Demokracja a dyktatura

Demokracja a dyktatura

1. Co to jest demokracja?
Demokracja to ustrój polityczny, w którym władzę sprawuje społeczeństwo. Termin wprowadzony w starożytności prawdopodobnie przez grupę sofistów, upowszechniony przez Demokryta, potem przez krytyków demokracji ateńskiej: Platona i Arystotelesa. Obecnie termin „demokracja” używa się w 4 znacze¬niach:
1) władza ludu, narodu, społeczeństwa,
2) forma ustroju politycznego państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy i przyznaje się im prawa i wolności polityczne gwarantujące sprawowanie tej władzy
3) synonim samych praw i wolności politycznych, których podstawą jest równość obywateli wobec prawa oraz równość ich szans i możliwości,
4) ustrój społeczno-gospodarczy zapewniający powszechny i możliwie równy udział obywateli we własności i zarządzaniu narodowym majątkiem produkcyjnym, dostęp do dóbr kultury, oświaty i ochrony zdrowia; jest to tzw. demokracja społeczna i ekonomiczna, na której znaczenie kładą nacisk różne odmiany ruchów i ideologii lewicowych, np. socjalistyczne.

Stosując kryterium zakresu udziału obywateli w wykonywaniu władzy, rozróżnia się demokrację pośrednią (reprezentacyjną) i demokrację bezpośrednią. Demokracja pośrednia jest dominującym systemem władzy w państwie współczesnym, opiera się na periodycznej wymianie przynajmniej części członków politycznych aparatu państwowego, głównie w formie wyborów powszechnych do parlamentu. System ten polega raczej na kontroli działania aparatu państwa przez obywateli, niż na faktycznym i stałym braniu przez nich udziału w podejmowaniu decyzji państwowych; w większości państw jest to zdeterminowane wielkością ich obszaru i liczbą ludności, uzupełniająco występują w nich instytucje demokracji bezpośredniej, np. referendum. Demokracja bezpośrednia polega na bezpośrednim podejmowaniu decyzji państwowych przez ogół obywateli. Do aparatu państwowego należy przygotowanie projektów decyzji o znaczeniu zasadniczym i podejmowanie decyzji wykonaw¬czych lub o charakterze technicznym. Demokracja bezpośred¬nia jest swoistym ideałem demokracji, trudnym do zrealizowania w państwach większych, toteż występuje zakresie ograniczonym zakresie (np. w Szwajcarii), jest także znana w innych krajach, głównie w formie referendum. Zarówno w demokracji po¬średniej, jak i bezpośredniej władze są powoływane na określony czas, decyduje większość głosów, ale prawa mniejszości muszą być przestrzegane i opozycja polityczna może legalnie działać. Najwyższym organem władzy ustawodawczej jest parlament, który ma prawo do krytyki rządu, a w systemie parlamentarno-gabinetowym może rząd odwołać. W demokracji ważnym czynnikiem jest niezależne od rządu sądownictwo, istnienie partii politycznych, które zmieniają się u władzy. We współczesnej teorii demokracji pojawiła się koncepcja demokracji jako współzawodnictwa i wymiany elit władzy, obywatele wpływają na politykę przez wybór określonej elity (przywódców i programu). W kategoriach teorii suwerenności demokracji odpowiada zasada suwerenności ludu lub narodu-określa ona lud czy naród jako jedyny podmiot władzy państwowej sprawowanej bezpośrednio lub przez przedstawicieli. W średniowieczu elementy demokracji pojawiły się w ustrojach niektórych miast jako wyraz uniezależnienia się od feudalnych możnowładców świeckich i duchownych. Od późnego średniowiecza, a następnie w okresie odrodzenia rozwijała się forma przedstawicielska jako wyraz woli narodu w Anglii, Polsce i niektórych innych krajach, stanowiąc jednak wyjątek w stosunku do panującego w większości państw absolutyzmu monarszego. W demokracji szlacheckiej w Polsce w XV i XVI w. suwerenem był stan szlachecki realizujący swe władztwo polityczne w ramach monarchii przez sejmiki oraz sejm i korzystający z szerokich przywilejów i swobód politycznych. Ustrój, w związku z przerostem swobód i rozwarstwieniem ekonomicznym społeczeństwa, stopniowo przybierał formę oligarchii magnackiej. Rozwój ustrojów demokratycznych na świecie był spowodowany skutkami rewolucji ang. w XVII w., powstaniem Stanów Zjednoczonych oraz rewolucją francuską 1789. Ideowo proces ten był związany z upowszechnieniem idei oświecenia, oraz ugruntowaniem się liberalizmu politycznego i ekonomicznego. W dziedzinie prawodawstwa decydujące znaczenie miały: stworzenie konstytucji pisanej, reforma prawa wyborczego, polegająca m.in. na zniesieniu wyborczych cenzusów. Otwarły one drogę do dominacji form demokratycznych tworząc wzorzec państwa nowoczesnego, w którym prawo nie jest narzędziem przemocy, ale chroni obywatela przed przemocą państwa. Obecnie wzorzec ten jest powszechnie akceptowany, co nie oznacza istnienia wielu wyjątków. Pełnej i rzeczywistej realizacji demokracji w danym państwie sprzyja istnienie licznej klasy średniej oraz rozwinięta, ustabilizowana gospodarka i oświata. Od demokracji, należy odróżnić systemy, które chociaż posługują się terminem demokracji, nie mają z demokracją nic wspólnego, np. demokracja kierowana-system, w którym istnieją wolne wybory, ale ostateczne decyzje należą do grupy (rządzącej zwykle przy pomocy armii) lub jednostki (występuje często w państwach postkolonialnych), tzw. demokracja socjalistyczna-system kierowniczej roli partii komunistycznej, kreującej narzucone przez siebie władze, przy zachowaniu formalnych cech ustroju demokratycznego (np. ograniczony lub formalny system wielopartyjny- system ten został ukształtowany w teorii marksistycznej i był realizowany w ZSRR i państwach bloku sowieckiego.

