Notatki z wykłady u prof. Bezwińskiej

PEDAGOGIKA OGÓLNA

Notatki z wykładu.

1. Co i dlaczego miało być (musi być) zmienione w polskim systemie edukacji ?
2. Jakie są przesłania edukacyjne w raportach edukacyjnych XX wieku ?
3. Jakie założenia światopoglądowe i polityczne konstytuują myślenie o edukacji cywilizacji euroamerykańskiej ?
4. Jakie są najważniejsze konteksty teoretycznego myślenia ?

Człowiek może wytwarzać trzy rodzaje wiedzy tj.:
- Epistene;
- doxa
- techne.
a) ma charakter twierdzeń o związkach przyczynowo – skutkowych, zawsze istniejących – można ją wytwarzać jako wiedzę tylko o świecie przyrodniczym (biologia, chemia, fizyka).
b) świat człowieka i jego wytworów – człowiek tworzy literaturę, sztukę prawo, wojny. Jest wiedzą prawdziwą tylko wtedy, jeśli określi się warunki (językoznawstwo, teoria sztuki, literaturoznawstwo, psychologia, socjologia, pedagogika);
c) jest wiedzą podporządkowaną określonym celom nauka określa prawd i tylko prawdę. Zmierza do realizacji celów.

Nauka nie wypowiada się co do celów. Politycy decydują o celach np. czy zbudować elektrownię jądrową, czy bombę atomową. Techne nie jest wiedzą naukową.

Kiedykolwiek zdarza się nam, że przechodzimy od twierdzeń opisujących świat (zdań empirycznych) do zaleceń jak ten świat należy urządzić (zdań normatywnych), to jest to sytuacja, w której mamy do czynienia z próbą narzucenia innym naszego systemu wartości.

Żadne twierdzenia i teorie nie stanowią wystarczającego zbioru przesłanek uzasadniających jakiekolwiek działania edukacyjne, (a tym bardziej nie uzasadniają narzucania tych działań). Jeżeli jednak przesłankę opisującą (zdanie empiryczne) uzupełnimy przesłankę wartościującą (zdaniem normatywnym) to otrzymujemy sylogizm, który spełnia kryteria schematu wnioskowania pośredniego.

Teoria potrzeb (Maslow, Obuchowski)
Potrzeby można sklasyfikować na trzy grupy – wg Maslowa:
1. potrzeby podstawowe (biologiczne) związane z fizjologią
2. potrzeba bezpieczeństwa;
3. potrzeby społecznej interakcji – potrzeba akceptacji, szacunku, prestiżu, afiliacji (przynależności), poczucia się osobą integralną. Potrzeby te nie są łatwe do ukształtowania.

Wg Obuchowskiego
1. powszechne;
2. indywidualne.



Z powszechnych:
- fizjologiczne;
- seksualne;
- poznawcze;
- emocjonalne;
- sensu życia;
- dystansu psychicznego.
Dzięki ukształtowaniu poczucia sensu życia i dystansu psychicznego potrzeby człowieka stają się podmiotem.

Standardy waluacji przedmiotowej i podmiotowej – dwa typy ludzi.

Charakter przedmiotowy Charakter podmiotowy
- posługują się kodem ograniczonym;
- posługują się stereotypem- stawiają opór;
- nie potrafią zdystansować się wobec siebie i świata;
- przystosowują się do świata;
- widzą świat w barwach czarno - białych - posługują się kodem rozwiniętym (wypracowanym);
- są zdolni do demistyfikacji własnych poglądów, brak oporu;
- mają dystans do świata i siebie, potrafią z siebie zażartować, są gotowi pogodzić się z krytyką;
- nie boja się, pokonują trudności, mierzą się z tym światem;
- są w stanie dostrzec skomplikowanie świata co nie oznacza relatywizmu społecznego.

Pojęcie stereotypu.

