Bezpieczeństwo i higiena pracy BHP w przewozie ladunków ADR.

Materiały (towary) niebezpieczne to takie materiały i przedmioty,których przewóz-na podstawie przepisów jest zabroniony albo dopuszczony jedynie na warunkach określonych w przepisach ADR. ADR to umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych (ADR) sporządzona w Genewie 30 września 1957 r. pod auspicjami Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych, opracowana i wydana przez Europejski Komitet Transportu Wewnętrznego, ratyfikowana przez Polskę w 1975 r. Umowa ADR to zbiór przepisów wprowadzających w postaci Umowy właściwej oraz załączniki A i B, podzielone na 9 części tematycznych. Załącznik A zawiera: -przepisy ogólne i przepisy dotyczące materiałów i przedmiotów niebezpiecznych (część I ); -klasyfikację towarów niebezpiecznych ( część II ); -wykaz towarów niebezpiecznych, przepisy szczególne oraz wyłączenia dotyczące towarów niebezpiecznych pakowanych w ilościach ograniczonych ( III ); -przepisy dotyczące stosowania opakowań i cystern ( IV ); -procedury nadawcze ( V ); -wymagania dotyczące konstrukcji i badań opakowań, dużych pojemników do przewozu luzem (DPPL), dużych opakowań i cystern ( VI ); -przepisy dotyczące warunków przewozu, załadunku, rozładunku oraz manipulowania ładunkiem ( VII). Załącznik B zawiera: -przepisy dotyczące środków transportu i operacji transportowych ( VIII ); -wymagania dotyczące konstrukcji i dopuszczenia pojazdów ( IX ). Przepisy te pozwalają w sposób zdecydowany dostosować wymagania bezpieczeństwa transportowego w ruchu krajowym do wymogów transportu międzynarodowego. Wraz z rozwojem przemysłu chemicznego i postępu technicznego postanowienia załączników A i B do Umowy ADR są co dwa lub trzy lata zmieniane merytorycznie. Nie zdajemy sobie sprawy, że w naszym otoczeniu, codziennie przewożone są groźne dla zdrowia i życia towary.Każdego dnia materiały i przedmioty wybuchowe, substancje zapalne, trujące, zakaźne, żrące czy promieniotwórcze są transportowane na odległości setek i tysięcy kilometrów. Przewóz tych towarów wymaga specjalistycznej wiedzy, a czasem specjalistycznych pojazdów. OBOWIĄZKI UCZESTNIKÓW PRZEWOZU W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA Uczestnicy przewozu towarów niebezpiecznych powinni przedsięwziąć odpowiednie środki bezpieczeństwa, stosownie do natury i zakresu dających się przewidzieć zagrożeń, w celu zapobieżenia szkodom i urazom oraz, jeżeli to konieczne, w celu zminimalizowania ich skutków. Uczestnicy przewozu powinni w każdym przypadku stosować się do odpowiednich wymagań ADR. W razie zaistnienia zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, uczestnicy przewozu powinni nie- zwłocznie powiadomić służby ratownicze oraz udostępnić im informacje potrzebne do prowadzenia działań. NADAWCA Nadawca towarów niebezpiecznych jest zobowiązany dostarczyć do przewozu tylko takie przesyłki, które spełniają wymagania ADR. Powinien on w szczególności: a) upewnić się, że towary niebezpieczne są klasyfikowane i dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR, b) zaopatrzyć kierowcę w informacje i dane oraz, jeżeli to konieczne, w wymagane dokumenty przewozowe oraz dokumenty towarzyszące ( zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa itd.), c) używać wyłącznie opakowań, dużych opakowań i dużych pojemników do przewozu luzem (DPPL) oraz cystern ( pojazdów-cystern, cystern odejmowalnych, pojazdów-baterii, MEGC, cystern przenośnych i kontenerów-cystern), które są dopuszczone i odpowiednie do przewozu danych materiałów oraz posiadają oznakowanie wymagane przez ADR, d) stosować się do wymagań dotyczących sposobów nadania i ograniczeń wysyłkowych, e) zapewnić, aby nawet próżne i nieodgazowane cysterny ( pojazdy-cysterny, cysterny odejmo- walne, pojazdy-baterie, MEGC, cysterny przenośne i kontenery-cysterny) lub próżne nieo- czyszczone pojazdy i duże lub małe kontenery były odpowiednio oznakowane i posiadały wymagane nalepki ostrzegawcze, a próżne nieoczyszczone cysterny były tak samo zamknięte i szczelne jak w stanie ładownym. PRZEWOŹNIK-KIEROWCA Przewoźnik powinien w szczególności: a) upewnić się, że towary niebezpieczne przeznaczone do przewozu są dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR, b) upewnić się, że w jednostce transportowej znajduje się wymagana dokumentacja, c) sprawdzić wzrokowo, czy pojazdy i ładunek nie mają oczywistych wad, wycieków lub pęknięć, braków w wyposażeniu itp., d) upewnić się, że nie upłynął termin następnego badania dla pojazdów-cystern, pojazdów- baterii, cystern-stałych, cystern odejmowalnych, cystern przenośnych, kontenerów-cystern i MEGC, e) sprawdzić, czy pojazdy nie są nadmiernie załadowane, f) upewnić się, że na pojazdach umieszczone zostało wymagane oznakowanie i nalepki ostrzegawcze, g) upewnić się, że w pojezdzie znajduje się wyposażenie wymagane w pisemnych instrukcjach dla kierowcy. Obowiązki te powinny być wykonywane odpowiednio w oparciu o dokumenty przewozowe i dokumenty towarzyszące, kontrolę wzrokową pojazdów lub kontenerów oraz ( jeżeli jest to konieczne) ładunku. Ponadto od kierowcy wymaga się praktycznej znajomości posługiwania się sprzętem wchodzącym w zakres wyposażenia takiego pojazdu, udzielenia pierwszej pomocy innym osobom, likwidowania zagrożenia w razie jego powstania w czasie przewozu itp. Same przepisy nie zapewniają bezpiecznego przewozu towaru niebezpiecznego, jeżeli kierowca nie będzie ich znał i ściśle