Najwyższa Izba Kontroli.
Najwyższa Izba Kontroli, NIK, naczelny organ kontroli państwowej podległy Sejmowi RP, działający na zasadach kolegialności. Istniała już w latach 1921-1939. W okresie powojennym powołana w 1949 jako organ niezależny od rządu, w latach 1952-1957 zastąpiona przez Ministerstwo Kontroli Państwowej.
Zasadniczym zadaniem NIK jest kontrola działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. NIK może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.
Kontrola NIK polega w szczególności na badaniu wykonania budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, działalności gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
NIK kontroluje także wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.
NIK przedstawia Sejmowi RP sprawozdanie ze swojej działalności za każdy kolejny rok ubiegły. Pracami NIK kieruje prezes powoływany przez Sejm bezwzględną większością głosów, za zgodą Senatu RP
Tradycje kontroli państwowej
Gdy ewolucja instytucji monarchii w Europie doprowadziła do rozdzielenia skarbca królewskiego od publicznego, siłą rzeczy pojawił się problem, jak sprawić, by nie dopuścić do zbyt swobodnego przepływu walorów między tymi kieszeniami. Troską ówczesnych elit politycznych było zatem stworzenie sytemu obrachunkowego możliwie skutecznego a zarazem nie naruszającego monarszego prestiżu.
Właśnie chęć patrzenia władcom na ręce, kontrolowania wydatków środków publicznych dokonywanych przez panującego oraz prowadzonej przezeń polityki podatkowej legła u podstaw parlamentaryzmu. Parlamentarna kontrola wykonywania budżetu państwa ma zatem tradycję kilkusetletnią.
Nie inaczej było w Polsce. Przyjęcie ustrojowej zasady zwierzchnictwa Sejmu szczególnie w kwestii uchwalania podatków, doprowadziło do zagwarantowania Izbie Poselskiej i Senatowi uprawnień w zakresie kontroli państwowej.
Okres I Rzeczypospolitej
W I Rzeczypospolitej już od XVI wieku wydatki na cele dworskie leżały w gestii podskarbiego nadwornego, zaś wydatki państwowe - podskarbiego koronnego (później także litewskiego). Urzędnicy ci współpracowali z wyznaczanymi przez Sejm szafarzami. W 1591 r. powołany zostaje Trybunał Skarbowy sprawujący jurysdykcję nad skarbowością pospolitą, przez co umocniona zostaje kontrola Sejmu w tej sferze.
W XVIII wieku Trybunał Skarbowy zastąpiony zostaje komisjami skarbowymi – Koronną i Wielkiego Księstwa Litewskiego, instytucjami odpowiedzialnymi przed Sejmem, składającymi Wysokiej Izbie rachunki i sprawozdania. Powołana w 1775 r. Rada Nieustająca – czyli ówczesny rząd - posiadała w swym składzie Departament Skarbowy, poprzez który zarządzała finansami państwa, pozostając wszakże pod kontrolą Sejmu. Tym sposobem kształtował się model polegający na udzieleniu administracji uprawnień do bezpośredniej pieczy nad finansami i skarbowością, przy zagwarantowaniu Sejmowi uprawnień ustawodawczych i kontrolnych. W roku 1791 ustanowiona zostaje Komisja Skarbowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wkrótce wszakże dokonuje się trzeci rozbiór a wraz z nim kres polskich instytucji państwowych.
