Działania Wymiaru Północnego Unii Europejskiej
Wymiar Północny jest inicjatywą Unii Europejskiej zajmującą się kształtowaniem polityki wobec Europy Północnej, która obejmującej Islandię, Norwegię, region Morza Bałtyckiego oraz północno-europejskie obszary Rosji. Poza państwami wymienionymi wyżej, zakładano również możliwość współpracy z USA i Kanadą. Wymiar Północny został zainicjowany w 1997 gdzie we wrześniu na konferencji Rady Regionu Morza Barentsa w Rovaniemi premier Finlandii Paavo Lipponen przedstawił propozycję ustanowienia Wymiaru Północnego Unii Europejskiej. Inicjatywa ta miała stanowić integralną część stosunków zewnętrznych UE, a także opierać się na istniejących w tej części Europy strukturach współpracy i wykorzystywać przeznaczone dla tego obszaru fundusze pomocowe, bez potrzeby tworzenia nowych instytucji. W grudniu 1997 r. Finlandia przedłożyła projekt Wymiaru Północnego na spotkaniu Rady Europejskiej w Luksemburgu.
Wymiar Północny, choć od szczytu w Wiedniu w grudniu 1998 stanowił część polityki zewnętrznej i regionalnej UE, istniał przede wszystkim na papierze. Przewodzącym Unii po raz pierwszy Szwedom bardzo zależało, aby ten stan zmienić. Jak napisała szefowa szwedzkiej dyplomacji Anna Lindh wraz z unijnym komisarzem Chrisem Pattenem we wspólnym artykule, opublikowanym na łamach Financial Times, nadszedł czas aby “przejść od słów do czynów”. Pierwszym krokiem miało być określenie kilku priorytetów, na których Unia skupi swoją uwagę i dostępne środki, bowiem Wymiar Północny obejmuje praktycznie wszystkie dziedziny, poza “twardym” bezpieczeństwem. Kaliningrad został uznany z oczywistych względów za jeden z pięciu takich priorytetów. Unia nie mogła się nie zająć regionem, który mógłby pozostać “czarną dziurą” w integrującym się obszarze basenu Morza Bałtyckiego .
Rada Ministrów Unii Europejskiej ustaliła w Konkluzjach z 31 maja 1999 r rozmiar i priorytety projektu. Poszerzyła także zakres jego realizacji. Do sektorów: leśnictwo, infrastruktura transportowa, ochrona środowiska, energetyka, górnictwo, oraz bezpieczeństwo nuklearne dodano takie dziedziny współpracy, jak: edukacja, badania, szkolenie i rozwój zasobów ludzkich, współpraca regionalna, rozwój służb socjalnych i ochrona zdrowia, handel i inwestycje, a także zwalczanie przestępczości.
Duże znaczenie dla rozwoju koncepcji Wymiaru Północnego miała konferencja ministrów spraw zagranicznych krajów członkowskich Unii Europejskiej, która odbyła się w Helsinkach 11 i 12 listopada 1999 r. pod fińskim przewodnictwem Unii Europejskiej. Uczestniczyli w niej przedstawiciele Estonii, Litwy, Łotwy, Islandii, Norwegii, Polski i Rosji. Uczestnicy konferencji uznali tę koncepcję za wpływającą na zwiększenie bezpieczeństwa europejskiego i stabilności. Do głównych celów realizacji Wymiaru Północnego należała zrównoważona i ekologiczna eksploatacja naturalnych surowców, bezpieczeństwo nuklearne, komunikacja i transport, ochrona środowiska i zdrowia, zwalczanie przestępczości, handel regionalny, współpraca transgraniczna oraz problemy socjalne.
Komisja Europejska uważała, że realizacja koncepcji Wymiaru Północnego powinna się odbywać poprzez wykorzystanie istniejących form współpracy regionalnej, jak i koordynację istniejących instrumentów budżetowych, takich jak programy Unii Europejskiej PHARE, TACIS, i INTERREG.
Na zakończenie prezydencji fińskiej, podczas szczytu UE w Helsinkach 11-12 grudnia 1999 r., Rada Europejska zleciła Komisji Europejskiej przygotowanie "Planu działań Wymiaru Północnego przy współpracy z państwami, do których projekt jest skierowany. 10 i 11 czerwca 2000 r. w portugalskiej miejscowości Feira Komisja Europejska zaprezentowała Radzie Europejskiej wypracowany "Plan działań" i już 13 czerwca Rada Europejska udzieliła poparcia przedstawionemu dokumentowi .
