Pojęcie ogólne o pedagogice

Słowo pedagogika wywodzi się z języka greckiego:
paidos- dziecko, chłopiec
ago- prowadzę
agagos- prowadzący
Paidagogos miał za zadanie doprowadzić dziecko na miejsce ćwiczeń fizycznych, nauczyć go czytać, pisać i recytować. Całość czynności paidagogosa nazwano paidagogija (współcześnie pedagogia czyli zespół czynności wychowawczych)

Źródła pedagogiczne według MARIANA NOWAKA:
- źródła praktyczne- to sytuacje i zdarzenia, które występują w praktyce i wynikają z praktyki wychowawczej.
-źródła naukowe- to wyniki badań nad wychowaniem prowadzone w pedagogice i dziedzinach pokrewnych, np. psychologia, biologia, socjologia.

PEDAGOGIKA- to nauka zajmująca się wychowaniem człowieka.

Związki między wiedzą potoczną a naukową:
wiedza potoczna:
nieostrość i niedokładność terminów
język potoczny jest wieloznaczny
twierdzenia i sądy nie stanowią spójnego systemu, mogą być oparte o autorytet osobisty

wiedza naukowa:
* rozwija nasze potoczne wyobrażenie o świecie
* cechuje się jednoznacznością terminów
* język jest ścisły
* twierdzenia muszą być sprawdzalne, powinny stanowić spójny system, powinny być logiczne i racjonalne, powinny być żródłem nowej wiedzy
* wiedza naukowa nie jest dogmatyczna, teorie i systemy się zmieniają, różne teorie mogą być zastępowane przez inne, lepsze

Dwa kierunki pedagogiki:
* nowoczesny (oświeceniowy)- tradycjonalizm i racjonalizm
*postmodernistyczny- wielość i różnorodność.

ANTYPEDAGOGIKA- to koncepcja przeciwstawiająca się pedagogice ( nie być wychowawcą, być przyjacielem).

NAUKA- to część wiedzy wyrażana w formie twierdzeń i hipotez uzasadnionych i usystematyzowanych za pomocą związków logicznych i rzeczowych.

TWIERDZENIE- to zdanie ogólne, mówiące o klasie zjawisk i o związkach między nimi. Twierdzenia dzielą się na:
* prawa- mają charakter bezwyjątkowy, są nieograniczone od czasu i przestrzeni ( nauki ścisłe)
* generalizacje- czyli prawa probabidystyczne, są to prawidłowości, statystyki, mowią o zjawiskach, które zachodzą z jakimś prawdopodobieństwem.

HIPOTEZA- to nieudowodnione stwierdzenie, zapewnia rozwój nauce.

UZASADNIENIE- przyjmuje argumentację rzeczową.

SPRAWDZENIE- za pomocą badań empirycznych (na bazie zmysłowej), których celem jest falsyfikacja (wskazanie fałszywości), albo konfirmacja (potwierdzenie prawdziwości).

PARADYGMATY- to uznane za prawdziwe, słuszne, udowodnione teorie naukowe.

REWOLUCJE NAUKOWE- prowadzą do obalenia paradygmatów.

TEORIE- to systemy twierdzeń pełniące funkcje wyjaśniające. Funkcja wyjaśniająca pociąga za sobą funkcję prognostyczną. W pedagogice występują przede wszystkim teorie empiryczne.

R. WÓJCICKI charakteryzował teorie empiryczne za pomocą:
* zakresu teorii (dziedzina, przedmiot)- wszystko co wiąże się z procesami wychowawczymi.
* aksjomatów- to przyjęte z góry twierdzenia ogólne, przyjęte jako pewniki, ich nie udowadniamy.
* języka- to zbiór terminów specyficznych, odnoszących się do wychowania, orazterminów matematycznych.
* rodzajów wnioskowań- wnioskowanie dedukcyjne, indukcyjne i redukcyjne.
* pomiarów- to metody badań empirycznych, zastosowane do sformułowania teorii. Zaliczamy do nich: obserwację, analizę dokumentów, wywiady, eksperymenty.

