Fascynująca kultura Grecji i Rzymu

By udowodnić tę tezę rozpocznę przedstawieniem, kultury Rzymu i Grecji. Otóż pierwsza z nich powstała ok. 2000 r. przed Chrystusem na Krecie. W wiekach XIII – IX przeżyła ona załamanie. Nastąpiły „wieki ciemne” spowodowane najazdem na Kretę z Grecji kontynentalnej. Odrodzenie na tym obszarze nastąpiło od ok. 800 roku p.n.e. by przez następne 2000 lat przeżywać, bujny lub mniej urodzajny, rozwój jako niezależni lub pod panowaniem obcych królów. O wyjątkowości greckiej kultury zadecydowała sięgająca ciemnych wieków, organizacja społeczeństwa, która stworzyła niespotykane gdzie indziej warunki do rozwoju ducha ludzkiego. Formą organizacji politycznej Grecji była wspólnota ludzi wolnych ograniczająca się do polis – większego miasta z fragmentem obszaru dookoła miasta wielkości od kilkudziesięciu do kilkuset km2. Od polis wywodzą się terminy polityka i polityczny, które są nierozerwalnie związane z życiem społecznym i gospodarczym dzisiejszej Europy. W porównaniu z polis Mezopotamii, w greckiej decyzje podejmowano na zgromadzeniu wszystkich obywateli. Zasada ta pozostała niezmienną cechą polis. Kryteriami przynależności do wspólnoty były, początkowo wolne urodzenie i posiadanie ziemi. Z czasem przyjmowano ludzi bez majątku. Miasta, które nadawały warstwom nieposiadającym przynajmniej część praw obywatelskich umożliwiających im udział w zgromadzeniu, nazywano demokratycznymi (demos – lud i kratien – władza) a ograniczające prawa obywatelskie do posiadaczy określonego majątku – oligarchicznymi (oligoi – nieliczni i arche – władać). Ten dwa ustroje występowały obok siebie w różnych okresach czasu – w Polsce demokracja szlachecka od 1454 do1652 roku, w latach 1918 – 1926 (potem rządy autorytarne) i po roku 1989 a oligarchia magnacka od 1652 do 1791 roku. W VII w. p. n. e. w Atenach pojawiły się też procedury uniemożliwiające dojście do władzy tyrana – jednostki z nieograniczoną władzą. Rządzili oni w Attyce tym okresie i w VI wieku, ale zostali obaleni. Najpierw przez oligarchie Spartańską a ci przez lud ateński. Wtedy to Klejstenes (510 r.) przeprowadził reformy, które ostatecznie złamały dominację arystokracji w życiu politycznym tego miasta. Obywateli podzielono na 10 fyl – grup, z których każda składała się z trzech okręgów rozrzuconych po całym państwie. Z nielicznymi wyjątkami, okręgi fylli nie sąsiadowały ze sobą. Każda z nich delegowała – po losowaniu z wielu kandydatów – 50 członków do nowo utworzonej Rady 500. Członkiem tego organu można było zostać tylko dwa razy w życiu, co powodowało, że urząd mógł być dostępny dla wielu ludzi. Losowanie natomiast uniemożliwiało tworzenie w nim stronnictw. Dodatkowy organ to sąd skorupkowy – wyrok większości na glinianej tabliczce usuwał zbyt ambitną jednostkę na 10 lat. Nie traciła przy tym majątku i praw obywatelskich. Istniał on od 487 do 417 r. p.n.e. Zlikwidowano go jako pole walk politycznych. Inne posunięcia w ustroju wewnętrznym to rozciągnięcie obywatelstwa na wszystkich mieszkańców Attyki, ale ograniczono dostęp do urzędów tylko posiadaczom ziemi. Dopiero za czasów Peryklesa i Tukidydesa (połowa V w.p.n.e.) można mówić o prawdziwej demokracji. Zgromadzenie Ludowe składało się z obywateli wolnych powyżej 20 lat było władzą ustawodawczą, zbierało się 3 – 4 razy w miesiącu i otrzymywało pieniądze dla członków – uczestników spotkań. Rada 500 natomiast przygotowywała obrady Zgromadzenia, sprawowali oni nadzór nad urzędnikami poprzez specjalne komisje, prowadzili finanse państwa, kontrolowali obronność i dyplomację, jednodniowy przewodniczący posiadał klucze do skarbu, dokumentów i pieczęci państwa w świątyni. Okres sprawowania urzędu 50 prytanów ograniczał się w rok zwykły do 36 dni a w przestępny – 37. Istniało (wg Arystotelesa) ok. 700 urzędników