Swoje stanowisko na temat Wymiaru Północnego Prezydencji fińskiej przedstawiła także Polska, wyrażając zainteresowanie projektem i chęć aktywnego uczestnictwa w jego realizacji. Za korzystne uznała objęcie inicjatywą wszystkich państw regionu bałtyckiego, włączając w to Obwód Kaliningradzki. Polska wyraziła chęć współpracy w ośmiu dziedzinach. Są to: współpraca przygraniczna i regionalna, ochrona środowiska, energetyka, walka ze zorganizowaną przestępczością, handel i współpraca gospodarcza, transport i komunikacja, badania i nauka oraz ochrona zdrowia. Zadeklarowała także gotowość stworzenia korzystnych warunków dla transferu przez swoje terytorium nośników energii. Wymiar Północny, jak już zostało powiedziane, to także państwa bałtyckie. Stosunkom z tymi krajami przypisuje się również duże znaczenie w polskiej polityce zagranicznej. Wyrażało się to m. in. w aktywnym wspieraniu przez Polskę dążeń do uzyskania przez nie niepodległości. Ponadto podpisane zostały umowy państwowe o współpracy, np. z Łotwą i Estonią w 1992 roku, czy z Litwą w roku 1994 oraz umowy bilateralne o wolnym handlu. Polska poparła również starania tych państw o członkostwo w takich strukturach, jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Światowa Organizacja Handlu , Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Unia Europejska Polska wniosła też praktyczny wkład do Wymiaru Północnego. Przykładem może być program szkoleń dla urzędników odpowiedzialnych za przygraniczną współpracę Litwy, Rosji (w tym Kaliningradu) i Polski .
Na obszarze, który obejmuje Wymiar Północny występuje dużo bogactw naturalnych, miedzy innymi ropa i gaz ziemny, fosfor, żelazo, boksyt, kobalt, nikiel. Występuje także dużo terenów zalesionych. Obszar ten charakteryzuje się potencjałem gospodarczym i ludzkim, jednak występuje też na nim dużo problemów, takich jak zdewastowane środowisko naturalne, handel bronią, przemyt, przestępczość, przestarzałe elektrownie atomowe, a przede wszystkim dużo rozbieżność w rozwoju gospodarczym i społecznym państw z Europy północno-wschodniej. Dlatego głównym celem Wymiaru Północnego jest zwalczanie problemów, i zacieranie różnic między tymi państwami.
W styczniu 2001 Komisja Europejska opublikowała komunikat „UE a Kaliningrad”, stanowiący impuls do dyskusji nad przyszłością tej enklawy w kontekście rozszerzenia UE. Dokument ten zawierał szereg propozycji konkretnych rozwiązań mających ułatwić Kaliningradowi przezwyciężenie wielu problemów wewnętrznych, w tym funkcjonowania okręgu jako rosyjskiej enklawy wewnątrz Unii Europejskiej . Rosja na posiedzeniu rządu Federacji Rosyjskiej 22 marca 2001 przedstawiła raport ministra handlu i rozwoju gospodarczego Germana Grefa i gubernatora Obwodu Kaliningradzkiego Władimira Jegorowa, który był poświęcony rozwojowi i przyszłości Kaliningradu. Przedstawiono w nim program poprawy sytuacji wewnętrznej enklawy. Poruszona także kwestę reżymu wizowego. Domagano się zawarcie specjalnego porozumienia z UE, a także wprowadzenie dla wjeżdżających do Kaliningradu Polaków, Litwinów i innych obywateli państw UE, uproszczonych procedur wizowych.
Wymiar Północny zajmuje się także ochroną środowiska. Podczas prezydencji Szwecji powstało Partnerstwa na rzecz Środowiska Wymiaru Północnego, do którego należy szereg państw, jaki i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny oraz Nordycki Bank Inwestycyjny. Celem partnerstwa było wspieranie finansowe dużych inwestycji w ochronę środowiska w regionie. Głównym obszarem, na którym ten program miał być realizowany miała być właśnie Rosja, ze względu na najpoważniejsze problemy ekologiczne występujące na jej obszarze.
Unia Europejska umożliwiła także Rosji dostępu do kredytów z Europejskiego Banku Inwestycyjnego na inwestycje w ochronie środowiska na obszarach wchodzących w zakres Wymiaru Północnego. Środki finansowe zostały również zainwestowane w budowę oczyszczalni ścieków w regionie Petersburga i w Kaliningradzie.
Mimo starań Wymiaru Północnego i Unii Europejskiej nie udało się zakończyć rozmów i podpisać z Rosją porozumienia ustanawiającego Multilateral Nuclear Environmental Programme for Russia, który miał na celu rozbrojenie „radioaktywnej bomby ekologicznej” znajdującej się w północnej europejskiej części Rosji. W morzu i na wybrzeżu wokół półwyspu Kola znajduje się około 300 atomowych reaktorów oraz tysiące elementów zużytego paliwa nuklearnego .