przestrzegał. Jeżeli przewoźnik zauważy naruszenie wymagań ADR, to nie powinien podejmować się przewozu przesyłki do czasu usunięcia nieprawidłowości. Jeżeli podczas przewozu zauważone zostanie naruszenie wymagań, które może zagrażać bezpieczeństwu, to taki przewóz powinien być jak najszybciej przerwany, z uwzględnieniem wymagań bezpieczeństwa ruchu drogowego, bezpiecznego unieruchomienia przesyłki oraz bezpieczeństwa publicznego.Operacje transportowe mogą być kontynuowane jedynie wtedy, gdy przesyłka będzie odpowiadała stosownym przepisom. Władza właściwa dla dalszej części przewozu może udzielić pozwolenia na kontynuowanie operacji transportowych. W przypadku, gdy nie można zapewnić wymaganej zgodności z przepisami i gdy nie zostało udzielone zezwolenie dotyczące dalszej części przewozu, właściwa władza powinna zapewnić przewoźnikowi niezbędną pomoc administracyjną KLASYFIKACJA TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH ZASADY KLASYFIKACJI. Towary niebezpieczne podlegające przepisom ADR, posiadają różne właściwości chemiczne, fizyczne i fizjologiczne. W przypadku niewłaściwego obchodzenia się z tymi towarami, bądź też na skutek pojawienia się nadzwyczajnych niekorzystnych okoliczności podczas przewozu, właściwości te mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, dóbr materialnych i środowiska naturalnego. Klasyfikacja towarów niebezpiecznych powinna być dokonana na podstawie charaktery- stycznych właściwości fizycznych i chemicznych oraz właściwości fizjologicznych, wyznaczo- nych za pomocą pomiarów lub obliczeń. Jeżeli charakterystyki zagrożeń wskazują na więcej niż jedno zagrożenie to towary niebez- pieczne powinny być klasyfikowane do poszczególnych klas na podstawie zagrożenia dominu- jącego, a tytuł klasy przedstawia to zagrożenie. W zależności od stopnia zagrożenia dominującego, towary niebezpieczne podzielono na grupy pakowania, które wymagają zastosowania odpowiednich opakowań: - towary o dużym zagrożeniu zaliczane są do I grupy pakowania i wymagają zastosowania opakowań spełniających wszystkie stawiane im warunki ( litera X w kodzie opakowania ); - towary o średnim zagrożeniu, zaliczane są do II grupy pakowania ( litera Y w kodzie ); - towary o małym zagrożeniu zaliczane do III grupy pakowania ( litera Z w kodzie opakowania). PODZIAŁ NA KLASY: Klasa 1 Materiały i przedmioty wybuchowe Klasa 2 Gazy Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne Klasa 4.1 Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone Klasa 4.2 Materiały samozapalne Klasa 4.3 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne Klasa 5.1 Materiały utleniające Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne Klasa 6.1 Materiały trujące Klasa 6.2 Materiały zakaźne Klasa 7 Materiały promieniotwórcze Klasa 8 Materiały żrące Klasa 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne. KLASA 1- MATERIAŁY I PRZEDMIOTY WYBUCHOWE. Materiałami i przedmiotami wybuchowymi są materiały (przedmioty), które wskutek uderzenia, tar- cia lub wysokiej temperatury są zdolne do szybkiej przemiany chemicznej przy jednoczesnym wytworzeniu dużej ilości ciepła i gazów wywołujących z kolei detonację (eksplozję) i powodujacych duże zagrożenie, np. pożarowe, uszkodzenie lub zniszczenie otaczających przedmiotów. Pod względem właściwości chemicznych, składu oraz budowy, materiały i przedmioty wybuchowe zostały zakwalifikowane do podklas i grup zgodności. TYTUŁ KLASY 1 OBEJMUJE: a) materiały wybuchowe: materiały stałe lub ciekłe (lub mieszaniny materiałów) mogące wydzielać w wyniku reakcji chemicznej gazy o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku. Materiały pirotechniczne: materiały lub mieszaniny materiałów przewidziane do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu lub dymu lub kombinacji tych efektów w wyniku bezdetonacyjnej, samopodtrzymującej się egzotermicznej reakcji chemicznej. b) przedmioty wybuchowe: przedmioty zawierające jeden lub więcej materiałów wybuchowych i materiały pirotechniczne. c) materiały i przedmioty niewymienione powyżej, które wytwarz się w celu uzyskania efektów praktycznych, sposobami wybuchowymi lub pirotechnicznymi. PODKLASY: Podklasa 1.1 Materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie wybuchem masowym- wybuch, który obejmuje natychmiast praktycznie cały ładunek. Podklasa 1.2 Materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie rozrzutem, ale nie wybuchem masowym. Podklasa 1.3 Materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie pożarem i małe zagrożenie wybuchem lub rozrzutem lub oba te zagrożenia, ale które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym: a) przy spalaniu których wydziela się znaczne ciepło promieniowania lub b) które zapalają się jeden od drugiego i wywołują mały wybuch lub rozrzut lub oba te efekty razem. Podklasa 1.4 Materiały i przedmioty, które stwarzają tylko małe zagrożenie w przypadku zapalenia lub zainicjowania podczas przewozu.Oddziaływania ograniczają się w znacznym stopniu do sztuki przesyłki i nie prowadzą do rozrzutu elementów o znzcznych rozmiarach lub zasięgu.Zewnętrzny pożar nie powinien wywołać natychmiastowego wybuchu całej zawartości sztuki przesyłki. Podklasa 1.5 Materiały bardzo mało wrażliwe stwarzające zagrożenie wybuchem masowym, które są na tyle wrażliwe, że istnieje małe prawdopodobieństwo ich zainicjowania lub przejścia od palenia do detonacji w normalnych warunkach przewozu. Podklasa 1.6 Przedmioty skrajnie niewrażliwe, które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym.Przedmioty te zawierają tylko skrajnie niewrażliwe materiały i przedstawiają znikome prawdopodobieństwo przypadkowej inicjacji lub rozprzestrzenienia się. KLASA 2 - GAZY. Tytuł klasy 2 obejmuje czyste gazy, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z jednym lub więcej innymi materiałami i przedmiotami zawierającymi takie materiały. Gazami są materiały, które: a) w temperaturze 50 stopni Celsjusza mają prężność par większą niż 300 kPa (3 bary) lub b) są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20 stopni Celsjusza pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa. Materiały i przedmioty klasy 2 dzielą się następująco: 1. Gazy sprężone: gazy o temperaturze krytycznej poniżej -50 stopni Celsjusza. 