"Pan Tadeusz".

Pan Tadeusz (Adam Mickiewicz)

Dzielo bylo pisane od 1832 roku, z pewnymi przerwami, przez 15 miesiecy, drukiem utwór ukazal sie w Paryzu w 1834 roku. Wedlug pierwotnego zamiaru miala to byc idylla w typie "Hermana i Doroty" Goethego, ale w toku pracy utwór rozrósl sie w epicka epopeje z zycia szlachty, w XII
ksiegach.

Geneza utworu:

Geneza utworu zostala wyjasniona przez samego poete w "Epilogu". Praca nad utworem byla dla poety ucieczka od intryg i wasni polskiej emigracji w Paryzu. I emigranci wlasnie sa adresatami tego utworu. Mickiewicz roztacza przed nimi obrazy rodzinnej tradycji szlacheckiej, obecne w pamieci, choc w tym czasie juz minione. Poeta odwoluje sie do wspólnoty wspomnien rodaków, która moze przyczynic sie do pogodzenia sklóconej emigracji. Dzwiecza tu jeszcze slowa szczerego zalu poety, ze nie wzial udzialu w powstaniu:

"Biada nam zbiegi, zesmy w czas morowy
Lekliwe niesli za granice glowy".

Najlepszym schronieniem od swarów i emigracyjnych klótni byl dla poety kraj lat dziecinnych. Poeta wyjasnia równiez dlaczego nie podjal sie pisania o dziejach najnowszych, najbardziej tragicznych:

"Ale o krwi tej, co sie swiezo lala
O lzach, którymi plynie Polska cala, (...)
O nich pomyslec - nie mielismy duszy! (...)
O, Matko Polsko! Ty tak swiezo w grobie
Zlozona - nie ma sil mówic o tobie".

W koncowym fragmencie "Epilogu" poeta pisze o swych marzeniach, aby jego utwory trafily do kazdego polskiego domu, a bedzie to dla poety drozsza nagroda niz laur z Kapitolu ("...zeby te ksiegi zabladzily pod strzechy...").

Bodzcem do napisania "Pana Tadeusza" byla tez dreczaca poete tesknota do rodzinnej Litwy, która opuscil w 1824 roku. Najpelniejszym i najbardziej wzruszajacym wyrazem tej tesknoty jest "Inwokacja" rozpoczynajaca sie od slów, znanych zapewne kazdemu Polakowi:

"Litwo! Ojczyzno moja! ty jestes jak zdrowie,
Ile cie trzeba cenic, ten tylko sie dowie,
Kto cie stracil. Dzis pieknosc twa w calej ozdobie
Widze i opisuje, bo tesknie po tobie".

Poeta prosi Panne Swieta z Czestochowy i Ostrej Bramy:

"Tymczasem przenos dusze moja uteskniona
Do tych pagórków lesnych, do tych lak zielonych,
Szeroko nad blekitnym Niemnem rozciagnionych
Do tych pól malowanych zbozem rozmaitem,
Wyzlacanych pszenica, posrebrzanych zytem;
Gdzie bursztynowy swierzop, gryka jak snieg biala,
Gdzie panienskim rumiencem dziecielina pala".


Tresc utworu:

Fabula utworu jest wielowatkowa, na plan pierwszy wysuwaja sie tragiczne dzieje emisariusza Jacka Soplicy, kryjacego sie pod kapturem ksiedza Robaka. Scisle z nim powiazany jest awanturniczy watek sporu o zamek, zakonczony najazdem, oraz perypetie milosne Tadeusza i Zosi.

Akcja utworu rozgrywa sie na Litwie w fikcyjnej wsi Soplicowo w roku 1811 i 1812, kiedy to cala Polska czekala na wkroczenie wojsk Napoleona. Zagadnienie walki narodowowyzwolenczej skupione jest wokól postaci Napoleona. Mickiewicz wiedzial juz, ze Napoleon nie spelnil zadnych oczekiwan Polaków, a mimo to nie próbuje obalic jego mitu w spoleczenstwie polskim. Jedynie Maciek Dobrzynski, który "zawsze tam szedl, gdzie ojczyzny dobro upatrywal" jest krytycznie ustosunkowany do francuskiego wodza.


