Symboliczny interakcjonizm Herberta Blumera

Twórcy teorii i jej korzenie konceptualne

Teoria interakcjonizmu symbolicznego należy do szerszego paradygmatu tzw. socjologii interpretatywnej , nawiązującej do tradycji socjologii humanistycznej. Obok teorii strukturalno - funkcjonalnej i teorii konfliktu uznawana jest za główną teorię socjologiczną XX w. Teoria ta zakłada, że rzeczywistość społeczna wyłania się z interakcji - oddziaływań wzajemnych między jednostkami i zbiorowościami, kształtowanych przez znaczenie komunikatywne za pośrednictwem symboli. Znaczącą, symboliczną interakcję uznawali za podstawę rzeczywistości socjokulturowej tacy wybitni socjologowie okresu międzywojennego, jak Pitirim Sorokin, Florian Znaniecki i Robert M. Maclver, jednakże za twórcę teorii interakcjonizmu symbolicznego uważa się Herberta Blumer’a – amerykańskiego socjologa, ucznia G. H. Meada. Pierwsze stopnie naukowe otrzymał on na Uniwersytecie Missouri. Blumer skoncentrował się na psychologii społecznej, zbliżając się tym samym do symbolicznego interakcjonizmu w jego „czystej postaci”. Podejście Blumera charakteryzuje budowanie indukcyjnej teorii zachowań i wzorów interakcji oraz położenie nacisku na badanie procesów interpretacji i definiowania sytuacji przez działające jednostki, przy użyciu metody obserwacji, niektórych metod badawczych stosowanych w naukach biologicznych i wywiadu nieustruktualizowanego. W 1937 r. użył on terminu „symboliczni interakcjoniści” na określenie tych badaczy życia grupowego ludzi, którzy odrzucają podejście deterministyczne w postaci różnych odmian naturalizmu, jak też determinizm kulturowy niezmiennych znaczeń i wartości właściwy strukturalizmowi. Świat ludzki jest środowiskiem symbolicznym aktywnie tworzonym, utrzymywanym i przekształcanym przez uczestników życia społecznego – jak wskazywał to Blumer w trzech podstawowych założeniach interakcjonizmu symbolicznego:
1) ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy;
2) znaczenia pochodzą z interakcji;
3) znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.

Blumer wystąpił przeciw zdominowaniu socjologii w połowie XX w. Przez kierunek strukturalno – funkcjonalny w teorii oraz przez logiczny empiryzm Percy’ego Bridgmana w metodologii, którego wyrazicielami stali się zwolennicy analiz zmiennych i badań sondażowych: Paul Lazarsfeld i Samuel Stouffer. Programowe sformułowanie jego teorii prezentuje książka „Symbolic Interactionism. Perspective and Method”, na którą złożyły się polemiczne artykuły Blumera publikowane w latach pięćdziesiątych.

Interakcjonizm symboliczny wyrósł na gruncie filozofii amerykańskiego pragmatyzmu Charlesa S. Peirce’a, Williama Jamesa, Johna Deweya, a przede wszystkim George’a H. Meada, którego koncepcje rozwinął Blumer. Prekursorami tej teorii byli szkoccy filozofowie moralności: David Hime, Adam Smith i Adam Ferguson, którzy zapoczątkowali studia nad sympatią jako zdolnością do komunikacji z innymi i nad nabywanymi nawykami. Teoria ta jest kontynuacją tradycji tzw. szkoły chicagowskiej (1892 – 1935), zwłaszcza badań Williama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego nad definiowaniem sytuacji oraz Roberta E. Parka nad zachowaniami zbiorowymi, a także Charlesa H. Cooleya nad jaźnią społeczną. Interakcjonizm symboliczny przyjął także pewne wątki neokantyzmu wraz z Georga Simmla koncepcją badań form uspołecznienia, tzn. typowych form interakcji, którą upowszechnił uczeń Simmla – Park. Antystrukturalne pojmowanie przez Simmla społeczeństwa jako wydarzenia zbieżne było z tezami pragmatyzmu społecznego.

