Status prawny Wysp Alandzkich i nowe elementy ich relacji z Finlandią (kwestie sporne)

Wyspy Alandzkie – podstawowe informacje

Wyspy Alandzkie (fiń. Ahvenanmaa, szwedz. Åland) są niewielkim archipelagiem leżącym na Morzu Bałtyckim u wrót Zatoki Botnickiej składającym się z około 6500 wysp i skalistych wysepek, (z których ok. 6400 posiada powierzchnię powyżej 3000 m²) zajmujących niewielki obszar 1505 km². Największą z nich jest Åland, zajmująca ponad 70 % powierzchni lądowej całego archipelagu, zamieszkiwanej przez 90 % całej ludnościowej populacji wysp. Najdłuższy dystans z północy na południe wynosi 50 km, a ze wschodu na zachód 45 km. Jednak pomimo swych niewielkich rozmiarów na największej wyspie jest aż 912 km dróg publicznych.
Zgodnie z tym, co pisał po swojej podróży w tamte rejony F.W. Radloff w XVIII w. Alandy były zamieszkane przez ok. 11,000 osób, rozsianych na około 80 różnych wysepkach. W 1905 r. liczba ta wynosiła już 22,000 osób, zamieszkujących 150 wysp. Przez wieki wiele z nich zostało połączonych mostami i nasypami z większymi, przez co zmniejszyła się ich liczba. Obecnie na 65 zamieszkałych wyspach żyje 26,200 ludzi, z czego ponad 40 % w jedynym mieście-stolicy Mariehamn. Wyspy podzielono na 16 jednostek administracyjnych,
z których największą, poza Mariehamn, jest sąsiednia Jomala z ok. 3,400 mieszkańcami, najmniejsza zaś Sottunga z 130 mieszkańcami (stanowiąca jednocześnie najmniejszą jednostkę Finlandii). Pomimo, że wyspy te zamieszkane są w 96% przez ludność posługującą się językiem szwedzkim, posiadają bardzo szeroką autonomię w ramach Finlandii i są przykładem pielęgnacji swojej tożsamości i odrębności w granicach innego państwa.
Jednak może od początku…

Rys historyczny i znaczenie Wysp Alandzkich

Pierwsze osadnictwo ludzkie datuje się na Wyspach od czwartego tysiąclecia p.n.e. Spadek liczebności mieszkańców, spowodowany zmianami klimatycznymi na przełomie wieków sprawiły, że ponowne osadnictwo, rozpoczęło się na dobre dopiero w VI-IX wieku n.e. W X wieku pojawiło się tam chrześcijaństwo. Od XIV wieku Archipelag należał do korony szwedzkiej. W 1322 r. Wyspy Alandzkie otrzymały pierwsze prerogatywy w ramach specjalnego regionu administracyjnego z głównym ośrodkiem w Kastelholm.
Aż do XV wieku trwały zażarte boje o archipelag między Danią i Szwecją. Powoli rozszerzał się zakres kontaktów Alandczyków ze Szwecją i mieszkańcami dzisiejszej Finlandii.
W trakcie wojny szwedzko-rosyjskiej wojska carskie najechały wyspy (1808). Na mocy pokoju podpisanego w Fredrikskamn (Hamina). Archipelag przeszedł we władanie rosyjskie i stał się częścią Wielkiego Księstwa Finlandii (którą zresztą przejęła od Szwecji Rosja). Na nic zdały się wtedy zbrojne protesty chłopów alandzkich. Dla Rosjan zdobyte terytorium zyskało ważne znaczenie strategiczne, a w 1828 r. rozpoczęto budowę fortyfikacji Bomarsund .
W czasie trwania wojny krymskiej koalicja antyrosyjska wysłała swoje okręty na Bałtyk, zbombardowała i spaliła wiele osad i (..) zniszczyła umocnienia na Wyspach Alandzkich (sierpień-wrzesień 1854 r.) Pokój Paryski w 1856 r. zawarł tzw. serwitut międzynarodowy dla Wysp Alandzkich. Jego celem było zapewnienie zdemilitaryzowanego statusu w ramach Rosji (zwycięskim mocarstwom w Wojnie Krymskiej nie udało się przekazać archipelagu jako okręgu suwerennego) po wsze czasy. W szczególności w umowie, której stronami zostały Francja, Wielka Brytania i Rosja, chodziło o zakaz ruchów marynarki wojennej oraz budowy i utrzymywania wszelkiego rodzaju fortyfikacji obronnych na Wyspach. Ten specjalny status z późniejszymi zmianami – w dalszym ciągu funkcjonuje.
Rosja wielokrotnie próbowała zignorować te warunki, a w latach I wojny światowej przekształciła archipelag w pierwszorzędną bazę morską. Skłoniło to z kolei rząd neutralnej Szwecji do zgody na wykorzystanie Wysp przez wojsko zdążające na pomoc białym oddziałom fińskim w 1918 r. Ekspedycja szwedzka doprowadziła w drodze rokowań do ewakuacji z Wysp Alandzkich wszystkich tych oddziałów. Wkrótce potem przybyła tam eskadra niemiecka – jako część rozpoczynającej się niemieckiej pomocy wojskowej dla Finlandii – i oddziały szwedzkie się wycofały. Epizod nabrał pewnego znaczenia na skutek niechęci do Szwecji, jaką wywołał on w Finlandii; uważano tam bowiem, przynajmniej w pewnych kołach, iż celem ekspedycji było oderwanie Wysp Alandzkich od Finlandii
i przyłączenie ich do Szwecji