Jacek Soplica - nowy typ bohatera romantycznego

Glówna postacia utworu jest Jacek Soplica, który cale swe zycie poswiecil walce o wolnosc ojczyzny. W mlodosci byl ulubiencem okolicznej szlachty, typowym warcholem i zabijaka. Bywal nawet zapraszany przez miejscowego magnata Stolnika Horeszke. Jacek byl potrzebny Horeszce, poniewaz mógl dowolnie manipulowac na sejmikach glosami okolicznej szlachty. Stolnik Horeszko mial córke Ewe, mlodzi szybko pokochali sie. Dumny magnat nie zgodzil sie oddac reki córki ubogiemu szlachcicowi - wolal unieszczesliwic oboje. Ewa zostala wkrótce wydana za bogatego kasztelana, z którym pojechala na zeslanie, pozostawiajac w kraju pod opieka Telimeny córke Zosie. Jacek zas ozenil sie z "pierwsza napotkana po drodze kobieta", która urodzila mu syna Tadeusza i w niedlugim czasie zmarla. Urazona ambicja Jacka Soplicy doprowadzila go do krwawej zemsty. Czesto blakal sie w poblizu zamku Horeszków, nie mogac pogodzic sie ze strata ukochanej. Pewnego razu byl wiec mimowolnym swiadkiem triumfalnego odpierania przez Horeszke ataku Moskali na zamek. Emocje spowodowane wyrzadzona przez Horeszke krzywda zwyciezyly. Jacek wymierzyl z pistoletu, a oddany strzal, niestety, okazal sie celny. To wydarzenie spowodowalo przelom w zyciu Jacka Soplicy, tym bardziej ze nieslusznie wzieto go za stronnika Moskali. Jacek wyjechal, udal sie do Legionów, byl kilkakrotnie ranny, az wreszcie w przebraniu ksiedza Robaka powrócil na Litwe ze specjalna misja - mial organizowac powstanie na Litwie, którego wybuch byl naznaczony na moment wkroczenia wojsk napoleonskich. Jacek z narazeniem zycia wedrowal od dworu do dworu, w karczmach wiejskich agitowal tez chlopów do powstania. Nawet wlasnemu synowi nie wyjawil kim jest, chociaz niejednokrotnie bardzo tego pragnal.

Jacek Soplica jest wzorem prawdziwego patrioty, który wszystko poswiecil w sluzbie ojczyznie, podobnie jak Konrad Wallenrod czy Konrad z "Dziadów". Mimo to zwyklo sie mówic o Soplicy, ze jest przykladem nowego typu bohatera w literaturze polskiej. Ta nowosc polegala przede wszystkim na tym, ze Jacek Soplica nie dzialal juz samotnie, tak jak jego wielcy poprzednicy, lecz poparcia dla swej idei niepodleglosciowej szukal wsród szerokich mas szlacheckich oraz wsród ludu. Ta przemiana polskiego bohatera romantycznego, obserwowana na przykladzie Soplicy, znamienna jest dla calego pokolenia polskich rewolucjonistów, którzy po klesce powstania listopadowego zrozumieli, jak wielkim bledem byla idea samotnej walki szlachty, która nie zdecydowala sie szukac poparcia i pomocy wsród polskiego ludu.

Soplica ma takze wiele cech charakterystycznych dla bohatera romantycznego, a wiec przezywa nieszczesliwa milosc, jest pelen wewnetrznego rozdarcia, przezywa konflikty, a przede wszystkim jest postacia dynamiczna, jego charakter ksztaltuje sie w trakcie trwania akcji utworu. Mickiewicz swiadomie podkresla, jak wielkie znaczenie w zyciu czlowieka odgrywa sluzba ojczyznie. Zarliwy patriotyzm i poswiecanie sie dla ojczyzny powoduje, ze przebaczamy Jackowi Soplicy wszystkie grzechy jego mlodosci, stawiamy go w rzedzie tych bohaterów literackich, którzy stanowia dla nas wzory osobowe.

Ostatecznie Jacek Soplica nie osiaga zamierzonego celu. Plany jego krzyzuje dawny sluga Horeszki Gerwazy, który poprzysiagl zemste na wszystkich Soplicach. Organizuje on przy pomocy mieszkanców zascianka - Dobrzynskich - zajazd na Soplicowo. W momencie, kiedy interweniuje wojsko carskie, zwasnione strony natychmiast sie godza w obliczu wspólnego wroga i zwracaja przeciwko Moskalom. To zostaje poczytane za bunt, uczestnicy walki musza uciekac za granice, aby powrócic z wojskami Napoleona. Sam Jacek Soplica zostaje ciezko ranny i umiera, uzyskawszy przedtem przebaczenie Gerwazego. Watek sporu o zamek miedzy Soplicami a przedstawicielem rodu Horeszków, Hrabia, zostal rozwiazany w sposób tradycyjny - zwasnione rody godza sie dzieki malzenstwu Zosi (córki Ewy Horeszkówny) z Tadeuszem (synem Jacka Soplicy). Epopeja konczy sie postepowym akcentem (chociaz nierzeczywistym). Tadeusz po odziedziczeniu majatku przeprowadza w swoich dobrach uwlaszczenie chlopów.


Realizm "Pana Tadeusz"

"Pan Tadeusz" jest realistycznym obrazem ówczesnej Polski szlacheckiej. Szlachta polska nie byla klasa jednolita, totez spotykamy w utworze przedstawicieli arystokracji, dumnego i zarozumialego Stolnika Horeszke, któremu - jak twierdza biografowie poety - nadal Mickiewicz cechy hrabiego Ankwicza, poznanego w Rzymie, który niechetnie patrzyl na mlodego poete zabiegajacego o reke jego córki. Na przykladzie rodu Horeszków Mickiewicz przedstawia zachodzacy w tym czasie proces ubozenia magnatów. Majatek Horeszków zostal skonfiskowany, poniewaz Horeszko jest uczestnikiem konfederacji barskiej.

Do bogatej szlachty mozna zaliczyc Podkomorzego, który cieszy sie pewnym powazaniem wsród szlachty, jest dumny ze swego stanowiska, które w istocie jest malo znaczace.

