Atmosfera i hydrosfera

ATMOSFERA- (ok.2000 KM) powłoka gazowa Ziemi, jest to mieszanina gazów, ciał stałych i ciekłych. Ze względu na stan chemiczny i fizyczny wyróżniamy:
• składniki stałe:
-azot (78%),
-tlen (21%),
-inne gazy (1%),
• składniki zmienne:
-para wodna,
-dwutlenek węgla,
-dwutlenek siarki,
-dwutlenek azotu,
-ozon,
-składniki mineralne,
-składniki organiczne:
~pył,
~bakterie,
~sadza.

Skład chemiczny atmosfery nad poszczególnymi obszarami Ziemi zmienia się. Może być to związane z natężeniem erupcji wulkanicznych lub z działalnością człowieka. Prowadzić mogą do zmian klimatycznych.

Budowa atmosfery jest warstwowa. Wyróżniamy 5 warstw oddzielonych strefami przejściowymi- PAUZAMI.

TROPOSFERA- jest najbliżej Ziemi, (ok.7 km nad biegunem i ok.17 km nad równikiem) zachodzą w niej silne pionowe i poziome ruchy mas powietrza
-ruchy pionowe to:
ruchy konwekcyjne. Są szczególnie silne w pasie okołorównikowym i na obszarze wyżów zwrotnikowych i okołobiegunowych.
Temperatura spada wraz z wysokością (0,6C/100m). Przy powierzchni Ziemi ~+15C i w górnej warstwie -50C. Zachodzą w niej procesy kształtujące pogodę i klimat.
Pomiedzy troposferą a stratosferą znajduje się warstwa przejściowa- tropopauza.
STRATOSFERA- (ok.50km wys.) zachodzą w niej bardzo silne poziome ruchy mas powietrza (prądy strumieniowe) okrążające całą Ziemię. Wraz z wysokością zmienia się temperatura tej warstwy. W dolnej części -50C a w górnej aż 0C. Znajduje się tam ozonosfera, która pochłania promieniowanie nadfioletowe. Jest warstwą ochronną niezwykle wazna dla zycia na Ziemi.
Stratopauza warstwa przejsciowa z stratosfery w mezosferę. Mastała temperaturę 0C
MEZOSFERA- (OK.80KM) jest w niej szybki spadek temperatury wraz z wysokościa do ok. -110C.
Strefa oddzielajacą mezosferę od termosfery jest mezopauza.
TERMOSFERA- (ok. 300 a 800 km) jest w niej gwałtowny wzrost temperatury do ok.1500C. powietrze jest tam silnie zjonizowane (JONOSFERA). Wystepuja tu zjawiska zorzy polarnej (swiecenie zjonizowanych atomow tlenu i azotu).
EGZOSFERA- (ok.200km) temperatara spada tu do ok. -270C. Zmienia się także cisnienie powietrza i jego skład chemiczny (im wyzej tym powietrze jest rzadsze i lzejsze, cisnienie maleje).
Największe zmiany wystepuja w termosferze i egzosferze.

MASY POWIETRZA NA ZIEMI
1.MASY POWIETRZA- to rozległe czesci troposfery majace prawie jednakowe właściwości:
-temperature,
-wilgotność,
w zaleznosci od podloza.
2.Wyrozniamy masy powietrza:
-arktycznego-na półkuli północnej,
-antarktycznego-na polkuli południowej,
-polarnego-wystepujacego w umiarkowanych szerokosciach geograficznych,
-zwrotnikowego-wystepujacego w strefie wyzow podzwrotnikowych,
-rownikowego-okolorównikowej.
3.Pomiedzy masami powietrza znajduja się warstwy przejsciowe zwane frontami atmosferycznymi:
-front arktyczny- oddziela powietrze arktyczne od polarnego,
-front polarny- oddziela powietrze polarne od zwrotnikowego,
-front równikowy- oddziela pasaty (wiatry) półkuli północnej i południowej.
4.W odrebie mas powietrza wyrozniamy:
-powietrze morskie- nad oceanami i morzami,
-p. kontynentalne- nad lądami.
5.Masy powietrza są w ciaglym ruchu. Przemieszczaja się nad inne regiony, traca cechy pierwotne a nabieraja cech danego obszaru.

BILANS CIEPLNY NA ZIEMI
Zrodlem ciepla na Ziemi jest promieniowanie sloneczne. Energia sloneczna dociera do Ziemi i jest ona pochłaniana przez powierzchnię planety. Srednia temperatura przy powierzchni globu wynosi 15C i nie ulega wiekszym wahaniom.
Rozkład temperatury na Ziemi zależy od:
-szerokości geograficznej,
-rozmieszczenia lądów i oceanów,
-ukształtowania powierzchni, cyrkulacji atmosferycznej,
-rodzaju podłoża,
-zachmurzenia,
-zapylenia atmosfery,
-zanieczyszczenia atmosfery.
Kulisty kształt Ziemi oraz nachylenie osi ziemskiej w czasie ruchu obiegowego powoduje, że promienie słoneczne docierają do jej powierzchni pod różnym kątem. (Najwyższe temperatury na Ziemi zanotowano w Dżibuti 63C i w Dolinie Śmierci 57C, najniższe zaś na Antarktydzie -89C i w Jakucji (Azja) -71C)