Incydent ten został wykorzystany przez Finów, którzy twierdzili, że nie można mieć pewności, czy Szwecja przy innej okazji nie zezwoli na militarne wykorzystywanie wysp przez Niemcy bądź inne mocarstwo.
Dążenie do neutralizacji wysp stało się zasadniczym celem Finlandii w rozmowach międzynarodowych. Z jej też inicjatywy w końcu 1918 r. rządy Niemiec, Finlandii i Szwecji podpisały konwencję dotyczącą zniszczenia wszelkich fortyfikacji na Wyspach.
Niespodziewanie jednak i bez uprzednich konsultacji z Finlandią Szwecja odwołała się wiosną 1919 r. do paryskiej konferencji pokojowej, proponując rozwiązanie kwestii Wysp Alandzkich na drodze referendum. Szwedzi uzasadniali swoje żądanie tym, że ani historyczne i językowe, ani też ekonomiczne względy nie świadczą o przynależności tego regionu do Finlandii. Rząd fiński odrzucił tę propozycję, oświadczając, że wyspiarze nie są w żaden sposób dyskryminowani językowo.
Splot wielu czynników spowodował, że w lipcu 1919 r. postanowiono w Paryżu odłożyć dyskusję nad przyszłością Wysp. Równocześnie z nieustępliwości Szwecji narastało przekonanie o konieczności przedłożenia sporu do rozstrzygnięcia Lidze Narodów.
Parlament fiński, przygotowując się do międzynarodowej batalii przegłosował w maju 1920 r. ustawę o „Autonomii dla Prowincji Alandzkiej”, która nadawała wybieralnym władzom miejscowym szerokie uprawnienia. Rada Generalna wybierana przez wszystkich obywateli
w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych i tajnych miała kompetencje parlamentu: wyłaniała Radę Prowincji (rząd) z prezydentem na czele. Władze centralne reprezentował gubernator mianowany przez prezydenta Republiki. Nominacja osoby nie znającej języka szwedzkiego była zakazana. Zresztą szwedzki był językiem urzędowym i oficjalnym. Ustawa zwalniała Alandczyków od obowiązku służby wojskowej.