Stereotyp jest to schematyczny i jednostronny obraz w głowie ludzkiej jakiegoś zjawiska, człowieka, rzeczy i za razem opinię o nim przyswojoną z otoczenia jeszcze przed poznaniem samego obiektu. (Opis fałszywy i emocjonalny).
1. Nie muszą być prawdziwe, słuszne i uzasadnione.
2. Opisują w sposób uproszczony rzeczywistość lub jej fragment.
3. Przyswajane są przez jednostkę w procesie socjalizacji i w procesie zorganizowanej edukacji.
4. Globalna reprezentacja świata w umyśle człowieka ma charakter subiektywny i podmiotowy niezależnie od tego w jakim stopniu owe stereotypy są akceptowane przez zbiorowość i językowo utrwalone.
5. Ułatwiają jednak wysiłek poznawczy człowieka, ponieważ dostarczają gotowe opisy, interpretacje i wartościowania zdarzeń, zjawisk i faktów.
6. Informacje dostarczane jednostce są zawsze „filtrowane” przez stereotypy istniejące w jej kodzie językowym i w świadomości.
7. Pod wpływem stereotypów kształtują się określone emocje i nastawienia, w tym sensie pełnią funkcje motywacyjne, ponieważ decydują o ludzkich preferencjach i wyborach, zachowaniach i działaniach.
8. Służą również zaspokajaniu ludzkiej potrzeby bezpieczeństwa, ponieważ sprzyjają czynieniu świata zrozumiałym, kształtowaniu poczucia oswojenia w świecie, ułatwiając tym samym uzyskanie tożsamości jednostkowej.


9. Z punktu widzenia społecznego sprzyjają uzyskiwaniu integracji grupowej, kształtowaniu tożsamości grupowej, zaburzeniem w czasie i przestrzeni, utrzymując w ten sposób równowagę między ciągłością a zmianą, dają tym samym poczucie ciągłości historycznej i stabilizacji społecznej.
10. Stereotypy są odporne na zmianę, stąd też wszelkie próby ich „burzenia” wywołują reakcje oporu i wywołują mechanizmy obronne.

Definicje pedagogiki

Pedagogika w ujęciu naukowo- socjalistycznym – odpowiadająca modelowi teleologiczno – instrumentalnemu, operuje wypowiedziami o wychowaniu celowym, podporządkowanym zasadom ładu społeczno – upaństwowionego. Współtwórcą tego ładu i zarazem jego wartością najwyższą ma być – jak się twierdzi – człowiek, ale człowiek o określonych właściwościach. Językiem tej pedagogiki jest język powinności, służący do wyrażania konstatacji odnośnie tego, jaki powinien być wychowanek i jak wychowawca powinien go takim uczynić.
Pedagogika sprzeciwu- uprawianie krytyki na obszary problematyki teoretycznej, jak i na obszary realiów życia społecznego, gdzie drastycznie nie przestrzegano w praktyce deklaracji edukacyjnych, co powodowało rozmijanie się stanu faktycznego z zapowiadanym.

Wychowanie w znaczeniu szerokim – Sośnicki „Proces wychowania może być wywoływany, bądź przez czynności innego człowieka lub innych ludzi, bądź też może odbywać się pod wpływem warunków niespodziewanych przez działalność ludzką, niezależnych całkowicie od ludzi np. przez warunki środowiskowe, przyrodnicze lub warunki leżące w samej jednostce. Wychowanie to proces kształtowania człowieka lub jego osobowości”.

H. Muszyński – Wychowanie jest to szczególny rodzaj ludzkiej działalności, która polega na świadomym, celowym, zaplanowanym, wywoływaniu określonych zmian w osobowości człowieka.
H. Muszyński – Wychowanie należy odróżnić od nauczania, które jest kształtowaniem sfery intelektualnej. Wychowanie odnosi się tylko do pewnej strony osobowości człowieka i jest to świadome i celowe wpływanie na sferę emocjonalną i motywacyjną jednostki.
K. Konarzewski – Wychowanie to składnik życia człowieka ukierunkowany na nie biologiczne zachowanie ciągłości, natomiast wychowanie – zadanie jako aktywność, której głównym kryterium definicyjnym jest intencjonalność. Gdy mówimy o wychowaniu jako zadaniu, nie interesują nas faktycznie stosowane działania wychowawcze, naszym celem jest (...) projekt działań wychowawczych, które by (...) z ustalonym prawdopodobieństwem spełniały określone nadzieje, żywione przez samego uczonego, bądź przez grupę społeczną, dla której pracuje. Wychowanie może badać każda dyscyplina nauk społecznych, ale tylko pedagogika je projektuje. To stanowi o naukowej odrębności pedagogiki i jej wartości społecznej.
Wychowanie jako fakt (fakty) – odpowiada potraktowaniu wychowania jako zadania. Fakty w tym pojęciu traktuje się jako podstawę uogólnień empirycznych, które następnie przekształca się w normę, a ta z kolei stanowi podstawę metody oddziaływania wychowawczego.. Koncepcja ta budzi sprzeciw części pedagogów, którzy są zdania, iż rezygnacja z zadaniowości powoduje utratę przedmiotu pedagogiki, jej merytorycznej odrębności i społecznego prestiżu.
Wychowanie z punktu widzenia religii – jest pomocą udzielaną człowiekowi w realizacji jego człowieczeństwa, w nadaniu życiu człowieka ostatecznego sensu rozumianego na ogół jako zjednoczenie człowieka z Bogiem poprzez praktykowanie miłości bliźniego. Tak, więc religia przenika całe życie człowieka i każde działanie może być uświęcone. We wszystkich religiach istotne znaczenie ma modlitwa. Uczestnictwo człowieka od najmłodszych lat w tych różnych praktykach religijnych stanowi istotny element procesu wychowania.