2. Gazy skroplone: gazy o temperaturze krytycznej -50 stopni Celsjusza lub powyżej. 3. Gazy skroplone schłodzone: gazy, które podczas przewozu są ciekłe ze względu na ich niską temperaturę. 4. Gazy rozpuszczone: gazy, ktore podczas przewozu są rozpuszczone w rozpuszczalniku. 5. Pojemniki aerozolowe i naczynia, małe, zawierające gaz (naboje gazowe). 6. Inne przedmioty zawierające gaz pod ciśnieniem. 7. Gazy niesprężone, podlegające przepisom szczególnym (próbki gazu). Materiały i przedmioty klasy 2, zaliczone są do następujących grup, zgodnie z ich właściwościami niebezpiecznymi: A duszące O utleniające F palne T trujące C żrące (tylko aerozole) CO żrące, utleniające (tylko aerozole) FC palne, żrące (tylko aerozole) TF trujące, palne TC trujące, żrące TO trujące, utleniające TFC trujące, palne, żrące TOC trujące, utleniające, żrące Gazy duszące Gazy, które nie są utleniające, palne i trujące, i które rozcieńczają lub zastępują tlen w powietrzu. Gazy palne Gazy, które w temperaturze 20 stopni Celsjusza i pod ciśnieniem normalnym 1001,3 kPa: a) są zapalne, gdy ich stężenie w mieszaninie z powietrzem wynosi 13% objętościowych albo mniej lub b) mają przedział zapalności w powietrzu co najmniej 12 punktów procentowych, bez względu na dolną granicę zapalności. Gazy utleniające Gazy, które mogą generalnie, wskutek wydzielania tlenu, powodować lub wzmagać palenie innych materiałów w stopniu większym niż powietrze. Gazy trujące Gazy spełniające w całości lub w części kryteria toksyczności wynikające z ich działania żrącego, lub trującego, powinny być klasyfikowane jako trujące. KLASA 3 - MATERIAŁY CIEKŁE, ZAPALNE. Głównym czynnikiem zapłonu cieczy klasy 3 są płomień, żar, iskra, a nawet iskra wywołana wyładowaniem elektryczności statycznej, spowodowanej szybkim ruchem cieczy, np. w czasie wstrząsów, rozprysku, przepływu.Pary tych cieczy zmieszane z powietrzem wybuchają.Natomiast stopień zagrożenia pożarowego cieczy tej klasy wynika z ich temperatury zapłonu. Im temperatura zapłonu jest nizsza, tym ciecz jest bardziej niebezpieczna. Dlatego za materiały niebezpieczne niniejszej klasy są uważane te ciecze, których temperatura zapłonu nie jest wyższa niż 61 stopni Celsjusza, a prężność pary w temperaturze 50 stopni Cel- sjusza nie jest większa niż 300 kPa (3 bary). Ponadto materiałami tej klasy są również ciecze lub stałe materiały stopione o temperaturze zapłonu wyższej niż 61 stopni Celsjusza, które są nadawane do przewozu w temperaturze równej lub wyższej niż ich temperatura zapłonu.Cieczami o temperaturze zapłonu wyższej niż 61 stopni Celsjusza są również olej gazowy, paliwo do silników Diesla i olej opałowy (lekki), oznaczone numerem rozpoznawczym UN 1202. Tytuł klasy 3 obejmuje również materiały wybuchowe ciekłe odczulone- które są rozpuszczone lub zawieszone w wodzie lub innych materiałach ciekłych w celu utworzenia homogenicznej ciekłej mieszaniny o zredukowanych właściwościach wybuchowych. KLASA 4.1- MATERIAŁY STAŁE ZAPALNE, SAMOREAKTYWNE I MATERIAŁY WYBUCHOWE. Materiałami łatwo zapalnymi stałymi są materiały sproszkowane, granulowane lub w postaci pasty, które uważa się za niebezpieczne, jeżeli mogą się one łatwo zapalić w wyniku krótko- trwałego kontaktu ze zródłem zapłonu, np. z palącą się zapałką, a płomień rozprzestrzenia się szybko. Niebezpieczeństwo może powodować nie tylko pożar, ale również wydzielanie się trujących produktów spalania. Szczególnie niebezpieczne są proszki metali, ponieważ gaszenie ich normalnymi środkami gaśniczymi, takimi jak dwutlenek węgla lub woda, może zwiększyć zagrożenie. Do klasy 4.1 należą następujące grupy: a) materiały łatwo zapalne stałe i przedmioty, b) materiały samoreaktywne stałe lub ciekłe, c) materiały wybuchowe stałe odczulone, d) materiały podobne do materiałów samoreaktywnych. Materiały samoreaktywne są termiczne niestabilne i podatne na rozkład silnie egzotermiczny, nawet bez tlenu (powietrza). W wyniku rozkładu mogą wydzielać się toksyczne gazy lub pary. Niektóre spośród tych materiałów mają temperaturę kontrolowaną-jest to najwyższa tempe- ratura, w której materiał może być jeszcze bezpiecznie przewożony, i temperaturę awaryjną- w której przewóz materiału wymaga podjęcia postępowania awaryjnego, tzn. przewożony materiał wymaga natychmiastowego schłodzenia co najmniej do temperatury kontrolowanej. Do przewozu nie są dopuszczone: - siarczki fosforu zawierające biały lub żółty fosfor, - azydek barowy zawierający mniej niż 50% masowo wody, - materiały wybuchowe, stałe, odczulone, i inne, - materiały nieorganiczne, zapalne, w stanie stopionym w postaci innej niż UN 2448 siarka stopiona. KLASA 4.2- MATERIAŁY