Natomiast Soplicowie naleza do szlachty sredniozamoznej. Jacek Soplica staje sie wzorem obywatela i patrioty, ale takze jego brat - Sedzia oczekuje na przyjscie Napoleona, a swego bratanka stara sie wychowac w duchu patriotyzmu. Podkreslic nalezy równiez jego humanitarny stosunek do sluzby, troske o gospodarstwo.

Typowym rezydentem, zubozalym szlachcicem jest Wojski, urodzony mysliwy, organizator polowan, slynny ze swej gry na rogu. Pelni on w Soplicowie role marszalka dworu.

Natomiast Wozny Protazy - Baltazar Brzechalski i Klucznik - Gerwazy Rebajlo pelnia role zwyklych sluzacych, chociaz moga udowodnic swe szlacheckie pochodzenie. Sa oddani i wierni swym panom, a doskonalym przykladem tego jest Gerwazy, który po zabójstwie swojego pana poprzysiagl zemste wszystkim Soplicom, przebaczajac Jackowi dopiero przed jego smiercia.

Zupelnie odrebna grupe stanowi szlachta zasciankowa, osiadla w Dobrzynie. O Dobrzynskich dowiadujemy sie, ze przybyli z centralnej Polski na Litwe, dawniej byli rodem dosc licznym i moznym, ale zubozeli. Oprócz posiadania herbów rodowych niczym wlasciwie nie róznili sie od chlopów, sami musieli pracowac na swych malych zagonach. Na czele zascianka stal Maciej Dobrzynski, starzec po siedemdziesiatce, cieszacy sie wielkim powazaniem wsród swoich. Te szlachte zasciankowa poeta ukazal w jasnym swietle. To wlasnie Maciej Dobrzynski obok Jacka Soplicy jest przykladem wielkiego patrioty, który "tam szedl, gdzie Ojczyzny dobro upatrywal". Maciek Dobrzynski jest takze nosicielem wielu innych dodatnich cech. Jest odwazny i szlachetny, cechuje go wielka madrosc zyciowa. Swej odwagi dowiódl walczac w powstaniu kosciuszkowskim, wracajac na pole bitwy, bedace pod ciaglym ostrzalem Moskali, aby zabrac stamtad pozostawionego przez innych ciezko rannego szlachcica. Naleznej mu nagrody nie przyjal jednak, mimo ze byl ubogi. Cieszyl sie powazaniem, poniewaz znal sie doskonale na gospodarstwie, jego rady byly zawsze madre i dobre, ale nie zabiegal o te popularnosc, wrecz odwrotnie. Tak wiec, zdaniem autora, to wlasnie te szlacheckie zascianki byly ostoja patriotyzmu i polskosci. Zasciankowa szlachta podtrzymywala swiadomosc narodowa, przywiazana do swych herbów rodowych, które niezaleznie od stanu majatkowego pozwalaly jej przynalezec do wielkiej spolecznosci szlacheckiej.

Adam Mickiewicz z niezwyklym sentymentem opisywal szlachte polska, z której sam sie wywodzil, tworzac niemal sielankowy obraz zycia dworskiego. Ta sielankowa atmosfera rózni "Pana Tadeusz" od innych utworów poety, czyni go jakby bardziej sentymentalnym (patrz haslo: sentymentalizm). Mimo sentymentu poeta potrafi zdobyc sie na obiektywizm, ukazujac zarówno zalety, jak i wady szlachty. Dominujaca cecha polskiej szlachty jest patriotyzm i przywiazanie do tradycji. Dzialalnosc ksiedza Robaka pada na podatny grunt, szlachta nienawidzi Moskali i jest gotowa z nimi walczyc. Przywiazanie do tradycji uzewnetrznia sie w przestrzeganiu staropolskich zwyczajów i goscinnosci, którym zaden szlachcic nie umialby uchybic.

Jednoczesnie poeta dostrzega wady tego srodowiska i pisze o nich najczesciej z dyskretnym humorem. Glówna wada szlachty jest pieniactwo, sklonnosc do awantur, burd, bijatyk i procesów. Takim pieniaczem byl nawet w mlodosci Jacek Soplica - doskonala ilustracje tej cechy stanowi spór Asesora z Rejentem czy Doweyki z Domeyka, a przede wszystkim ciagnacy sie od wielu lat spór o zamek, w którym zadna ze stron nie chce ustapic. Szlachta nie jest tez dostatecznie wyksztalcona, o czym swiadcza wyklad Wojskiego o astronomii czy tez niezrozumienie przez Sedziego mowy Hrabiego o gotyckiej architekturze zamku.

Oprócz tych cech wspólnych, charakterystycznych dla calego srodowiska szlacheckiego, zadbal autor takze o indywidualizacje postaci, która wyrazala sie w charakterystycznym stroju, specyficznej mimice i ruchach, okreslonej pozie, a nawet w poslugiwaniu sie jezykiem, calkowicie odmiennym w ustach Rejenta, Protazego i Podkomorzego.

