Zagłada Żydów za rządów Hitlera
W wyniku klęski w wojnie obronnej 1939 roku ziemie polskie na zachód od Bugu i Sanu znalazły się pod okupacją niemiecką. Wilno wraz z okręgiem przekazano Litwie, kilka gmin na Podhalu przyłączono do Słowacji, pozostałe terytoria znalazły się pod okupacją radziecką. Zaczęły się prześladowania Polaków, Cygan, Żydów.
Naród Żydowski jest ludem pochodzenia semickiego. Zamieszkuje różne kraje.Eksterminacja Żydów zamieszkujących Europę dokonana została od 1939 do 1945 roku przez Niemcy przy udziale sojuszników i rządów państw zależnych. Zagłada Żydów zgodna była z programem politycznym A. Hitlera zapisanym w „Mein Kampf”. Prześladowania rozpoczęły się zaraz po jego dojściu do władzy.
1933 roku usunięto Żydów z urzędów państwowych, 1935 r. pozbawiono ich praw obywatelskich (tzw. ustawy norymberskie) - odbierano im majątek, ograniczano możliwości pracy, zakazywano podejmowania studiów. Próbowano też zmuszać ich do emigracji, jednak znaczna część państw Europy i Ameryki oraz Australia zamknęły przed Żydami granice (ustalenia konferencji w vian-les-Bains 1938). Pewne możliwości przyjazdu stworzyły im USA. Do wybuchu II wojny światowej spośród 540 tys. niemieckich Żydów wyemigrowało ponad 200 tys. Kulminację wstępnej fazy prześladowań stanowiła „noc kryształowa”. Pogrom Żydów dokonany przez nazistów w nocy z 9 na 10 listopada 1938 r. Pogrom przygotowały komórki NSDAP, SA i SS. Bezpośrednią przyczyną ataku był zamach młodego Żyda H. Grnspana na sekretarza E. von Rotha w Paryżu. W zamieszkach na ulicach Niemiec zamordowano ok. 90 Żydów, 35 tys. zesłano do obozów. Największe ekscesy miały miejsce w Norymberdze i Hamburgu. „Noc kryształowa” zapoczątkowała okres wzmożonych prześladowań Żydów. W jego wyniku którego zginęło ok. 90 Żydów, zniszczeniu uległo 191 synagog i znaczna liczba żydowskich sklepów w Niemczech i Austrii, a do obozów koncentracyjnych trafiło ok. 35 tys. osób. W listopadzie 1938 roku ok. 17 tys. Żydów pochodzących z Polski Niemcy deportowali na wschód do pasa przygranicznego, gdzie przetrzymywano ich pod gołym niebem - ok. 6 tys. spośród nich Polacy internowali w Zbąszyniu.
Wybuch i pierwsze lata II wojny światowej stanowiły nową fazę polityki eksterminacyjnej. Na terenach zdobytych przez Niemcy do 1941 roku żyło ok. 7,8 mln Żydów - w tym 3 mln w Polsce, gdzie już jesienią 1939 r. nakazano im nosić znak identyfikacyjny z gwiazdą Dawida (w III Rzeszy obowiązek taki istniał od jesieni 1941, na okupowanych ziemiach zachodniej Europy od wiosny 1942 r.). Odebrano im wszelką własność, ograniczono swobodę poruszania się itp. Od listopada 1939 w miastach powoływano żydowskie rady starszych, tzw. Judenraty, mające ułatwić wykonywanie rozporządzeń władz okupacyjnych. Zaczęto też tworzyć getta.
W czasie II wojny światowej gettami nazywano potocznie izolowane dzielnice miast, przeznaczone dla ludności żydowskiej. Tworzone były przez okupanta hitlerowskiego w wielu miastach i miasteczkach od jesieni 1939. Stanowiły jedno z narzędzi eksterminacji ludności żydowskiej. Inicjatorem tworzenia gett był szef Sipo i SD (od 27.X.1939 r. RSHA) Heydrich. 21 października 1939 r. wydał specjalną instrukcję w tej sprawie podległym mu organom SD, SS i Policji Porządkowej. Niemcy tworzyli getta przede wszystkim na okupowanych ziemiach Polski.
Po rozpoczęciu wojny pierwsze getta na ziemiach okupowanych Niemcy założyli w Piotrkowie Trybunalskim, Puławach, Radomsku i Jędrzejowie. Getta tworzono także w Związku Radzieckim, Czechosłowacji, Jugosławii, Grecji. W Belgii władze niemieckie ograniczyły zamieszkanie Żydów do Antwerpii, Brukseli, Leodium, Charleroi. Żydów holenderskich skupiły w Amsterdamie. Żydów z różnych krajów Europy deportowały do gett na ziemiach polskich (Łódź, Lublin) i radzieckich (Mińsk, Ryga) oraz do obozów zagłady najpierw w Polsce (ok. 400), a od 1941 roku również na Litwie, Łotwie, Białorusi i Ukrainie - pokazową placówkę tego typu zorganizowano w czeskim Tereznie (1943 roku Niemcy udostępnili ją inspektorom Międzynarodowego Czerwonego Krzyża). Zarzucono natomiast plany zorganizowania rezerwatów żydowskich na Lubelszczyźnie, Madagaskarze i Syberii. Warunki życia w gettach były tragiczne, a próby ucieczki karano śmiercią. W okupowanej Polsce stworzono ponad 400 obozów pracy przymusowej przeznaczonych dla Żydów, w niektórych śmiertelność sięgnęła 50%.