2. Co to jest dyktatura?
W starożytnym Rzymie forma sprawowania władzy przez jednostkę (dyktatora) faktycznie dysponującą wszelkimi uprawnieniami w zakresie podejmowania decyzji. Dyktatora wybierano na 6 miesięcy w sytuacji bezpośredniego zagrożenia państwa ze strony wroga. Z czasem stała się synonimem władzy obywatelskiej opartej na przemocy. Współcześnie dyktatura to władza jednostki lub wąskiej grupy osób niewyłonionej w wolnych wyborach i pozostającej poza kontrolą społeczną. Dyktaturę cechuje: stosowanie przemocy wobec przeciwników politycznych, nieuwzględnianie żadnych praw ani wolności obywatelskich, istnienie tylko jednej partii politycznej, arbitralność decyzji, nieobecność parlamentu w strukturze władzy. W dyktaturze rządzący na ogół starają się kontrolować jedynie życie polityczne, (co odróżnia ją od totalitaryzmu), wskazując obywatelom, co jest dozwolone. Do dyktatury zalicza się takie formy rządów, jak autorytaryzm, faszyzm lub totalitaryzm. Współcześnie najczęściej występują dyktatury wojskowe (junty), np. w niektórych krajach Ameryki Łacińskiej lub dyktatury oparte na ideologii marksistowsko-leninowskiej, np. na Kubie i w Korei Północnej.

Dyktatura proletariatu to wg koncepcji marksistowskiej forma sprawowania władzy bezpośrednio po rewolucji proletariackiej, oparta na przemocy wobec klas i warstw związanych z ustrojem kapitalistycznym. Zgodnie z teoretycznym przewi¬dywaniem jednoczesnej rewolucji we wszyst¬kich krajach kapitalistycznych dyktatura proletariatu miała stanowić stadium przejściowe na drodze do stworzenia bezklasowego i bezpaństwowego społeczeństwa komunistycznego, w praktyce, po rewolucji bolszewickiej w Rosji, utrwaliła się jako ideologiczna podstawa państwa autorytarno-to-talitarnego rządzonego przez partię komunistyczną, z czasem określana eufemistycznym mianem demokracji socjalistycznej.

3. Demokracja a dyktatura.
Przeciwnicy demokracji uważają często, że najgorszą spośród jej wad jest powolność i brak skuteczności. Podział władz i skomplikowane wieloetapowe procedury sprawiają, że od zgłoszenia jakiegokolwiek pomysłu do jego realizacji mija bardzo wiele czasu. A często dzieje się jeszcze gorzej: do realizacji nigdy nie dochodzi, bo dajmy na to sprawa utknęła w którejś z niezliczonych parlamentarnych komisji albo w szufladach jakiegoś ministerialnego biurka. W Polsce od dawna mówi się na przykład o konieczności przeprowadzenia reprywatyzacji-lata mijają, zgłaszane są wciąż nowe projekty ustawy w tej sprawie, ale jakoś nic z tego nie wychodzi. Obrońcy demokracji zwracają z kolei uwagę, że powolność w życiu politycznym jest raczej zaleta niż wadą, bo pozwala uniknąć błędów, które często wynikają z nadmiernego pośpiechu. Co do skuteczności zaś uważają, że demokracja jednak całkiem nieźle radzi sobie z realizacją wyznaczonych celów, np. zachowania pokoju i bezpieczeństwa obywateli. A kiedy trzeba, potrafi działać naprawdę szybko i zdecydowanie – w XX wieku niewiele było wojen, z których państwa demokratyczne wyszłyby pokonane.

Natomiast w państwach dyktatorskich najczęściej zdobytych przemocą i utrzymywanych dzięki wojsku i policji, w których rządzi jednostka lub grupa nie ma rywalizujących z nimi partii politycznych oraz parlamentu, dzięki czemu prawa człowieka często są łamane. O wszystkich sprawach rozstrzyga w praktyce wola dyktatora. Stanowi on prawa i może, kiedy tylko zechce, przyznawać lub odbierać funkcje państwowe członkom grupy oraz dowolnie dysponować pieniędzmi. Niektórzy zwracają jednak uwagę, że z punktu widzenia sprawności rządzenia dyktatura ma pewne zalety. Decyzje mogą być podejmowane szybko i natychmiast wdrażane w życie.
Nie zapominajmy jednak, że wszystko zależy od sytuacji w danym kraju. Gdybym jednak miał wybierać pomiędzy życiem w kraju demokratycznym a dyktatorskim, wybrałbym kraj z ustrojem demokratycznym zważając na to, że władzę sprawuje społeczeństwo.