Początki odrodzenia w Polsce
Przenikanie humanizmu do Polski rozpoczęło się już w pierwszej połowie XV wieku dzięki podróżom dyplomatycznym polskich posłów , głównie duchownych , do Włoch . Pierwszym jego przejawem było opanowanie przez wybitnych pisarzy wzorowej klasycznej łaciny ; zasłynęli pod tym względem szczególnie potężny biskup krakowski kardynał Zbigniew Oleśnicki i historyk Jan Długosz .
Jednym z ważniejszych dzieł poprzedzających późniejszy rozwój idei odrodzenia w Polsce był traktat polityczny pt. " Memoriał w sprawie uporządkowania Rzeczypospolitej " napisany przez Jana Ostroroga , starostę wielkopolskiego i doradcę króla Kazimierza Jagiellończyka . Ostroróg wysuwa na czoło zagadnienie stosunku króla do papieża , przeciwstawia się średniowiecznym poglądom o hegemonii władzy kościelnej i żąda ograniczenia uprawnień politycznych kleru . W drugiej części traktatu podaje szereg propozycji reform w prawodawstwie .
Na dalsze krzewienie się idei humanistycznych wpłynął rozwój Akademii Krakowskiej , sławnej szczególnie z nauk matematycznych i astronomii . Na studia do Krakowa ściągały wtedy najciekawsze umysły z całej środkowej Europy .
Równocześnie przybyli do naszej stolicy dwaj wielcy pisarze humaniści : Filip Buonaccorsi , znany pod nazwiskiem Kallimacha , Włoch ścigany za udział w spisku politycznym przeciwko papieżowi , i Niemiec Konrad Celtes , typowy wówczas wędrowny humanista , poeta , który zwiedził już wszystkie ważniejsze ogniska ruchu umysłowego w Niemczech i Włoszech . Obaj oni zaznaczyli się w rozwoju piśmiennictwa w Polsce nie tylko swoimi poezjami . Kallimach stał się doradcą króla Kazimierza Jagiellończyka i założył w Krakowie stowarzyszenie naukowo-literackie , Celtes , idąc za jego przykładem , założył stowarzyszenie literatów , wzorowane na podobnych stowarzyszeniach włoskich .
Drugi , przełomowy okres rozwoju kultury odrodzenia w Polsce nastąpił w pierwszej połowie wieku XVI , za panowania Zygmunta Starego . Zaszły w nim wielkie zmiany zarówno w dziedzinie kultury umysłowej , jak też w dziedzinie kultury materialnej i w życiu obyczajowym .
Zygmunt , zanim został królem polskim , poznał dwory królewskie w Pradze i Budapeszcie , później , kiedy ożenił się z włoską księżniczką Boną Sforza , całkowicie przyjął wzory włoskie . Dwór jego stał się głównym ośrodkiem życia umysłowego i kulturalnego , skupiającym artystów i poetów . Jeszcze przed przyjazdem Bony , z okazji poprzedniego małżeństwa królewskiego , odbył się w Krakowie pierwszy w Polsce jak gdyby konkurs poetycki , w którym wzięło udział kilku poetów polsko - łacińskich .
Lata panowania Zygmunta Starego to okres wielkiej potęgi politycznej państwa , szybkiego rozwoju gospodarczego kraju i jednocześnie okres ogromnych przemian w dziedzinie kultury . Oddziaływanie nowych prądów z Włoch pobudziło i rozwinęło zdolności tkwiące w narodzie . Zaznaczyło się to szybko wielkimi dziełami w nauce i w poezji . W tym właśnie czasie nauka polska wydała genialnego uczonego w osobie Mikołaja Kopernika . Uczony prawnik Andrzej Frycz Modrzewski napisał dzieło , które go postawiło w rzędzie największych umysłów epoki . Poeta polski pochodzenia chłopskiego , Klemens Janicki ( 1516-1543 ) , za swe łacińskie poezje otrzymał wieniec poetycki na uniwersytecie w Bolonii .
Przykład królewski w popieraniu nowych prądów naśladowali znaczniejsi magnaci , zarówno świeccy , jak duchowni . I oni sprowadzali zagranicznych architektów do przebudowy swych rezydencji , utrzymywali na swych dworach ludzi wykształconych i udzielali pomocy materialnej na studia zdolniejszej młodzieży , a nawet niektórzy z nich zakładali swe szkoły . W ten sposób zaczął się rozwijać w Polsce mecenat , to znaczy udzielanie przez możnych pomocy materialnej artystom i poetom . Najsławniejszym polskim mecenasem był Jan Zamoyski. Działał on w drugiej połowie XVI wieku , w okresie rozkwitu odrodzenia w Polsce , uświetnionego w poezji nazwiskiem Jana Kochanowskiego .