W rozwoju interakcjonizmu symbolicznego obok szkoły chicagowskiej, której przewodził Blumer, wykształciła się szkoła z Iowy pod kierunkiem Manforda Kuhna. Grupa ta przyjęła „logikę weryfikacji” w badaniach, które skupiły się na operacjonalizacji Meada koncepcji jaźni, głównie przy użyciu tzw. Twenty Statement Test, zbliżając się do metodologii konwencjonalnej. Szkoła z Iowy pod przewodnictwem Coucha w dalszym rozwoju przeszła do badań aktualnych interakcji, poszukując uniwersalnych zasad i form działań w postaci tzw. teorii społecznej koordynacji.

Od połowy lat sześćdziesiątych rozwojowi interakcjonizmu symbolicznego towarzyszy kształtowanie się entometodologii pod wpływem fenomenologicznej filozofii społecznej Alfreda Schutza. Związek interakcjonizmu symbolicznego i entometodologii jest problematyczny. Zakładane przez interakcjonizm symboliczny pierwszeństwo społecznego procesu oddziaływania wobec systemów znaczeń jest niezgodne z podstawową przesłanką entometodologii, zakładającej istnienie ukrytych struktur poznawczych rządzących interakcją. W podobnym co entometodologia kierunku rozwinął swe koncepcje Erving Goffman, którego wcześniejszą dramaturgiczną teorię przedstawiania jaźni można uważać za odmianę interakcjonizmu symbolicznego, zwłaszcza tzw. interakcjonizmu strategicznego. Symboliczno – interakcjonistyczne założenie, że punktem wyjścia wyjaśniania oddziaływań wzajemnych musi być analiza aktów komunikacji oraz interakcji werbalnych i retoryki motywów, zbliża ten kierunek do socjologii języka, badającej społeczny kontekst i społeczne funkcje mowy, oraz do semiotyki. Instytucjonalnym wyrazem żywotności interakcjonizmu symbolicznego jest Society for the Study of Symbolic Interaction, założone w Stanach Zjednoczonych w 1975 r., organizujące doroczne Annual Stone Symposium. Organem SSSI jest kwartalnik „Symbolic Interaction”. Wydawany jest także rocznik „Studies in Symbolic Interaction” oraz nowe czasopismo – „Qualitative Methodology”.

Charakterystyka teorii

Interakcja jest fundamentalnym procesem stanowiącym podstawę społecznej rzeczywistości. Istotą interakcji jest wysyłanie przez organizmy funkcjonujące we własnym środowisku, sygnałów i gestów, które określają jego sposób działania. Interakcja zachodzi wówczas, gdy:
- jeden organizm wysyła znaki, wykazując aktywność w swoim środowisku
- inny organizm widzi te znaki i reagując na nie, zmienia swój sposób postępowania, wysyłając zarazem swoje sygnały
- pierwszy organizm rozpoznaje owe sygnały i zmienia pod ich wpływem swoje działanie.
Znaki i gesty są najistotniejszym nośnikiem interakcji.
Ludzie wchodzą ze sobą w interakcje w szczególny i jedyny w swoim rodzaju sposób. Znaki, które człowiek wysyła, odczytuje, odbiera i na które reaguje, mają charakter symboliczny, ponieważ znaczą to samo zarówno dla wysyłającego jak i dla odbierającego. Można powiedzieć, że są to znaki kulturowe. Dzięki naszemu mózgowi potrafimy nadawać wspólnie uzgodnione znaczenia dosłownie wszystkim naszym działaniom- mowie, mimice, pozycjom ciała, odległości, jaką zachowujemy wobec innych, stylowi ubierania się, czesania i niemal każdemu gestowi, jaki wykonujemy. Dlatego też, przebywając z ludźmi, czujemy się jak na scenie, ponieważ gdzieś w nas tkwi wiedza o tym, że inni odczytują nasze gesty oraz interpretują nasze zachowanie.

