Podmiotowe traktowanie podopiecznego
Podmiotowe traktowanie podopiecznego
Podmiotowość jest pojęciem pojawiającym się w kręgu zainteresowań szeregu dyscyplin naukowych. Zajmuje się nią filozofia, psychologia, socjologia. Każda z tych dyscyplin wykreowała swoje rozumienie podmiotowości. Jednocześnie, w każdej z nich podmiotowość związana jest z człowiekiem. Podmiotowość człowieka wiąże się z poczuciem odpowiedzialności za relacje z otaczającą społecznością w relacji "ja i świat otaczający". Człowiek oczekuje czegoś od swego otoczenia, a jednocześnie pragnie realizować oczekiwania społeczne.
Szczególnym rodzajem pracy, poprzez działania edukacyjne zmierzające w kierunku powtórnej socjalizacji młodzieży wykolejonej, osób skazanych prawomocnym wyrokiem sądów czy też całych rodzin patologicznych zajmują się wychowawcy resocjalizacyjni. Jako pracownicy cywilnych jednostek organizacyjnych Służby Więziennej planują, organizują i prowadzą zajęcia wychowawcze oraz sprawują opiekę wychowawczą nad osobami tymczasowo aresztowanymi, przebywającymi w areszcie śledczym i skazanymi, przebywającymi w zakładzie karnym; współdziałają z sądem, rodziną, szkołą, zakładem pracy, innymi instytucjami i organizacjami w celu zapewnienia wychowankom warunków prawidłowego rozwoju społecznego, ochrony, a także pomocy w trudnych sytuacjach. Powodzenie wychowawcy w procesie resocjalizacji zależy w dużej mierze od jego postawy moralnej. Tutaj konieczny jest autentyzm i zgodność przekazywanych wartości wychowankom z ich realizacją na co dzień w postawie wychowawcy. Prawdomówność, szczerość, uczciwość, wiarygodność, konsekwencja w postępowaniu, sprawiedliwość to właściwe cechy u wychowawcy.
Wychowawca resocjalizacyjny powinien posiadać zdolność empatii czyli wczuwania się w sytuację, jaką przezywa wychowanek – w tym przypadku skazany. Nie należy jednak okazywać mu współczucia. Pożądaną cechą u wychowawcy jest umiejętność słuchania tego wszystkiego, co chce mu wyznać wychowanek. Jeśli chce mówić o swoich problemach z wychowawcą, to dowód, iż nabrał do niego zaufania. W pracy ze skazanymi należy unikać relatywizmu moralnego. Trzeba być konsekwentnym w postępowaniu. Nie można co innego mówić, a inaczej postępować. Powoduje to bowiem małą skuteczność wychowawczą. Wychowawca nie powinien zapominać, że ma do czynienia z człowiekiem, nawet w przypadku najgroźniejszych przestępców. Domaga się tego godność osoby ludzkiej, wynikająca z natury człowieczeństwa. Skazany – wychowanek ma zazwyczaj odmienne od normatywnych doświadczenia życiowe. Nie oznacza to, że nie uda się ich zweryfikować i wyciągnąć właściwych dla procesu resocjalizacji wniosków. Wychowawca powinien mieć wiarę, że to, co czyni dla wychowanka, przyniesie mu zmianę jego postawy. Istnieje potrzeba, by na co dzień w kontaktach z wychowankiem był on człowiekiem dialogu.
Kompetencja, zdecydowanie, otwartość na współpracę z wychowankiem, indywidualizacja i podmiotowe traktowanie podopiecznych, jest rękojmią skuteczności całego procesu resocjalizacyjnego. Tak wysokie wymagania, stawiane wychowawcom resocjalizacyjnym, stają się koniecznością na skutek uwarunkowań społecznych. Wzrost przestępczości jest odczuwalny z powodu bezrobocia i zubożenia społeczeństwa. Trafiający do placówek resocjalizacyjnych zwłaszcza młodzi ludzie, dokonywali czynów przestępczych, by w taki sposób zaspokoić własne potrzeby, nie zdając sobie niekiedy sprawy z konsekwencji prawnych. Dlatego wychowawca resocjalizacyjny powinien dokonać wnikliwej diagnozy osoby wychowanka i jego środowiska. W ten sposób zna wszelkie uwarunkowania związane z wychowankiem, wobec którego staje się on teraz przewodnikiem po rzeczywistości nieznanej mu, jaką jest zakład karny, czy zakład poprawczy.
Wychowawca nie może nie skorzystać ze współpracy z rodziną, bliskimi. To oni znają najlepiej swego przedstawiciela i jeśli uda się ich nakłonić do współpracy, można oczekiwać pozytywnych rezultatów w zmianie postawy wychowanka.
Wychowanek powinien być traktowany przez wychowawcę w sposób podmiotowy. Do realizacji tego postulatu konieczne jest uwzględnienie następujących zasad;
1. Każdy uczeń jest osobą jedyną i niepowtarzaną
2. Każdy uczeń posiada niezbywalne prawo do harmonijnego i wszechstronnego rozwoju
3. Każdy uczeń jest osobą wolną, ale i odpowiedzialną
4. Każdy uczeń ma prawo do błędu
5. Każdy uczeń nosi w sobie wiele dobrego
6. Każdy uczeń jest istotą myślącą i czującą
7. Każdy uczeń ma prawo do godności i zachowania swej intymności
8. Każdy uczeń ma prawo do swobodnej wypowiedzi
Wychowawca resocjalizacyjny musi być człowiekiem dialogu. W ten sposób wzmacnia swój autorytet, pokazując wychowankom, iż chce zdobyć ich szacunek i zaufanie, rozmawiając z nimi o ich problemach, nie unikając tematów trudnych i pozwalając, by to oni sami podejmowali jako pierwsi inicjatywę takiego spotkania. Rozmówcy muszą być szczerzy, a równocześnie to, co mówią, musi pokrywać się z rzeczywistymi faktami. Wreszcie muszą mówić o czymś, co w ich przekonaniu ma znaczenie, co sprawia, że rzeczywiście pragną coś od siebie przekazać i coś od drugiej strony usłyszeć. Dialog nie znosi więc kłamstwa, pozorów, gadulstwa, wymaga natomiast staranności, skupienia i uwagi zarówno w słuchaniu drugiego człowieka jak i w wypowiadaniu własnych myśli.
Wychowawca nie może zakładać porażki, bo jego praca wówczas jest daremna. On sam powinien mieć silną wiarę i przekonanie o słuszności podejmowanych przez siebie decyzji wychowawczych.
Praca ze skazanymi wymaga dużej odporności psychicznej ze strony wychowawców. Jej bowiem rezultaty nie są natychmiast widoczne. Niekiedy wychowanek powraca powtórnie do zakładu karnego. Wówczas cały proces wychowawczy zaczyna się od nowa. Recydywa staje się zjawiskiem nagminnym, gdyż sprzyjają temu uwarunkowania społeczne w postaci dużego bezrobocia, braku akceptacji dla powracających z więzienia, obawa społeczeństwa przed ponownymi aktami przemocy jako zemsty za izolację.
Wychowawca nie może zakładać porażki, gdyż jego praca staję się daremna. Powinien mieć silną wiarę i przekonanie o słuszności podejmowanych przez siebie decyzji wychowawczych. Wychowawca nie może także okazywać swego rozczarowania i zniechęcenia wobec recydywisty, gdyż ponowny trud, jaki podejmuje ma na celu dobro skazanego jak i społeczeństwa. Podejście personalistyczne do pracy z wychowankiem ułatwia motywację, gdyż uświadamia wychowawcy, ze ma przed sobą człowieka, któremu należy pomóc.
Realizacja idei podmiotowości w placówkach opiekuńczo - wychowawczych, szkołach, umożliwia efektywne oddziaływanie wychowawców, nauczycieli na wszechstronny rozwój dziecka i powinna być nieodzownie kluczowym mottem pracy każdego pedagoga.