Spory o status

Po debacie trwającej od 9 do 12 lipca 1920 r. Liga Narodów powołała komisję trzech prawników: Ferdynanda Larnaude’a (Francja), A. Strayckena (Holandia) i Maksa Hubera (Szwajcaria), którzy mieli określić podstawy prawne do interwencji Ligi.
Komisja oddaliła tezę o wyłącznej kompetencji Finlandii w kwestii rozstrzygania o przynależności Wysp. Tym samym upadł podstawowy punkt oporu Finlandii, który sprawę losu archipelagu traktował jako kwestię wewnętrzną. Jednocześnie prawnicy uznali, że Rada jest kompetentna na podstawie artykułu 15, punkt 4 Paktu do nadania takiego zalecenia, jakie uzna za najwłaściwsze.
W raporcie z września 1920 r. stwierdzono między innymi, że „z wyjątkiem specjalnych postanowień zawartych w traktatach międzynarodowych prawo dysponowania terytorium narodowym należy wyłącznie do atrybucji suwerenności każdego państwa. Tak więc prawo międzynarodowe nie przyznaje cząstkom narodów jako taki prawa oddzielania się od państwa, do którego należą przez zwykły akt woli, jak również nie przyznaje innym państwom prawa domagania się takiego oddzielenia”.
W każdym razie raport ich noszący datę 16 kwietnia 1921 r. potwierdził władzę Finlandii nad Wyspami.
Mimo trudnych momentów Rada doprowadziła do kompromisu. Rezolucją przyjętą
24 czerwca 1921 r. uznano władzę Finlandii nad Wyspami Alandzkimi, zalecając zarazem,
by rządy Finlandii i Szwecji w drodze bezpośrednich negocjacji osiągnęły porozumienie
w sprawie niefortyfikowania. W tej ostatniej sprawie odwołano się do konwencji z 1856 r., która powinna być zastąpiona przez szerszy układ podlegający gwarancjom zainteresowanych mocarstw, w tym Szwecji.
Końcowym akordem sporu alandzkiego była konwencja o niefortyfikowaniu i neutralizacji Wysp. Do prac nad nią Sekretariat zaprosił rządy Niemiec, Danii, Francji, Estonii, Finlandii, Wielkiej Brytanii, Włoch, Łotwy, Polski i Szwecji. Konwencja parafowana 20 października 1921 r. weszła w życie w kwietniu następnego roku.
W artykule 1 potwierdzono porozumienie paryskie z 1856 r., rozszerzając je o punkt stwierdzający, że gwarantem stałej neutralności Wysp jest Liga Narodów. Zobowiązanie niefortyfikowania Wysp i nieinstalowania tam baz wojskowych było przez Finów respektowane.
W razie napaści zbrojnej Finlandia zobligowana została przez Ligę Narodów do odpierania ataków, do czasu nim sygnatariusze konwencji przyjdą jej z pomocą (…) miała o tym decydować większością 2/3 głosów w razie powstania konfliktu.
Największą wadą w okresie podpisywania konwencji było, jak później wskazywani nie zaproszenie do niej Rosji. Mimo tych uchybień konwencja z 1921 r. stała się podstawą dla znormalizowania stosunków fińsko-szwedzkich. Nieoficjalna współpraca między Finlandią i Szwecją, z konkretnym celem zabezpieczenia obrony Wysp Alandzkich rozpoczęła się w połowie lat 20.
Od czasu do czasu prowadzono nawet rozmowy o skandynawskim lub nordyckim aliansie obronnym, jednak od samego początku była to martwa idea. Cztery kraje nordyckie miały wspólny interes we wspólnej obronie, jednak różniły je geopolityczne realia. W latach 30. nie można było się zgodzić we wspólnym postrzeganiu zagrożeń, a w szczególności wskazać jednego dla wszystkich wroga: Finowie obawiali się Rosji, Duńczycy Niemiec, Szwedzi nie potrafili nawet wskazać kogo boją się bardziej, a Norwegowie wierzyli że wszystkie z nich są w miarę bezpieczne.