Nie podpisanie tego porozumienia przyczyniło się do tego, że nie udało się Szwecji zrealizować priorytetowego celu, jakim było przybliżenie stosunków z Rosją. Moskwa także nie przywiązywała zbyt dużej wagi do transgranicznej współpracy regionalnej także do próby rozwoju tej enklawy, czemu miał służyć Wymiar Północny miał służyć politycznemu zbliżeniu Rosji i UE.
Celem ogólnym Północnego Wymiary było zapewnienie, aby polityka Unii służyła stabilności i bezpieczeństwu w Europie, ochronie praw człowieka, umocnieniu zasad demokracji, praworządności, wolnego rynku, wzrostowi dobrobytu, utrzymaniu wysokiego poziomu zatrudnienia, rozwojowi współpracy gospodarczej. Zaznaczono przy tym, że wzrost gospodarczy nie może godzić w interesy człowieka i środowiska naturalnego. Inne cele ogólne obejmowały łagodzenie istniejących nierówności w poziomie życia oraz przeciwdziałanie ich narastaniu, udział w zapobieganiu zagrożeniom oraz likwidacji skutków zagrożeń mających źródła za granicą. Priorytet należał się tym przedsięwzięciom, które mogą się być korzystne z punktu widzenia Unii. Ze względu na to, że Europa Zachodnia była zależna pod względem surowcowym od zewnętrznych źródeł zaopatrzenia, bogactwa naturalne północno-wschodniej Rosji miały dla Unii znaczenie strategiczne
W 1996 roku w Visby odbył się szczyt ministerialny, który dotyczył zwalczania przestępczości zorganizowanej. Szczególnie uwagę przywiązywano do zagrożeń wiążących się z obrotem narkotykami i przestępczością gospodarczą. Zawarcie partnerskiego układu między Unią Europejską a Rosją stanowiło podstawę do wspólnego rozwoju współpracy w zwalczaniu tych przestępstw. Także kraje skupione w Radzie Państw Morza Bałtyckiego podjęły wspólną współpracę dotyczącą ochrony granic
Kraje Europy Północnej charakteryzują się rożnym poziomem życia społecznego, Wymiar Północny aby zmniejszyć te różnice musi postawić sobie kolejne cele. Między innymi zaciśnięcie współpracy w takich dziedzinach jak polityka społeczna oraz ochrona zdrowia. Przyczyni się to do rozwoju rynku i zatarciu widocznych różnic życia społecznego w tych krajach, a zrównoważony rozwój gospodarczy i społeczny przyniesie poprawę zdrowotności i wzrost dobrobytu w całym regionie.
Twórcy Wymiaru Północnego chcieli by był on integralnie związany z polityką Unii oraz z polityką jej państw członkowskich wobec Rosji i krajów stowarzyszonych.
Realizatorami celów inicjatywy rozwoju Wymiaru Północnego jest Unia Europejska, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Nordycka Rada Ministrów, Rada Euroarktycznego Regionu Morza Barentsa, Rada Arktyczna oraz Komisja Helsińska, także kraje regionu i Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny.
Koncepcja Północnego Wymiaru obejmuje swym zakresem tradycyjną współpracę krajów nordyckich. Stosunki, które łączą te kraje z krajami nienależącymi do tej grupy mają charakter dobrosąsiedzki. Projekt ten ma także dużą wartość dla całej Europy, której zależy na demokratycznej i stabilnej Rosji. Dlatego też koncepcja Wymiaru Północnego została włączona do "Wspólnej strategii UE wobec Rosji", przyjętej przez Unię Europejską w czerwcu 1999 r.
Realizacja Wymiaru Północnego leży również w interesie państw bałtyckich. Jeśli Rosja będzie stabilna i bogata, kraje te mają szansę stać się sercem nowej bałtyckonordyckiej strefy w ramach integrującej się Europy.
Bibliografia:
o http://www.doc.ukie.gov.pl/cd-rom/cd2/dokumenty/05_opracowania/csm/CSM%2002-02%20kaliningrad.pdf
o http://www.csm.org.pl/pl/publikacje/seminar%20i%20konf/sem_konf.htm
o http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-658.htm
o http://www.rcie.zgora.pl/pliki/opracowania/wymiar_polnocny_unii_europejskiej.pdf
o http://www.rcie.zgora.pl/pliki/opracowania/ekspertyza_dla_senatu_o_prezydencji_szwecji.pdf