Cierpienie jako doświadczenie bohaterów literackich

BIBLIOGRAFIA :


Temat: Cierpienie jako doświadczenie bohaterów literackich.


I. Literatura podmiotu:

1.Herbert Z.: Dwie Krople W: Struna Światła Warszawa 1956
2.Herbert Z.: Pan Cogito rozmyśla o cierpieniu W: Pan Cogito Warszawa 1974
3.Herling-Grudziński G.: Wieża W: Opowiadania zebrane Poznań 1990 s.9-34.
4.Iłłakowiczówna K.: Opowieść małżonki św. Aleksego W: Wybór poezji Warszawa 1981 s.108
5.Księga Hioba W: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu Poznań-Warszawa 1995
6.Legenda o świętym Aleksym W: Język polski. Podręcznik .Klasa 1.Literatura i nauka o języku red. Dorota Białas, Warszawa 2002 s.157-158
7.Parandowski J.: Legendy Korynckie W: Mitologia .Wierzenia i podania Greków i Rzymian Londyn 1992 s.189-192

II. Literatura przedmiotu:

1.Camus A.: Mit Syzyfa W: Teksty filozoficzne dla uczniów szkoł średnich Łojek M. Warszawa 1987 s.344-348
2.Jung K.G.: Odpowiedź Hiobowi Warszawa 1995 s.31-35
3.Kaliszewski A.: Gry Pana Cogito Kraków 1982 s.44-55
4.Karwala M.: Pożywna wojna, czyli o życiu sztuki. W: Poezja polska współczesna po 1956 Kraków 1998 s.38-43
6.Kossak J.: Albert Camus W: Egzystencjalizm w filozofii i literaturze Warszawa 1976 s.158
7.Netanson W.: Szczęście Syzyfa Kraków 1980 s.26-35
8.Rozmowy na koniec wieku.Stefan Chwin o bólu W: Język polski.Podręcznik.Klasa 1.Literatura i nauka o języku red.Dorota Białas,Warszawa 2002 s.101-102
9.Ryn Z.J.: Sens cierpienia W: Charaktery 2004 nr4 s.61-63



III. Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza:
Cierpienie jest archetypicznym motywem w kulturze śródziemnomorskiej i nieodłącznym składnikiem ludzkiej egzystencji, może mieć różne oblicza.

2. Argumentacja:
•Mitologia i Biblia jako dwa najstarsze źródła zawierające motyw cierpienia.
•Cierpienie w średniowieczu- pareneza płynąca z hagiografii i współczesne spojrzenie na ascetę.
•Studium cierpienia -opowiadanie G.Herlinga-Grudzińskiego pt."Wieża"
•Zbigniew Herbert rozmyśla o cierpieniu.

3. Wniosek:
Motyw cierpienia jest tematem obszernym, delikatnym oraz indywidualnym, na stale obecnym w kulturze śródziemnomorskiej. Cierpienie nieobce jest jednostce i zbiorowości, traktuje o nim wielu pisarzy, filozofów oraz artystów różnych epok.

IV. Materiały pomocnicze:
-prezentacja w programie komputerowym PowerPoint


ROZMOWA :

CIERPIENIE W LITERATURZE
Cierpienie od zawsze towarzyszy czlowiekowi. tematyke cierpienia podejmowalo wielu tworcow> Pisali o nim Ci, ktorzy byli swaidkami wojny, ktorzy przezywali dramaty zwaizane z ludzkim istnieniem. Opis cierpienia mozemy odnalezc juz w dziele tak starym, jak Biblia.

Cierpienie ma szersze znaczenie niż ból,choroba czy klectwo.
Cierpieć- to znaczy odczuwać,przeżywać,znosić ból fizyczny lub moralny,boleć nad czymś lub z powodu czegoś,doznawać czegoś przykrego.

Taką definicję podaje słownik języka polskiego.Motyw cierpienia może mieć zatem różnorodne ujęcia,tyczy się bowiem wielu aspektów ludzkiej egzystencji,cielesnosci ale i duchowości,a powodów które mogą je spowodowac jest wiele.
Obok cierpienia fizycznego,istnieje cierpienie psychiczne,duchowe oraz tzw.ból istnienia.

Władysław Reymont natomiast twierdzi,że cierpienei nie jest prawem natury,jest przywilejem,gdyż nadmiar boleści staje się kolebką geniusza
Podobne mniemanie o cierpieniu ma Stanisław Czosnowski, według niego cierpienie jest kluczem do wrót twórczości.

Podstawowym pytaniem jakie rodzi się przy omawianym zagadnieniu jest przyczyna i sens cierpienia.
Starożytni, poprzez mit o Pandorze, doszukiwali się źródła człowieczej męki.Ta nieroztropna niewiasta,której imię znaczyło tyle co Wszechwyposazona,sprowadziła na ziemię zło,choroby i śmierć-okrutne podarunki bogów. Tlumaczone mitem cierpienie bylo wiec, uzasadniono- pochodzilo od bogow.