Główna Izba Obrachunkowa Księstwa WarszawskiegoPo powstaniu Księstwa Warszawskiego, 14 grudnia 1808 r. dekretem króla Fryderyka Augusta powołana zostaje Główna Izba Obrachunkowa. Do jej zadań należała następcza kontrola rachunków państwowych i samorządowych oraz rewizja rachunków rocznych kas publicznych, jeśli przewyższały one kwotę 500 zł. Główna Izba Obrachunkowa Księstwa Warszawskiego rozpoczyna działalność 2 marca 1809 r., a jej pierwszym prezesem zostaje Franciszek Ksawery
Izba Obrachunkowa Królestwa Polskiego
Po kongresie wiedeńskim i utworzeniu Królestwa Polskiego, car Aleksander I, według konstytucji Królestwa Polskiego król Polski, dekretami z 1816 i z 1821 r. powołuje Izbę Obrachunkową Królestwa Polskiego. Jej naczelnym zadaniem, podobnie jak Głównej Izby Obrachunkowej Księstwa Warszawskiego, była następcza kontrola wszystkich rachunków publicznych, jednak na wniosek króla lub namiestnika Izba składała również uwagi do projektu budżetu, a zmiany w budżecie, dokonywane za zgodą panującego bądź namiestnika, wymagały uprzedniego zasięgnięcia opinii Izby Obrachunkowej. Jej działalność trwała do 1 stycznia 1867 r., kiedy to, po Powstaniu Styczniowym, wraz z likwidacją resztek odrębności Królestwa Polskiego, jego system kontroli państwowej zostaje zunifikowany ze strukturami kontroli państwowej Rosji.
Najwyższa Izba Kontroli Państwa
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, już 7 lutego 1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podpisuje dekret o Najwyższej Izbie Kontroli Państwa, zgodnie z którym Najwyższa Izba Kontroli Państwa jest władzą podległą bezpośrednio Naczelnikowi Państwa, samodzielną i powołaną do stałej, a wszechstronnej kontroli dochodów i wydatków państwowych, prawidłowości administrowania majątkiem państwa oraz gospodarki instytucji, zakładów fundacji i funduszów, tudzież jednostek samorządowych i miast... Pozatem Najwyższa Izba Kontroli Państwa kontroluje wykonanie budżetu. W ten sposób stawała się możliwa wszechstronna kontrola finansów publicznych.
Najwyższa Izba Kontroli w II Rzeczypospolitej
W myśl uchwalonej w 1921 r. Konstytucji marcowej do kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym, badania zamknięć rachunków Państwa, przedstawiania corocznie Sejmowi wniosku o udzieleniu lub odmówieniu rządowi absolutorium – jest powołana Najwyższa Izba Kontroli, oparta na zasadzie kolegialności i niezależności sędziowskiej członków jej Kolegium... Prezes NIK... jest za sprawowanie swego urzędu i za podległych mu urzędników odpowiedzialny bezpośrednio przed Sejmem. Uchwalona wkrótce, 3 czerwca 1921 r. ustawa o kontroli państwowej, obowiązywała do końca II Rzeczypospolitej. Potwierdzała ona usytuowanie NIK jako niezawisłego organu państwowego współdziałającego z parlamentem.
Najwyższa Izba Kontroli w PRL
Po II wojnie światowej władzę w Polsce obejmuje Krajowa Rada Narodowa, a Manifest PKWN stwierdza, że do czasu zorganizowania Najwyższej Izby Kontroli Państwa, jej uprawnienia przysługują Prezydium KRN, za pośrednictwem usytuowanego przy nim Biura Kontroli powołanego ustawą z 11 września 1944 r. o radach narodowych. Tym sposobem kontrola państwowa miała posiąść walor niezależności od administracji.
W 1949 r. Sejm Ustawodawczy powołał Najwyższą Izbę Kontroli. Zgodnie z ustawą o kontroli państwowej Prezesa NIK powoływał i odwoływał Sejm, przed nim też Prezes ponosił odpowiedzialność. Ustalono wówczas organizację NIK, na którą złożyło się 9 departamentów, 3 biura i delegatury wojewódzkie. Prezes NIK pozostawał członkiem Rady Państwa. Ta względna niezależność kontroli państwowej skończyła się w 1952 r. z chwilą likwidacji NIK i powołania w jej miejsce Ministerstwa Kontroli Państwowej. Naruszono tym samym zasadę niezawisłości NIK od administracji i zależności jedynie od parlamentu. W kolejnych latach najwyższy organ kontroli państwowej funkcjonował jako jedno z wielu ministerstw i wchodził w skład rządu, który teoretycznie także powinien obejmować swymi badaniami.
Na fali popaździernikowej odwilży przywrócono w 1957 r. Najwyższą Izbę Kontroli i jej podporządkowanie Sejmowi. Izba przestała być organem rządowym i została ukształtowana w osobny pion organów państwowych. Prezesa NIK powoływał i odwoływał Sejm. NIK przedstawiała wnioski w sprawie absolutorium dla rządu, prezentowała też coroczne sprawozdania ze swej działalności. Nie należy wszakże zapominać, że na konstytucyjnej pozycji NIK ciążyły polityczne uwarunkowania owego okresu. Stan ten przetrwał do 1976 r., w którym to zmieniono ustawę o Najwyższej Izbie Kontroli. Mimo zachowania swej nazwy, Izba przekształcona została ponownie w organ administracji. Nadzór nad NIK powierzono Prezesowi Rady Ministrów.
Sierpień 1980 r. przyniósł też zmianę w funkcjonowaniu Najwyższej Izby Kontroli. Na mocy ustawy z 8 października 1980 r. powrócono do istniejącego wcześniej modelu zakładającego usytuowanie kontroli państwowej przy Sejmie i uniezależnienie Izby od administracji. W ten sposób uległa także wzmocnieniu kontrolna funkcja Sejmu. W tym stanie prawnym NIK kontynuowała funkcjonowanie w III Rzeczypospolitej.
Najwyższa Izba Kontroli w III Rzeczypospolitej
W dniu 23 grudnia 1994 roku, Sejm uchwalił - obowiązującą do dziś - ustawę o Najwyższej Izbie Kontroli. Stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega Sejmowi, a Prezes NIK powoływany jest, za zgodą Senatu, przez Sejm na 6-cio letnią kadencję.
W 1999 r. Najwyższa Izba Kontroli obchodziła80-lecie swojego istnienia.
O budynku NIK
Obecna siedziba Najwyższej Izby Kontroli wzniesiona została w 1938 r. dla warszawskiego Urzędu Wojewódzkiego. Budynek według projektu architekta Antoniego Dygata nawiązywał układem do barokowych pałaców magnackich. Do wybuchu II wojny światowej pomieszczono tu m.in. wydziały: przemysłowy, rolnictwa i reform rolnych, Wojewódzki Urząd Rozjemczy, Biuro Pomiarów i Zabudowy Miast, Okręgowy Urząd Ziemski. Podczas okupacji niemieckiej w gmachu tym mieściły się wydziały urzędu gubernatora dystryktu warszawskiego. Po 1945 r. budynek zajmowało m.in. Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego, Ministerstwo Żeglugi oraz Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie. Od jesieni 1985 r. jest siedzibą Najwyższej Izby Kontroli.
Aktualności :
Wystąpienie Prezesa NIK Pana Mirosława Sekuły w Sejmie RP w dniu 3 października 2003 roku.
***
Sprostowanie dot. artykułu "Rokita z grilla"
***
Najwyższa Izba Kontroli informuje, że do czasu przedstawienia oficjalnych wyników kontroli “Raportu Otwarcia”, (we wrześniu br.) nie będzie komentować żadnych informacji i doniesień prasowych dotyczących ustaleń i ocen wynikających z tej kontroli. Taką informację otrzymał również Rzecznik Prasowy Rządu od Pana Mirosława Sekuły, prezesa NIK.
Rzecznik Prasowy NIK
Małgorzata Pomianowska
***
Prezes Mirosław Sekuła przestawił w dniu 28 lipca 2003 roku w Sejmie RP Narodowy System Prawości – powstały w Najwyższej Izbie Kontroli projekt systemowych rozwiązań w sprawie zwalczania i zapobiegania korupcji.
***
Sprostowanie Rzecznika Prasowego dotyczące artykułu "Elektrowstrząs Kaczmarka" autorstwa red. Jarosława Jakimczyka; artykuł został zamieszczony w numerze 28/2003 r. magazynu "Wprost".
***
Sprostowanie Rzecznika Prasowego do artykułu "Kontrola przetargu" dotyczącego przetargu na transporter opancerzony; artykuł ukazał się w dn. 4.07.2003 r. w "Życiu Warszawy".
Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlegającym Sejmowi i działającym na zasadzie kolegialności.
Sejm za zgodą Senatu powołuje (i odwołuje) Prezesa NIK na sześcioletnią kadencję.
W dniu 20 lipca 2001 r. na mocy ustawy o NIK Sejm powołał na stanowisko Prezesa NIK Mirosława Sekułę.