Bardziej realistyczna koncepcja została przedłożona przez szwedzkiego ministra spraw zagranicznych Rickarda Sandlera: współpraca w sferze militarnej dwóch lub więcej krajów nordyckich na ograniczonym obszarze z wyszczególnionymi zobowiązaniami każdego z nich. Wyspy Alandzkie byłyby oczywiście głównym punktem takiej. W rękach wielkiego mocarstwa, jak kiedyś stwierdził Napoleon, Alandy mogłyby stać się „pistoletem wycelowanym prosto w serce Szwecji.” Wyspy były zdemilitaryzowane na mocy międzynarodowej konwencji z 1921 r., i szwedzcy stratedzy wojskowi obawiali się, że luka ta może być w niedługim czasie wypełniona przez któreś z wielkich mocarstw.
Jeszcze w styczniu 1939 r. dyplomacja szwedzka wystąpiła z nowym planem uzgodnionym z Finlandią, a mianowicie remilitaryzacji Wysp Alandzkich. W tym celu zwróciła się do uczestników konwencji z 1921 r. o ich demilitaryzacji, aby wyrażali swoją opinię.
Problem Wysp Alandzkich z racji ich położenia geograficznego w najbliższym sąsiedztwie był bardzo ważny dla Związku Radzieckiego i dlatego zwrócił się on z zapytaniem do Finlandii na temat charakteru i zakresu tej militaryzacji. Takich wyjaśnień Związek Radziecki nie otrzymał, a po krótkim czasie rząd szwedzki wycofał z parlamentu projekt umowy z Finami w tej sprawie (2 VI 1939 r.)
Po wybuchu II wojny światowej sprawa Wysp Alandzkich nie była przedmiotem dyskusji podczas negocjacji w Moskwie w październiku 1939 r., prawdopodobnie dlatego, że wyspy stanowiły także ogromne znaczenie dla Szwecji. W tym czasie Związek Radziecki podjął decyzję o blokadzie wybrzeża Finlandii, zostawiając poza jej zasięgiem Wyspy Alandzkie. Było to najprawdopodobniej związane z tym (jak twierdzą historycy), że ZSRR nie chciał dawać Szwecji powodów, do przystąpienia do wojny.
Finowie wybudowali natomiast skromne (ale jak się miało okazać – skuteczne) umocnienia na Przesmyku Karelskim (tzw. linia Mannerheima) i mimo oporu Ligi Narodów (blokował przedstawiciel ZSRR) i mieszkańców rozpoczęli fortyfikowanie Wysp Alandzkich.
W latach wojny kraje skandynawskie odegrały rolę szczególną.
Pierwsza znalazła się w konflikcie Finlandia, zaatakowana przez ZSRR 30 listopada 1939 r. Trzy miesiące walk wykazały niesprawność wojsk sowieckich, ale też ich ogromną przewagę liczebną i w ciężkim sprzęcie. Ostatecznie Finlandia musiała zgodzić się na ustępstwa terytorialne i podpisała pokój 12 marca 1940 r. Tym samym ZSRR wywarł presję na Finlandię, aby ta zmieniła zapisy konwencji z 1921 r. dotyczące statusu Wysp Alandzkich.
22 października 1940 r. radziecko-fiński traktat o demilitaryzacji wysp został podpisany w Moskwie. Traktat ten bardzo przypominał konwencję z 1921, jednak niepokoiło, iż był to traktat dotyczący tylko demilitaryzacji, a nie jak wcześniej ich neutralizacji. Najważniejszym zapisem w traktacie był zakaz udostępniania wysp armiom innych krajów trzecich. Zakaz ten był logiczną konsekwencją izolacjonistycznej polityki ZSRR, dzięki czemu udaremniono przyszłe negocjacje fińsko-szwedzkie na temat obrony wysp.
Tuż po zakończeniu II wojny światowej traktat radziecko-fiński (jego główne zapisy) został potwierdzony w 1947 w Paryskim Traktacie Pokoju, gdyż w nim także nie wspominano o neutralizacji wysp. Traktat ten zastępujący konwencję z 1921 r. w obliczu nieistnienia już Ligi Narodów, nie był przez nikogo gwarantowany, dlatego występowano z planami międzynarodowego systemu gwarancyjnego pod auspicjami Narodów Zjednoczonych.
ZSRR protestował przeciwko takim propozycjom, gdyż, argumentując to tym, że nikt nie może gwarantować suwerenności tego terytorium Finlandii, jeśli ona sama sobie jej nie zapewni. Uważał, że byłoby to do pewnego stopnia upoważnieniem dla innych mocarstw do mieszania się w wewnętrzne sprawy Finlandii. Dlatego właśnie podpisany w 1951 r. Akt o Autonomii nie zawierał międzynarodowych gwarancji.