Ten realistyczny obraz szlachty bylby niepelny, gdyby poeta nie zauwazyl szerzacego sie wsród szlachty kosmopolityzmu. Bezkrytyczne zapatrzenie sie w cudze wzory, lekcewazenie cech narodowych, byly wadami spolecznymi, które wytykal juz Ignacy Krasicki w "Satyrach". W "Panu Tadeuszu" takimi kosmopolitami sa Hrabia i Telimena. Smieszna jest sklonnosc Hrabiego do przezywania romantycznych przygód. Niestety, nie docenia tez piekna ojczystej przyrody, z zachwytem wspomina lazurowy blekit wloskiego nieba.

Podobny typ reprezentuje Telimena, która mimo romantycznej pozy, smieszy czytelnika swymi zabiegami i staraniami o meza. Wiaze swe nadzieje z o wiele mlodszym od siebie Tadeuszem, potem obiektem jej uczuc zostaje Hrabia, zamieniony z koniecznosci na Rejenta, który moze zostac jej mezem, jesli bedzie sie ubieral wedlug francuskiej mody. Telimena z duma wspomina swój pobyt w Petersburgu, chlubi sie swymi znajomosciami z urzednikami carskimi.

Ten obraz zycia i obyczajów szlacheckich, nakreslony przez autora z takim upodobaniem, pozwolil mu rzeczywiscie uciec od "za póznych zalów, potepienczych swarów" do "kraju lat dziecinnych", który "zawsze zostanie swiety i czysty, jak pierwsze kochanie".


Wartosci artystyczne "Pana Tadeusza"

"Pan Tadeusz" zyskal sobie miano epopei (= epos) narodowej, poniewaz podobnie jak wielkie epopeje starozytnosci, dawal szeroki obraz zycia spoleczenstwa, a losy bohaterów jednostkowych ukazywal na tle waznych wydarzen historycznych, w przelomowym dla narodu momencie dziejowym. Podobnie jak starozytne eposy, utwór rozpoczyna sie od inwokacji, z ta róznica, ze poeta nie prosi muz o natchnienie, lecz zródlem natchnienia dla niego maja byc wspomnienia o dalekiej, tak bardzo umilowanej ojczyznie.

Poniewaz romantycy programowo burzyli wszelkie reguly i prawidla w poetyce, swiadomie nie przestrzegali czystosci rodzajów literackich, tak wiec epicki charakter dziela zostal naruszony przez liczne fragmenty liryczne, w których dochodza do glosu uczucia samego narratora.

"Pan Tadeusz" nie jest tez utworem "czystym" gatunkowo, poniewaz laczy w sobie elementy epopei, poematu epickiego, powiesci i sielanki. To typowe dla romantyzmu pomieszanie rodzajów i gatunków literackich oraz koncepcja glównego bohatera Jacka Soplicy pozwala nazwac "Pana Tadeusza" utworem synkretycznym (patrz haslo: synkretyzm).

Zgodnie z duchem czasu byly tez próby polaczenia slowa poetyckiego i muzyki. Wyrazem tych tendencji sa miedzy innymi dwa koncerty opisane w utworze. Pierwszy z nich to koncert Wojskiego - gra na rogu obwieszczajaca zakonczenie polowania. Wojski byl niedoscignionym mistrzem w tej umiejetnosci, podobnie jak i w organizowaniu calego polowania. Umial wydobywac z rogu takie dzwieki, które ilustrowaly caly przebieg polowania - dzwieczne, rzeskie dzwieki to odglosy pobudki, potem dalo sie slyszec szczekanie psów, wreszcie strzaly. Wówczas dzwieki staja sie coraz bardziej glosne, nasladujace wycie wilków, ryk niedzwiedzi i zubrów.

Podobnie mistrzem, tyle ze w grze na cymbalach, byl karczmarz Jankiel, ukazany w utworze jako patriota, który wita legionistów Dabrowskiego z takim samym wzruszeniem, jak wszyscy Polacy. Jankiel zdecydowal sie zagrac na usilne prosby Zosi, a w swej grze zawarl cale ówczesne dzieje narodu, zarówno chwile piekne i wzniosle, jak i te tragiczne. Sluchacze bezblednie odgadywali intencje grajka, sami przeciez tworzyli te historie. Pierwsze mocne i triumfalne dzwieki, radosne i skoczne, byl to szczesliwy dla narodu okres, kiedy król, sejm i caly naród podejmowali próby ratowania Rzeczypospolitej, uwienczone Konstytucja 3-maja. Zlowieszcze, falszywe akordy, uporczywe tracanie zdradzieckiej struny przez Jankiela zostalo wkrótce odczytane przez Klucznika, który zawolal: "Znam, znam glos ten! to jest Targowica". Odglosy szturmu, wystrzaly, nasladowanie jeków rannych i placzu matek, to byly dzwieki ilustrujace powstanie kosciuszkowskie i rzez Pragi. Dzwieki piosenki o zolnierzu tulaczu,

"...który borem, lasem idzie,
z biedy i z glodu przymierajac czasem"

od razu zostaly skojarzone z emigracja po powstaniu kosciuszkowskim i tworzeniem sie legionów oraz ich przybyciem na ziemie polskie. Dzwieki piesni legionów "Jeszcze Polska nie zginela" calkowicie potwierdzily te domysly sluchaczy. Koncepcja calego koncertu Jankiela zostala oparta na trzech wszystkim znanych utworach. Sa to: "Polonez 3 Maja", piesn "Idzie zolnierz borem, lasem" i "Mazurek Dabrowskiego".

