Teoretyczne podstawy wychowania

Płaszczyzny procesu wychowania:
·Antropologiczno -filozoficzna
·Aksjologiczno-teologiczna
·Prakseologiczna
·Psychospołeczna

Antropologia, filozofia „KTO?”
Antropofilozoficzne poznanie kierowane jest w stronę człowieka.
Antropofilozofia jest szerzej pojętą nauką o człowieku, stanowi dziedzinę filozofii zajmującą się rolą człowieka, zarówno jako cząstka przyrody jak i twórcy rzeczywistości społeczno- kulturowej.
·Wizja człowieka jako istoty społecznej (ens sociale).
·Człowiek jako istota ekonomiczna (homo economicus)
·Człowiek jako istota bawiąca się (homo luden )
·Człowiek ma dyspozycje do wykonywania pracy (homo laborans)
·Człowiek tworzy narzędzia (homo faber)
·Człowiek dążący do ładu, harmonii, piękna (homo esteticus)
·Człowiek jako jednostka twórcza, dążąca do jakości (homo creator)
·Człowiek działający (homo agens)
·Człowiek jako istota tragiczna, dramatyczna, żyjąca na styku konfliktu z otaczającym go światem, nie potrafi go rozwiązać.
·Człowiek istotą religijną (ens religionsum) zadaje pytania:, kim jestem? dlaczego istnieje? jaki mam być?

1989 – czas transformacji w Polsce, kryzys moralny, wychowawczy i społeczny
humanitas - cały proces rozwijania nas jako ludzi
Deklaracja Praw Człowieka „ Jesteśmy obdarzeni rozumem i sumieniem i powinniśmy postępować według innych duchem braterstwa. Braterstwo ma nas łączyć jako ludzi - w sposób szczególny i praktyczny precyzuje prawa jednostki i społeczeństwa, zakres obowiązków społeczeństwa. Człowiek jako istota potrzebująca wychowania, musi mieć możliwość dojrzewania do człowieczeństwa, doskonalić się w tym wymiarze

Koncepcja pedagogiczna
Homo educandus - to pedagogiczno- filozoficzna wizja, ważna zwłaszcza dla niższych etapów rozwoju, człowiek podlega wychowaniu przez całe swoje życie od poczęcia, aż po kres

Antypedagogika
Krytykuje ona i neguje szczególnie:
-Konkretną tradycję praktyki wychowania.
-Zinstytucjonalizowany system kształcenia podkreślając, że jest on źródłem dehumanizacji stosunków międzyludzkich.
-Ideę i funkcje wychowania.
-Pedagogiczne teorie oraz podstawy tych teorii
Homo cooperativus- wartościowe dopełnienie i rozwinięcie koncepcji człowieka. Człowiek jest istotą zdolną do współdziałania, a więc odchodzi od uprzedmiotowienia, czyli rezygnuje z manipulacji, wychowawczej indoktrynacji i nieuprawnionej ingerencji w swoja psychikę

Aspekt osobowy procesu wychowania
Antropofilozofia kładzie nacisk na jednostkę Rozgrywa się w psychice wychowawców i wychowanków, posiada określone aspekty psychologiczne, pedagogiczne, socjalne, antropologiczne i aksjologiczne, cały proces dokonuje się w konkretnych warunkach i okolicznościach. Potrzebne jest obustronne komunikowanie się między wychowawcą a wychowankiem

Wychowanie podmiotowe- jest to sytuacja wychowawcza wyznaczona układami ludzi, rzeczy i zadań, którą traktuje się jako sytuację, co najmniej dwupodmiotową, ale może też występować wiele podmiotów Jest też rozumiane jako tworzenie warunków do aktywności wychowanka

K. WIELECKI:
·Pełni pewna rolę społeczną.
·Kieruje swoimi stanami psychicznymi i aktywnością.
·Ma wpływ na zdarzenia.
·Pozostaje w stałym procesie samodoskonalenia się.
·Rozszerza stale zakres swojej podmiotowości.
·Ułatwia realizację podmiotowości drugiemu człowiekowi

Orientacja podmiotowa – będąca nastawieniem na aktywność sprawczą, wydarzenia, sytuacje, na to, co się wokół dzieje
Cechy podmiotowości:
-Generatywność- skłonność do spontanicznej emisji zachowań
-Optymizm- nastawienie człowieka na zdarzenia pozytywne
-Zaufanie do siebie- przejawia się w wierze we własne siły.
-Selektywność- selektywny odbiór i przetwarzanie informacji.
-Poszukiwanie przyczynowości- wewnętrzne nastawienie człowieka na wykrywanie związków przyczynowo- skutkowych
Efekt:
Poczucie podmiotowości adekwatne do poziomu rozwoju, jednostka sprawuje sprawczą kontrolę nad sobą. Podmiot musi mieć cechy orientacji