SAMOZAPALNE. Materiałami samozapalnymi są ciecze i materiały w postaci stałej wraz z mieszaninami i roz- tworami, które w zetknięciu z powietrzem- nawet w małej ilości- zapalają się w ciągu 5 minut i są uznane jako materiały samozapalne (piroforyczne). Do niniejszej klasy zaliczają się również materiały i przedmioty wraz z mieszaninami i roztwo- rami, które w zetknięciu z powietrzem, bez dostarczenia z zewnątrz energii, są podatne na samonagrzewanie; mogą one ulegać zapaleniu tylko w dużej ilości (wiele kilogramów) i po upływie dłuższego czasu (w ciągu kilku godzin lub dni). Materiały te są uznawane jako materiały samonagrzewające się. Samonagrzewanie następuje reakcją materiału, tj. tlenu z powietrzem i niemożnością szybkiego odprowadzenia wydzielanego ciepła na zewnątrz, a samozapalenie może wystąpić wówczas, gdy szybkość wydzielania ciepła jest większa od ciepła pobieranego i jest osiągana temperatura samozapłonu. Do przewozu nie są dopuszczone: - UN 3255 podchloryn tert-butylu, - materiały samonagrzewające się stałe i utleniające, zaklasyfikowane do UN 3127, jeżeli spełniają warunki dla klasy 1. KLASA 4.3- MATERIAŁY WYTWARZAJĄCE W KONTAKCIE Z WODĄ GAZY ZAPALNE. Tytuł klasy 4.3 obejmuje materiały, które reagując z wodą wydzielają gazy palne mogące tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe, oraz przedmioty zawierające takie materiały. Niektóre materiały w zetknięciu z wodą mogąwydzielać gazy palne, które mogą tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Mieszaniny takie zapalają się łatwo od wszystkich zwy- kłych zródeł zapłonu, np. od otwartego ognia, narzędzi iskrzących lub niezabezpieczonych żarówek. Wytworzona fala detonacyjna może narazić ludzi i środowisko naturalne. Materiał powinien być zaklasyfikowany do klasy 4.3, jeżeli: a) w jakimkolwiek stadium badań wydzielający gaz zapala się samorzutnie lub b) w ciągu jednej godziny z jednego kilograma badanego materiału wydziela się co najmniej 1 litr palnego gazu. Do przewozu nie są dopuszczone: - UN 3132 materiał reagujący z wodą, stały, zapalny, i.n.o., - UN 3133 materiał reagujący z wodą, stały, utleniający, i.n.o., - UN 3135 materiał reagujący z wodą, stały, samonagrzewający się, i.n.o., jeżeli spełnia wymagania dotyczące klasy 1. KLASA 5.1- MATERIAŁY UTLENIAJACE. Materiałami utleniającymi są materiały, które wskutek wydzielania tlenu powodują pożar i podtrzymują palenie innego materiału. Proces utleniania może być przyspieszony poprzez gwałtowne wstrząsy, uderzenia lub ze- tknięcia się z łatwo palnymi materiałami. W czasie ich utleniania się i pożaru wydzielają szko- dliwe, a niektóre z nich trujące i wybuchowe gazy. Materiał ciekły powinien być zaklasyfikowany do klasy 5.1, jeżeli, mieszanina materiału i celulozy o stosunku masowym 1:1 wykazuje przyrost ciśnienia 2070 kPa absolutnego lub większy, albo charakteryzuje się średnim czasem przyrostu ciśnienia równym lub krótszym niż średni czas przyrostu ciśnienia mieszaniny 65% roztworu kwasu azotowego i celulozy o stosunku masowym 1:1. Do przewozu nie są dopuszczone np.: - Nadtlenek wodoru niestabilizowany i nadtlenek wodoru w roztworze wodnym niestabilizo- wanym, zawierającym ponad 60% nadtlenku wodoru. - UN 1510 czteronitrometan, jeżeli zawiera palne zanieczyszczenia. - UN 2626 kwas chlorowy w roztworze zawierającym ponad 10% masowo kwasu lub miesza- niny kwasu chlorowego z cieczą inną niz woda. - Chloran amonowy i jego roztwory wodne oraz mieszaniny chloranu amonowego z solą amonową. - Bromian amonowy i jego roztwory wodne oraz mieszaniny bromianu amonowego z solą amonową. - Azotan amonowy zawierający ponad 0,2% materiałów palnych (wraz z materiałami organi- cznymi przeliczonymi na węgiel), jeżeli jest składnikiem materiałów klasy 1. - UN 2072 azotan amonowy nawozowy, i.n.o. KLASA 5.2 - NADTLENKI ORGANICZNE. Nadtlenki organiczne są materiałami niestabilnymi termicznie. Mogą rozkładać się samoprzy- spieszająco z wydzieleniem ciepła w normalnej lub podwyższonej temperaturze. Ich rozkład może być powodowany ciepłem, kontaktem z zanieczyszczeniami (np. kwasami, związkami metali ciężkich, aminami), tarciem lub uderzeniem. Szybkość rozkładu wzrasta wraz z tempe- raturą i zmienia się w zależności od składu preparatu nadtlenku organicznego. Podczas roz- kładu mogą one wydzielać szkodliwe lub palne gazy (opary), a niektóre z nich mogą rozkładać się wybuchowo, a w szczególności w zamkniętych naczyniach. Niektóre nadtlenki po dostaniu się do oczu powodują uszkodzenie rogówki lub zapalenie skóry. Niektóre nadtlenki organiczne powinny być przewożone w warunkach kontrolowanej tempera- tury, tj. w temperaturze, której nadtlenek może być bezpiecznie przewożony. W czasie przewozu temperatura może być, w okresie do 24 godzin przy 55 stopni Celsjusza wokół sztuki przesyłki, nieznacznie przekroczona; w razie osiągnięcia temperatury awaryjnej wymagane jest postępo- wanie awaryjne, tzn. przystąpienie do chłodzenia sztuk przesyłki (cysterny), np. za pomocą zimnej wody. Nadtlenki te łatwo rozkładają się w normalnej temperaturze i dlatego mogą być przewożone, jeżeli są odpowiednio schłodzone. KLASA 6.1- MATERIAŁY TRUJĄCE. Materiały tej klasy są trujące lub silnie trujące. Do organizmu mogą dostawać się przez drogi oddechowe, błony śluzowe lub skórę jako gazy, pary, ciecze lub pyły. Mogą one powodować zagrożenie zdrowia lub życia. Skażają środowisko. Zagrożenie takie może być wywołane nie- szczelnością opakowania, przez którą