Wychowanie z punktu widzenia świeckiego – /Encyklopedia pedagogiczna Suchodolskiego/ w wąskim znaczeniu – świadome, celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach /rodzinnych, szkolnych, innych/ dokonywanie głównie przez słowo /i inne postacie interakcji, zwłaszcza przez przykład osobisty/ zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej.
Edukacja – to ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, wpływu sprzyjających takiemu ich rozwojowi i wykorzystaniu posiadanych możliwości, aby w maksymalnym stopniu stały się zdolne do samorealizacji, do rozwijania własnego „ja” poprzez podejmowanie „zadań ponadosobistych” poprzez utrzymywanie ciągłości własnego „ja” w toku spełniania „zadań dalekich”. Na edukacje składa się dziesięć procesów:
1. Globalizacja- świat, problemy globalne, wojna, zagrożenie środowiska, wygasanie źródeł energii, polityczny podział świata na centrum i peryferie, problem mono- i policentryczności układu globalnego;
2. Etatyzacja- państwo i jego suwerenność, ustrój, urządzenia demokratyczne, konieczne zależności, miejsce w świecie, sojusznicy i przeciwnicy, siła i stabilność, „racja stanu”;
3. Nacjonalizacja – naród, jego tradycje, swoistość kulturowa, istota więzi i odrębności;
4. Kolektywizacja (socjalizacja wtórna) – klasa społeczna, więź i interes klasowy, odrębność etosu, solidarność z ludźmi o podobnych pozycjach i położeniu, kształtowanie przekonań o szczególnym miejscu i misji własnej klasy i jej partii;
5. Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja – organizacje i instytucje; wychowanie do podziału pracy, racjonalności i dyscypliny w społeczeństwie organizacyjnym i w świecie zinstytucjonalizowanym; kształtowanie ideologicznych przekonań słuszności zastanego podziału statutów i funkcji; kształcenie do pracy i zawodu;
6. Socjalizacja (uspołecznienie pierwotne) oddziaływanie grup pierwotnych; rodziny, grupy rówieśniczej, społeczności lokalnej; wrastanie w zastane normy;
7. Inkulturacja i personalizacja – osobowość kulturowa i społeczna istota ludzka jako rezultat wrastania w kulturę i autonomicznych wyborów wartości; przekazywanie systemów filozoficznych, religijnych;
8. Wychowanie i jurydifikacja – obywatel, wdrażanie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich, kształtowanie świadomości prawnej;
9. Kształcenie i humanizacja – osoba ludzka, wiedza, światopogląd, umiejętności, nawyki, wartości godnościowe, kompetencje interakcyjne; zasada wzajemności i współczulności; kształtowanie potrzeb wtórnych;
10. Hominizacja – organizm, kształtowanie cech gatunkowych człowieka, wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne, zasada unikania kary i maksymalizowania przyjemności, gratyfikacji bez szkodzenia innym; kształtowanie i kanalizacja potrzeb pierwotnych.

Kształcenie – to całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów i metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. Przez tak pojęte wykształcenie ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności nawyków i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorobienie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań i upodobań, pasji i techniki całożyciowego samokształcenia, samowychowania, samorealizacji w ramach edukacji permanentnej, czyli kształcenia ustawicznego.