Niezwykle wrazenie na czytelniku wywieraja takze przepiekne opisy przyrody, które sa dowodem milosci poety do ojczystej, nadniemenskiej ziemi. Plastyke, niezwykla malowniczosc opisów osiaga Mickiewicz poprzez zastosowanie róznorodnych srodków artystycznych. Opisy wschodu czy tez zachodu slonca, chmur, burzy, stanowia arcydzielo poezji opisowej.

Takim opisem wschodu slonca rozpoczyna sie ksiega szósta. Ranek byl mglisty i wilgotny. Poeta stosuje personifikacje, nadajac cechy ludzkie zarówno sloncu, jak i rozpoczynajacemu sie dniu. Utwór zas konczy sie opisem zachodu slonca. Uwage poety przykuwaja obloki plynace po niebie, oswietlone jaskrawymi promieniami zachodzacego slonca. W tych promieniach obloki sa róznokolorowe, a barwy ich ulegaja ustawicznym zmianom.

Przyroda niemal zawsze traktowana jest przez poete jako zywa istota. Wystarczy wspomniec owa brzezine, "która jako wiesniaczka, kiedy placze syna, lub wdowa meza, rece zalamie, roztoczy po ramionach do ziemi strumienie warkoczy". Zachodzace zas slonce "spuszcza glowe" i zasypia "westchnawszy cieplym powiewem".

"Pan Tadeusz" to niewatpliwie jeden z najpiekniejszych utworów w naszej literaturze, przynoszacy pelen sentymentu obraz zycia szlachty. Pierwszy obiektywny sad o utworze wypowiedzial J. Slowacki we fragmencie "Beniowskiego":

"Jednak w tej cudnej epopei zyja;
W ich lasach traba gada (...)
Sluchaj i patrzaj, bo, jako zjawienie,
Litwa, ubrana w teczowe promienie,
Wychodzi z lasu ...".

Niezwykly hold genialnemu poecie zlozyl H. Sienkiewicz. W noweli pt. "Latarnik" ukazal, jak wielka jest sila oddzialywania "Pana Tadeusza". Bohater noweli - byly powstaniec Skawinski - otrzymawszy egzemplarz "Pana Tadeusza" zapomina o calym swiecie. Juz sam dzwiek ojczystej mowy wywoluje niezwykle wzruszenie. Slowa "Litwo! ojczyzno moja!" wyrazaja pragnienia i tesknoty samego Skawinskiego, bohater calkowicie identyfikuje sie z teskniacym do ojczystej ziemi autorem "Inwokacji". Skawinski, czytajac "Pana Tadeusza", nie zapalil tego dnia latarni i stracil prace. Lecz na dalsza tulaczke po swiecie wyruszal juz jako inny czlowiek, odzyskal bowiem utracona swiadomosc narodowa, znów poczul sie Polakiem.

Temat: Pan Tadeusz - slowniczek postaci


Pan Tadeusz - slowniczek postaci. Asesor - wlasciciel charta Sokola; konkurent Rejenta w walce o palme pierwszenstwa w polowaniu; dawniej zyjacy dostatnio; roztrwonil majatek na sprawy polityki i ( aby odzyskac status ) zaangazowal sie w sluzbe panstwowa; milosnik mysliwstwa; rywal Tadeusza i Hrabiego w staraniach o wzgledy Telimeny; Bolesta Rejent - wlasciciel charta Kusego i strzelby Sagalasówki; konkurent Asesora; ze wzgledu na dosc zywa gestykulacje w czasie rozmowy dawniej zwany Kaznodzieja ( ksiega I, w. 686 ); dawniej adwokat; Brzechalski Protazy Baltazar zwany Woznym - stary sluzacy Sopliców; pozostajacy w zazylych stosunkach z Sedzia; zywil niezbyt przyjazne uczucia w stosunku do rodziny Horeszków; opiekowal sie sluckim pasem Sedziego; zawsze nosil przy sobie trybunalska wokande - spis spraw, w których przed laty uczestniczyl jako wozny; Buchmann - komisarz z Klecka; Polak, choc ubrany z niemiecka; równiez uczestnik narady w Dobrzynie; Dabrowski Jan Henryk - postac autentyczna; general; stworzyl legiony polskie we Wloszech; wojska polskie pod jego dowództwem walczyly u boku wojsk napoleonskich; pojawial sie w opowiesciach ( glównie Bernardyna ), byl tez honorowym gosciem na weselu Zosi i Tadeusza; Dobrzynski Bartek zwany Brzytewka - przezwisko otrzymal od cienkiej szabli, która nosil; podczas narady w Dobrzynie popieral Chrzciciela; Dobrzynski Bartek zwany Prusakiem- posel; uczestnik narady w Dobrzynie; zwolennik walki z Rosja; Dobrzynski Bartek zwany Szydelkiem - walczyl szpada; Dobrzynski Maciej - Maciek nad Mackami, Kurek na kosciele, Zabok, Królik; dawny konfederat barski; stal na czele rodziny Dobrzynskich, do których zwrócil sie Hrabia chcac zajechac Sopliców; w chwili narady liczyl 72 lata; mial karabele, która nazywal Rózeczka; walczyl u boku Oginskiego pod Jakubem Jasinskim; Dobrzynski Maciej zwany Kropicielem lub Chrzcicielem - jego ulubiona bronia byla maczuga zwana Kropidelkiem; zwolennik metod radykalnych; Dobrzynski Maciej zwany Konewka - nosil sztucer o wyjatkowo szerokiej lufie; Dobrzynski Sak - syn Chrzciciela, zakochannny w Zosi; Ekonom - podwladny Sedziego ( wypowiada sie w wersach 676-683 ksiegi II ); Fiszer - szef sztabu armii polskiej pod Ksieciem Józefem, od niego to poslaniec przynosi Robakowi wiadomosc o wojnie ( ksiega X, w. 880 ); Gifrajter - byly instruktor pulku; w czasie bitwy w Soplicowie walczyl z Mackiem nad Mackami i polegl; "...fechmistrz najpierwszy z Moskalów, kawaler trzech krzyzyków i czterech medalów." Gont - zolnierz moskiewski, który mial zastrzelic Tadeusza ( ksiega IX, w. 650 ); Horeszko Hrabia - krwi Horeszków mial on w sobie wlasciwie niewiele, byl jedynie dalekim "...krewnym Stolnika po matce Lowczynie, która sie rodzi z drugiej córki Kasztelana, który byl, jak wiadomo, wujem mego Pana..." jak mówil Gerwazy, jednak wlasnie jego wybral na wlasciciela Zamku Klucznik Rebajlo; milosnik francuszczyzny, poczatkujacy malarz; dziwak; procesowal sie o Zamek z Sedzia; Horeszko Stolnik - ojciec Ewy, która byla wybranka Jacka Soplicy; Stolnik, majac inne plany, nakazal, aby Jackowi podano "czarna polewke" ( symbol odmowy ); w czasie gdy odpieral moskiewski atak na Zamek zostal zastrzelony w porywie gniewu przez Jacka Soplice; Horeszkówna Ewa - ukochana Jacka Soplicy, córka Stolnika; pózniej zona Wojewody; Hreczecha Wojski -"...daleki krewny panski i przyjaciel domu..." ( Sopliców ); w nieobecnosci Sedziego on wlasnie mial za zadanie przyjmowac i zabawiac gosci, przygotowywal uczty i polowania; lubil polowania na muchy ( byl twórca teorii podzialu much na zwykle i "szlachciców"); wspaniale gral na rogu; Hreczeszanka Tekla - zareczona z Asesorem; córka Wojskiego; Jankiel - zyd, dzierzawil obie soplicowskie karczmy; gral na cymbalach ( m.in. na weselu Zosi i Tadeusza ); uczestniczyl w naradzie w Dobrzynie ( ksiega VII, w. 363 ); Plut - major, dowódca wojsk rosyjskich, które odzyskaly Sopliców; z urodzenia Polak, pochodzil z Dzierowicz ( dawniej nazywal sie Plutowicz ); Podhjascy, Birbaszowie, Hreczechy, Biergele, Isajewicze, Kotwicze - nazwiska szlachty która wziela udzial w odsieczy dla Soplicowa ( ksiega IX,w.68 i 205 ); Podkomorzy - podobnie jak Sedzia, zwolennik dawnych obyczajów; Podkomorzyna - zona Podkomorzego; nie odgrywa zbyt duzej roli, jedynie