może wydobywać się gaz, para, ciecz lub pył materiału trującego. Za materiały trujące niniejszej klasy są uważane te materiały, które na podstawie przepro- wadzonych na zwierzętach doświadczeń wykazały w wyniku działania jednorazowego lub krótkotrwałego- nawet w niewielkiej ilości- że szkodzą zdrowiu człowieka bądź powodują jego śmierć na wskutek wchłaniania przez drogi oddechowe, skórę lub przewód pokarmowy oparów jednego spośród tych materiałów. Materiały niniejszej klasy dzielą się ne kody klasyfikacyjne: T. Materiały trujące bez dodatkowego zagrożenia np,: T1. Materiały organiczne ciekłe, T3. Materiały metaloorganiczne, T5. Materiały nieorganiczne, stałe, T6. Materiały ciekłe stosowane jako pestycydy, TF. Materiały trujące, zapalne: TF1. Materiały ciekłe, TF2. Materiały ciekłe stosowane jako pestycydy, TF3. Materiały stałe. TS. Materiały trujące podatne na samonagrzewanie, stałe. TW. Materiały trujące wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne. TO. Materiały trujące, utleniające. TC. Materiały trujące, żrące. TFC. Materiały trujące, zapalne, żrące. Do przewozu nie są dopuszczone: - Cyjanowodór (bezwodny lub w roztworze), - Karbonylki metali o temperaturze zapłonu niższej niż 23 stopnie Celsjusza, i inne, - UN 2249 ETER DWUCHLORODWUMETYLOWY, SYMETRYCZNY, - Preparaty fosforków bez dodatków hamujących wydzielanie gazów trujących palnych. KLASA 6.2- MATERIAŁY ZAKAŹNE. Materiały niniejszej klasy zawierają patogeny, które są znane lub w uzasadniony sposób podejrzewane. Patogeny są określane jako mikroorganizmy (wraz z bakteriami, wirusami, pasożytami i grzybami) lub mikroorganizmy rekombinowane (hybrydy lub mutanty), które są znane lub podejrzewane o wywołanie chorób zakaźnych u zwierząt lub ludzi. Osoby sty- kające się z takimi materiałami są narażone na zakażenia chorobami odzwierzęcymi. Na ska- żenie tymi materialami są narażone zwierzęta, środowisko, jak również sprzęt ładunkowy, odzież ochronna, skrzynia ładunkowa pojazdu. Materiały tej klasy dzielą się na kody klasyfikacyjne: I1. Materiały zakaźne działające na ludzi, I2. Materiały zakaźne działające tylko na zwierzęta, I3. Odpady medyczne (szpitalne) Pod względem podatności organizmu na choroby zakaźne, łatwości ich przenoszenia, możliwości im zapobiegania itp. są klasyfikowane na następujące grupy: GRUPA NARAŻENIA 4- patogen wywołuje poważną chorobę u ludzi lub zwierząt, łatwo jest przenoszony z jednego zakażonego osobnika na drugiego bezpośrednio lub niebezpośrednio, a skuteczne leczenie i profilaktyka są najczęściej niedostępne (np. wysokie zagrożenie indywidualne i środowiskowe). GRUPA NARAŻENIA 3- patogen wywołuje poważną chorobę u ludzi lub zwierząt, nie rozprze- strzenia się od jednego zakażonego osobnika do drugiego, a skuteczne leczenie i profilaktyka są dostępne (np. duże zagrożenie indywidualne i małe zagrożenie środowiskowe). GRUPA NARAŻENIA 2- patogen wywołuje chorobę u ludzi lub zwierząt, nie stwarza poważnego zagrożenia chorobowego, może wywołać poważną infekcję; przy kontakcie z nim istnieje możliwość skutecznego leczenia i profilaktyki, a niebezpieczeństwo rozszerzenia się zakażenia jest ograniczone (np. umiarkowane zagrożenie indywidualne i małe zagrożenie środowiskowe). KLASA 7- MATERIAŁY PROMIENIOTWÓRCZE. Materiałami promieniotwórczymi są materiały, które zawierają naturalne lub sztuczne izotopy promieniotwórcze. Główną cechą materiałów promieniotwórczych jest wysyłane przez nie promieniowanie, które nie jest widoczne i wyczuwalne przez człowieka, a jedynie wykrywalne za pomocą specjalnych aparatów radiometrycznych i indykatorów. Jest ono szkodliwe dla organizmu ludzkiego, zwierzęcego i środowiska. Kategorie sztuk przesyłki: - kategoria I - BIAŁA- poziom promieniowania dla tych sztuk przesyłki na zewnętrznej powierzchni nie może przekraczać 0,005 mSv/h (niewymagane wyznaczenie wskaźnika transportowego); - kategoria II - ŻÓŁTA- poziom promieniowania powierzchni jest większy niż 0,005 mSv/h (wskaźnik transportowy jest większy od 0 lecz nie powinien przekraczać 1); - kategoria III - ŻÓŁTA- poziom promieniowania dla tych sztuk przesyłki na zewnętrznej powierzchni jest większy niż 0,5 mSv/h, ale nie większy od 2 mSv/h (wskaźnik transportowy jest większy od 1 lecz nie przekracza 10). Sztuki przesyłki o wskaźniku transportowym, większym niż 10 o maksymalnym poziomie promie niowania większym od 2 mSv/h lecz nie większym od 10 mSv/h, zaliczone są również do III żółtej kategorii, ale powinny być przewożone na warunkach używania wyłącznego. Grupy sztuk przesyłki: Wyłączona sztuka przesyłki- zawiera jedynie materiały promieniotwórcze o bardzo małej akty- wności. Podczas przewozu stwarzają nieznaczne zagrożenie promieniowaniem, nawet w wją- tkowo niesprzyjających okolicznościach. Do pakowania stosuje się proste opakowania jak: skrzynie drewniane, pudła kartonowe lub z tworzywa sztucznego. Przemysłowa sztuka przesyłki Typu 1 (IP-1), Typu 2 (IP-2), Typu 3 (IP-3)- zawiera materiały o niskiej aktywności właściwej (LSA) lub przedmioty skażone powierzchniowo. Opakowaniem może być cysterna, kontener-cysterna lub duży pojemnik do przewozu luzem (DPPL). Sztuka przesyłki Typu A- zawiera materiały o większych aktywnościach. Muszą spełniać warunki zapewniające bezpieczeństwo podczas normalnego przewozu oraz były odporne na skutki niewielkich wypadków drogowych. Sztuki przesyłki Typu B (U) i B (M)- wymagają najmocniejszych opakowań do przewozu. Ich wytrzymałość mechaniczna i termiczna jest tak duża, że nawet podczas kolizji jest mało prawdopodobna utrata zawartości promieniotwórczej. Wzory tych sztuk przesyłek wymagają zatwierdzenia. W Polsce organem upoważnionym jest Państwowa Agencja Atomistyki. Sztuka przesyłki Typu C- stanowi bardzo mocne opakowanie i jest przeznaczone do lotniczego przewozu materiałów promieniotwórczych o bardzo dużych aktywnościach. KLASA 8 - MATERIAŁY ŻRĄCE. Wszystkie ciekłe i stałe materiały żrące stanowią niebezpieczeństwo poparzenia żywych organizmów ( osób, zwierząt ) oraz skażenia środowiska i otaczających przedmiotów, w tym również pojazdów. Za materiały żrące są uważane te materiały, które w wyniku działania chemicznego atakują tkankę nabłonkową skóry, błonę śluzową, oczy, a przy wycieku- powodują uszkodzenie lub zniszczenie towarów, środków transportu, środowiska naturalnego itp. Materiałami takimi są również materiały, które pod wpływem wody lub wilgoci powietrza tworzą materiał żrący albo żrące pary lub mgły. Materiały tej klasy dzielą się na następujące kody klasyfikacyjne: C1-C10. Materiały żrące bez dodatkowego zagrożenia: C1-C4. Materiały kwaśne. C5-C8. Materiały zasadowe. C9-C10. Inne materiały żrące. C11. Przedmioty. CF. Materiały żrące, zapalne. CS. Materiały żrące, samonagrzewające się. CW. Materiały żrące, wydzielające w zetknięciu z wodą gazy palne. CO. Materiały żrące, utleniające. CT. Materiały żrące, trujące. CFT. Materiały żrące, zapalne, ciekłe, trujące. COT. Materiały żrące , utleniające, trujące. Do przewozu nie są dopuszczone: - UN 1798 woda królewska (kwas azotowy i solny w mieszaninie); - mieszaniny kwasu siarkowego wyczerpane, chemicznie niestabilne; - mieszaniny nitrujące lub mieszaniny kwasu azotowego, niezdenitrowane; - kwas nadchlorowy w roztworze wodnym o stężeniu powyżej 72% masowo czystego kwasu lub kwas nadchlorowy w mieszaninie z cieczą inną niż woda. KLASA 9- RÓŻNE MATERIAŁY I PRZEDMIOTY NIEBEZPIECZNE. Materiałami i przedmiotami klasy 9 są różne materiały (przedmioty), które przedstawiają inne zagrożenie, niż materiały wymienione w klasach od 1 do 8. Materiały te występują często jako materiały tworzące pyły, które wdychane powodują zagrożenie dla organizmu ludzkiego- wywołują stany rakotwórcze. Materiałami (przedmiotami) tej klasy są też materiały, które w wysokiej tempe- raturze ( np. w czasie pożaru) wydzielają silnie trujące opary, zdolne do zatrucia żywych organizmów ludzkich i zwierzęcych oraz środowiska naturalnego. Materiały niebezpieczne niniejszej klasy dzielą się na kody klasyfikacyjne: M1. Materiały wdychane w postaci drobnego pyłu, mogące zagrażać zdrowiu. M2. Materiały i przyrządy, które w razie pożaru mogą tworzyć dioksyny. M3. Materiały wydzielające pary palne. M4. Akumulatory litowe. M5. Przedmioty ratownicze. M6-M8 Materiały zagrażające środowisku. M9-M10. Materiały o podwyższonej temperaturze. M11. Inne materiały stwarzające zagrożenie w czasie przewozu, ale nie odpowiadające definicjom innych klas. Do przewozu nie są dopuszczone: a) akumulatory litowe nie spełniające wymagań specjalnych,] b) nie oczyszczone próżne naczynia do urządzeń jak: transformatory, kondensatory, zawierające materiały oznaczone numerem rozpoznawczym UN: 2315, 3151 lub 3152. NALEPKI OSTRZEGAWCZE. Do oznakowania sztuk przesyłek i niektórych pojazdów z towarami niebezpiecznymi są używane nalepki ostrzegawcze. WZORY NALEPEK OSTRZEGAWCZYCH. KLASA 1(ZAGROŻENIE) MATERIAŁY I PRZEDMIOTY WYBUCHOWE ( Nr 1 ) ( Nr 1.4 ) ( Nr 1.5 ) ( Nr 1.6 ) Materiał skłonny Materiał (przedmiot) Materiał (przedmiot) Przedmiot skłonny do wybuchu skłonny do wybuchu skłonny do wybuchu do wybuchu KLASA 2 (ZAGROŻENIE) GAZY ( Nr 2.1 ) ( Nr 2.2 ) ( Nr 2.3 ) Gazy palne Gazy niepalne Gazy trujące i nietrujące KLASA 3 (ZAGROŻENIE) MATERIAŁY CIEKŁE ZAPALNE ( Nr 3 ) Materiał ciekły, zapalny, stwarzający zagrożenie pożarem KLASA 4.1 (ZAGROŻENIE) MATERIAŁY STAŁE ZAPALNE, SAMOREAKTYWNE I MATERIAŁY WYBUCHOWE ODCZULONE ( Nr 4.1 ) Materiał stały, zapalny, samoreaktywny i wybuchowy odczulony, stwarzający zagrożenie pożarem KLASA 4.2 (ZAGROŻENIE) MATERIAŁY SAMOZAPALNE ( Nr 4.2 ) Materiał skłonny do samozapłonu KLASA 4.3 (ZAGROZENIE) MATERIAŁY WYTWARZAJĄCE W KONTAKCIE Z WODĄ GAZY ZAPALNE ( Nr 4.3 ) Materiał, który w zetknięciu z wodą, jest skłonny do wytwarzania gazów palnych KLASA 5.1 (ZAGROŻENIE) MATERIAŁY UTLENIAJĄCE ( Nr 5.1 ) Materiał utleniający, stwarzający niebezpieczeństwo pożaru KLASA 5.2 (ZAGROŻENIE) NADTLENKI ORGANICZNE ( Nr 5.2 ) Nadtlenek organiczny,stwarzający niebezpieczeństwo pożaru KLASA 6.1 (ZAGROŻENIE) MATERIAŁY TRUJĄCE (Nr 6.1 ) Materiał trujący, stwarzający niebezpieczeństwo zatrucia KLASA 6.2 (ZAGROŻENIE) MATERIAŁY ZAKAŹNE ( Nr 6.2 ) Materiał zakaźny KLASA 7 (ZAGROŻENIE) MATERIAŁY PROMIENIOTWÓRCZE ( Nr 7A ) ( Nr 7B ) Materiał promieniotwórczy w cysternie, Materiał promieniotwórczy w cysternie, kontenerze lub w sztuce przesyłki kategorii lub w sztuce przesyłki kategorii II - ŻOŁTEJ, I - BIAŁEJ, stwarzający przy uszkodzeniu sztuki stwarzający przy uszkodzeniu sztuki (cysterny) (cysterny) niebezpieczeństwo nadmiernego niebezpieczeństwo nadmiernego promieniowania promieniowania ( Nr 7C ) ( Nr 7D ) Materiał promieniotwórczy w cysternie Materiał promieniotwórczy, stwarzający lub w sztuce przesyłki kategorii niebezpieczeństwo nadmiernego promieniowania III - ŻÓŁTEJ nawet z odległości ( Nr 7E ) Materiał rozszczepialny KLASA 8 (ZAGROŻENIE) MATERIAŁY ŻRĄCE ( Nr 8 ) Materiał stwarzający zagrożenie wywołane działaniem żrącym KLASA 9 (ZAGROŻENIE) RÓŻNE MATERIAŁY I PRZEDMIOTY NIEBEZPIECZNE ( Nr 9 ) Materiał klasy 9, stwarzający podczas przewozu niebezpieczeństwo inne niż niebezpieczeństwo określone w innych klasach NALEPKA MANIPULACYJNA NR 11 Wskazuje sposób ustawienia sztuki przesyłki WYPOSAŻENIE POJAZDÓW. SPRZĘT GAŚNICZY. Każda jednostka transportowa przewożąca towary niebezpieczne powinna być wyposażona: - w co najmniej jedną gaśnicę przenośną o zawartości nie mniejszej niż 2 kg proszku ( lub innego odpowiedniego środka gaśniczego ), nadającego się do gaszenia pożaru silnika lub kabiny jednostki transportowej i który, w razie użycia do gaszenia pożaru ładunku nie podsyci go, a w miarę możliwości ugasi. Jeżeli pojazd jest wyposażony w stałe urządzenie gaśnicze, automatyczne lub łatwo uruchamiane w razie pożaru silnika, nie wymaga się, aby gaśnica przenośna była przystosowana do gaszenia pożaru silnika; - dodatkowo w co najmniej jedną gaśnicę przenośną o zawartości nie mniejszej niż 6 kg proszku ( lub innego odpowiedniego środka gaśniczego ) nadającego się do gaszenia pożaru ogumienia, hamulców oraz ładunku i który w razie użycia do gaszenia silnika lub kabiny nie wzmaga pożaru. - jeżeli dopuszczalna masa całkowita jednostki transportowej jest większa od 3,5 tony, ale nie przekracza 7,5 tony, wówczas jedna z gaśnic nie może zawierać mniej niż 6 kg środka gaśniczego; - jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 7,5 tony powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic o łącznej zawartości 12 kg proszku gaśniczego ( lub innego odpowiedniego środka gaśniczego ). Środki gaśnicze zawarte w gaśnicach nie powinny wydzielać trujących gazów zarówno w kabinie kierowcy, jak również pod wpływem wzrostu temperatury, spowodowanym przez pożar. WYPOSAŻENIE OGÓLNE. Pojazdy powinny być wyposażone w : - co najmniej jeden klin na każdy pojazd o wymiarach odpowiadających masie pojazdu i średnicy kół; - dwa stojące znaki ostrzegawcze, np. pachołki lub trójkąty odblaskowe albo lampy błyskowe o świetle barwy pomarańczowej, zasilane z niezależnego od instalacji elektrycznej pojazdu źródła zasilania; - kamizelkę ostrzegawczą lub ubranie ostrzegawcze dla każdego członka załogi pojazdu; - latarkę dla każdego członka załogi pojazdu. Wyposażenie zapewniające ochronę osób uczestniczących w przewozie: - odpowiednie okulary ochronne w szczelnej obudowie; - sprzęt do ochrony dróg oddechowych, dostosowany do właściwości przewożonego materiału; - rękawice ochronne dostosowane do przewożonego materiału; - podstawowa odzież ochronna, np. fartuch, kombinezon, ubranie kwasoodporne; - odpowiednia ochrona nóg; - aparat z wodą do płukania oczu; - apteczkę samochodową; - telefon komórkowy, w celu umożliwienia kierowcy szybkiego połączenia się z najbliższą Policją lub Strażą Pożarną w razie powstania zagrożenia przewozonym towarem. Wyposażenie zapewniające ochronę środowiska: - urządzenie do zatykania otworów ściekowych i studzienek kanalizacyjnych, odporne na działanie przewożonych materiałów; - środki uszczelniające; - odpowiednie materiały absorpcyjne w różnej postaci, jak: wałki, poduszki pochłaniające skutecznie rozlaną ciecz; - odpowiednie pojemniki stosowane do małych ilości i hermetycznie zamykane, na zebrane resztki rozsypanego materiału. Sprzęt do zabezpieczenia sztuk przesyłek. W celu zabezpieczenia sztuk przesyłki przed ich przemieszczaniem, przewracaniem lub spadaniem, jednostka transportowa powinna być wyposażona między innymi w przesuwane przegrody, pasy spinające burty pojazdu i poszczególne sztuki przesyłki, regulowane podpory, poduszki powietrzne i urządzenia przeciwpoślizgowe. CEL OZNAKOWANIA POJAZDÓW. Jednym ze środków zwiększających bezpieczeństwo przewozu towarów niebezpiecznych jest skuteczne oznakowanie pojazdów z tymi towarami. Ponieważ rodzaj i stopień zagrożenia wię- kszości towarów jest różny, oznakowanie pojazdów jest również zróżnicowane. Pojazdy z nad- woziem skrzyniowym, przewożące towary niebezpieczne w odpowiednim opakowaniu, są ozna- kowywane odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi bez numerów rozpoznawczych, mającymi na celu z jednej strony ostrzec uczestników ruchu przed takim pojazdem, a z drugiej- wyróżnić je spośród pojazdów poruszających się po drodze. Pojazd taki może stworzyć zagrożenie wówczas , gdy doszłoby z tym pojazdem do wypadku drogowego lub do uszkodzenia opakowania z towarem niebezpiecznym. Natomiast pojazdy skrzyniowe przewożące materiały i przedmioty wybuchowe klasy 1 lub materiały promieniotwórcze klasy 7 są oznakowane odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi bez numerów rozpoznawczych i odpowiednimi nalepkami ostrzega- wczymi. Oznakowanie to ma na celu zarówno ostrzec uczestników ruchu przed bliżej określonym rodzajem zagrożenia, jak i poinformować ich o sposobie zachowania się przed takim pojazdem, np. nie palić tytoniu w pobliżu pojazdu, na którym znajdują się nalepki ostrzegające przed materiałem ciekłym zapalnym, stwarzającym niebezpieczeństwo ognia (pożaru). Ponadto oznakowanie to ma na celu ułatwienie organom kontroli ruchu drogowego i ekipie ratowniczej, przybywającym do miej- sca zagrożenia spowodowanego na drodze przewożonym towarem niebezpiecznym w cysternie, szybkie i trafne rozpoznanie w pierwszej kolejności rodzaju tego zagrożenia, a następnie- nazwy przewożonego towaru. Dzięki takiemu oznakowaniu osoby te mogą szybko użyć właściwych