Cele i zadania wychowania ( z punktu widzenia religii) – Istotą religii jest to, że istnieje coś lub ktoś, kto jest ponad człowiekiem, od kogo człowiek zależy; że istnieje sacrum, jakaś rzeczywistość poza światem widzialnym, która nadaje ostateczny sens wszystkiemu. To co jest przedmiotem religii, stanowi dla człowieka najwyższą wartość, podporządkowując sobie inne wartości. Człowiek religijny jest przekonany, że rozum, nauka, nie jest w stanie odpowiedzieć na wszystkie pytania ludzkości. Potrzebne jest poznanie przez wiarę. Wszystkie religie w mniejszym lub w większym stopniu uznają istnienie norm etycznych, wynikających z religijnej wizji świata, możliwość ich przekroczenia, a więc grzechu i konieczności poniesienia kary za grzech, a także konieczność nawrócenia, oczyszczenia. Przyjmują też jakąś ideę zbawienia, ostatecznego szczęścia, wynikającego z dojścia do Boga. W większości religii człowiek jest pojmowany jako istota cielesno – duchowa zdolna do dokonywania wyborów, a więc zdolna do poznawania świata i siebie i wolna, mogąca wybierać między dobrem i złem. Podkreśla się w religiach, że rozróżnianie dobra i zła jest zakodowane w naturze człowieka. Wszystkie religie przyjmują ideę wartości, jako czegoś zewnętrznego wobec człowieka, co człowiek powinien poznać i według czego dokonywać podstawowych życiowych wyborów. Te wartości stanowią podstawę etyki i podstawę wychowania.
Pojęcie celów kształcenia i wychowania, ideału wychowawczego, wzorców osobowych – z punktu widzenia świeckiego – rozumie się przez nie najogólniejszą wizję pożądanych właściwości fizycznych, umysłowych, społecznych, kulturalnych i duchowych jednostki ludzkiej, które chce się uzyskać poprzez tworzenie odpowiednich warunków indywidualnego rozwoju i jego stymulowanie, zwłaszcza w systemie oświatowo – wychowawczym zarówno na lekcji szkolnej, jak i poprzez inne formy kształcenia oraz zabiegi mające na celu przyswojenie uczniowi i wychowankowi nie tylko wiedzy i związanych z nią umiejętności, ale też poglądów, przekonań, orientacji i motywacji.
Indywidualność – to osobowość szczególnie rozwinięta poprzez rozkwit niepowtarzalnych cech i właściwości różniących ją od innych jednostek ludzkich. W indywidualności mamy do czynienia zwłaszcza z jej rozbudowanym zapleczem intelektualnym, trwałym i samodzielnie wypracowanym zespołem poglądów na temat pożądanego kształtu społeczeństwa, w tym stosunków własnościowych (ideologia) i generalnej wizji świata oraz człowieka, ich genezy, najogólniejszych mechanizmów rozwoju i ich perspektywy (światopogląd).
Wzorce osobowe – to istniejące dawniej czy obecnie osoby lub ich wizerunki literackie, filmowe, telewizyjne i inne wyzwalające naśladownictwo.
Osobowość – obejmuje terminy takie jak – jednostka, indywidualność, osobistość. Indywidualność jest czymś wrodzonym, wyznaczającym jednostce granice jej odrębności, zamykającym ją w pewnej izolacji czy przeciwstawieniu innym, czy światu. Osobowość zaś uzyskuje się w życiu, które jest otwarte ku innym, które rozwija się dzięki wspólnocie. Gdy indywidualność się ma, osobowości trzeba się dopracować. Przede wszystkim chodzi o więź z innymi ludźmi. „Człowiek przegląda się naprzód w innym człowieku. Dopiero dzięki stosunkowi do człowieka Pawła, jako podobnego sobie, człowiek Piotr odnosi się do siebie jako do człowieka.”
Tworzenie osobowości ma się odbywać na drodze „Ja” i „Ty” oraz „Ja” i „My”, a nie na drogach „Ja” i „Oni” lub w uległości wobec tzw. anonimowego, masowego istnienia, wyrażającego się charakterystycznym zwrotem „się”; droga osobowości jest różną od uległości wobec tej społecznej atmosfery, w której tak „się” mówi, tak „się” myśli, tak „się” postępuje.
Drugą dziedziną dopracowywania się osobowości jest społeczeństwo. Człowiek staje się dzięki społecznemu uczestnictwu. To uczestnictwo jest wielorakie. Jest przede wszystkim pracą człowieka, która nadaje sens jego życiu, ponieważ pozwala na tzw. samorealizację. Osobowość rośnie na tej drodze samorealizacji. Jest po wtóre akceptacją społeczeństwa jako całości, jego losów i historii. Szczególne znaczenie ma tu naród. Jednostka staje się osobowością dzięki uczestnictwu w kulturze narodowej i dzięki gotowości do życia ofiarnego dla narodu.


Trzecią dziedziną, w której jednostka tworzy swą osobowość jest kultura jako zespół ogólnoludzkich wartości. Człowiek nie znajduje takich wartości w sobie; nie przynosi ich ze sobą na świat. Człowiek, jak to często stwierdzano – rodzi się dwukrotnie : biologicznie i kulturalnie. Jednostka przyjmuje pewne wartości jako własne, wzbogaca swe życie duchowe, postępuje w zgodzie z nimi, stara się je kontynuować i rozwijać.