Zdolność do odczytywania symbolicznych gestów pozwala człowiekowi na wchodzenie w rolę, czyli przyjmowanie czyjejś roli. Rozumiał przez to, że odczytując gesty innych ludzi, potrafimy wyobrazić sobie siebie na ich miejscu; możemy przyjąć ich punkt widzenia i przewidzieć, co zrobią. Każdy z nas w każdej sytuacji przyjmuje czyjąś rolę, ale najczęściej nie zdajemy sobie z tego sprawy, póki nie znajdziemy się w jakiejś szczególnie trudnej sytuacji, w której ważne jest dla nas dosłownie każde wypowiedziane słowo i każdy gest wykonany przez innych.
Interakcja symboliczna zachodzi w sytuacji, gdy poznajemy normy odpowiadające jakiejś sytuacji, czyli przyjmujemy role innych lub ich punkt widzenia, po to by wiedzieć, jak reagować. Dzięki tej interakcji włączamy się w kulturę, jej wartości, przekonania i normy. Z drugiej strony, właśnie dzięki przyswojeniu sobie symboli kulturowych możemy przyjmować czyjeś role i w ten sposób uczymy się radzić sobie z innymi ludźmi, zajmując różne pozycje wynikające z przynależności do określonych struktur społecznych. A zatem, gdybyśmy nie potrafili posługiwać się symbolami kulturowymi i wchodzić w role innych, interakcja byłaby bardzo utrudniona, a społeczeństwo mogłoby się rozpaść.
Trzema podstawowymi dla interakcjonizmu symbolicznego kategoriami analizy są: jaźń, interakcja i społeczeństwo. Teoria ta ma wariant psychospołeczny w postaci najbardziej „socjologicznej” psychologii społecznej, opartej na Meada koncepcji jaźni społecznej, kształtowanej w toku interakcji ze znaczącymi partnerami, z którymi komunikacja odgrywa kluczową rolę w procesie socjalizacji. Podstawowy, socjologiczny wariant interakcjonizmu symbolicznego stawia w centrum nie jaźń, lecz samą interakcję i rolę komunikacji w procesie tworzenia społecznych związków. Człowiek żyje w świecie symbolicznym, w którym staje naprzeciw obiektów wyposażonych w znaczenia. Definiowane znaczenia sytuacji działania jest podstawowym procesem, w który osoba działająca jest aktywnie zaangażowana. Jest to ciąg dawania sobie wskazówek, czyli nieustannego identyfikowania obiektów i oceniania ich ważności ze względu na zamierzone działanie. Świadomość tworzy się w społecznym procesie oddziaływania i komunikacji z innymi. Jednostka nie jest polem oddziaływania sił biologicznych czy psychologicznych ani biernym obiektem wpływów organizacji społecznych. Jest wyposażona w jaźń, czyli zdolność udzielania sobie wskazówek i konwersacji z samą sobą. Jest aktywnym podmiotem („ja”) i obiektem dla samej siebie („mnie”), w konwersacji „ja – mnie” zdolnym konstruować własną linię działania. Jednostka włączona jest przede wszystkim w interakcyjny proces odwzajemniania gestów. Nie ma żadnego uprzedniego uposażenia. Dopiero w procesie przyjmowania i tworzenia ról zyskuje koncepcję siebie, obraz siebie i tożsamość.

Interakcja symboliczna czy inaczej – interakcja interpretacyjna oznacza przede wszystkim takie działanie społeczne, w którym dwie osoby oddziałują na siebie w procesie komunikacji, modyfikując nawzajem swoje zachowanie. Ludzie nie reagują, lecz interpretują nawzajem swoje działania. Interakcja ma więc charakter symboliczny, ponieważ polega na wymianie przekazów komunikacyjnych między uczestnikami występującymi na zmianę w roli ich nadawców i odbiorców. Wszelkie interakcje, w których partnerzy nawzajem odczytują znaczenia swoich działań, są interakcjami symbolicznymi. Koncepcja znaczenia nawiązująca do pragmatyzmu umieszcza je w procesie komunikowania, w samych aktach mówienia i działania. Symboliczno – interakcyjna koncepcja znaczenia obejmuje jego aspekt poznawczy, komunikacyjny i dramaturgiczny, tzn. sposoby postrzegania obiektu, komunikowania o nim i działania wobec niego.