Wychowanie adaptacyjne
Adaptacja- przystosowanie do życia społecznego, rozwój umiejętności, zdolności, aby w tym świecie funkcjonować – wychowanie jako oddziaływanie

Teleologia– „CO, PO CO, JAK DŁUGO?”
Teleologia -wychowania- nie jest żadną nauką tylko obszarem refleksji, rozważań nad celem wychowania. Zajmuje się istota celów wychowania, określaniem źródeł celów, rodzajami celów, całą procedurą wyprowadzania celów (stanowieniem) czy werbalizowaniem (słownym określeniem)

Możemy wyróżnić dwie koncepcje celów:
1.Cele w pełni uświadamiane tworzące hierarchiczny i logiczny układ zwerbalizowanych postulatów wychowawczych. Funkcjonują przeważnie w instytucjach edukacyjnych i wyspecjalizowanych instytucjach wychowawczych (refleksyjność)
2.Cele uświadamiane nie w pełni, nie zawsze też uporządkowane i najczęściej pozostające w formie intuicyjnego konstruktu myślowego. Funkcjonują w grupach naturalnych, głównie w rodzinie (bezrefleksyjność)

Cel wychowania - postulowana zmiana w osobow wychow, zamiar wychowawczy, standard wychowawczy, najogólniej wyrażają pewną intencjonalność, mówią w jakim kierunku zmierzają, pewne dyspozycje rozumiane jako zmiany, mogą być traktowane jako przedmiot czyjegoś działania lub zamierzeń, które stawia przed sobą wychowawca.

Funkcje celów:
-Informacyjna
-Etyczno-regulacyjna
-Antycypacyjna

Ideał wychowawczy- najwyższy cel wychowania, któremu powinny być podporządkowane wszelkie inne cele, treści i metody pracy wychowawczej. Inaczej ogół celów i norm regulujących działalność wychowawczą
Wzór osobowy (wychowawczy)- opis lub wyobrażenie jakiejś osoby, której czyny uważa się za godne naśladowania
Operacjonalizacja celów- jest zmienną celu sformułowanego w postaci ogólne na jeden lub więcej celów operacyjnych. Jest to złożony proces przechodzenia od ideału wychowania do celów możliwie najbardziej konkretnych
Taksonomia celów- jest to hierarchiczny układ celów

Źródła celów - Górniewicz
-Natura człowieka
-Świat wartości uniwersalnych
-Życie społeczne
-Wizja świata zawarta w ideologii
-Wartości religijne

Źródła celów współcześnie:
-Postawy wiary zawartej w prawie bożym.
-Filozoficzne koncepcje człowieka (idea homo ludens, homo esteticus, homo agens, homo creator).
-Prawa człowieka, które najpełniej wyraziła Deklaracja Praw Człowieka.

Aksjologia – „W IMIĘ CZEGO?”
Aksjologia- teoria wartości albo nauka o wartościach

Wartości- są to wszelkie idee, zjawiska, przedmioty materialne i niematerialne, różne stany rzeczy, osoby, grupy. Jeśli są przez grupy ludzkie oceniane dodatnio lub ujemnie wtedy staja się wartościami aprobowanymi lub odrzucanymi
Dwa rozumienia wartości:
1.Obiektywistyczny- a więc wartości obiektywne niezależne od ocen i systemów etycznych, nie są zależne od niczego, ani od nas.
2.Subiektywistyczny- wartości subiektywne, tkwią tylko we mnie, zależą od mojej świadomości.

Wartościowanie jako funkcja opanowania świata wartości towarzyszy procesowi wychowawczemu na wszystkich etapach jego przebiegu i na każdym poziomie realizacji ze względu na osiągane efekty wychowawcze

Aksjologia pedagogiczna- wyodrębniony dział refleksji nad wartościami w aspekcie ich znaczenia i roli dla procesu wychowania

W. CICHOŃ- obok aksjologii ogólnej istnieją różne aksjologie specjalistyczne dotyczące wartości określonych rodzajów. Autor uważa, że w pełni zbudowana teoria pedagogiczna powinna opierać się na aksjologicznej wiedzy o wartościach w ogóle, w szczególności zaś na wiedzy o wartościach moralnych, a co więcej – wiele szczegółowych zagadnień pedagogicznych należy ujmować z aksjologicznego punktu widzenia. Należy, zatem przyjąć, że każda teoria wychowania winna rozwijać problematykę aksjologiczno- wychowawczą, zaś aksjologię pedagogiczną należy postrzegać jako wyodrębniony dział.