kilka razy wymieniona ( np. ksiega I, w. 212 ); Róza Podkomorzanka - starsza z córek Podkomorzego; Anna Podkomorzanka - mlodsza z córek Podkomorzego; z poczatku przeznaczona Tadeuszowi; Proporszczyk - kolejny przeciwnik Macka, zwyciezony przez Chrzciciela ( ksiega IX, w. 411 ); Rebajlo Gerwazy - szlachcic sluzacy dlugo u Horeszków; posiadal liczne przezwiska : Pólkozic ( od herbu Horeszków który widnial na jego liberii ), Szczerbiec ( od "poszczerbionej" bliznami lysej glowy ), Mopanku ( od ulubionego sposobu zwracania sie do innych ); sa tytulowal sie Klucznikiem; uczestniczyl w tej samej bitwie, w której zginal Stolnik ( nigdy do konca nie wybaczyl tego Soplicom ); jego opowiesc o "dziedzictwie Horeszków" naklonila Hrabiego do walki o Zamek; jego bronia byl rapier, zwany Scyzorykiem; Ryków Nikita Nikitycz- kapitan moskiewskiego wojska wspólnie z litewska szlachta biesiadujacy w Zamku ( ksiega I, w. 504 ), a pózniej uczestniczacy w "odbijaniu" Soplicowa Hrabiemu; Skoluba, Mickiewicze, Terajewicze, Stypulkowscy - uczestnicy narady w Dobrzynie; Skoluba, Wilbik, Juraha, Zagiel, Podhajski, Birbasz, Mickiewicz, Cydzik, Rymsza, Zubkowski, Terajewicz - szlachcice uczestniczacy w rozmowie w karczmie przed polowaniem; zazywszy z tabakiery Robaka, wyrazaja swoje poglady ( nie tylko polityczne)( ksiega IV, wersy 293- 470 ); Soplica Sedzia - stryj Tadeusza, brat Jacka; wlasciciel dworu w Soplicowie; przywiazany do dawnych obyczajów ( nabyl ich sluzac w mlodosci na dworze Wojewody ); procesowal sie o Zamek z Hrabia; Soplica Jacek - w mlodosci cieszacy sie duzym poparciem szlachty ( stad przezwisko Wojewoda inne przezwisko Wasal ); kandydat na ziecia Stolnika Horeszki, zostal jednak odrzucony i w porywie gniewu zabil Stolnika podczas ataku Moskali; wine swoja chcial odpokutowac jako Bernardyn Robak ( kwestarz ), walczac na wojnach i przenoszac wiadomosci ( co równiez bywalo niebezpieczne ); ojciec Tadeusza ( po wlasnej ucieczce wciaz kierowal jego wyksztalceniem ); Soplica Tadeusz - syn Jacka Soplicy, wychowany przez Sedziego Soplice; imie otrzymal po Kosciuszce; od dziecinstwa ksztalcony w Wilnie; pózniej maz Zosi; w chwili przyjazdu mial blisko 20 lat ( ksiega I, w. 618 ); po slubie postanowil uwlaszczyc swoich poddanych; Telimena - podobnie jak Hrabia zwolenniczka obcej mody; dlugo mieszkala w Petersburgu; osoba obyta, swiatowa; uwazana za siostre Sedziego; opiekunka Zosi; to ja z poczatku Tadeusz wzial za Zosie; próbowala z poczatku usidlic Tadeusza, pózniej Hrabiego, ale zareczyla sie z Rejentem; milosniczka sztuki; Tomasz - sluga Podkomorzego ( ksiega V, w. 682 ); Wania - sluzacy Asesora, okazal sie uzyteczny w momencie gdy gajowy przyniósl wiadomosc o niedzwiedziu ( ksiega III, w. 754 ); Zan i Czeczotowie - trzej szlachcice, którzy ruszyli na odsiecz Mickiewiczowi i Prusakowi pod koniec narady w Dobrzynie ( ksiega VII, w. 540 ), a pózniej przyjechali do Soplicowa wraz z Robakiem; Zosia - wywodzila sie z Horeszków; pozostawala pod opieka Telimeny, jednak utrzymywana przez Jacka Soplice; pózniejsza zona Tadeusza; Bohaterowie opowiadan ( nie bioracy udzialu w akcji lub nie majacy wplywu na akcje ) : Bartochowski - ksiadz; opowiesc Wojskiego ( ksiega VIII, w. 179 ); Binion - Francuz, czlonek rady Napoleona; dzieki niemu ksiaze Józef dowiedzial sie o prawdopodobnym niepowodzeniu uklady Francja - Rosja ( ksiega VI, w. 269 ); Borzdobochaci i Lopot, Krepsztulowie i Kupsciowie, Putrament z Pikturna, Mackiewicz z Odyncami, Turno z Kwileckimi - strony w procesach, które w czasach Woznego rozstrzygnieto slubem ( ksiega XI, w. 315 ); Czarnobacki - podczas obrony Czestochowy mial ponoc zabic moskiewskiego generala Dejowa i w pojedynke rozbic caly pulk Kozaków; Denassów - ksiaze, postac autentyczna; naprawde nazywal sie Karol de Nassau - - Siegen bohater opowiadania Wojskiego rozpoczetego w czasie uczty w ksiedze VI, a zakonczonego w VIII; Domejko i Dowejko, Rupejko - bohaterowie opowiesci Wojskiego, która miala pogodzic zwasnionych Asesora i Rejenta ( ksiega IV, w. 759 ); Dymsza - proboszcz, który wygral proces z Rymsza ( w czasach, gdy Protazy pelnil swój woznienski urzad ( ksiega XI, w. 333 ); Gorecki, Pac, Obuchowicz, Piotrowski, Obolewski, Rozycki, Janowicz, Mierzejewscy, Brochocki, Bernatowicze, Kupsc, Giedymin - przyklady szlachciców, którym udalo sie