Obecnie kierownictwo NIK funkcjonuje w następującym składzie:
Prezes NIK - Mirosław Sekuła
wiceprezesi NIK: - Jacek Jezierski - Piotr Kownacki - Krzysztof Szwedowski - Zbigniew Wesołowski
dyrektor generalny - Józef Górny
W skład powoływanego na trzyletnią kadencję Kolegium NIK, poza Prezesem jako przewodniczącym i wiceprezesami NIK, wchodzą także: dyrektor generalny NIK, 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych oraz 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub doradców Prezesa NIK.
Członkowie Kolegium są niezawiśli w sprawowaniu swych funkcji.
Według statutu Najwyższej Izby Kontroli, nadanego Zarządzeniem Nr 3 Marszałka Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 12 września 2001 r., organizacja wewnętrzna Izby jest jednostopniowa, a w jej skład wchodzą departamenty i delegatury.
Najwyższa Izba Kontroli działa na podstawie przepisów: art. 202-207 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli.
Zgodnie z Konstytucją, Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej podległym Sejmowi. Przepisy konstytucyjne regulują zakres uprawnień kontrolnych NIK w odniesieniu do różnego rodzaju podmiotów, obowiązki Izby wobec Sejmu, a także pozycję oraz ochronę prawną Prezesa NIK.
Ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli określa zadania i zakres działania NIK, organizację Izby, a także zawiera regulacje dotyczące postępowania kontrolnego. Odrębny rozdział poświęcony jest pracownikom NIK.
W wydanym na podstawie upoważnienia ustawowego zarządzeniu Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z dnia 1 marca 1995 r. w sprawie postępowania kontrolnego, uregulowane zostały zadania pracowników NIK nadzorujących i wykonujących czynności kontrolne w postępowaniu kontrolnym oraz szczegółowe zasady przygotowywania kontroli, dokumentowania poszczególnych czynności kontrolnych, sporządzania protokołu kontroli, wystąpienia pokontrolnego i informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli, a także prowadzenia postępowania w sprawie rozpatrywania zastrzeżeń.
Statut Najwyższej Izby Kontroli, nadany Zarządzeniem Nr 3 Marszałka Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 12 września 2001 r., określa wewnętrzną organizację Izby. Jest ona jednostopniowa, a wchodzące w jej skład departamenty i delegatury są równorzędnymi jednostkami organizacyjnymi.
W Najwyższej Izbie Kontroli wydawane są tytuły przeznaczone zarówno dla pracowników Izby, jak i odbiorców zewnętrznych, zainteresowanych problematyką kontroli państwowej. Są to:
· Biuletyn Najwyższej Izby Kontroli
· Biuletyn Informacyjny
· Kontrola Państwowa
· wydawnictwa książkowe
Biuletyn Najwyższej Izby KontroliPierwszy numer ukazał się w czerwcu 1996 r. Do końca 2001 roku zostało wydanych 11 zeszytów. Biuletyn Najwyższej Izby Kontroli nie ma ustalonego rytmu wydawniczego. Jest to pozycja przeznaczona dla odbiorców zewnętrznych, zainteresowanych planami i bieżącą pracą NIK oraz efektami kontroli prowadzonych przez Izbę.
Biuletyn Najwyższej Izby Kontroli otrzymują Prezydent RP i Prezes Rady Ministrów, rozsyłany jest też posłom, senatorom, ministrom i kierownikom urzędów centralnych, wojewodom, marszałkom wojewódzkich sejmików samorządowych i prezesom regionalnych izb obrachunkowych. Choć nie jest oferowany w publicznej sprzedaży, dostęp do niego nie jest reglamentowany. Biuletyn Najwyższej Izby Kontroli w miarę ukazywania się, rozsyłany jest do przeszło stu bibliotek - publicznych i uczelnianych oraz zainteresowanych redakcji, rozprowadzany wśród dziennikarzy krajowych i zagranicznych, akredytowanych w Polsce. W ten sposób realizowane jest zadanie podawania do publicznej wiadomości materiałów z działalności NIK.
Od 2000 roku każdy z numerów Biuletynu Najwyższej Izby Kontroli jest poświęcany jednemu wiodącemu tematowi, związanemu z funkcjonowaniem NIK.