Mitologia jako swego cierpiącego bohatera podsunać moze wiele innych postaci:
Demeter opłakującą Korę;
Niobe,która również utraciła swe dzieci;
Orfeusza,którego ukochana,Eurydyka odchodzi do królestwa umarłych;
Tantala,którego historia zaowocowała związkiem frazeologicznym-męki Tantala;
Starożytna literatura ukazuje zatem rozliczne obrazy cierpienia.Do tych najbardziej archetypicznych nalezy zaliczyć postac Prometeusza,który poświęca się w imię dobra ogólu oraz Syzyfa będącego metafora ludzkiego losu.

Przypomnę, że Syzyf,król Koryntu,za sprzeniewierzenie sie bogom i pojmanie bożka śmierci Tanatosa i uniknięcie pozostania w Hadesie,ukarany został przez monotonne wtaczanie głazu na szczyt góry.Tam jednak niechybnie staczał się on i Syzyf swą pracę musiał zacząc od nowa.jego cierpienie nie mialo końca.
O Syzyfie w swym eseju pisze Albert Camus.Jest to pisarz egzystencjalista,który cierpienie uwaza za nieuniknione,gdyz jest obecne w każdym naszym wyborze,na wybór zaś zostaliśmy skazani.camus jako ateista odrzucał istanienie boga,zatem także pokorne znoszenie bólu.Pokonania cierpienia upatrywał więc w dwóch drogach:
Pierwsza to samobójstwo,poprzez które człowiek daje swiadectwo swej wolności,ale i zgadza się na wyrok.
Druga natomiast to bunt wyrażany przez pogardę dla losu,wtaczanie kamienia mimo zdawania sobi sprawy z beznadziejnosci tej pracy.Jest to postawa nazwana przez pisarza zwycięstwem absurdalnym.Tragizm postaci wyraża się w jego świadomości,ale trzeba wedle słów Camusa wyobrazić sobie Syzyfa szczęśliwym,paradoksalnei to on zwycięża.


W nieco inny sposób przedstawiają cierpienie chrezscijanie.
Wedlug nich, pojawia się ono w ich życiu z momentem narodzin,czyli wraz z grzechem pierworodnym,który ściągnęła na swych potomków pramatka-Ewa zrywając owoc dobrego i złego w ogrodach Edenu. W ten sposob, podobnie jak ludzie tworzacy mitologie, w pewien sposób tlumaczą pojawienie się w ziemskim życiu cierpienia. Choć każdy z nas doznaje bólu istnienia, otwiera on drogę do życia wiecznego.

Pierwsza część Biblii podejmuje także problem cierpienia niezawinionego,m.in. w piśmie mądrościowym jakim jest Księga Hioba. Jej bohater,o znaczącym imieniu-"gdzie jest ojciec",poddany jest próbie charakteru. Jest on pewną podobizną Chrystus, który cierpi niewinnie.
Cierpieniu, na życzenie Szatana ,wystawił swego ulubieńca Bóg.Odtąd spotykają go wszelkie nieszczęścia,traci potomstwo,zdrowie,przyjaciele odwracają się od niego,a małżonka przeklina ich wspólnego Pana.Wiernosc i zachowanie godnosci Hioba okazują się godne pochwały.Bóg wynagradza zatem wyniszczonego męką człowieka.Cierpienie-ta stała cecha ludzkiego bytu-nie przezwycięża go.

Według Stefana Chwina ta nieludzka powieść jest trudna do przyjęcia,ponad nasze siły.
Pojawia się w niej odwieczne pytanie teodycei:"Skąd ból?".Przedmiotem teodycei nie jest jednak sam ból,ale jest istnienie bólu bez miary.Dowiadujemy się,ze buntowanie się jest pozbawione sensu,gdyż ból nas doskonali,a umiejętność znoszenia cierpień to dowód ludzkiej dojrzałosci.

Historia Hioba na stałe wpisała się w pamięć ludzkości,chociażby w powiedzeniu "hiobowe wiesci".Księga ta ma charakter niezwykle osobisty,tyczy się walki o godność jednostki,jednakże staje się uniwersalna,gdyż mówi o zmaganiach człowieka z nieszczęściem.