RYSUNEK PROJEKCYJNY- często pokazuje przemoc, do której rodzice się nie przyznająoraz relacje jakie są między rodzeństwem.

MIECZYSŁAW ŁOBOCKI i HELIODOR.........twierdzą, że teorie pedagogiczne powinny pełnić funkcje praktyczne.

MUSZYŃSKI uważa, że teorie nie muszą pełnić funkcji wyjaśniających.

STANISŁAW PALKA twierdzi, że nie ma nowoczesnej wizji teorii pedagogicznej a przyczyny tkwią w kilku źródłach. Uważa, że zbyt wąsko ujmowano problemy pedagogiczne. Uważa, że funkcja praktyczna dominowała przy budowaniu teorii, zbyt chaotycznie prowadzono badania empiryczne. Dla niego teoria pedagogiczna to uporządkowany zbiór twierdzeń odnoszących się do dziedzin pedagogiki i pełniący funkcje wyjaśniające.
Struktura teorii pedagogicznej według Palki:
-teorie szerokiego zasięgu- to zbiór twierdzeń odnoszących się do dziedziny pedagogiki i pełniących funkcje wyjaśniające.
- teorie średniego zasięgu:
- wychowanie i kształcenie- rozumiane jako oddziaływanie bezpośrednie i pośrednie człowieka na człowieka w ciągu całego życia.
- samowychowanie i samokształcenie a także autokreacja (tworzenie siebie jako osoby) w ciągu całego życia.

* teorie wąskie (najniższego szczebla)- odnoszą się do działań wychowawczych:
- intencjonalnych i świadomych- podejmowanych celowo, świadomie w instytucjach wychowawczych.
- incydentalnych i nieświadomych- podejmowanych przypadkowo,nieświadomie.


FUNKCJE NAUKI I PEDAGOGIKI JAKO NAUKI O WYCHOWANIU:

Wyróżniamy dwa rodzaje funkcji:
* funkcje poznawcze
* funkcje praktyczne

Pedagogika jest nauką stosowaną więc pełni obydwie funkcje.

PRAWDA- jest naczelną wartością poznawczą nauk. Prawda według ARYSTOTELESA to zgodność faktów.

Wyróżniamy dwa rodzaje poznania:
* potoczne
* naukowe

Poznanie jako czynność to poznawanie.

Do funkcji poznawczych należą:
* opis
*wyjaśnianie
* prognozowanie,
które są wynikiem czynności poznawania.

Funkcja opisowa- opisując odpowiadamy na pytania: jak jest?, co jest?, itd. Opisywanie jako czynność to rejestrowanie wyniku obserwacji, spostrzeżeń.Opis jest tekstem, zbiorem zdań w sensie logicznym.
T. CZEŻOWSKI wyróżnia dwa rodzaje opisów:
? klasyfikacyjny (rodzajowy)- służy do opisywania zbioru (np. klasa), gdy opisujemy zbiór skupiamy się na cechach wspólnych.
- idiograficzny (szeregujący)- służy do opisywania jednostek, gdy opisujemy jednostkę skupiamy się na cechach typowych tylko dla niej.
W nauce chodzi o opis obiektywny- niezależny od badacza.
Opis nigdy nie jest fotografią faktów.
Jeśli badamy procesy wychowawcze skupiamy się na relacjach rodziców z dziećmi.
Jaki jest opis zależy od tego jakim językiem dysponujemy, oraz od narzędzi badawczych.

Funkcja wyjaśniająca- wyjaśnienie jest zawsze odpowiedzią na pytanie: dlaczego?, jaką pełni rolę?, po co?.
Wyjaśnienie jako czynność opiera się na rozumowaniu reducyjnym, w tórym poszukujemy przesłanek uzasadniających stan rzeczy, przyczyny.
Kiedy mówimy o wyniku czynności wyjaśniającej mamy na myśli tekst, który składa się z dwóch części:
- eksplanandum- to co wyjaśniamy (zawiera się w pytaniu).
- eksplanans- to zbiór przesłanek wyjaśniających.
Taka budowa zależy od typu wyjaśnienia.
Typy wyjaśnień:
- nomologiczno-dedukcyjne (wśród przesłanek wyjaśniających jest prawo w eksplanansie, wyjaśnienie to opiera się na prawie).
- propabilistyczne- oparte jest na prawdopodobieństwie. Składa się z eksplanandum i eksplanansu, w którym jest prawidłowość statystyczna. Takie wyjaśnienie spotykamy w naukach społecznych.
- funkcjonalne- nie ma klasycznej budowy związane jest ze strukturą eksplanansu. Występują w nim pytania: jaką ma rolę?, do czego służy?, które pełnią funkcję eksplanandum, natomiast rolę eksplanansu pełni tekst.