Interakcja symboliczna stanowi część koncepcji działania społecznego jako działania połączonego lub kolektywnego, tj. polegającego na dostosowaniu odrębnych linii działań za pomącą procesu interpretacji, w którym uczestnicy nawzajem udzielają sobie wskazówek co do swoich linii postępowania. Kluczowa dla interakcjonizmu symbolicznego jest koncepcja definicji sytuacji. Jej najważniejszy aspekt to rozpoznanie ról dzięki procesowi przyjmowania roli, tj. wskazywania i odkrywania spójnych wzorów działania, które mogą być utożsamiane z pewnymi typami osób działających. Interakcja symboliczna zawiera interpretację, czyli stwierdzenie znaczenia działania czy wypowiedzi drugiej osoby i definicję, czyli udzielenie wskazówek innej osobie, jak ma działać. Analiza prawidłowości takiej bezpośredniej interakcji prowadzić ma do ustalenia cech i zasad rządzących interakcjami o narastającej anonimowości, między wieloma partnerami oraz grupami.

Relacja między jednostką a społeczeństwem oznacza fundamentalny wzajemny związek między działaniem społecznym jednostek a formami społecznej organizacji. Związek ten jest obustronny i realizuje się za pośrednictwem wspólnych symboli. Grupa bowiem jest przede wszystkim pewną liczbą osób pozostających we wzajemnej komunikacji. Społeczeństwo pojmuje się raczej jako kolektywne działanie aniżeli jako organizację społeczną. Jest ono działaniem połączonym (joint action) wielu partnerów interakcji symbolicznych. Regularności form organizacji społecznych są rezultatem negocjacji znaczeń pomiędzy działającymi i dostosowania linii działania jednostek. Społeczeństwo jawi się w tym ujęciu jako ustawiczny proces interakcyjny. W centrum uwagi stoją niezinstytucjonalizowane działania połączone – zachowania zbiorowe, ruchy społeczne, problematyczne sytuacje życia zbiorowego i proces koordynacji działań radzących sobie z nimi grup. Grupowe życie ludzi składa się z działań połączonych, których narzędziem są interakcje symboliczne. Interakcja „ja” i „mnie” tworzy jaźń. Oddziałujące na siebie jaźnie wchodzą ze sobą w interakcje symboliczne. Społeczeństwo jest procesem, w którym poprzez interakcje symboliczne dochodzi do koordynacji działań wielu jednostek. Społecznej struktury nie można więc oddzielać od społecznej zmiany. Organizacja społeczna stanowi ramy, w których mają miejsce społeczne działania, lecz nie jest ich determinantą. Interakcjonizm symboliczny, uznając istnienie strukturalnego kontekstu interakcji, przyjmuje, że kształtują go interakcje i nie należy go reifikować, przedstawiając tak, jak gdyby miał charakter autonomiczny. Struktury są wynikiem działań podtrzymujących rutyny. Struktury społeczne (organizacyjny wymiar społeczeństwa) nie determinują działań, lecz tylko strukturalizują sytuacje. Dlatego właściwszy jest termin „organizowanie” niż „organizacja”. Wszakże istnieje wiele sytuacji nie ustrukturalizowanych albo niejednakowo interpretowanych przez ich uczestników, stanowiących dziedzinę zachowań zbiorowych.

Badania zachowań zbiorowych zapoczątkowane zostały przez przedstawiciela szkoły chicagowskiej – Parka. Blumer kontynuował tę tradycję. Wskazując na potencjalną społeczną kreatywność nowych form interakcji symbolicznych, które towarzyszą zerwaniu z dotychczasowymi rutynami działań instytucjonalizowanych – problemom społecznym, niepokojom społecznym i ruchom społecznym. Podstawę analizy stanowi rozumienie ruchów społecznych z punktu widzenia ich zwolenników. Natura sytuacji nie jest obiektywnie dana . zachowania zbiorowe to zbiorowy wysiłek tworzenia konsensu co do kolektywnej definicji sytuacji wymagającej zmiany. W przeciwieństwie do potocznego przekonania o wspólnych cechach predysponujących członków ruchu, teoria interakcyjna przyjmuje przesłankę o dynamicznej heterogeniczności. Uczestnicy i przywódcy wznoszą rozbieżne definicje sytuacji i celów ruchu, odmienne motywy. Interakcja tych czynników wyznacza kierunek rozwoju ruchu. Odróżnia się przewidywalność od racjonalności zachowań i przyjmuje, że zachowanie zbiorowe, podejmowanie decyzji, nie jest bardziej irracjonalne w ruchach społecznych aniżeli w uznanych instytucjach. Ruchy społeczne są nieustannym procesem zmian, które widoczne są we wszystkich aspektach: zmianie ulegają cele, ideologia, strategia, taktyka, stosunki z władzą, z innymi ruchami. Interakcyjne podejście nie tyle poszukuje uwarunkowań ruchu, uwarunkowań jego sukcesu lub porażki, ile stara się zrozumieć dynamikę ruchu. Badanie problemów społecznych, zachowań zbiorowych i ruchów społecznych wskazuje, że teoria interakcjonizmu symbolicznego odnosi się także do zagadnień makrosocjologii.