Polityka oświatowa 1918 - 1939

W 1919 roku w skład państwa polskiego weszły ziemie spod trzech zaborów, co za tym idzie oddzielone efekty polityki oświatowej 3 różnych zaborców z ich językiem. Zadania jakie stanęły przed oświatą to:
- wprowadzenie języka polskiego do polskiej szkoły
- ujednolicenie struktury oświatowej (dopiero w 1932 roku wprowadzono ustawę Janusza Jędrzejewicza) – ustalała ona struktury na wszystkich ziemiach:
a) 6 – letnia szkoła podstawowa;
b) 4 lata gimnazjum;
c) 2 lata liceum.
W 1922 roku powstało 17 uczelni wyższych w tym 6 uniwersytetów. W roku 1937 było ich już 35. Był to imponujący wzrost ilości uczelni wyższych. W tym czasie duży odsetek stanowiła młodzież wiejska i chłopska.

Co to jest edukacja ?
Leksykon PWN – Pedagogiczny.
Edukacja to ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formułowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka (fizycznych, poznawczych, estetycznych, moralnych, religijnych) czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się zadomowioną w danej kulturze, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji.

Wg Okonia.
Jest to ogół procesów, których celem jest zmienianie ludzi w stosunku do przyjętych w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych.

Encyklopedia powszechna.
Oznacza wychowanie jako kształcenie człowieka (przede wszytkim dziecka do osiągnięcia dorosłości) obejmuje aspekty intelektualne, psychologiczne i moralne. Cele – uczenie przystosowywania do życia w społeczeństwie, kształtowania wolnego i osobistego sądu.

Pedagogika – Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli PWN Warszawa 1983.
Edukacja to ogół procesów, których celem jest zmienianie ludzi w szkole i poza szkołą obejmująca dzieci, młodzież i dorosłych.

Ideologia szkoły

Szkoły powstały w starożytności – były one odzwierciedleniem wobec wizji państwa i człowieka.
1. szkoła humanistyczna;
2. szkoła totalitarna;
3. szkoła integrystyczna.


Ad. 1. Powstała w Atenach, charakteryzujących się demokracją, wolnymi obywatelami, którzy w wolnych wyborach wybierają swoich przedstawicieli, którzy w interesie ogółu reprezentują władzę. Jest to szkoła, która kształci wolnego, mądrego i odpowiedzialnego obywatela. Musi być to szkoła, w której szanuje się godność człowieka, szczególnie dla ludzi odmiennych, ta co przekazuje obyczaje, religię, historię, to by obywatel wiedział skąd się wziął. Szkoła ta musiała kształcić ludzi, którzy potrafili wyrazić stanowisko, bronić go i zachęcać innych do zmiany zdania (stanowiska).
Ad. 2. Wytworzyła Sparta – szkoła ta była instytucją, która miała dostarczyć żołnierzy. Państwo dla dobra ogółu selekcjonuje dzieci, szkoła szkoli głównie posłuszeństwo i karność. Szkoli żołnierzy, którzy za dużo nie myślą, ale walczą – indoktrynacja – wychowanie.
Ad. 3. Wytworzony przez Imperium rzymskie – z podboju ziem państw basenu Morza Śródziemnego. Rzymianie wybili przywódców duchowych, czyli tych, którzy w tych państwach mieli duże znaczenie, mówiąc prościej elity. Prosty lud został oszczędzony. Szkoła miała integrować ludy podbite z Rzymem. Miała stworzyć drugą kategorię Rzymian tzw. ludzi od roboty. Zafałszowano tym ludom historię, wprowadzono język i religię, obyczaje, literaturę, kulturę Rzymu.

W Polsce idea kształcenia zawierała się w ramach od szkoły totalitarnej z elementami integrystycznej do humanistycznej.

Współczesna polityka oświatowa jest wytworem XIX wieku
Upowszechnia się wtedy oświeceniowa ideologia postępu, laicyzacja życia społecznego, następuje oddzielenie religii od praw ludzkich. Jest to wiek rewolucji przemysłowej. Upowszechniają się dobra. Produkcja nastawia się na dużą ilość i dla wielu. Naukę wynosi się na piedestał. Jest ona źródłem techniki i technologii, zapewnia dobrobyt. Zmienia się struktura społeczna z feudalnej do kapitalistycznej:
- robotnicy;
- elity;
- klasa średnia.
Elity kształcą się w uniwersytetach. Klasa średnia – w szkołach średnich i zawodowych, robotnicy w powszechnych /elementarnych/, gdzie nauka jest zazwyczaj bezpłatna i obowiązkowa, tzw. oświata elementarna.

Polityka oświatowa.