Modelowy region

Pierwsze wybory do Parlamentu Alandzkiego (Lagtingu ) odbyły się w 1922 roku. Szybko jednak okazało się, że postanowienia zawarte w I Akcie o Autonomii są niewystarczające. Prace nad nowym Aktem – przerwane zawieruchą wojenną – zakończono w 1951 r. przyjęciem zrewidowanego Aktu o Autonomii. Trzy lata później Wyspy otrzymały własną flagę, a pod koniec lat 50. rozpoczęła się „epoka promów”, tzn. otwarto regularne połączenia morskie ze Szwecją i Finlandią. W 1970 r. Wyspy stały się członkiem Rady Nordyckiej oraz rozpoczęły współpracę z Nordycką Radą Ministrów, a w 1978 r. otwarto
w Marienhamn budynek Parlamentu wraz z wszelkimi biurami regionalnej administracji. Pierwsze znaczki poczty alandzkiej wypuszczono w 1984 r., a w roku 1988 wyznaczono pierwszą Radę Wykonawczą (Landskapsstyrelse), czyli alandzki rząd.
Prace nad drugą rewizją Aktu o Autonomii trwały do 1990 r., kiedy to nową umowę przedstawiono parlamentowi fińskiemu, który przyjął ją na wiosnę roku 1991.
Parlament Alandzki wykonał to jednogłośnie w czerwcu tego samego roku i obecnie funkcjonujący Akt o Autonomii Wysp Alandzkich wszedł w życie 1 stycznia 1993 roku.

Lagting ma prawo uchwalać ustawy w następujących sferach :
1. edukacji i kultury,
2. działań policji,
3. lokalnego administrowania okręgami (jest ich 16),
4. służby zdrowia,
5. usług pocztowych,
6. legislacji socjalnej,
7. promocji przemysłu,
8. komunikacji wewnętrznej,
9. dzierżawy gruntów,
10. prawa do transmitowania programów radiowych i TV.

Nie należy zapominać, że uchwalone prawa muszą być zgodne z koniecznością poszanowania „wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa” (czyli Finlandii). Jedynie na tej podstawie oraz w przypadku przekroczenia swych kompetencji ustawodawczych przez Lagting, prezydent Finlandii może zastosować weto wobec przedstawionych mu uchwalonych ustaw przez Parlament Alandzki. Na jego oświadczenia wpływają oświadczenia tzw. Delegacji Alandzkiej (mianowanej po połowie przez rządy fiński i alandzki) oraz Sądu Najwyższego. Można powiedzieć, że w wyżej wymienionych sferach kompetencje Rady Wykonawczej tworzą swoistą „miniaturę” niezależnego państwa z własną legislacją i systemem administracyjnym. W tych obszarach problemowych do Alandczyków nie stosują się analogiczne prawa uchwalane przez parlament Finlandii. Jednak w dalszym ciągu rząd helsiński ma pewne wyłączne kompetencje – w następujących sektorach:

1. prawa konstytucyjnego oraz karnego,
2. usług finansowych praz po części ceł,
3. większości aspektów prawa cywilnego ( w tym rodzinnego, spadkowego, handlowego),
4. prawa ziemskiego,
5. prawa pracowniczego (za wyjątkiem zbiorowych umów o pracę),
6. obsługi spraw zagranicznych oraz ochrony granic.