Inwazja na ZSRR wyznaczyła kolejny etap zagłady Żydów - na zajmowanych przez Wehrmacht terenach wymordowano do końca 1941 r. ok. 500 tys. osób (zasłużyły się w tym zwłaszcza tzw. Einsatzgruppen). Jednocześnie Niemcy przygotowywali się do "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Getta stanowiły etap przejściowy w akcji totalnej zagłady Żydów zamieszkałych w Rzeszy i w krajach przez nią okupowanych i jedną z podstawowych form hitlerowskiej polityki całkowitego “rozwiązania kwestii żydowskiej”. Jednocześnie były źródłem niewolniczej siły roboczej, pracującej dla potrzeb wojennych Niemiec. Podlegały hitlerowskim władzom administracji ogólnej (wydziałom przesiedleń w urzędach szefów dystryktów i bezpośrednio komisarzom dzielnic żydowskich) oraz policji bezpieczeństwa. Organami pomocniczymi w wykonywaniu niemieckich zarządzeń były powołane przez okupanta spośród Żydów Rady Żydowskie (Judenraty) i Służba Porządkowa (nieuzbrojona policyjna formacja pomocnicza), opanowane przez działaczy syjonistycznych. Ułatwiały one Niemcom eksterminację ludności gett, m.in. przez utrzymywanie jej w psychozie bierności (np. Ch. Rumkowski - prezes Rady Starszych Żydowskich w Łodzi).
Po likwidacji Żydów polskich rozpoczęto uśmiercanie Żydów innych państw okupowanych. Przewożono ich transportami kolejowymi do ośrodków zagłady zlokalizowanych głównie na ziemiach polskich. Poza Polską obozy takie powstały w: Holandii, Belgii, Norwegii, Danii, Czechosłowacji i na okupowanych terytoriach ZSRR.
Obozy koncentracyjne podlegały Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy, Głównemu Urzędowi Gospodarki i Administracji SS oraz Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych. Dokonywano tam masowych egzekucji przez rozstrzeliwanie, uśmiercanie zastrzykami (szpilowanie) i gazowanie. Forma natychmiastowej zagłady objęła różne kategorie więźniów, a w szczególności zaś ludzi uznawanych za „niepotrzebnych zjadaczy”, „niepożądanych, szkodliwych wrogów”, „elementy rasowo i politycznie mało wartościowe”, „podludzi”, których należało zniszczyć. Poczynając od jesieni 1943 r. powrócono na Majdanku do rozstrzeliwań jako podstawowej formy masowej zagłady. Niejako inauguracją tego okresu była największa w dziejach Majdanka i innych kacetów egzekucja w dniu 3 listopada 1943 r., kiedy to zginęło 18 000 więźniów pochodzenia żydowskiego. Był to mord resztek ludności żydowskiej osadzonej w obozach na Lubelszczyźnie zorganizowany pod kryptonimem Erntefest (dożynki). Największe skupiska ludności żydowskiej poza Majdankiem znajdowały się wówczas jeszcze w obozach pracy w Poniatowej (18 000 osób) i w Trawnikach (10 000 osób).
Jesienią 1943 r. niepokój władz hitlerowskich wzbudziły ruch oporu w obozach, bunty w obozach zagłady w Treblince i Sobiborze. Władze policyjne obawiały się, czy przewidziany plan wymordowania resztek ludności żydowskiej nie zostanie storpedowany przez współdziałanie obozowego ruchu oporu z organizacjami konspiracyjnymi. Dlatego też niemal natychmiast po powstaniu w Sobiborze – 14 października 1943 r. Himmler polecił dokonać likwidacji żydów na terenie dystryktu lubelskiego.
Również w niektórych likwidowanych gettach wybuchały antyhitlerowskie powstania zbrojne, m.in. na Białorusi: w Klecku (21 lipiec 1942 r.), w Lachwi (3 wrzesień 1942 r.), w Głębokiem (lipiec 1943 r.), na Ukrainie: w Krzemieńcu (9 sierpień 1943 r.), na Litwie: w Wilnie (lipiec 1943 r.), w Polsce: w Warszawie, Białymstoku, Będzinie, Częstochowie, Hrubieszowie (kwiecień-lipiec 1943 r.). Kilkudniowe walki powstańcze w getcie białostockim rozpoczęły się 16 lipca 1943 r. , kierował nimi M. Tennenbaum-Tamarrof. Największe z powstań w gettach wybuchło w Warszawie 19 kwietnia 1943 roku, pod dowództwem M. Anielewicza.
Łącznie (tj. w obozach i poza nimi) hitlerowcy zamordowali w czasie II wojny światowej ok. 6 mln Żydów, w tym wielu wybitnych uczonych, artystów, pisarzy. Największe straty poniosła ludność żydowska na okupowanych terenach ZSRR (blisko 99%) i Polski (89%), znacznie mniejsze w Niemczech i Austrii (ok. 30%), we Francji (ok. 22%) oraz we Włoszech (ok. 17%), stosunkowo niewielkie (poniżej 1%) były one wśród Żydów bułgarskich, fińskich i duńskich.
Zagładzie Żydów przeciwstawiały się przez dłuższy lub krótszy czas Włochy, Węgry, Bułgaria i Rumunia, współdziałała z Niemcami Słowacja. Sami Żydzi próbowali stawiać opór eksterminacji (np. powstanie w getcie warszawskim), ale wobec skrajnej dysproporcji sił miał on charakter wyłącznie symboliczny. W wielu przypadkach pomocy udzielała im miejscowa ludność, której w Polsce groziła za to kara śmierci.
Podczas II wojny światowej Polska była miejscem eksterminacji narodu żydowskiego. Po wojnie ok. 137 tys. Osób tej narodowości przybyło do Polski w ramach repatriacji z ZSRR- dołączyły one do ok. 50-80 tys. tych, którzy przeżyli zagładę w kraju.