Wyróżnia się trzy rodzaje polityki oświatowej:
- liberalna;
- demokratyczna;
- restrykcyjna.

Ad. 1. Państwa nie interesuje kształcenie obywateli, państwo jednak finansuje oświatę, lecz nie wtrąca się w sprawy oświaty. Ciężar wykształcenia spada na rodzinę. Polityka ta może być realizowana w państwach, gdzie większość obywateli posiada kapitał na dokształcanie dzieci. Musi być tam utrwalona demokracja. Państwa takie muszą być zdolne do likwidowania korupcji. Politykę tę stosowano w USA, Anglii.

Ad. 2. Uwzględnia równowartość i równoważność w zakresie stanowienia 3 podmiotów – państwa – samorządów – obywateli.
Państwo zabezpiecza finansowo poziom podstawowy, ponad podstawowy;
Samorządy – zajęcia pozalekcyjne, kursy, opiekę społeczną;
Poziom ogólnokształcący kontrolowany jest przez państwo – w znaczeniu standardów oświatowych.


Samorządy finansują też sprawy związane np. z budową sal gimnastycznych itp.
W polityce tej nikt nie zabrania rodzinie przejmować pełnej podmiotowości w zakresie edukacji.
Ad. 3. stosowana w państwach totalitarnych – silne centrum władzy. Jest polityką, która wymaga upaństwowienia oświaty. Liczba studentów jest tu duża /w Polsce wzrosła w latach 70-tych 5-krotnie/. Państwo finansuje, ale niestety dla bardzo wąskiej grupy ludzi. Stosują ją państwa, których celem jest indoktrynacja obywateli. Polityka ta występowała w byłych państwach KDL.


Współczesne państwa dążą do wprowadzenia polityki demokratycznej.

Oświata i pedagogika w Polsce /1918-2000/


I okres 1918 – 1939 Rzeczpospolita Polska omówiono wcześniej.
II okres 1939 – 1945 – politykę oświatową wypełniają państwa – agresorzy. Niemcy – szkolnictwo elementarne z językiem urzędowym niemieckim. Zachowane zostało szkolnictwo zawodowe.
ZSRR - - polityka, która indoktrynuje – typ integrystyczny – ma na celu zmianę pamięci i wprowadzić nową.
Wyrazem oporu w tym czasie jest szkolnictwo podziemne.
III okres 1945 – 1989 – totalitaryzm

Rozwój pedagogiki drugiej połowy XX wieku.

Po drugiej wojnie światowej następuje krytyka nowego wychowania i systemu oświatowego, na którym to systemie pedagogicznym edukacja była oparta. Podkreśla się, że system edukacyjny oparty na tych założeniach filozofii nie uchronił świata przed katastrofą przed ludobójstwem. Ten system, który w domyśle i założeniach miał wspomagać rozwój jednostki wypromował katów, niemych świadków i ofiary. Akcentuje się nowe idee, a szczególnie to, że człowiek jest nie tylko istota społeczną podlegająca prawom przyrody i społecznym, ale podlega prawom wartości i powinności. Proces wychowania jest nie tylko naturalny, żywiołowy, wspierający rozwój procesów, ale również celowo zorganizowany.
Po II wojnie światowej następuje rozejście się polskiej pedagogiki z pedagogiką zachodnią i zachodnia myślą pedagogiczną. Główną przyczyną jest przyczyna polityczna tzn. instalowanie w Polsce nowego ładu społeczno – politycznego. Ten ład wyznacza również zewnętrzne warunki dla rozwoju nauk społecznych w tym również pedagogiki.
Tekst St. Ossowskiego „O osobliwościach nauk społecznych” W-wa 1967 – wyróżnia i charakteryzuje typy ładów społecznych.
1. Ład przedstawień zbiorowych – polega na bezrefleksyjnym podporządkowaniu się jednostki i grup społecznych, tradycjom, zwyczajom, normom postępowania, jest to najczęściej konformizm motywowany religijnie lub odwołujący się do utrwalonych w kulturze wzorców postępowania wartości.
2. Porządek ponocentryczny – polega na podporządkowaniu się jednostki i grup społecznych poleceniom płynącym z centrum precyzyjnego. W systemie tym posłuszeństwo jest najczęściej wymuszane przez aparat będący w dyspozycji centrum.
3. Porządek policentryczny – opiera się na przekonaniu, że przy respektowaniu pewnych wspólnie podzielanych reguł gry, interakcje między jednostkami i grupami prowadzą w naturalny sposób do równowagi społecznej.