Strategia postępowania badawczego

Interakcjonizm symboliczny występuje przeciw metodologii pozytywistycznej, przeciwko absolutnemu metodologicznemu obiektywizmowi, według którego życie społeczne może być badane niezależnie od potocznej wiedzy, jaką posługują się ludzie w codziennym życiu. Symboliczny interakcjonizm wprowadził koncepcję metodologii „naturalistycznej”, która zasady postępowania badawczego określa zgodnie z naturą empirycznego świata społecznego. Chodzi tu o podstawową cechę grupowego życia ludzi, jaką jest wzajemne oddziaływanie kształtowane przez interpretowanie sytuacji działania. Interakcjonizm symboliczny odrzuca zawężone pod wpływem scjentyzmu rozumienie metodologii. Występuje przeciw redukowaniu jej do procedur ilościowych. Interpretowanie i definiowanie w życiu grupowym wytycza granice stosowania analizy zmiennych. Celem symbolicznego interakcjonizmu jest więc stworzenie ugruntowanej empirycznie adekwatnej teorii życia społecznego, spełniającej wszystkie funkcje wyznaczane teorii przez ogół metodologów: zapewniającej rozumienie, wyjaśnienie, przewidywanie i kontrolę faktów. Interakcjonizm symboliczny pojmuje metodologię jako zbiór zasad rządzących postępowaniem we wszystkich fazach badania naukowego, a nie tylko ograniczonych do etapu zbierania danych. Schemat postępowania badawczego wyklucza zarówno strategię hipotetyczno – dedukcyjną, jak i wąsko indukcyjną. Centralną rolę w badaniu naukowym pełnią pojęcia – elementy pierwotnego obrazu badanej rzeczywistości; terminy, za pomocą których określa się problemy; kategorie wskazujące typ poszukiwanych danych i jednocześnie służące do ich interpretacji. Socjolog posługuje się pojęciami uwrażliwiającymi w przeciwieństwie do pojęć definicyjnych, tj. takich, które mają precyzyjne odniesienie, ściśle wyznaczony zakres desygnatów. Ponieważ programowo pojęcia mają mieć raczej charakter uwrażliwiający, a nie operacjonalizujący, interakcjonizm symboliczny skupia uwagę na logice odkrycia – na tworzeniu koncepcji i tez, a nie na ich weryfikacji.

Blumer wskazał dwie podstawowe fazy postępowania w badaniu zjawisk społecznych, które nazwał eksploracją i inspekcją. Eksploracja polega na dążeniu różnymi sposobami do zrozumienia, jak należy postawić problem, jakie dane są potrzebne do jego rozwiązania i jakie należy w tym celu wypracować narzędzia. W wyniku eksploracji tworzy się pojęcia „uwrażliwiające”, które umożliwiają inspekcję, tj. etap właściwej analizy. O ile celem eksploracji jest jak najpełniejszy opis badanego pola zjawisk, który wyklucza stawianie sztucznych problemów, o tyle celem inspekcji jest ukazywanie zależności na podstawie analizy poszczególnych przypadków, a nie na zasadzie ustalonych „a priori” formalnych relacji między pojęciami wchodzącymi w skład teoretycznego schematu.