środków niezbędnych do usuwania i neutralizowania zagrożenia oraz ochrony własnego życia. POSTĘPOWANIE W RAZIE ZAGROŻENIA. Przez pojęcie ,,zagrożenie" rozumie się zagrożenie wynikłe w związku z przewożeniem towaru niebezpiecznego. Przykładem takiego zagrożenia może być rozlanie przewożonej cieczy na jezdni, ulatnianie się gazu, wydostanie się towaru z opakowania, uszkodzenie opakowania zagrażające zdrowiu osób i zwierząt, środowisku ( rzece, zbiornikowi wodnemu, powietrzu atmosferycznemu ) lub obiektom komunikacyjnym (mostowi, wiaduktowi). W zależności od rodzaju, właściwości i ilości przewożonego towaru niebezpiecznego stopień tego zagrożenia może być różny i o różnym nasileniu. Ze względu na rodzaj zagrożenia przewożone towary niebezpieczne dzielimy na cztery grupy: I grupa- Materiały wybuchowe zdolne wytworzyć w krótkim czasie dużą ilość ciepła i gazów, które mogą powodować detonację z silnym podmuchem powietrza, niszcząc na swej drodze wszystkie przeszkody (wywracanie drzew, niszczenie zabudowań, tuneli). II grupa- Materiały stwarzające zagrożenie pożarowe, materiał jest palny, skłonny do zapalenia lub podtrzymuje palenie. III grupa- Materiały stwarzające zagrożenie toksyczne (trujące), zakaźne lub żrące. IV grupa- Materiały stwarzające zagrożenie promieniotwórcze. Przewożony materiał stwarza niebezpieczeństwo napromieniowania zewnętrznego nawet z określonej odległości. Podstawowymi obowiązkami kierowcy są: - w miarę możliwości tak zabezpieczyć miejsce zagrożenia, aby inni uczestnicy ruchu drogowego byli skutecznie ostrzeżeni o miejscu tego zagrożenia; należy odpowiednio ustawić znaki ostrzegawcze, - zapamiętać numery rozpoznawcze towarów umieszczonych na sztukach przesyłki, a przy przewozie towarów w cysternie- na odblaskowych tablicach ostrzegawczych oraz symbol nalepek ostrzegawczych umieszczonych na tych sztukach lub cysternach; dane te są niezbędne dla Policji i Państwowej Straży Pożarnej, które przybędą do miejsca zagrożenia, - postępować zgodnie z treścią instrukcji pisemnej dla kierowcy, - oddalić się od zagrożenia w kierunku ,,pod wiatr", jeżeli zagrożenie to stwarzałoby niebezpie- czeństwo dla zdrowia (zatrucie, poparzenie), - powiadomić telefonicznie o zagrożeniu- nr telefonu 997 (jako pogotowie policyjne), oraz najbliższą jednostkę Państwowej Straży Pożarnej- nr telefonu 998, lub nr 112 (ratownictwo chemiczne). Pożar należy zawsze gasić ,, z wiatrem ". Każdy pożar (pojazdu, przewożonego ładunku) wymaga gaszenia w zarodku, tzn. w chwili jego pojawienia się, a gaśnica uruchomiona w pobliżu pożaru. Najpierw należy gasić źródło pożaru, pożar gasić od czoła, a po ugaszeniu dogasić tlące się pogorzelisko. Cieczy nie należy gasić pełnym strumieniem zawartości gaśnicy. Jeżeli np. rozlana ciecz jest silne trująca lub żrąca, należy najpierw nałożyć ochronny kombinezon oraz rękawice i okulary. Należy również pamiętać o zabezpieczeniu otworów kanalizacyjnych przed dostępem rozlanej cieczy, np. przez obwałowanie piaskiem. W miarę możliwości uszczelnić wyciek. Należy pozostałości złożyć do pojemnika na odpady i zabezpieczyć je przed ulatnianiem się zawartości naczynia. Jeżeli są ranni, należy najpierw wynieść ich poza strefę zagrożenia, należy iść ,,pod wiatr" od miejsca zagrożenia. Ranny powinien być objęty od tyłu pod barki, a po wyniesieniu - należy położyć go na bok, z tym że noga po stronie leżącej powinna być podgięta, ręka podsunięta tak, aby ranny mógł leżeć statecznie, a głowa odchylona do tyłu w celu zapewnienia mu normalnego oddychania. Sprawdzić puls i oddech. Niemniej jednak szybkie i świadome przystąpienie przez kierowcę do likwidowania zagrożenia ma bardzo istotne znaczenie w zapobieganiu lub ograniczeniu szkód, w uratowaniu życia ludzi lub w zmniejszeniu ich skażenia, kalectwa itp. Gaszenie pożaru ,, z wiatrem " Gaszenie pożaru ,, od czoła " Kierowca powinien pamiętać, że: - zmęczenie ( przekroczenie czasu pracy ), nieprawidłowo umocowane ładunki, zła ocena sytuacji podczas wykonywania manewrów na drodze są najczęstszymi przyczynami wypadków drogowych; - podczas hamowania w linii prostej, ładunki przemieszczają się w kierunku jazdy, podczas skrętu w prawo przemieszczają się w lewo, natomiast podczas skrętu w lewo, przemieszczają się w prawo; - na zakręcie siła odśrodkowa spycha ładunek co może spowodować przewrócenie pojazdu, szczególnie jeśli ładunek jest wysoki (ma wysoko położony środek ciężkości). Siła odśrodkowa zależy od kwadratu prędkości i promienia zakrętu, po którym pojazd się porusza; - podczas złej widoczności spowodowanej deszczem lub mgłą, gdy ograniczenie widoczności wynosi od 40 do 50 m, powinien stopniowo zwolnić i zatrzymać się w bezpiecznym miejscu. W takich warunkach nie powinien gwałtownie hamować. W Polsce dopuszcza się przewóz paliwa do silników Diesla, materiałów utleniających stosowanych jako nawozy sztuczne lub materiałów trujących stosowanych jako środki ochrony roślin. Od kilku lat na forum ONZ prowadzone są intensywne prace harmonizujące przepisy o przewoźie towarów niebezpiecznych różnymi środkami transportu. Jednakże, zróżnicowanie przepisów występuje w dalszym ciągu, co powoduje znaczne utrudnienia w organizowaniu przewozów multimodalnych. MATERIAŁY POMOCNICZE: ,, Przewóz towarów niebezpiecznych " Poradnik kierowcy- Tadeusz Pusty Wydawnictwa Komunikacji i Łączności sp. z o. o. ,, Przewóz towarów niebezpiecznych " Materiały szkoleniowe- Jan Bębnowski ,, TARBONUS " Sp. z o. o. w Tarnobrzegu.