Tym trzem tezom przeciwstawia się czwarty ład – system porozumień, w którym idzie o:
- rozwiązanie konfliktu między efektywnością jednolitego kierownictwa, a humanistycznymi wartościami policentryzmu.
W tym ładzie organizacja życia polega na wielostopniowych negocjacjach i porozumieniach między jednostkami i grupami, na których oparta jest więź społeczna.
Pedagogika była narzędziem w rękach centrum w realizacji określonej wizji człowieka i określonej (prorządowej) wizji społeczeństwa poprzez zaprojektowaną edukację. Projekt edukacji miał skutecznie wyprodukować ludzi określonej jakości czyli funkcjonalnej względem ładu.
Pedagogika owego czasu nazwana została przez jej twórcę Heliodora Muszynskiego pedagogiką naukowo – socjalistyczną. Ten paradygmat pedagogiki – instrumentalnej był dominującym paradygmatem w owym czasie i zmarginalizował wszelkie inne sposoby uprawiania pedagogiki. Był jedynym paradygmatem oficjalnie uznanym. Pedagogika więc uprawiana była zgodnie z modelem teleologiczno – instrumentalnym. Głównym celem tej pedagogiki było kształtowanie człowieka określonej wartości, miała ona swoisty język tzw. język powinności, to znaczy zakładano jaki wychowanek powinien być i w jaki sposób wychowawca powinien go takim uczynić. Wpisywała się tym w ład społeczno upaństwowiony. Nazywana pedagogiką upaństwowioną. Tę pedagogikę konstytuuje wychowanie rozumiane jako zadanie, w kryterium definicyjnym tego wychowania jest intencjonalność. Wychowanie to koncentruje się na perspektywie cel, środek, a więc operuje zależnościami przyczynowo – skutkowymi, opisami praktycznych działań wychowawczych zapewniających skuteczność formułowania osobowości o pożądanej jakości.

Rozwój pedagogiki na zachodzie dzieli się na trzy etapy (jest to ewolucja pedagogiki)
1. Etap ortodoksji (lata 50-60 – te wysiłek pedagogów koncentruje się na poszukiwaniu uniwersalnego modelu edukacji tzn. projektu najbardziej efektywnego, w którym punktem odniesienia był określony ideał człowieka względem tzw. wizji postępu. Kontynuowany jest paradygmat funkcjonalny budowania wiedzy o edukacji oparty na założeniach pozytywistycznej i neopozytywistycznej metodologii oraz na przekonaniu, że wszelkie zmiany mają charakter ewolucyjny.
2. Etap heterodoksji (lata 70-80 te); pojawiło się dążenie do zastąpienia tej orientacji funkcjonalnej orientacją etnograficzną, rezygnuje się tu z poszukiwania jednego uniwersalnego projektu edukacyjnego na rzecz wielości, różnorodności, przyjęcie orientacji etnograficznej powoduje, że przedmiotem zainteresowania w tym badawczego staje się pytanie o mechanizmy, które powodują, że ludzie angażują się w proces kształtowania rzeczywistości. Punktem odniesienia staje się kultura i świadomość (światopogląd)
3. Etap heterogeniczności (koniec lat 80-tych) – podstawowym założeniem jest przekonanie, że żadna teoria, żaden paradygmat nie ma monopolu naprawdę, w tym kontekście porzuca się wojnę paradygmatów i przechodzi się do strategii debatujących społeczeństw. Pedagodzy rezygnują z poszukiwań projektu edukacji na rzecz uczestniczenia w dyskursie o edukacji. Wiedza staje się bardziej tekstualna. W tym kontekście możemy mówić o różnych strategiach tworzenia wiedzy np. rekonstrukcja, struktualizacja wiedzy.