Prognozowanie- to odpowiedź na pytanie: co będzie?. Możemy mówić o prognozowaniu jako czynności poznania i o prognozie jako wyniku czynności prognozowania.
Kiedy prognozujemy posługujemy się rozumowaniem przez analogię. Trafne prognozy możemy formułować kiedy znamy prawa i prawidłowości.
Mówiąc o postgnozie pytamy: co mogło być?. Prognozowanie w pedagogice ma duże znaczenie w momencie gdy formułujemy program oświaty.

Funkcje praktyczne można stosować dopiero po zastosowaniu funkcji poznawczych.

PEDAGOGIKA WŚRÓD NAUK I WYODRĘBNIANIE SIĘ DZIEDZIN WIEDZY PEDAGOGICZNEJ:

Uporządkowanie nauk według PLATONA:
* dziedzina poznania umysłowego:
- poznanie o charakterze dyskursywnym (matematyka, geometria, astronomia)
- poznanie o charakterze dialektycznym (filozofia)
dziedzina poznania zmysłowego (prawdopodobnego)
dziedzina umiejętności praktyczno-technicznych.

ARYSTOTELES podzielił nauki ze względu na cel i stopień wyabstrachowania od przedmiotu. Wuróżnił:
wiedzę teoretyczną (spekulatywną)- człowiek dąży do poznania prawdy dla niej samej. wyróżnia tu nauki teoretyczne:
- nauki fizykalne- przyrodoznastwo, filozofia, przyroda, są to nauki o pierwszym stopniu abstrakcji.
- nauki matematyczne- to nauki o drugim stopniu abstrakcji
- filozofia (metafizyka)- zajmuje się bytem. Metafizyka to podstawa wszystkich nauk.
wiedzę praktyczną- człowiek zmierza do poznania tego co jest dobre by właściwie kierowano poznaniem. Zalicza tu: etykę i politykę. A nauki pomocnicze dla polityki to: ekonomika, strategia i retoryka.
wiedzę pojetyczną (wytwórczą)- ma ona za zadanie poznanie po to, by tworzyć rzeczy piękne i użyteczne. Zalicza tu: poetykę i sztuki.

Podział nauk według STANISŁAWA KAMIŃSKIEGO:

nauka




teologia wiedza przyrodzona


filozofia nauki szczegółowe


nauki formalne nauki realne
(dedukcyjne) (indukcyjne)



przyrodoznastwo humanistyka


dziedziny dotyczące dziedziny dotyczące
człowieka jako bytu kultury:
społecznego: - nauki o sztuce
- psychologia - religioznastwo
- socjologia - filologie
- prawoznastwo - nauki o moralności
- ekonomia

W podziale Kamińskiego nie ma pedagogiki jako samodzielnej dyscypliny.

STEFAN KUNOWSKI proponuje aby pedagogikę umieścić między naukami przyrodniczymy a humanistycznymi. Według Kunowskiego pedagogika nie jest dyscypliną monolityczną, dzieli się na dziedziny.

POLSKA AKADEMIA NAUK wyodrębnia kompleks nauk pedagogicznych, uporządkowanych hierarchicznie w czterech działach:

I podstawowe dyscypliny pedagogiczne:
pedagogika ogólna
historia oświaty, wychowania i doktryn pedagogicznych
teorie wychowania:
- moralnego
- estetycznego
- społecznego
- religijnego
- fizyczmego
dydaktyka (teoria nauczania, uczenia się, wykształcenia)

II szczegółowe dyscypliny pedagogiczne wyznaczane rozwojem człowieka:
- pedagogika rodziny
- p. przedszkolna i wczesnoszkolna
- p. szkolna
- p. szkolnictwa wyższego
- p. dorosłych (andragogika)
- p. specjalna w tym resocjalizacja i rewalidacja
- teoria kształcenia równoległego
- teoria kształcenia ustawicznego (edukacja pernamentna)
- pedagogika ludzi starszych

III dyscypliny pedagogiczne związane z różnymi obszarami działalności człowieka:
- pedagogika społeczna
- p. kultury
- p. pracy
- p. zdrowotna
- teorie wychowania technicznego
- teorie wychowania obronnego
- pedagogika czasu wolnego i rekreacji

IV dyscypliny z pogranicza (pomocnicze):
- pedagogika porównawcza
- pedentologia
- polityka oświatowa
- ekonomika oświaty
organizacja oświaty i wychowania
-filozofia wychowania
- psychologia wychowawcza
- socjologia wychowania
- biologiczne podstawy wychowania
- informatyka i cybernetyka edukacyjna

ZAGADNIENIE WYCHOWANIA:

KS. JANUSZ TARNOWSKI uważa wychowanie za całokształt sposobów i procesów pomagających osobie ludzkiej urzeczywistniać swoje człowieczeństwo. Człowiek urzeczywistniając swoje człowieczeństwo staje się osobą.
Osoba (Boeciusz)- to niepodzielna jednostkowa substancja natury rozumnej.
Rozumność- to podstawowa kategoria charakteryzująca osobę.

Według TISCHNERA istota człowieczeństwa polega na ukierunkowywaniu bytu ludzkiego na wartości. Cechami osoby są również:
* zdolność do miłości
* godność
* podmiotowość wobec praw
* wolność
* zupełność

Według personalistów wychowawca może pomagać w stawaniu się osoba ale nie tworzyć wychowanka.

Psycholog J. REYKOWSKI uważa, że jeśli wychowanie pomaga w rozwoju wychowanka, wychowawca wychowując rozwija wychowanka, to rozwój należy uważać za wzrost zdolności regulacyjnych (są to zdolności do kierowania sobą, swoim życiem, do autokreacji). Wówczas wychowanie polega na stymulowaniu owych zdolności.

Koncepcja dialogu według J. RUTKOWIAK:
- dialog z arbitrem- relacje między osobami nie są symetryczne, tzn. że jedna osoba ma głos rozstrzygający. Nie jest to właściwa relacja bo zakłada uległość jednej osoby, a to niszczy postawy twórcze.
- dialog bez arbitra- jest właściwym ujęciem wychowania. To dialog równych partnerów, którzy na drodze kompromisu dochodzą do wspólnych rozwiązań. Dialog bez arbitra jest możliwy tylko w późniejszych etapach wychowania.

Dla GADACZA
wychowanie odbywa się w dialogu mistrza i ucznia, którzy podążają w wychowaniu ku wartościom: dobra, prawdy i piękna. W takiej relacji uczeń uzależnia się od mistrza, nie szuka swojej drogi, podąża za mistrzem.
Gadacz wyodrębnia dwa rodzaje wychowania:
- wychowanie w optyce funkcjonowania- polega na formułowaniu wychowanka zgodnie z obowiązującymi modelami życia, charakterystycznymi dla danej ideologii. Ma charakter bezosobowy, sprawia, że wychowawca staje się narzędziem ideologii, a jego autorytet to autorytet władzy.
- wychowanie w optyce bycia (osobowej)- polega na spotkaniu mistrza i ucznia, przez które otwiera się horyzont wartości przez które człowiek staje się człowiekiem, osobą. Wychowawca posiada autorytet naturalny, który mimo przeszkód nie upada.

Cechy procesu wychowania według ŁOBOCKIEGO:
-złożony- uwikłany w wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych wychowanka
- intencjonalny- wychowawca realizuje jakieś cele
- interakcyjny- wychowanie odbywa się we wzajemnych interakcjach wychowawcy i wychowanka
- relatywny- tzn. trudne są do przewidzenia jego skutki
- długotrwały- trwa całe życie

OSOBOWOŚĆ- to zespół cech właściwych dla jakiijś osoby.

Ideały wychowania:

Dla PLATONA wychowanie służyło muzą. To był ideał ateńskiego wychowania.
Według MUSZYŃSKIEGO ideał to zespół najważniejszych cech wychowania.
Według BUDZYŃSKIEGO ideał to doskonały, niedościgniony stan rzeczy.
Dla GNITECKIEGO ideał to stan rzeczy maksymalnie dobry według jakiejś pedagogicznej wartości. Według niego ideał to też synteza celów wychowania i związanych z nimi wartości.

CELE WYCHOWANIA:

Cel to:
- świadomie założony skutek lub rezultat
-przyszły stan rzeczy lub opis projektowanej przyszłości
- porządany stan rzeczy

Role celów określił S. ROLLER:
- stanowią punkt odniesienia wedłług którego określa się to co się dzieje w wychowaniu
? ze względu na cele organizuje się system szkolny, podręczniki, dobiera się program, organizuje się badania naukowe
- cele decydują o roli nauk współpracujących z pedagogiką
- mają charakter prospektywny- przenoszą nas w przyszłość, są nosicielami przyszłości
- mają charakter koordynujący
- zapewniają trwanie wartości

MUSZYŃSKI uważał, że cele wychowania mają charakter ideologiczny.

MIECZYSŁAW ŁOBOCKI uważa, że cele są w związku z określonymi stanowiskami, np. filozoficznymi, religijnymi, światopoglądowymi. Każda koncepcja jest formowana z perspektywy, która wszystkich zadowala. Wyjątkiem jest koncepcja ogólnikowa.
Dwie koncepcje rozumienia wychowania:
? wychowanie jako proces interwencyjny
? wychowanie jako proces rozwojowy, któremu wychowawca tylko towarzyszy- celem wychowania jest stwarzanie warunkow rozwoju
Według Łobockiego do rozważań nad wychowaniem można wykorzystać koncepcje moralności M. OSSOWSKIEJ:
? koncepcja w nurcie mądrości życiowej- celem jest przygotowanie człowieka do znoszenia przeciwności losu, preferowanie w życiu wartości duchowych
? koncepcja w nurcie perfekcjonistycznym- celem jest przygotowanie człowieka do tego, by dążył do doskonałości, ale także by stosował w życiu tzw. dobre maniery
? koncepcja w nurcie społecznym- celem jest przygotowanie człowieka do dobrego współżycia z innymi
Według Łobockiego nadrzędnym celem jest wychowanie człowieka altruistycznego. Altruizm dla Łobockiego to bezinteresowna troska o dobro innych. Altruizm polega na:
- okazywaniu innym akceptacji
- życzliwości
- uprzejmości
Dla Łobockiego ważne są także inne wartości:
- tolerancja
- odpowiedzialność
- wolność
- sprawiedliwość
Łobocki wyznacza zadania wychowaniu:
- w aspekcie rozwojowym- wspomaganie dzieci w ich rozwoju fizycznym i psychicznym
- w aspekcie społecznym- pomoc w przyswojeniu norm i wartości społecznie akceptowanych
-w aspekcie kulturowym- umożliwienie przyswojenia materialnego i duchowego dorobku ludzkości, oraz zainteresowanie sprawami kultury
- w aspekcie religijnym- wsparcie wychowanka poprzez religię
Łobocki opowiada się za wychowaniem poprzez religię.

W. BREZINK- to niemiecki pedagog. Według niego podstawowym celem wychowania powinna być dzielność pojmowana jako zdolność do podejmowania działań mimo przeciwności. Wyróżnia on dwa rodzaje wychowania:
wychowanie rodzinne- cele:
- zaufanie do życia i świata
- wykształcenie gotowości do kierowania się instynktem samozachowawczym
- wykształcenie kultury serca by lepiej żyć
wychowanie szkolne- ważne są:
- samodyscyplina
- realistyczne rozumienie świata
- rozwijanie poczucia przynależności do grup