Wszelkie zmiany muszą być zatwierdzone przez ciała ustawodawcze obu krajów.
W parlamencie fińskim znajduje się jeden przedstawiciel Wysp Alandzkich, zaś czterech w Radzie Nordyckiej. Trzydziestu członków zgromadzenia alandzkiego przyjmuje m.in. budżet. Wybierają oni skład rządu (5-7 osobowego), po dyskusjach parlamentarnych, których celem jest zapewnienie rzeczywistej reprezentacji poglądów społecznych w ciele ustawodawczym. Do pomocy rządowi służy odpowiednio rozbudowana infrastruktura administracyjna.
Jeszcze przed faktycznym przystąpieniem Finlandii do Unii Europejskiej (1995), Parlament Alandzki doszedł do wniosku, że Wyspy także mogą wejść do UE, gdyż specjalny status prawny Wysp pozwoli im na zachowanie swojej autonomii i charakteru. W trakcie negocjacji akcesyjnych prowadzonych przez Unię z Finlandią wyrażono zgodę na zaakceptowanie statusu archipelagu, biorąc pod uwagę konstytucyjne regulacje Finlandii, jak również wszelkie postanowienia i porozumienia międzynarodowe, będące gwarantem oraz potwierdzeniem prawnomiędzynarodowej sytuacji Alandczyków.
Relacja Wysp Alandzkich do systemu prawnego Wspólnot Europejskich uregulowana jest w tzw. Protokole Alandzkim, dołączonym do fińskiej umowy akcesyjnej – jest zatem częścią prawa pierwotnego Wspólnot. Oznacza to, że żadne regulacje wspólnotowe nie mogą wpłynąć na treść postanowień Protokołu, poza wymienionymi w nim wyjątkami. W Protokole przyznano Wyspom Alandzkim prawo do regulowania nabywania ziemi przez osoby bez regionalnego obywatelstwa (czyli alandzkiego) oraz prowadzenia firm usługowych i wykonywania usług przez takie osoby (Artykuł 1). Obszar archipelagu nie podlega także niektórym podatkom zharmonizowanym w ramach wspólnotowego acquis (podatki obrotowe, wybiórcze oraz inne pośrednie). Artykuł 2 Protokołu, mówiący właśnie o podatkach, miał na celu zachowanie bezcłowego ruchu morskiego między Wyspami i Szwecją, co stanowi żywotny element gospodarki transportowej słabo zaludnionego obszaru (archipelag zamieszkuje obecnie około 25 tys, osób, natomiast co roku przyjeżdża tam ponad 1,5 miliona turystów z całego świata). Określa się w nim Wyspy jako tzw. trzecie terytorium, które znajduje się poza obowiązywaniem dyrektywy harmonizacyjnej dla podatków pośrednich.
Warto podkreślić, że handel bezcłowy między Wyspami Alandzkimi i Szwecją funkcjonował nawet po 1995 roku, obecnie możliwy jest również obrót handlowy bez obciążeń celnych
z Finlandią.
Jednak Unia Europejska zachowała sobie swoistą furtkę w kwestii handlu wolnocłowego, a mianowicie klauzulę, mówiącą o tym, że w przypadku poważnego naruszenia zasad kompetencji unijnej lub oparcia się wyłącznie na własnych surowcach, Komisja Europejska może zgłosić Radzie Unii Europejskiej propozycję uregulowania tej sprawy na podstawie stosownych artykułów Traktatu o Unii Europejskiej. Oznacza to, że wraz z regulacjami znajdującymi się w Artykule 1 Protokołu, bardzo trudno jest utworzyć na Wyspach tzw. raj podatkowy. W nawiązaniu do Protokołu Alandzkiego, państwa członkowskie UE potwierdziły akceptację specjalnego statusu Wysp w osobnej deklaracji, poprzez respektowanie zarządzania lokalnymi wyborami i regulowania zasad wyborczych.
Ponadto Finlandia wystosowała jednostronną deklarację podkreślającą wyjątkowość sytuacji prawnomiędzynarodowej na archipelagu. Podobne określenie znajduje się również w preambule do Protokołu Alandzkiego.
W celu zapewnienia Alandczykom wystarczającego wpływu na sprawy integracji europejskiej, Unia uznała kwestię alandzką za wewnętrzną sprawę Finlandii.
Finlandia i Wyspy Alandzkie przystępujące do Wspólnot, przekazały im część swojej władzy ustawodawczej. W zamian za to Finowie otrzymali m.in. 16 miejsc w Parlamencie Europejskim, ale ani jednego z nich – mimo protestów z Mariehamn – „stolicy alandzkiej” – nie przekazali Alandczykom. Mimo tej ułomności prawnej rząd alandzki ma pewien wpływ na wysyłane do Brukseli opinie rządu fińskiego dotyczące wprowadzenia w życie zasad jednolitego rynku na Wyspach. Ma on też prawo kierowania swego przedstawiciela do Komitetu Regionów UE. Rząd alandzki posiada swego specjalnego doradcę w ambasadzie Finlandii przy UE w Brukseli. W dalszym ciągu nie ustalono jeszcze systemu wdrażania w życie postanowień o celnej niezależności Wysp Alandzkich.
Warto jeszcze zwrócić uwagę, że część powyższych postanowień znalazła się także w Akcie o Autonomii Wysp Alandzkich z 1993 r., jako nowy artykuł 9a, dodany w 1994 r. do Artykułu 9 dotyczącego umów międzynarodowych. W Artykule tym stwierdza się, że te z traktatów, które wkraczają w sferę wyłączności prawnoadministracyjnej archipelagu, muszą być również zatwierdzone przez Zgromadzenie Ustawodawcze Wysp. Oczywiście pełną kontrolę nad sprawowaniem polityki zagranicznej pełni tu fińskie MSZ.
Model alandzki jest idealnym przykładem skutecznej współpracy między obszarem autonomicznym a resztą państwa. Jest to model oparty na demokratycznych rządach prawa, na wzajemnym zaufaniu obu zainteresowanych stron, na ideałach wolności, praw człowieka i pacyfizmu. Ponad siedemdziesięcioletnia tradycja owego współistnienia wykształciła może niewielkie ilościowo, ale otwarte i świadome swego charakteru i indywidualności, społeczeństwo.
W referendum dotyczącym przystąpienia Wysp do UE, aż 74% wyborców opowiedziała się za akcesją, podobnie (26 głosów „za” przy 4 „przeciw”) zagłosowali deputowani do Parlamentu Alandzkiego. Świadczy to o tym, że suwerenne aspiracje mieszkańców archipelagu wcale nie muszą kolidować z postawą proeuropejską. A przyznanie (w zasadzie uznanie) przez Wspólnoty pewnych praw o charakterze regionalnych oznacza, że nawet z tak trudnym partnerem negocjacyjnym, jak Unia Europejska można ostatecznie dojść do porozumienia satysfakcjonującego obie strony.
Warto dodać, iż zapisy projektu Traktatu Konstytucyjnego dla Europy także potwierdzają szczególny przypadek Wysp Alandzkich w specjalnej deklaracji do Protokołu nr 8 słowami: Konferencja uznaje, że system mający zastosowanie do Wysp Alandzkich, o którym mowa w artykule IV-440 ustęp 5, zostaje ustanowiony z uwzględnieniem szczególnego statusu, z którego wyspy te korzystają na mocy prawa międzynarodowego. Oznacza to swoiste potwierdzenie istniejącego już wiele dziesięcioleci specyficznego charakteru Wysp, a także zaczyna uchodzić za swoisty wzór dla innych małych społeczności Unii Europejskiej, które walczą o swoją szeroką niezależność. Przykład Wysp Alandzkich może być modelowym przykładem realizacji koncepcji „Europy regionów”.

