystkich obywateli w sprawowaniu władzy. Występowała wówczas demokracja bezpośrednia. Demokracja bezpośrednia istnieje i dzisiaj w tych przypadkach, w których decyzję podejmuje ogół zainteresowanych tą decyzją obywateli. Jest to naturalnie możliwe tylko wtedy, kiedy fizycznie możliwe jest zgromadzenie ogółu zainteresowanych daną sprawą obywateli w jednym miejscu. Demokracja bezpośrednia może, więc występować jedynie w grupkach nieprzekraczających kilku tysięcy osób. Jedynym wyjątkiem jest referendum ogólnospołeczne, to znaczy udzielenie odpowiedzi przez całe społeczeństwo drogą głosowania bezpośredniego. Ze zrozumiałych względów praktycznych referenda mogą być przeprowadzane tylko w wyjątkowych przypadkach.
Tak więc w nowożytnych państwach demokracja musi być pośrednia. Ogół społeczeństwa wybiera w głosowaniu swoich przedstawicieli, którzy następnie sprawują władzę ustawodawczą oraz powołują organa władzy wykonawczej i sądowniczej. Ten podział władz na trzy jest przyjęty we wszystkich systemach demokratycznych. Władza ustawodawcza organizuje się zazwyczaj w parlament (sejm), który jest najwyższą władzą w danym społeczeństwie. Jednak władza sądownicza powoływana jest przez parlament lub jego przedstawicieli jest od władzy ustawodawczej całkowicie niezależna. Realizacji tej zależności służy niemal powszechnie przyjęta zasada dożywotniego mianowania sędziów. Natomiast władza wykonawcza (rząd) jest zależna od władzy i musi przed parlamentem zdawać sprawę ze swoich działań. Jeżeli parlament (większość posłów) uzna, że władza wykonawcza źle wykorzystuje swoje obowiązki, jest władny dany rząd odwołać.
Społeczeństwo jednak jest ostatecznym źródłem wszelkiej władzy i społeczeństwo może odwoływać swoich przedstawicieli do władzy ustawodawczej. Temu służą przeprowadzane co pewien czas (najczęściej co 4 lata) wybory. Wybory bywają rozmaicie zorganizowane i rozmaite stosuje się procedury. W systemie demokratycznym, wybory muszą jednak być równe, powszechne, bezpośrednie, proporcjonalne i tajne. Muszą także gwarantować wyborcom możliwość wyboru spośród ilości kandydatur większej niż ilość miejsc w parlamencie przyznanych danemu okręgowi. W analogiczny sposób wybory mają prawo powoływania władz lokalnych.
Tak wygląda struktura ustroju demokratycznego w ogromnym uproszczeniu. Pozytywy demokracji niewątpliwie w niej dominują. Dlatego też demokracja opiera się na przeświadczeniu, że nikt lepiej do ogółu obywateli danego społeczeństwa nie może decydować o tym, jak mają żyć ludzie i jak ma działać system społeczny. Popierając ustrój demokratyczny kierujemy się zasadą wyboru mniejszego zła i należy dobrze o tym pamiętać. Słowo demokracja bywa jednak w drugim znaczeniu rozumiane nieco inaczej: demokracja, system demokratyczny to taki, który zapewnia obywatelom równość szans i możliwości.
Współcześnie dostrzega się rozwinięty system warunków, od zaistnienia których zależy czy można dany system uznać za demokratyczny. Wśród tych uwarunkowań należy wymienić: wolność zrzeszania się obywateli, tworzenia stowarzyszeń, a przede wszystkich partii polityczny, w tym także i partii opozycyjnych, by można było mówić o zaistnieniu opinii publicznej. Niezbędne w tym celu jest także poszanowanie wolności słowa, druku, upowszechniania informacji, konieczne jest funkcjonowanie niezawisłego sądownictwa i prawa jednostki do sądu. Dużego znaczenia w społeczeństwie demokratycznym nabierają wymienione wcześniej wybory, stwarzające obywatelom możliwość określania swego stosunku do programów wysuwanych przez partie, dokonywania wyboru przedstawicieli legitymizowania rządzących. Swobodne wybory zapewniają możliwość zmiany ekip rządzących nie tylko w sensie personalnym, ale i politycznym (odejście od steru władzy partii przegranych w wyborach, zwycięstwo opozycji dające jej prawo formowania rządu). Aby tak się działo wybory muszą być wolne, odbywane okresowo z nieograniczoną liczbą kandydatów ubiegających się o mandat przedstawicielski, z zapewnieniem wyborcom swobody określania swego stosunku do partii, ich programów i zgłaszanych przez nie kandydatów. Prawo wyborcze musi być oparte na zasadach demokratycznych, demokratycznych zapewnieniem powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania, a więc jednoznacznie wykluczając cenzusy wyborcze.
Słowo „demokracja” i pochodne „demokratyzacja”, „demokratyczny” wymawiamy ostatnio bardzo często. Nie zawsze potrafimy jednak powiedzieć, o co chodzi, poza tym, że słowa te niewątpliwie oznaczają coś dobrego.
Zacznijmy od argumentów praktycznych. Powiada się więc, że ustroje posiadające najwięcej cech demokracji zapewniają społeczeństwom najlepszy rozwój. Ale jak mierzyć ten rozwój? Chyba, że mowa o rozwoju gospodarczym. Istotnie w naszych czasach jest tak, że demokracje zachodnie osiągnęły stopień gospodarczego wzrostu nieznany nigdy przedtem w dziejach. Jeżeli mówimy o rozwoju myślimy o poziomie oświaty, swobód obywatelskich, o dostępie do kultury, itp., to również niewątpliwie taki rozwój dokonuje się w krajach demokratycznych. Wszelako w dwudziestym wieku tak się składa, że kraje demokratyczne to kraje o starej, bogatej kulturze oraz kraje zamożne. Drugi najczęściej formułowany argument powiada, że demokracja, w tym przypadku rozumiana jako władza ludu, władza całego społeczeństwa, jest jedyną formą ustrojową gwarantującą wpływ wszystkich, współuczestniczenie we władzy.
Istnieje wreszcie wielka tradycja, która głosi, że jedynie w ustroju demokratycznym ludzie są sobie równi. Wolność, jako najwyższa wartość społeczna, wartość do niczego nie redukowalna, wartość samoistna, jest zarazem najlepszym argumentem za demokracją. Albowiem w ustroju demokratycznym i w społeczeństwie demokratycznym największa możliwie ilość ludzi może być możliwie najbardziej wolna. Demokracja przynosi wolność i relacja: im więcej demokracji, tym więcej wolności, nie jest ani złożona, ani niejasna. Prawda, ludzie bywali wolni czasach, w których nie było demokracji, ludzie mogą być wolni w najtrudniejszych warunkach skrajnie od demokracjo odległych, ale demokracja dostarcza najpełniejsze szanse realizacji wolności, a wolność powinna być wolnością zrealizowaną.
A zatem nie argumenty techniczne, ekonomiczne i społeczne, nie racje obywatelskie, lecz wolność jako wartość stanowi jedyną odpowiedź niewątpliwie na pytanie:, dlaczego demokracja? Jeżeli tak pomyślimy o demokracji, to zdamy sobie sprawę z tego, że jest ona działem pewnej kultury, kultury łacińskiej, w której wolność stała zawsze na czele wartości społecznych.
Źródła – „Nauki polityczne” S.Tansey, „Mała encyklopedia wiedzy politycznej” M.Chmaj, W.Sokół, „Słownik demokracji” M.Król, „Słownik polityki”, „Leksykon wiedzy o państwie i konstytucji” W.Skydło