Miłość skierowana do Boga również przysparzała cierpień. Powołać tu się można na Św. Aleksego. W „Legendzie o św. Aleksym” utrwaliły się wzorcowe przykłady ascetów. Tytułowy Aleksy zrezygnował z olbrzymiego bogactwa i nierozpoznany przez nikogo długie lata cierpiał głód, upodlenie i nędze w progach własnego domu . Pomimo tak wielu cierpień wiara jego nie zostaje złamana. prawdziwa i nieugięta wiara to przede wszystkim akceptacja cierpienia. Idąc za przykładem św. Aleksego, Za Bogiem trzeba iść na oślep, pomimo wielu przeciwności losu i trudności jakie nam przysparza życie, bo wszystkie nasze cierpienia zostaną uwieńczone sukcesem, pomimo klęski, rozpaczy, zła szerzącego się wokół, gdy jest nadzieja walki, wiara - bo przecież ona czyni cuda, walka ta zostanie zakończona triumfem. Cierpienie jest tu wartością uszlachetniającą i mająca wyraźny cel. Przecież według Bożego rozkazu,” kto za życia choć raz był w niebie ten po śmierci nie trafi od razu” ,a więc ziemiańskie cierpienia są przepustką do nieba, a także próbą wiary w Boga.


Kolejnym utworem ukazującym cierpienie sa „Opowieści małżonki św. Aleksego”.
Dwudziestowieczna poetka Kazimiera Iłłakowiczówna w owym wierszu nawiązuje do średniowiecznej "Legendy o św. Aleksym", zawierającej wzorzec parenetyczny świętego. Pisząc wiersz, skupia się na przeżyciach żony Aleksego, przedstawia jej cierpienie i ból po odejściu męża. Średniowieczny utwór i dwudziestowieczny wiersz łączy postać św. Aleksego. Legenda zalecała do naśladowania ideału świętego. Poprzez wyrzeczenia się przyjemności i umartwianie, ascetyczne życie, miał dostąpić zbawienia. Aleksy był młodym księciem, który opuścił żonę, wyrzekł się majątku. W utworzez Iłłakowiczówny odnajdujemy prawdę, że cena osiąganie świętości jest bardzo wysoka, nie dotyczy tylko osoby św. Aleksego, ale również jego bliskich, pogrążonych całe życie w smutku i samotności.
Cena, jaką oddał św. Aleksy za zbawienie jest bardzo wysoka. Pozbawił się przyjemności, szczęścia rodzinnego. Nie tylko on cierpiał w swoim postępowaniu, wraz z nim cierpieli jego bliscy.

Cierpienie jako doświadczenie bohaterow literackich, zostaje dosc często ukazane w literaturze współczesnej.
Przykładem takiej literatury jest twórczość Z. Herberta , który to owy motyw cierpienia ukazal w dwoch swoich utworach „Dwie Krople” i „Pan Cogito rozmyśla o cierpieniu”


”Pan Cogito rozmyśla o cierpieniu” – Z. Herbert wspomina, że w obliczu cierpienia należy zachować postawę wyprostowaną, która polega na zachowaniu godności i odwagi, niezależnie od sytuacji oraz postaw innych ludzi (klęczących, leżących w prochu, odwróconych plecami do świata wartości).

” należy zgodzić się
pochylić łagodnie głowę
nie załamywać rąk
posługiwać się cierpieniem w miarę łagodnie
jak protezą
bez fałszywego wstydu”
ale także bez niepotrzebnej pychy

Najtrudniej zachować ją podczas wydarzeń najtragiczniejszych – wojny, choroby, śmierci. Pan Cogito nakazuje przeciwstawiać się złu, pogardzać nikczemnikami, nie przebaczać w imieniu skrzywdzonych. Godne postępowanie nie oznacza dystansu wobec nieszczęść. Cierpienie to jedna z wielu tajemnic świata, a jej odkrywanie, pozwala odnaleźć sens w życiu.

W nieco inny sposob ukazuje Herbert cierpienie w wierszu ; Dwie krople wody". Wielki ból został ukazany przez pryzmat pary kochanków. O sytuacji, jaka toarzyszy rzeczonej parze, dowiadujemy sis zaledwie z dwóch wersów : Lasy płonęły(...), ludzie zbiegali do schronów. Swój stosunek do dziejących się zdarzeń ujawnił przez odwołanie się od razu w pierwszej strofie do znanego przysłowia: nie żałuj róż, gdy płoną lasy. On właśnie żałuje róże dlatego, że lasy płoną. Dlatego o tym, co dzieje się dookoła, pisze tylko wówczas, gdy zagłada nieuchronnie zbliża się do ukazywanych bohaterów, trwających w miłosnym uścisku, z rękami splecionymi na szyjach, okrytych włosami kobiety, szepczących "litanię zakochanych", wreszcie wpatrzonych w siebie i odbijających się w swoich oczach. A to wszystko odbywa się na tle nieogarniętego kataklizmu, na miarę spełniającej się apokalipsy.Zauważmy, że w swoim wyliczeniu ich cech, na pierwszym miejscu użył przymiotnika "mężni". A przecież ani nie walczyli, ani nie narażali swego życia za innych. Czym więc zasłużyli na to właśnie określenie? Tym właśnie, że jako jedyni potrafili ocalić miłość, najważniejszą wartość ."Dwie krople / zatrzymane na skraju twarzy", to nie tylko jakże subtelna parafraza znanego powiedzenia: podobni jak dwie krople wody, ale i dyskretny, lecz tym bardziej głęboki wyraz bólu po zagładzie dwojga kochanków.