przekroczyc Niemen i w ten sposób dotrzec do Ksiestwa Warszawskiego ( ksiega I, w. 936 ); Grabowski Józef - przyjaciel Prusaka, mieszkaniec Wielkopolski ( ksiega VII, w. 20 ); Hieronim Król Westfalski - razem z Ksieciem Józefem dowodzil w walkach na Litwie ( ksiega XI, w. 81 ); Hrabia na Teczynie, Karol - Kochanku - Radziwill - obaj korzystali, podobnie jak Wojski, z ksiegi "Kucharz Doskonaly" ( ksiega XI,w. 119 ); Jablonowski Stanislaw - postac autentyczna; hetman wielki koronny; jeden z dowodzacych w bitwie pod Wiedniem; opowiada o nim Wojski ( ksiega VIII, w. 175 ); Kaszyc z Jatra - przygotowywal fajerwerk na przyjeciu Rejtana ( ksiega VIII, w. 221 ); Kniaziewicz general - postac autentyczna, wysoki ranga dowódca wojskowy ( ksiega I w. 921 ); bral udzial m.in. w bitwie pod Hohenlinden ( ksiega XI, w. 248); w czasie uczty w Soplicowie ( XII ksiega ) stal sie wlascicielem Scyzoryka; Kozietulski - razem z Robakiem zdobywal grzbiet Samosiery ( ksiega XI, w. 253 ); Kozodusin Kirylo Gawrylicz - Wielki Lowczy Dworu ( rosyjskiego ); bohater opowiadania Telimeny; on to ukaral czynownika, którego charty zagryzly ukochanego Bononczyka Telimeny; Mejen - postac autentyczna; general za czasów Kosciuszki ( ksiega II, w. 823 ); Mokronowski - szlachcic zabity przez Rykowa w bitwie pod Maciejowicami; chwalony przez niego za mestwo ( ksiega X, w. 135 ); Napoleon - postac historyczna; cesarz francuski,król Wloch i wielki dowódca wojskowy; od niego wlasnie Litwini oczekiwali pomocy w wyzwoleniu spod panowania Rosji; Oginski, Wyzygird, Rymsza, Radziwill, Wereszczaka, Giedrojc, Rdultowski, Obuchowicz, Juraha, Piotrowski, Maleski, Mickiewicz - pozywajacy i pozwani we sprawach, w których uczestniczyl Protazy; Orlowski - malarz, którego wymienila Telimena widzac zachwyt Tadeusza nad pieknem rodzimej przyrody; postac autentyczna ( ksiega III, w. 620 ); Pac, Malachowski prawdopodobnie generalowie - goscie na weselu w XII ksiedze; Parafianowicz - szlachcic, który przyszedl Stolnikowi z odsiecza w czasie bitwy o Zamek, "...przywiódlszy Mickiewiczów dwiestu z Horbatowicz ..."; Pinety - wedrowny kuglarz, slawny w calej Polsce; postac autentyczna ( ksiega XII, w. 189 ); Pociej Aleksander - hrabia; uratowany przez Macieja pod Praga ( ksiega VI, w. 524 ); Poczobut - ksiadz, rektor Akademii Wilenskiej ( ksiega VIII, w. 145 ); Podczaszyc - bohatr opowiesci Podkomorzego ( ksiega I, w. 437 ); na jego przykladzie przedstawiony zostal negatywny wplyw kultury francuskiej na polskie spoleczenstwo; Puzynina - opowiadal o niej Podkomorzy; przeznaczyla dochód z dwustu chlopów na rozwój Akademii Wilenskiej ( w VIII ksiedze, w. 142 ); Radziwill Dominik - postac autentyczna; ksiaze; znakomity mysliwy ( ksiega II, w. 822 ); Rejtan Tadeusz - postac autentyczna,szlachcic; w jego domu wychowal sie Wojski; posel nowogrodzki; urzadzil przyjecie, o którym opowiadal Wojski w VIII ksiedze ( wersy 211-259 ); Rejtan, Lachowicz, Niesiolowski, Bialopiotrowicz, Zegota, Budrewicz, Terajewicz, Oginski - slawieni w opowiesciach Wojskiego jako wspaniali, niezrównani mysliwi ( ksiega I w. 788 i ksiega II, w. 789 ); Rymsza - wspólnie z Rebajla uczestnik zajazdu na Korelicze ( ksiega II, w. 351 ) w czasie którego zginal jeden z Sopliców; Ryszpans - general, którego w bitwie pod Hohenlinden Robak uratowal od calkowitej kleski ( ksiega XI, w. 246 ); Sapieha - bohater opowiesci Wojskiego; nadworny marszalek królewski ( ksiega VIII, w. 170 ); Sukin - ksiaze, Rosjanin; bohater opowiesci Telimeny; od niego dostala psa, którego smierc spowodowala, iz dostala "... mdlosci, spazmów,serca palpitacji..." ( ksiega II, w. 620 ); Sniadecki - astronom ( ksiega VIII, w. 149 ); Tuloszczyk - równiez wspomniany przez Wojskiego jako znakomity strzelec ( ksiega V, w. 463 ); Tyzenhauz - podskarbi litewski, z którym trzymal Maciej do czasu Targowicy ( ksiega VI, w. 504 ); on tez prawdopodobnie przyslal tancerzy na uczte która Rejtan urzadzil dla Denassowa ( ksiega VIII, w. 222 ); Wilczek - hrabia, posel austriacki do króla Jana III Sobieskiego przed bitwa pod Wiedniem; opowiesc Wojskiego ( ksiega VIII, w. 179 ); Witenes, Mindowa, Giedymin, Kiejstut, Olgierd - wielcy kniaziowie litewscy wspomniani w pierwszych wersach IV ksiegi; Wolodkowicz, Dzindolet - przypomnial ich sobie Protazy, gdy zanosil pozew Hrabiemu ( ksiega VI w. 333 );