wybieranych na rok, 10 strategów kierujących wojskiem i archontów sprawujących funkcje religijne. W sądownictwie wybierano 6000 obywateli i tworzone z nich mniejsze ławy sędziowskie. W nich sądzono w sprawach prywatnych i publicznych, rozpatrywano skargi na urzędników, Areopag (Rada Starszych sądząca w wypadku zabójstw) oraz ostracyzm (sąd skorupkowy). Wymieniony tutaj ustrój Aten nazywa się władzą ludu – demokracją. Był to jednak ustrój nadający się tylko do miasta – państwa. I tak uważali przez następne stulecia znawcy i uczeni. Wtedy to w 1787 roku w nowopowstałych Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej uchwalono konstytucję. Napisano w niej wszystkie zasady demokratyczne, stwierdzając tym samym, że ten ustrój może też istnieć w dużych krajach. I tak z czasem w całej Europie zaczęto wprowadzać go dzięki uświadomieniu ludności o swej roli i niestety przy silnym oporze oligarchów a także monarchów absolutnych. W Rzymie, który powstał w 753 roku p.n.e., rozwinęły się trzy ustroje: monarchia (podobna jak u Sparty), republika i cesarstwo. Zatrzymajmy się jednak przy dwóch ostatnich. Republika Rzymska powstała po obaleniu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego. Ok. 509 r. p.n.e. Składała się z ludu rzymskiego (populus Romanus) posiadającego pełnie suwerennej władzy, który wykorzystywał ją wypowiadając się na zgromadzeniach. Obywatele brali bezpośredni udział w zgromadzeniach, ale głosowanie odbywały się na mniejszych spotkaniach. Z tego wywodziły się zgromadzenia centurialne, tributsowe, plebejskie, urzędnicy, konsulowi, pretorowie, cenzurowie, trybuni ludowi, edylowie, kwestorzy i dyktator (wybierany w czasie krytycznym dla państwa na czas 6 do maksymalnie 12 miesięcy). Wszystkim zarządzał Senat, którego listę sporządzali cenzorzy. Jednak jak każdy system polityczny miał on swoje słabości. Były to: możliwość zdobycia urzędu za pieniądze, korupcja, mała ilość urzędników na rozrastające się imperium, niepłacenie za sprawowanie urzędu, grabież rządzonej przez nich prowincji z pieniędzy, manipulacja wyborami, walki między dowódcami i ugrupowaniami. Dlatego, po kolejnej wojnie domowej, w 27 r. p.n.e. upadła ona. Zastąpiono ją wprowadzonym przez Oktawiana Augusta cesarstwem. Nowy ustrój opierał się na zachowaniu resztek republiki (istniała odtąd jej komedia) i skupieniu najwyższych urzędów przez cesarza. Ta forma cesarstwa nazywa się pryncypatem. Około roku 285 wprowadzono dominat z powodu zagrożenia bytu Rzymu przez długie ciągnące się 50 lat (od 235 r.) najazdy Germanów i Persów. Cesarz stał się władcą absolutnym i despotycznym. Poddani musieli się zachowywać wobec niego czołobitnie, sam ustanawiał prawo, ale stał ponad nim i wprowadzał system tetrarchii, ale dopiero od 305 roku, kiedy, jego twórca, cesarz Dioklecjan abdykował i osiadł na wybrzeżu dzisiejszej Chorwacji. Powoływał on 4 współrządców zarządzających imperium każdy z jednym z tytułów dotychczasowych cesarzy: 2 augustów i 2 cezarów. Powodowało to kolejne walki o jedynowładztwo, co doprowadziło do podziału państwa i upadku w 476 roku jego zachodniej części, ale idea cesarstwa przetrwała we wschodniej części Rzymu – Bizancjum do 1453 roku. W Rosji od 1533 do 1917 roku. W Chinach do 1912. a w Austrii do 1918 r. Przejdźmy teraz do innych dziedzin kultury, w których Grecja i Rzym są ze sobą powiązane. Grecy byli twórcami, filozofii, sztuki, architektury i innych składników kultury. Rzymianie natomiast rozwijali dalej te dziedziny i krzewili w zdobytym przez nich Świecie. Jedną z pierwszych dziedzin do omówienia jest literatura. Aby móc jednak coś zapisać potrzebny jest alfabet. Grecy przejęli go od Fenicjan. Stworzyli przy tym w podzielonej Helladzie warianty jego, które łączyły się w dwa typy: wschodni (grecki) i zachodni. Pierwszy zwyciężył