Żywność genetycznie modyfikowana

Biotechnologia jest szczególna dziedzina nauki, techniki i gospodarki narodowej. Podstawowe badania naukowe dotyczace samej istoty struktury molekularnej materii ozywionej sa w swej ostatecznej formie sprzedawane na rynku w postaci najbardziej popularnych i powszechnych artykulów konsumpcyjnych. Mamy tu pozornie bardzo proste sprzezenie wskazujace, ze o dalszym rozwoju inzynierii genetycznej decyduje poprzez swój wybór i zakup konsument.
W ostatnich latach dwa zagadnienia wzbudzaly szczególnie duze zainteresowanie spoleczne: zywnosc genetycznie zmodyfikowana [„zywnosc GM”] oraz klonowanie. W odniesieniu do drugiego zagadnienia nie byly prowadzone szczególowe badania, jednakze mozna sadzic, ze polska opinia spoleczna jest nastawiona do niego zdecydowanie negatywnie. Natomiast w odniesieniu do „zywnosci GM” opinie sa podzielone. „Zywnosc GM” to artykuly spozywcze zarówno zawierajace genetycznie zmodyfikowany material (kwasy nukleinowe lub bialka) jak równiez wyprodukowane za pomoca genetycznie zmodyfikowanych organizmów. Warto w tym miejscu wyjasnic, ze zgodnie z decyzja Unii Europejskiej termin „zywnosc GM” limitowany jest do produktów zawierajacych powyzej 1% genetycznie zmodyfikowanych komponentów: DNA i bialka (a zatem piwo produkowane z wykorzystaniem drozdzy GM czy tez cukier otrzymywany z buraków GM nie sa traktowane jako „zywnosc GM” i nie wymagaja znakowania). Zrozumiale, ze taka definicje musi w najblizszym czasie przyjac równiez Polska.

Alergeny z orzeszków ziemnych w soi
Soja nalezy do jednej z najcenniejszych roslin i wytwarza bardzo zdrowe bialko, jednakze zawiera stosunkowo niewiele aminokwasów siarkowych, które sa obecne w duzej ilosci w orzeszkach ziemnych. Geny tych bialek przeniesiono do soi. Na etapie prac doswiadczalnych stwierdzono, ze niektóre bialka maja charakter alergenny i wstrzymano prowadzenie dalszych prac. Jest to przyklad, ze stwierdzenie zlych efektów mozliwe jest na poziomie laboratorium i prowadzi do zaprzestania badan i procesów wdrozeniowych, przed rozpoczeciem komercjalizacji.

Pusztai - szczury karmione GM ziemniakami z lektyna
Wegierski uczony pracujacy w Wielkiej Brytanii oglosil na konferencji prasowej [poza srodowiskiem naukowym], ze transgeniczne ziemniaki zawierajace dobrze znana substancje antyzywieniowa - lektyne, sa trujace dla ssaków. Badania te nie zostaly do dzisiaj powtórzone i w recenzjach merytorycznych stwierdzono, ze nie sa wiarygodne, aczkolwiek zostaly opublikowane w pismie naukowym w 1999 r., aby srodowisko naukowe moglo zapoznac sie z tymi, bardzo glosnymi wynikami.

Tryptofan - toksyna nie zostala usunieta w trakcie oczyszczania
Tryptofan to aminokwas, bardzo popularny w USA jako odzywka, sprzedawana bez recepty. Praktycznie caly tryptofan na rynku amerykanskim jest otrzymywany z transgenicznych bakterii, a producentem jest jedna firma. W pewnym okresie produkcji uproszczono procedure oczyszczania co spowodowalo pozostawienie w produkcie handlowym substancji toksycznych [skutki byty tragiczne - smierc kilkudziesieciu osób, ciezka choroba kilku tysiecy). Po przywróceniu pierwotnej procedury oczyszczania preparat okazal sie pelnowartosciowy. Przyczyna tragedii byly pozorne oszczednosci, a nie transgeniczne bakterie.