SKŁADNIKI POGODY-CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE
1.Pogoda-jest to aktualny stan atmosfery w danym miejscu.
Na pogodę składają się następujące składniki:
-temperatura powietrza,
-opady,
-wiatry,
-wilgotność,
-zachmurzenie,
-ciśnienie atmosferyczne,
-inne np. gradobicie.
2.Ciśnienie atmosferyczne- to nacisk jaki wywołuje powietrze na jednostkę powietrza.
Rozkład ciśnienia na mapie przedstawia się za pomocą izobarów.
Wartość ciśnienia atmosferycznego zależy od stopnia nagrzania powierzchni Ziemi:
a) niże baryczne (wartość izobar spada ku środkowi okręgu)- charakteryzuja się zachmurzeniem, dużą ilością opadów oraz małymi amplitudami temperatur pomiędzy latem a zimą.

b) wyże baryczne (wartość izobar wzrastają ku środkowi)- charakteryzują się małą ilością opadów, małym zachmurzeniem, dużą amplitudą temperatur pomiędzy latem a zimą.

3.Normalne ciśnienie powietrza to ciśnienie słupa rtęci na poziomie morza przy temperaturze 0C. Jego wartość wynosi 1013 hPa czyli 760 mm Hg.
Na Ziemi wyróżnia się kilka stref stale obniżonego lub wysokiego ciśnienia:
-strefa niżów okołorównikowego,
-strefa wyżów podzwrotnikowych,
-strefa niżów szerokości umiarkowanych.

WIATRY NA ZIEMI
1.Wiatry to ruch powietrza od ciśnienia wyższego do ciśnienia niższego.
2.Wiatry o dużym zasięgu:
a) pasaty
-silnie nagrzane powietrze nad równikiem unosi się ku górze. Przy powierzchni Ziemi tworzy się pas niskiego ciśnienia.
Powstają wiatry zwane pasatami. Na półkuli północnej są to wiatry północnowschodnie, na półkuli południowej południowowschodnie.

b) monsumy
Latem nad silnie ogrzanym lądem azjatyckim powstaje niż, a nad wodami oceanicznymi wyż. Wiatr wieje od wyżów oceanicznych na obszar lądu przynosząc masy wilgotnego powietrza. Wiatr ten nazywamy monsumem letnim.
Zimą nad silnie ochłodzonym lądem azjatyckim tworzy się wyż, a nad wodami oceanicznymi niż, wiatr ten nazywamy monsumem zimowym.
3.Wiatry lokalne:
a)bryzy:
- wiatry wieją na wybrzeżu w ciągu dnia z nad morza nad ląd (bryza morska)
- wiatry wieją w nocy od lądu na morze (bryza lądowa).
b)wiatr halny-jest to silny, suchy, porwisty i ciepły wiatr. Przy przekraczaniu gór temperatura powietrza spada, dochodzi do powstania chmur i opadów.
c)wiatr dolny dzienny- ciepły, nagrzany podczas dnia, przemieszczający ku szczytom.
d)Bora (mistral)- Chorwacja, Francja, Włochy- chłodny, suchy, gwałtowny, schodzący ze szczytów górskich.


OPADY ATMOSFERYCZNE
1.Wilgotność powietrza:
a) wilgotność bezwzględna to zawartość pary wodnej w atmosferze wyrażona w gramach przypadających na jednostkę objętości powietrza;
b) wilgotność względna to stosunek aktualnej pary wodnej do zawartości pary wodnej która nasyciłaby powietrze w 100%;
c) kondensacja to stan przesycenia parą wodną prowadzący do skraplania.
2.Chmura to dostrzegalne wzrokiem zgromadzenie kropel wody lub kryształków lodu powstałych w skutek kondensacji.
3.Rodzaje chmur:
-chmury pierzaste (cirrusy)
-chmury kłębiaste (cumulusy)
-chmury warstwowe (stratusy)
-chmury deszczowe (mimbusy).
4.Gdy powietrze przesycone jest parą wodną wydziela jej nadmiar w postaci opadów: deszczu, śniegu oraz gradu.
5.Para wodna znajdująca się nad powierzchnią Ziemi czasami ulega kondensacji w postaci osadów: rosa, szron, gołoleć, szadź.
6.Rozmieszczenie opadów na kuli ziemskiej:
opady na kuli ziemskiej rozmieszczone są nierównomiernie. Wielkość opadów zależy od:
-ogólnego układu cyrkulacji powietrza w troposferze;
-ukształtowania powierzchni lądów;
-przebiegu głównych form rzeźby;
-odległości od mórz i oceanów;
-prądów morskich.

KLIMAT I JEGO SKŁADNIKI
Klimat to zespół zjawisk i procesów atmosferycznych danego obszaru ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji:
a) składniki klimatu są takie same jak pogody;
b) czynniki klimatyczne to:
-szerokośc geograficzna,
-odległość od mórz i oceanów, lądów,
-prądy morskie,
-wysokość n.p.m.,
-ukształtowanie terenu,
-szata roślinna,
-rodzaj gruntu.
2.Klimaty na Ziemi układają się strefowo. Podstawą podziału jest:
-przebieg temperatury,
-rozkład opadów,
-rozkład wiatrów.