Interakcjonizm symboliczny formułuje dwie ważne dyrektywy będące konsekwencją najogólniejszej przesłanki, wskazującej na symboliczny wymiar rzeczywistości społecznej. Pierwsza z nich głosi konieczność uwzględniania w badaniach punktów widzenia ludzi działających, sposobów definiowania przez nich sytuacji działania ujawnianych w procesie komunikacji. Stąd w interakcjonizmie symbolicznym waga dokumentów osobistych – zwłaszcza biografii – jako źródła danych. Druga dyrektywa każe równocześnie badać „otwarte” formy oddziaływania, uwzględniać sytuacyjny aspekt działań, tj. warunki, miejsce, czas interakcji. Znaczenia komunikowane przez działających należy rozpatrywać w powiązaniu z kręgami społecznymi, do których oni należą. Jakkolwiek dopuszczalne są tu wszelkie wiarygodne narzędzia, to pierwszorzędnym źródłem wiedzy dającym dostęp do aktualnego doświadczenia uczestnika życia społecznego jest obserwacja uczestniczącą.

Znaczenie interakcjonizmu symbolicznego we współczesnej socjologii

Interakcjonizm symboliczny przyczynił się do rozwoju jakościowych metod badań socjologicznych. Model dostosowania perspektyw działających uczestników w sytuacji społecznej zaowocował rozwojem mikrosocjologii koncentrującej się wokół koncepcji: interakcji, kontekstów świadomościowych, socjalizacji, tworzenia znaczeń, ról i tożsamości. Interakcjonizm symboliczny przezwyciężył ograniczenia strukturalno – funkcjonalnej koncepcji roli wiążącej ją ze statusem, wprowadzając pojęcia: przyjmowania i tworzenia roli oraz tożsamości, koncepcji siebie, obrazu siebie, scalania roli i osoby, dystansu do roli, prezentacji jaźni, obsadzania w roli. Jednocześnie przyjęcie za punkt wyjścia nie indywidualnego działania, lecz skoordynowanych oddziaływań i kolektywnego tworzenia znaczeń pozwala interakcjonistom symbolicznym pojmować problematykę makrosocjologiczną. W empirycznym polu badań interakcjonizm symboliczny obecny jest zwłaszcza w socjologii rodziny, socjologii edukacji, socjologii dewiacji (w postaci teorii naznaczenia społecznego), socjologii stosunków rasowych, zachowań zbiorowych, organizacji i pracy, medycyny oraz religii- zwłaszcza socjologii konwersji religijnej.

Interakcjonizm symboliczny wystąpił przeciw normatywizmowi, teleologizmowi, kulturowemu determinizmowi teorii strukturalno – funkcjonalnej. Dokonał radykalnego, mikrosocjologicznego „przekładu” koncepcji społeczeństwa na symboliczną interakcję, podejmując próbę przezwyciężenia dychotomii mikrosocjologii i makrosocjologii. Nie działanie normatywnie regulowane i nie działanie celowe, lecz podstawowe procesy dostosowania działań partnerów w procesie wzajemnej interpretacji swych gestów mają stanowić podstawę systemu społecznego. Interakcjonizm symboliczny zastąpił zatem normatywizm skrajnym interpretacjonizmem, argumentując, że nie normy i reguły są podstawą procesu społecznego, lecz proces społeczny jest podstawą tworzenia norm i reguł. Jest to jednocześnie stanowisko sytuacjonizmu. Definicja sytuacji nie jest wcześniej strukturalnie czy kulturowo zdeterminowana, lecz może być kształtowana dopiero w procesie interakcji i komunikacji.

Interakcjonizm symboliczny dziedziczy zalety i ograniczenia pragmatyzmu, z którego się wywodzi. Ogniskuje uwagę na procesie komunikacji i na znaczeniu sytuacyjnym, jednakże teza, że wszystkie znaczenia ustalane są w toku interpretacji, kwestionuje autonomię systemów kultury, np. poznawczych lub estetycznych, względem społeczeństwa i jest swoistą odmianą socjologizmu. Skupienie uwagi na interpretacji, na procesach poznawczych, prowadziło do zaniedbania aksjologicznego wymiaru życia społecznego, podejście analityczne zaś, poszukiwanie powszechnych, typowych form – do nieuwzględniania kulturowego i historycznego kontekstu zjawisk społecznych.