w Grecji Właściwej a drugi na Sycylii i południowej Italii kolonizowanych przez Greków a także w Rzymie stając się łaciną. Później poprzez jego podboje i dalszą ekspansję rozprzestrzenił się w Europie i dalej w Świecie, przekształcając się w język francuski, angielski, niemiecki itd.. Mając alfabet Achajczycy wydali na świat Herodota ( V w. p.n.e.) – jednego z pierwszych historyków. Opisał on Bliski Wschód, wojny grecko – perskie, dzieje Egiptu i Persji. Rzymscy historycy – Cezar, Tacyt i Liwiusz (I w. p.n.e. – II w. n.e.) pozostawili po sobie kolejno „pamiętniki o wojnie galijskiej”, „142 księgi od założenia Miasta” i „Roczniki” z „Dziejami” ( Rzym od 14 do 96 roku). Pomimo że niestety trzy ostatnie we fragmentach, stanowią cenna źródła historyczne dla badaczy z całego Świata. Oczywiście istnieli też inni pisarze niż historyczni z Grecji. Są to: Hezjod, Ezop, Safona, Pindar, Tukidydes, i inni. Rozwijali oni poezję, bajki, wyjaśniali powstanie świata i genealogię bogów oraz pisali pieśni. W Rzymie: Cyceron, Wergiliusz, Horacy, Seneka, Liwiusz, Witruwiusz i Owidiusz rozwijali głowie mowy oratorskie oraz pisali wielkie dzieła i byli filozofami. Czytają je do dziś prawnicy, politycy oraz ludzie różnej profesji na całym świecie. I właśnie by pisać mądre prace pisarze uciekali się często do filozofii (philo – mądrość i sophia – umiłowanie, nauka o). Byli to ludzie nauki, a więc odrzucający oczywistość Ziemi. Dzięki nim (Anaklsymander, Tales z Miletu, Heraklit, Platon i Arystoteles) oraz, badaniom stwierdzającym ich poglądy, my Europejczycy mogliśmy się dowiedzieć wielu nowych rzeczy i informacji. Były to: przyroda jest w stałym ruchu, Świat jest zbudowany z czterech żywiołów – ziemi, powietrza, ognia i wody, istnieją trzy stany skupienia i atom jest najmniejszą, niepodzielną cząstką materii. Rzymianie je natomiast, i słusznie, rozpowszechniali. Podobnie rzecz ma się z architekturą i sztuką. Grecy bardzo wiele uwagi skupiali ma wyglądzie. Utrzymywali bardzo dobry stan fizyczny swych ciał i takie też rzeźbili lub odlewali posągi. Były one nagie i pełne ekspresji. Na ich podstawie wykonywano potem inne rzeźby, jak „Dawid” Michała Anioła stworzony we Florencji jako doskonały obraz ludzkiego ciała. W budownictwie Grecy byli nastawieni na człowieka, podobnie jak Rzymianie, zdobiąc fryzy budowli, obrazami pokazującymi go w różnych sytuacjach. Świątynie i inne budynki budowano na planie prostokąta otoczone kolumnadą i ze spadzistym dachem. Tak zbudowano Partenon w Atenach zniszczony częściowo w 1687 roku. Ku temu celowi zaprojektowano trzy rodzaje kolumn. Pierwsza – dorycka była pozbawiona bazy a więc jej trzon był postawiony bezpośrednio na podłodze, druga – jońska z bazą, a trzecia – koryncka była najbardziej udekorowana ze wszystkich posiadając wymyślne wzory na kapitelu i bazę. Do dziś wykorzystuje się kolumnadę jako ozdobę w budowlach. Jest tak przed bazyliką Świętego Piotra w Rzymie. W starożytności wznoszono także dużą ilość teatrów półkolistych na zboczach gór ze względów akustycznych, gimnasionów – siłowni, miast z ulicami położonymi równolegle i prostopadle do siebie. Posiadały one także kanalizację i mury obronne. Rzymianie natomiast doprowadzili do perfekcji sztukę budowania dróg używanych jeszcze w XIX wieku, wodociągów zwanych akweduktami, łuków triumfalnych, hypokaustum (centralne ogrzewanie), mauzoleów i term (saun). Jako pierwsi zastosowali sklepienia, łuki oraz kopuły i mosty. W architekturze współczesnej mamy tego pod dostatkiem. Jest to łuk triumfalny w Paryżu lub kapitol w Waszyngtonie, czy panteon w Rzymie. Lecz w teatrach, bo po to istniały, trzeba wystawiać przedstawienia. Hellenowie wymyślili dla rozrywki nieco wcześniej sztuki wywodzące się ze świąt Dionizosa – boga wina i zabaw. Przebrani ludzie inscenizowali zabawę z bożkiem. Korzenie dramatu wywodzą się z epoki archaicznej, ale ukształtowanie się jego gatunków – tragedii i komedii – i ich rozkwit przypada na Ateny w V w. p.n.e. Tworzyli je Ajschylos, Sofokles, Eurypides i Arystofanes a w Rzymie – Plaut i Terencjusz przy silnych wpływach teatru z Grecji. Pisali oni o czynieniu dobra i zła, zachowaniach ludzi i moralności. Między innymi „Antygona” Sofoklesa, zawierająca te elementy, jest lekturą w szkołach. Wspomniałem już, że Hellenowie koncentrowali się na ciele i jego wyglądzie. By utrzymać już raz zdobytą sylwetkę, zorganizowano pierwsze igrzyska olimpijskie w roku 776 p.n.e. Ówczesne dyscypliny to: biegi, rzut dyskiem, zapasy, wyścigi rydwanów, skok w dal, rzut oszczepem, zapasy i boks. Powstała przy tym idea powszechnego pokoju w czasie ich trwania. Kontynuowano je również w państwie rzymskim. Imperium jednak dodało do nich, bardzo popularne, walki gladiatorów. W 394 roku, gdy chrześcijaństwo zwyciężyło jako religia większości imperium, to święto sportu zostało zniesione przez cesarza Teodozjusza Wielkiego jako organizacja wywodząca się i czcząca pogaństwo. Wznowiono je ponownie w 1896 roku i są kontynuowane, co cztery lata, na całym Świecie. Religia natomiast, przed zwycięstwem nauki Chrystusa, opierała się na politeizmie. Główni bogowie to rodzeństwo: Zeus, Posejdon, Hades, Hera, Demeter, Hestia. Od nich wywodzą się kolejni bogowie ze związków z tytankami lub boginiami. Są to Artemida, Ares, Atena, Hefajstos, Apollo, Helios i inni. Każdy z nich opiekował się określoną dziedziną życia i trzeba było składać im ofiary by utrzymać ich przychylność. Natomiast ze związków bogów i śmiertelniczek rodzili się herosi, czyli śmiertelni półbogowie obdarzeni nadludzką mocą – Herkules, Jazon, Perseusz itd. Oni wybierali się w dalekie podróże, wykonywali niewyobrażalne prace lub pokonywali zagrażające ludziom potwory. Grecy spisali ich dzieje, powstanie i obyczaje w mitach – opowieściach o bogach i herosach – które razem, tworzą mitologię. Bogowie jednak mimo widzenia wszystkiego i nieśmiertelności, mieli bardzo ludzkie zachowania. Też kochali, zdradzali, pożądali i dawali oraz zazdrościli a także kierowali się emocjami. Pod koniec okresu antycznego musieli ustąpić mniej rytualnemu, mściwemu i jednemu Bogu Ojcu, a chrześcijaństwo mimo prześladowań, stało się w 391 roku religią panującą w Cesarstwie Rzymskim. Ostatnim zagadnieniem, jakim poruszę, jest prawo rzymskie. Rzymianie rozwinęli kolegialne sądownictwo i pewien tryb postępowania. Funkcjonowało osiem sądów kryminalnych. Wprowadzono normy prawa: cywilnego, karnego, rodzinnego, spadkowego oraz formuły prawne wraz obrzędem prawniczym jako podstawę prawa i sądów Rzymu. Przyczyniło się to rozwoju retoryki, posługiwania się w piękny sposób językiem i krasomówstwa. Rzymianin znający prawo i wiadomości z nim związane miał podstawy by rozpocząć karierę polityczną i zyskać na popularności. Osoby związane zawodem lub zdolnościami czy zainteresowaniem prawem traktowali swą pracę z szacunkiem i jako zaszczyt służenia Rzymowi. Prawo to, spisane w tzw. XII tablicach, stało się podstawą późniejszych systemów prawodawczych Europy. Niektóre z nich obowiązują do dziś jak słynna zasada „prawo nie działa wstecz” czy niepodważalne prawo oskarżonego do obrony. Między innymi słynny Kodeks Napoleona z początków XIX wieku opierał się na podstawach prawnych wywodzących się z Rzymu.
Czytając powyższe argumenty, które są od razu uzasadniane, mam nienaruszalną podstawę sądzić, że kultura Rzymu i Grecji jest ponadczasowa i uniwersalna. Jest tak, dlatego, że pomysły stworzone bądź zorganizowane w tych cywilizacjach, mimo, że istnieją od dawna, nie zostały zarzucone. Ludzkość do nich powracała i powraca, co pewien okres czasu, fascynując się nimi przez setki lat.