GENETYCZNIE MODYFIKOWANA ZYWNOSC
- NIEPRZEWIDYWALNE RYZYKO
Stosowanie inzynierii genetycznej w rolnictwie i produkcji zywnosci ma wplyw nie tylko na srodowisko i róznorodnosc biologiczna, ale takze na ludzkie zdrowie. Oznacza to, ze w celu dokladnego okreslenia bezpieczenstwa biologicznego niezbedne jest ustalenie wplywu organizmów powstalych w wyniku inzynierii genetycznej na srodowisko oraz oszacowanie ryzyka, jakie niesie dla zdrowia konsumentów genetycznie zmodyfikowana zywnosc.
Zagrozenie, które moze powodowac zywnosc powstala poprzez stosowanie inzynierii genetycznej, jest trojakiego rodzaju: alergeny, toksyny i obnizona jakosc pokarmowa.
Niektóre z niebezpieczenstw dla zdrowia zwiazanych z genetycznie zmodyfikowana zywnoscia moga byc przewidywane na podstawie charakterystyki niezmodyfikowanych organizmów, z których powstal organizm produkujacy przetworzona genetycznie zywnosc, oraz zródla genów wykorzystanych do wytworzenia organizmu w wyniku inzynierii genetycznej. Na przyklad, jesli gen pochodzacy z orzeszków ziemnych zostanie wprowadzony do jakiejs rosliny, wówczas zywnosc produkowana z roslin powstalych w wyniku tego zabiegu, moze powodowac reakcje alergiczne u ludzi, którzy sa uczuleni na orzeszki ziemne.
W dodatku do tego mozliwego do przewidzenia ryzyka, zarówno aktualna metoda stosowania rekombinacyjnego DNA, jak i te, które prawdopodobnie beda rozwiniete w przyszlosci, sa w stanie wprowadzic niepozadane zmiany w funkcjach i strukturze organizmów produkujacych zywnosc. W rezultacie zmodyfikowana genetycznie zywnosc moze miec cechy charakterystyczne, zupelnie nie zamierzone, przez jej autora - "inzyniera genetycznego". Niektóre z tych przypadkowych zmian moga byc szkodliwe dla zdrowia konsumenta.
Zanim zmodyfikowana genetycznie zywnosc zostanie wprowadzona na rynek, powinna byc starannie przetestowana, aby upewnic sie, czy jest wolna od przewidywalnych i niespodziewanych alergenów i toksyn oraz czyjej jakosc pokarmowa nie zostala zmieniona. Posluzyc do tego moga przedstawione ponizej strategie testowania.

TOKSYNY l ZWIAZKI PODRAZNIAJACE WYTWARZANE W ZMODYFIKOWANEJ GENETYCZNIE ZYWNOSCI
Wiekszosc substancji wystepujacych w zywnosci zmodyfikowanej genetycznie bedzie obecna jedynie w ilosciach sladowych. Tym niemniej te dodane skladniki, nawet w ilosciach sladowych, moga w zasadniczy sposób zmienic pokarmowa lub biologiczna charakterystyke zywnosci.
Oprócz dzialania wywolujacego alergie zmodyfikowane bialka moga wykazywac takze inne biologiczne wlasciwosci. W przypadku zmodyfikowanych enzymów moga na przyklad katalizowac produkcje innych skladników o biologicznej aktywnosci normalnie nieobecnej w tej konkretnej zywnosci. Takie substancje moga dzialac na przyklad jako toksyny, zwiazki podrazniajace, mimetyczne hormony itp. Moga ponadto dzialac na poziomie biochemicznym, komórkowym, tkankowym lub na poziomie organów, a takze naruszac caly zakres funkcji fizjologicznych.
Przykladem klasy zywnosci powstalej w wyniku inzynierii genetycznej jest ta, która zmodyfikowano w celu produkowania czynników kontroli biologicznej, jak na przyklad rodzina srodków do zwalczania owadów - enterotoksyn Bt. Kazda z toksyn Bt jest specyficzna dla odpowiedniej klasy owadów. Toksyna Btk byla stosowana powierzchownie w rolnictwie podstawowym od wielu lat i gdy stosowano ja w ten sposób nie donoszono o powodowanych przez nia reakcjach toksycznych wystepujacych u konsumentów. Jednak nie byloby wcale zaskoczeniem, gdyby okazalo sie, ze taki skladnik jak toksyna Btk, która ma duza skutecznosc biologiczna w stosunku do jednej klasy organizmów, wykazywala takze dzialanie biologiczne u odleglych rzedów takich jak kregowce. Dzialanie takie moze stac sie widoczne, o ile toksyna bedzie konsumowana w duzych ilosciach. Tak jak to bedzie sie dzialo w przypadku zmodyfikowanej genetycznie zywnosci pozyskanej z organizmów powstalych w wyniku inzynierii genetycznej, które beda przejawialy wysoki poziom takiej toksyny w organizmie.
Normalnie, stosowana powierzchniowo, toksyna Bt ulega biodegradacji do niewykrywalnego poziomu w wyniku dzialania slonecznych promieni ultrafioletowych i innych procesów w ciagu zaledwie kilku dni. Jednak zmodyfikowane genetycznie rosliny produkuja ja stale i utrzymuja jej wysoki poziom. Co wiecej, toksyna ta bedzie wystepowala nie tylko na powierzchni rosliny, ale takze wewnatrz, gdzie bedzie chroniona przed promieniowaniem ultrafioletowym i moze ulegac kumulacji.
W rezultacie konsumenci zywnosci zawierajacej te toksyne moga spozywac znacznie wieksze jej ilosci, niz to ma miejsce w przypadku zywnosci pozyskiwanej z roslin traktowanych ta toksyna powierzchniowo. Ostatecznie znakomity wynik stopnia bezpieczenstwa uzyskiwany dla toksyny Bt stosowanej powierzchniowo, nie jest adekwatny dla zywnosci uzyskiwanej z roslin zmodyfikowanych genetycznie w celu produkcji toksyny Bt.