Interakcjonizm symboliczny proponuje realistyczną teorię nowoczesnego społeczeństwa, w którym życie grupowe ludzi wystawiane jest na próbę coraz to nowych sytuacji. Znaczenia tych sytuacji są konstruowane kolektywnie. Odrzuca zatem nieuniknione skutki urządzeń strukturalnych. Podkreśla nieustanny proces definiowania i redefiniowania schematów demokratycznych instytucji społecznych. W związku z tym jest jednakże krytykowany za przecenianie procesów negocjacji, a niedocenianie struktur dominacji.

Ludzie kontaktują się ze sobą za pomocą przekazywanych symboli – słów, wyrazu twarzy, gestów oraz wszelkich znaków, które coś „znaczą” zarówno dla nas, jak i dla innych. Za pomocą symbolicznych gestów wyrażamy nasze nastroje, zamiary oraz sposób postępowania; i odwrotnie, odczytując gesty innych ludzi, dowiadujemy się, co myślą i jak będą się zachowywać. Dzieje się tak nawet wówczas, kiedy inni ludzie nie są obecni fizycznie – na przykład kiedy myślimy o tym, żeby poprosić rodziców o więcej pieniędzy, zaprotestować przeciwko ocenie, którą otrzymaliśmy lub zrobić wrażenie na pewnej osobie płci przeciwnej. W naszej głowie dokonuje się wymiana gestów, ponieważ w myślach kontaktujemy się z daną osobą. Wniosek z tego taki, że rzeczywistość odbieramy głównie przez pryzmat symboli i gestów; sami również posługujemy się owymi gestami, aby dostosować się do innych, tworzyć wyobrażenia o sobie i sytuacjach, w których się znajdujemy, oraz konstruować definicje tego, co będzie lub co powinno pojawić się w poszczególnych sytuacjach.
Tak więc wedle zwolenników teorii interakcji wyjaśnienie rzeczywistości społecznej uzyskujemy na podstawie dokładnego zbadania mikroświata konkretnych ludzi, którzy nawzajem interpretują swoje gesty, tworzą wyobrażenia o sobie oraz definiują w określony sposób sytuacje, w których się znajdują.

Interakcje a porządek społeczny

Społeczeństwo nie rozpada się dlatego, że utrzymują je w całości bezpośrednie kontakty między ludźmi, którzy tworzą także świat symboli kulturowych oraz wielkie struktury, które narzucają ograniczenia naszym działaniom podczas bezpośrednich kontaktów z innymi, a także w trakcie wysyłania oraz interpretowania przez nas gestów.
Często trudno jest odnaleźć powiązania między przebiegającą na mikroszczeblu interakcją a tworzącymi szczebel makrostrukturami i systemami kulturowymi. Wiemy, że łączą się one ze sobą- mikro nie może funkcjonować bez istnienia makro i na odwrót, ale trudno jest uchwycić i zanalizować wzajemne oddziaływanie na siebie obu tych poziomów. Problem ten nazywany jest sprzężeniem lub rozziewem mikro- makro.
Reasumując, możemy powiedzieć, że interakcje, struktura społeczna i kultura są nawzajem ze sobą powiązane i że żadna z nich nie mogłaby istnieć bez pozostałych.

Po śmierci Blumera (1986 r.) jedność orientacji symbolicznego interakcjonizmu staje się problematyczna z powodu narastającego eklektyzmu, włączania do tej teorii pojęć z różnych nurtów myśli: fenomenologii, semiotyki, postmodernizmu, feminizmu, teorii krytycznej itd. Różnicuje się także metodologia badań – od studiów kulturowych interpretacyjnego interakcjonizmu Normana Denzina po pomiary tożsamości dokonywane przez Petera J. Bruke’a. Z drugiej strony problemy kluczowe dla interakcjonizmu symbolicznego – sytuacyjne definicje i kolektywne tworzenie znaczeń – odnaleźć można w nowej etnografii i antropologii interpretatywnej oraz w kontekstualnej psychologii społecznej. Interakcyjne koncepcje wbudowywane są też w teorie strukturalne i – na odwrót – rozwijana jest strukturalna odmiana interakcjonizmu symbolicznego. Jednocześnie pojawiają się nowe zagadnienia, jak np. społeczne konstruowanie emocji i czasu.