Renesans Aksjologii Edukacyjnej u schyłku XX w Polsce Pojawia się postulat skupienia uwagi na świecie wartości uniwersalnych, zatem ponadczasowych, uznawanych w całym świecie, występujących w rozmaitych koncepcjach życia, systemach filozoficznych i religijnych wspólnych dla większości ludzi

Wartości uniwersalne wg Lewowickiego:
prawu do życia i wolności, podmiotowości i tożsamości człowieka, swobodom obywatelskim, życiu wolnemu od zagrożeń wojną, demokracji, pluralizmowi politycznemu i światopoglądowemu, tolerancji, godziwemu poziomowi życia duchowego i materialnego, możliwości samorealizacji, rodzinie, pracy, edukacji, zdrowiu i jego ochronie

Pytania o wartości w wychowaniu:
-„Czy można w ogóle sensownie rozważać wychowanie poza wartościami?”.
-,”W jaki sposób mówić o wartościach w wychowaniu?”.
-,”O jakich wartościach mówi się dziś w wychowaniu?”.
-„Czy i co powinno się dziś mówić o wartościach w wychowaniu?”

Prakseologia – „JAK, JAKIMI SPOSOBAMI?”
Prakseologię uważa się za interdyscyplinarną dziedzinę naukową. Jest to teoria sprawnego tj. racjonalnego, skutecznego, efektywnego i świadomego działania ludzkiego. W perspektywie prakseologicznej zakłada się, że każdy proces wychowawczy ma być działaniem przemyślanym, sprawnym i skutecznym, a zatem prowadzącym do skutku odpowiadającego zamiarowi wyrażonemu w treściowej zawartości celu Przyjmuje się, więc, że zakres osiągania celu wychowania określa skuteczność procesu wychowania. Jeśli proces wychowania ma być działaniem sprawczym, czyli skutecznym to należy zwrócić uwagę na:
-Jednego organizatora.
-Dobór metod wychowawczych
-Charakter i jakość uruchomionych mechanizmów zmiano twórczych.

Interakcja pełna, pośrednia:
·Wychowawca- grupa- wychowanek.
·Wychowawca- zadanie- wychowanek.
·Wychowawca- zadanie- grupa- wychowanek
Interakcja niepełna, pośrednia:
·Wychowawca- grupa.
·Grupa- wychowanek.
·Grupa- zadanie- wychowanek.
·Zadanie- grupa.
·Zadanie- wychowanek

Sytuacje wychowawcze- są tymi składnikami procesu wychowania, w których zaznacza się jego całościowa struktura jednak w wymiarze mikrostrukturalnym
Współdziałanie podmiotów:
-Zindywidualizowanym współdziałaniu wychowawcy i wychowanka.
-Grupowo- zespołowym współdziałaniu w szerszym, uporządkowanym układzie osobowym.
-Grupowo- zbiorowym współdziałaniu w szerokim, bardziej bezładnym i mniej spójnym układzie osobowym

Podstawowe formy współdziałania:
Wychowanie indywidualne- nadaje procesowi intymny, bardzo osobisty charakter i stwarza wychowawcy i wychowankowi szanse na przejawienie aktywności
Wychowanie zespołowe- poszerza społeczną perspektywę współdziałania wychowawcy i wychowanka, uczy współżycia w grupie i osiągania satysfakcji
Wychowanie w układzie zbiorowym- uczy trudnej sztuki przełamywania dążeń egoistyczno- indywidualistycznych
Wspólnotowe trwanie wychowawcze- wyraża najgłębszy wymiar relacji wychowawczej, a zarazem dopełniać istotę wskazanych form. Formy można też dzielić ze względu na rodzaj komunikacji i wówczas mamy na uwadze formy werbalne i niewerbalne, a także wyróżniać formy ze względu na intencjonalność oddziaływań, co prowadzi do wskazania form dyrektywnych i niedyrektywnych. Można też określić ich przedmiotową istotę i tu zaliczamy np. działania poznawcze, twórcze, usługowe, opiekuńcze, zabawowe

Techniki wychowawcze Łobockiego:
-Techniki sondażu opinii o uczniach.
-Burza mózgów.
-Techniki decyzji grupowej.
-Techniki socjodramatyczne.
-Techniki relaksacyjne.

Metody- to sposoby zapewniające skuteczność, jeśli to coś ogólnego
1.Indywidualne to: metoda nagradzania i karania, metoda modelowania, metoda perswazji oraz metoda zadaniowa.
2.Grupowe: metoda kształtowania odniesienia porównawczego, metoda kształtowania nacisku grupowego, metoda kształtowania systemu ról i norm społecznych oraz metoda kształtowania grupowych wzorów życia.
Intencjonalność dotyczy świadomości celów, jakie chce wychowawca realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej