Geologia ogólna - pojęcia, itp.

Geologia – nauka o Ziemi, zajmuje się badaniem i poznawaniem zarówno Ziemi jak i jej najbliższego otoczenia.
Geologia dynamiczna (fizyczna, dynamika systemów ziemskich) – zajmuje się opisem i analizą procesów dziejących się współcześnie oraz ich przyczynami, mechanizmem i skutkami.
Geologia historyczna - zajmuje się analizą procesów w przeszłości, czyli odtwarza i ustala chronologie zdarzeń geologicznych na Ziemi od czasu jej powstania do dziś.

Grupa nauk podstawowych:
Stratygrafia – nauka, która zajmuje się opisem warstw, analizą występujących między nimi zależności, bada ich wiek bezwzględny i względny oraz określa ich równoważność czasową. Dzieli ona historię Ziemi na uniwersalne okresy czasowe (tabela stratygraficzna).
Tektonika – zajmuje się opisem, klasyfikacją, genezą i mechanizmem deformacji warstw skalnych.
Mineralogia – nauka o minerałach, czyli o nieorg. związkach chem. lub pierwiastkach występujących w naturze w stanie stałym o określonej strukt. wewnętrznej i posiadających właściwe dla siebie cechy fizyczne i chemiczne.
Petrografia – nauka badająca genezę i przemiany dotyczące skał, czyli zespołów lub związków chem. , mieszanin lub stopów składających się z jednego lub wielu minerałów.

Sedymentologia – nauka zajmująca się opisem, klasyfikacją oraz genezą skał osadowych kopalnych oraz współczesnych.
Paleontologia – nauka zajmująca się zwierzętami zwierzętami i roślinami żyjącymi w przeszłości geolog. , a obecnie znajdowanych jako skamieniałości.

Nauki stosowane (aplikacyjne):
Hydrogeologia – nauka zajmująca się genezą, właściwościami i przepływem wód głębnych.
Hydrologia – nauka zajmująca się właściwościami i przepływem wód powierzchniowych.

Geofizyka – nauka zajmująca się fizycznymi cechami planety (począwszy od rozmiaru na magnetyzmie kończąc).
a) Sejsmologia – część geofizyki zajmująca się analizą, przyczynami i przewidywaniem naturalnych trzęsień Ziemi.
b) Sejsmika – nauka zajmująca się analizą i przewidywaniem głębnej budowy litosfery dla odtworzenia jej budowy przy poszukiwaniu surowców mineralnych.
Aktualizm geologiczny – stwierdza, że wszystkie procesy działające we wszechświecie są procesami naturalnymi, nie zmieniającymi się od początku, ale o różnym natężeniu.

Dziedziny w stratygrafii:
a) Litostratygrafia – dokonuje opisu i wydzielanie warstw na podstawie ich litologii (czym one są).
b) Biostratygrafia – wydziela i porządkuje warstwy w zależności od rodzaju skamieniałości w nich występujących.
c) Chronostratygrafia - porządkuje (wydziela) warstwy na podstawie czasu ich powstania.


Model struktury wewnętrznej Ziemi:
1) Litosfera (skorupa ziemska) -
- grubość: 4-8km w strefie oceanu
30-80km w strefie kontynentu
☻Powierzchnia Moho - mała grubość, zmiana prędkości rozchodzenia się fal sejsmicznych.
2)Astenosfera – jest półplastyczna (grubość: 80-150km)
3) Płaszcz ziemski (mezosfera):
a) płaszcz górny (410km)
b) strefa przejściowa (410-1000)
Tektonosfera – strefa występowania ognisk trzęsień Ziemi (1, 2, 3a, 3b).
c) płaszcz dolny (1000-2800)
4) Jądro ziemski (barysfera)
a) j. zewnętrzne (ciało w stanie półpłynnym i płynnym, do 4900)
b)strefa przejściowa (do 5100)
c) j. wewnętrzne (ciało stałe, do 6370 km).
Budowa litosfery:
1) Typ kontynentalny:
a) Strefa skał osadowych (16)
b) Strefa skał granitowych (20)
☻Granicastrefa Conrada
c) Strefa bazaltowa (30)
☻Powierzchnia nieciągłości sejsmicznej Moho
Astenosfera
2) Typ oceaniczny:
a) Warstwa wody
b) Strefa skał osadowych (2km)
c) Strefa przejściowa
d) Strefa skał bazaltowych (8)
☻Powierzchnia Moho
Astenosfera