Autor: Maciej Tumulec




Bibliografia

1. Wydania książkowe

1. I. Andersson, Dzieje Szwecji, wyd. PWN, Sztokholm 1967;
2. C.Archer, P. Joenniemi, The Nordic Peace,wyd. Ashgate, Tampere 2003;
3. J. Barros, The Aland Islands Question: Its Settlement by the League of Nations, wyd. Yale University Press, London 1968;
4. T. Cieślak, Zarys historii najnowszej krajów skandynawskich, wyd. PWN, Warszawa 1978;
5. M. Jakobson, Finland in the New Europe,wyd. The Washington Papers, London 1998;
6. O. Jussila, S. Hentil, J. Nevakin, Historia polityczna Finlandii, wyd. TAiWPN Universitas, Kraków 2001;
7. A. Mączak (red.), Historia Europy, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1997;
8. Ch.H. Scott, The Baltic, The Black Sea and The Crimea, wyd. Richard Bentley, London 1854;
9. S. Sierpowski, Liga Narodów w latach 1919-1926, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005 r.
10. A. Gardberg, Aland Islands: A strategic Survey, National Defence College, Helsinki 1995;

2. Artykuły naukowe

• F. Jasiński, „Status Wysp Alandzkich jako przykład suwerenności w ramach Unii Europejskiej”, Wspólnoty Europejskie nr 5 (81) 1998 r.

3. Źródła internetowe

• http://www.aland.ax/
• http://www.aland.fi/
• www.books.google.com
• http://europa.eu/constitution/pl/
• http://www.gfbv.it/


Maciej Tumulec