Biuletyn InformacyjnyPierwszy numer ukazał się w marcu 1996 r. Do końca 2001 roku czytelnicy otrzymali 55 numerów Biuletynu Informacyjnego o jednorazowym nakładzie 630 egzemplarzy. Wydawnictwo to, przeznaczone do użytku służbowego, informuje pracowników NIK o najważniejszych wydarzeniach w działalności Izby.
Na kształt pisma składają się stałe rubryki tematyczne związane z bieżącym funkcjonowaniem NIK, m.in.: zarządzenia Prezesa NIK, informacje o tematyce i decyzjach podejmowanych na posiedzeniach Kolegium NIK, materiały z postępowań odwoławczych w wybranych kontrolach, wyjaśnienia i komentarze budzących wątpliwości spraw prawnych.
Kontrola Państwowa- dwumiesięcznik,wydawany przez Najwyższą Izbę Kontroli od 1956 r. Jest to jedyny w Polsce periodyk poświęcony problematyce kontrolnej
Trzon pisma stanowią dwa działy, I - w którym publikowane są artykuły ogólne na temat kontroli państwowej, poruszane istotne problemy prawne oraz problemy ekonomiczne dotyczące całej gospodarki lub poszczególnych jej dziedzin; w dziale II są omawiane wyniki ważniejszych kontroli, co ma na celu upowszechnianie wiedzy na temat negatywnych zjawisk występujących w różnych sferach życia społecznego i gospodarczego oraz sposobów przeciwdziałania tym zjawiskom. W pozostałych działach przedstawiane są systemy kontroli w innych krajach, doświadczenia różnych organów kontroli, np. w zakresie prywatyzacji, a także sprawy związane z funkcjonowaniem NIK obecnie i w przeszłości. W każdym numerze są zamieszczane notki wydawnicze dotyczące nowych, interesujących publikacji przydatnych w pracy kontrolnej.Kolejne numery dwumiesięcznika “Kontrola Państwowa” ukazują się pod koniec każdego parzystego miesiąca i są wysyłane pocztą zwykłą w ramach opłaconej prenumeraty.Nakład 1000 egz.; objętość numeru ok. 10 ark. druk. (140 - 180 stron); dystrybucja pisma poprzez prenumeratę roczną. Cena prenumeraty rocznej – 72zł (6 numerów x 12zł), cena 1 egzemplarza – 12zł.Prosimy o przesyłanie zamówień na adres redakcji. Numery archiwalne można nabyć w siedzibie redakcji.
Wydawnictwa książkowe
W 2000 roku, staraniem Najwyższej Izby Kontroli - przy wykorzystaniu środków PHARE - wydano 3 książki poświęcone zagadnieniom związanym z planowaniem i prowadzeniem kontroli.
Były to:
1. "Standardy kontroli INTOSAI" Prace nad ujednoliceniem zasad działalności kontrolnej prowadzonej przez krajowe najwyższe organy kontroli trwały w INTOSAI kilkanaście lat. Ich efektem jest opracowanie standardów, stanowiących zbiór zasad i zaleceń, na który składają się partie omawiające podstawowe założenia, standardy ogólne, standardy warsztatowe i standardy sprawozdawcze. Dokument ten zaakceptowany został przez członków INTOSAI.
2. "Europejskie wytyczne stosowania standardów kontroli INTOSAI"Wytyczne europejskie przygotowane zostały na wniosek komitetu kontaktowego prezesów najwyższych organów kontroli Unii Europejskiej z udziałem Trybunału Obrachunkowego. Zakres ich stosowania przekroczył jednak granice unijne i obecnie są one coraz szerzej wykorzystywane w postępowaniach kontrolnych najwyższych organów kontroli krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
3. "Kontrola wykonania zadań a modernizacja sektora publicznego"Organy Kontroli odgrywają ważną rolę w procesie funkcjonowania sektora publicznego. Książka poświęcona temu zagadnieniu omawia zatem zakres, w jakim kontrola wykonania zadań może i powinna zwiększać sprawność działania tego sektora.
Publikacje te zostały upowszechnione w Najwyższej Izbie Kontroli i przekazane bibliotekom.