Fale sejsmiczne - fale sprężyste rozchodzące się w skorupie ziemskiej i głębszych strefach Ziemi.
Ze wzrostem gęstości wzrasta prędkość fal sejsmicznych.
Fala tsunami - jest to fala morska wywołana trzęsieniem Ziemi w litosferze oceanicznej.
Izostazja – jest to zjawisko polegające na utrzymywaniu się równowagi płyt litosfery na półplastycznym podłożu astenosfery. Modele zachowania równowagi izostatycznej to: m. Pratta, m. Airy’ego, m. Heiskanena.
Ruch izostatyczny – jest skierowany w dół albo w górę i odpowiada zwiększeniu obciążenia (w dół) lub zmniejszeniu obciążenia (do góry).
Facja – jest to część jednostki stratygraficznej wyróżniająca się od pozostałych litologia, teksturą, kolorem, strukturami sedymentacyjnymi, zawartością i rodzajem skamieniałości oraz geometrią przestrzenną.
Rodzaje facji:
- morskie (litoralna,
nerytyczna, batialna, abisalna)
- kontynentalne (aluwialna, limniczna, eoliczna, glacjalna).
Litosom – jest to trójwymiarowa bryła nagromadzonych osadów jednej facji, posiadająca granicę diachroniczne a jej kształt zależy od środowiska depozycji.
Litotop – jest to obszar lub strefa powstania litosomu, charakteryzująca się stałymi lub bardzo zbliżonymi warunkami sedymentacji.

Czas geologiczny:
1) CZAS WZGLĘDNY - jest to metoda określania wieku jednego zjawiska geologicznego względem drugiego.
Zasady oznaczania w. względnego:
a) zasada nadległości (superpozycji) – w normalnym następstwie warstw, każda warstwa leżąca wyżej jest młodsza od leżącej pod nią.
b) Zasada poziomego ułożenia warstw (pierwotne).
c) Zasada ciągłości obocznej (występuje zmiana facji następująca wskutek zmiany środowiska).
d) Zasada przyczynowości (z przecinania)
▼ „Dane zjawisko geologiczne jest młodsze od najmłodszej warstwy, która została ją objęta, a starsza od najstarszej, która nie została ją objęta. ”
e) Zasada inkluzji (wdarte fragmenty skał).
2) CZAS BEZWZGLĘDNY – to metoda określania czasu powstania danego zjawiska geologicznego w latach licząc od dziś.
Metody określania wieku bezwzględnego:
a) metoda rozpadu izotopu promieniotwórczego (np. rubid87-stront87; tor232-ołów208;
uran238-ołów206; potas40-argon40; uran235-ołów207; węgiel14-azot14)
b) m. dendrologiczna
c) m. iłów warwowych
d) m. rdzeni lodowych

Piętro strukturalne - jest to zespół warstw sfałdowanych lub zdeformowanych w jednej fazie lub orogenezie i oddzielony od innych pięter strukturalnych powierzchniami niezgodności kątowej.

Tektonika globalna:
Ryft - wąski, długi i głęboki rów tektoniczny ograniczony rozłamami wgłębnymi, którego powstanie jest związane z działalnością wstępujących prądów konwekcyjnych w płaszczu Ziemi, powodujących rozciąganie skorupy ziemskiej i rozsuwanie się płyt litosfery.
Cechy ryftów oceanicznych:
a) rozkład strumienia cieplnego
b) subsydencja – obniżenie się dna oceanicznego.
Rodzaje granic płyt litosfery:
a) granice DYWERGENTNE (mają charakter pasywny lub są granicami z rozciągania).
♣ strefy spridingu (ryfty
oceaniczne i kontynentalne)
♣ uskoki transformujące (aktywny uskok przecinający mniej więcej┴ granicę płyt litosfery, jego powstanie jest związane z ruchem obrotowym)
b) granice KONWERGENTNE (granice z kolizji płyt).
♣ oceanicznej z kontynentalną
♣ oceanicznej z oceaniczną
♣ kontynentalnej z kontynent.
Strefa subdukcji - czyli wchodzenia (podsuwania się) jednej płyty o drugą.

Maga struktury globu ziemskiego:
1) Dna oceaniczne – zajmują największą powierzchnię naszej planety i charakteryzują się występowanie oceanicznego typu litosfery. Rozwijają się tam wszystkie rodzaje granic płyt, a zwłaszcza granice spridingu. (Pasowy na o. indyjskim i atlantyckim, a pierścieniowy na Pacyfiku).
2) Pasy epigeosynklinalne pokrywają się z ostatnim etapem rozwoju oceanów i znaczą się obecnie w postaci łańcuchów gór fałdowych typu: Pireneje, Alpy, Karpaty, Kaukaz, Himalaje.
3) Stabilne strefy kontynentów:
a) STARA PLATFORMA (proterozoiczna) – zbudowana jest ze sztywnego podłoża krystalicznego, ukształtowanego w proterozoiku oraz spoczywających na nim osadach paleozoiku oraz cienkiej pokrywy osadów mezo-kenozoicznych.