Ostatnim utworem jaki chce omowic jest „Wieża” G.Grudzinskiego.
Pierwszoosobowy narrator opowiadania "Wieża" jest oficerem alianckim, w który 1945 znalazł się na krótkim urlopie w Piemoncie. Tam w domku, który wynajmował, poznaje historię dwóch mężczyzn. Pierwszym jest były właściciel posiadłości, sycylijski nauczyciel, który po stracie rodziny osiadł samotnie u stóp Przedalp. Z książeczki pozostawionej przez tajemniczą postać bohater dowiaduje się o losie Trędowatego z miasta Aosty.
Obydwóch bohaterów łączy ich samotność, ogromne cierpienie, chęć śmierci , Hiobowe nieszczęścia. Różnią się natomiast znacznie. Lebrosso, czyli trędowaty staje się samotny z konieczności, znosi chorobe, postępująćy rozkład ciała i strach inynch ludzi z heroiczną cierpliwością. Nie myśli on o sobie, a o bliźnich których nie chce zarazić trądem; kocha ludzi, obserwuje ich z daleka , a przy tym wszystkim gorliwie wieży w Boga.
Nauczyciel wybiera samotność z własnej woli izoluję się od mieszkańców wioski, nie przyjmuje nawet księdza, nie potrzebuje wiary, jedynie cierpliwości w oczekiwaniu na śmierć. Jednak w momencie próby nie potrafi sprostać zadaniu, nie chce poświęcić życia za ukrywających się mężczyzn i księdza któy ginie rozstrzelany przez korpus SS. Nauczyciel zostaję znaleziony martwy nazajutrz.
W "Wieży" spotykamy też symboliczną wizję cierpienia. W postaci spersonifikowanej rzeźby pielgrzyma z ziemi kieleckiej. Jest on zwrócony ku miejscu sakralnemu, ku Bogu, to też niemożliwość osiągnięcia celu należy interpretować jako niepewnośc wiary. Dramat wiary ukazany jest w opisie ewentualnego dojścia do celu: „Równocześnie ze światłem zbawienia ujrzy ogień ostateczny poczłaniający wraz z nim całą ziemię”.
Światła zbawienia ocali duchowy i osobowy byt; ocali człowieka; ogień zniszczenia ogarnie samą rzeźbę; materialny aspekt istnienia ludzkiego.
Opis rzeźby jest wymowny (przywołuje wizerunek Lebrosso) –statyczny, eksponuje brzydotę ciała: zniekształconą głowe, ciemne otwory zamiast oczu, nie naturalne niskie ramiona(znak rezygnacji), wyżarty, obtłuszczony, postawa klęcząca. Rzeźba jest zankiem cierpienia - pielgrzym „jest posągiem bezgranicznej cierpliwości”, swoim wyglądem przypomina przeżarty rdzą krucyfiks z celi Lebressa. Ludzie omijają posąg obojętnie, potęgując jego samotność. Personifikacja ta ukazuje dramat wiary. Jest symbolem tragizmu ludzkiej egzystencji, tragizmu człowieka poszukującego boga, który nie widzi celu, ale do niego dąży, cierpi, nie doświadcza obecności boga i miłości ludzi, jest zdany na siebie, samotny i zrezygnowany, ale ciągle ponawia trud pielgrzymowania.Na planie całego utworu swiętokrzyski pielgrzym stawia komentarz odautorski do postaci Lebresso- właśnie on wybrał trudną wspinaczkę na szczyt św góry.
Drugi bohater, sycylijczyk, nie podją wspinaczki- dotknięty nieszczęściem nie potrafił żyć i godnie umrzeć- zrezygnował, poddał się.
Ziemska wędrówka bohaterów wieży jest trudnym pielgrzymowaniem w bezlitosnym cierpieniu, w którym śmierć jest nadzieją. Lebresso dostrzega sens w znoszeniu swego krzyża, w wierze, miłości, szuka boga wbrew rozpaczy i samotności. Cięgłe dążenie w zwyż daje pełnię człowieczeństwa.

Reasumując moją wypowiedź- motyw cierpienia jest tematem obszernym, niezwykle delikatnym oraz indywidualnym, na stale obecnym w naszym życiu. Cierpienie nie jest obcne zarówno jednostce jak i zbiorowości. Każda z "katorg" ma swoje przesłanie i sens, choć za każym razem jest bardzo trudno go wydobyc. Sens cierpienia odnajdujemy tak naprawde dpoiero po czasie. Wtedy , gdy na pewne rzeczy spojrzymy z dystansu.