Elementy starej platformy:
♦ płyta – obszar gdzie fundament krystaliczny pokryty jest płaskawo leżącymi skałami osadowymi.
♦ tarcza – fragment starej platformy gdzie na powierzchni występuje fundament krystaliczny.
Jednostki niższego rzędu:
♦ antekliza – jest to część starej platformy o szer. do kilkudziesięciu km, gdzie następuje podnoszenie się fundamentu krystalicznego krystalicznego z równoczesną redukcją miąższości skał pokrywy osadowej.
♦ synekliza – część starej platformy, w której nastąpiło obniżenie się fundamentu krystalicznego krystalicznego z równoczesnym wzrostem miąższości pokrywy osadowej.
b)MŁODA PLATFORMA – jest to element skorupy ziemskiej, w którym sztywne podłoże zostało uformowane w proterozoiku i ostatecznie w dolnym paleozoiku. Pokrywę osadową stanowia tu znaczne miąższości skały górnego paleozoiku, mezozoiku częściowo kenozoiku.
Jednostki niższego rzędu:
♦ antyklinorium - jest to część młodej platformy o szer. Do kilkudziesięciu km będącą strefą podniesienia podłoża, na której występuje redukcja miąższości skał osadowych wyższych pięter.
♦ synklinorium – część młodej platformy będąca strefą obniżenia podłoża, gdzie występują pełne lub prawie pełne miąższości górnych pięter.

„Geosynkliny”(pasma gór fałdowych)
Geosynklina – stanowiła wydłużony basen sedymentacyjny typu morskiego o dl. do kilku tysięcy km i szer. kilkuset km, odznaczający się wzmożoną aktywnością skorupy ziemskiej głównie w postaci zjawiska subsydencji, co pozwalało na osadzenie się osadów o miąższości wielu tysięcy metrów. Osady te reprezentują głównie naprzemianległe warstwy łupków, mułowców i piaskowców piaskowców są nazywane fliszem.
♦ miogeosynklina – zespół środowisk krawędzi pasywnych płyt litosfery.
♦ eugeosynklina – odpowiada środowiskom krawędzi aktywnych płyt litosfery.
Tektogeneza – jest to proces tworzenia się gór o zróżnicowanej genezie.
Orogeneza – proces powstania łańcucha górskiego górskiego sensie morfologicznym.

Procesy i czynniki geologiczne
Proces geologiczny – jest to zespół zjawisk występujących na powierzchni Ziemi lub w jej wnętrzu, prowadzący do zmian strukturalnych lub fizykochem.
Czynniki geologiczne – są przyczynami przebiegu procesów geologicznych i powodowane są siłami działającymi wewnątrz i na zewnątrz Ziemi.
Podział procesów geologicznych:
a) ENDOGENICZNE – wywołane są czynnikami działającymi wewnątrz Ziemi. Nadają litosferze rysy pionowe i poziome dążąc do jej zróżnicowania i deformacji.

♦Diastrofizm – jest to wielki proces powodujący deformacje oraz przemieszczania pionowe i poziome w litosferze. Wyróżniamy tu:
- ruchy ekstatyczne
-ruchy izostatyczne – pionowe ruchy lądów wywołane zmieniającym się ich obniżaniem.
-ruchy górotwórcze
- epejroforeza – poziome przemieszczanie się płyt litosfery.

♦ Platonizm – jest to zespół procesów prowadzących do tworzenia się w górnym płaszczu i litosferze magmy ich przemieszczaniu i tworzenie się różnego typu intruzji magmowych

♦ Wulkanizm – jest to zespół procesów prowadzących do tworzenia się w litosferze magmy i wydobywaniu się jej na powierzchnię w postaci lawy i gazów wulkanicznych.

♦ Metamorfizm – zespół procesów, które pod wpływem ciś. i temp. zmieniają cechy fizyczne i chemiczne skał litosfery (epi, mezo, kata, ultra).
b) EGZOGENICZNE – wywołane są czynnikami działającymi na zewnątrz Ziemi głównie przez wpływ słońca, hydrosfery i grawitacji. Dążą one do wyrównania powierzchni litosfery (ekwiplanacja). Podział:

♦ Procesy niszczące:
- wietrzenie
- erozja

♦ Procesy twórcze:
- sedymentacja – osadzanie się transportowanego materiału z prądu wodnego lub powietrznego lub proces wytrącania się z roztworu (akumulacja)
- diageneza – obejmuje wszystkie zmiany fiz. i chem. prowadzące do przemiany skał sypkich w zwięzłe.

Intersekcja - obraz złożony z linii będących wynikiem przecięcia nachylonych powierzchni geologicznych przez powierzchnię terenu (linie intersekcyjne).