Pedagogika polska po roku 1989

Do analizy kondycji polskiej pedagogiki współczesnej można zastosować pojęcie kryzysu.
Kryzys występuje w dwóch znaczeniach:
- przełom;
- załamanie.
Załamanie to pojęcie wartościujące tyle, co katastrofa, degradacja, upadek.
Opisując kondycję polskiej pedagogiki można powiedzieć o nałożeniu się obu wymiarów kryzysu i tak przełom został zakwestionowany dotychczasowy sposób uprawiania pedagogiki, przy czym kierunek zmiany uprawiania nie jest ani oczywisty, ani jednoznacznie zdeterminowany.
Załamanie – mamy do czynienie z rozkładem realnego socjalizmu. Spowodował go kryzys – załamanie. Zostały ujawnione założenia aksjologiczne, z których to pedagogika wyprowadzała cele wychowania (ideologie)
Rozpad realnego socjalizmu spowodował, że pedagogika utraciła swe dotychczasowe punkty oparcia, utraciła swą uprzywilejowaną pozycję, a więc nastąpił jej upadek (degradacja)
Z ponowoczesnej perspektywy nie można odpowiedzieć jak pedagogika ma być uprawiana, można odpowiedzieć na pytanie jaka pedagogika nie może już być w czasie ponowoczesnym. I tak nie może już być pedagogiką normatywną (praktyczną, projektującą) bowiem nie może uzasadniać swych projektów działań, programów działań, w miarę uniwersalną wizją świata i człowieka. Nie może być pedagogika instrumentalną, mieszczącą się w nurcie inżynierii społecznej, ponieważ zostały zakwestionowane modernistyczne przekonania o racjonalnie urządzonym świecie wykorzystujące obiektywne prawa rozwoju. Utraciły moc uzasadniania i wyjaśniania zbiorów przesłanek i tez konstytuujących dwa wielkie nurty myślenia o wychowaniu (liberalny i konserwatywny).
Pedagogika nie znajduje uzasadnienia, szczególnie społecznego; znacząca rola pedagogiki jako nauki zaangażowanej w tworzenie lepszego świata, lepszych warunków życia człowieka.
Pedagogika nie może sobie rościć prawa do prawdy i szczególnej pewności poznania naukowego.
Do przyczyn załamania się kondycji nauk społecznych w Polsce zalicza się:
- przesilenie formacyjne co spowodowało zmianę w systemie edukacji oraz przyczyniło się do zanegowania dorobku teoretycznego i metodologicznego uprawiania pedagogiki;
- oderwanie się polskiej pedagogiki od pedagogiki zachodniej i zachodniej myśli pedagogicznej;
- kryzys w naukach społecznych i w pedagogice jest efektem opóźnień polskiej pedagogiki z pedagogiką światową;
- kryzys stientycznego modelu uprawiania nauki, a więc i racjonalności tzw. technicznej, instrumentalnej oraz stientystycznej strategii myślenia na rzecz myślenia krytycznego, filozoficznego;
- załamanie się modernistycznej kondycji świadomości społecznej.
W polskiej pedagogice szczególne znaczenie dla jej samoświadomości poszukiwania odpowiedzi na pytanie co dalej z pedagogiką miały zjazdy pedagogiczne. Pierwszy zjazd pedagogiczny zatytułowany „Ewolucja tożsamości społecznej” można określić jako zjazd pytań o stopień zapóźnień polskiej pedagogiki w porównaniu z pedagogiką zachodnią, pytań o kierunki rozwoju pedagogiki, siłę sprawczą pedagogiki w kształtowaniu nowej rzeczywistości edukacyjnej.


II zjazd pedagogiczny „Demokracja i wychowanie” to zjazd, na którym podejmowane były problemy edukacji dla demokracji. W demokracji pedagogika podejmuje wyzwania praktyk społecznych, dokonuje się krytycznego przeglądu problemów edukacji naszych czasów, szczególnie takie kwestie:
- czy jesteśmy gotowi do demokracji?
- czy nie zagraża nam utrata tożsamości w sytuacji (debaty?) programowej?
- Czy rozwijać system oświatowy?
Kwieciński porusza kwestie „Czy szkolnictwo niepubliczne jest nową ofertą, czy aferą edukacyjną?” Podkreśla „dla pedagogów w Polsce ważne byłoby sporządzenie map współczesnych teorii obowiązujących w świecie metadyskursów krytycznych. Poszukiwać teorii najtrafniejszych tzn. takich, które powstały w warunkach podobnych do naszych (polskich).
Na II zjeździe T. Rewonicki? wylicza sposoby uprawiania pedagogiki i myślenia o pedagogice i tak:
a) pedagogika w Polsce jest uprawiana jako nauka o wychowaniu albo kojarzona ze stientycznym modelem uprawiania nauki;
b) pedagogika uprawiana jako refleksja o wychowaniu, w której dominuje podejście hermeneutyczne;
c) pedagogika uprawiana jako refleksja o wychowaniu, w której dominuje podejście teoretyczno – praktyczne, czyli teoria pedagogiki i praktyka edukacyjna (oświatowa);
d) to myślenie uprawiania pedagogiki jako obszaru praktyki społecznej, na oznaczenie takiego sposobu myślenia o pedagogice można użyć terminu pedagogia
III zjazd pedagogiczny – zamyka nasze tysiąclecie „Pedagogika i edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności”. Ujawnił się lęk pedagogów przed zagrożeniem wobec rzeczywistości edukacyjnej. Ujawniła się nadzieja, że można zapobiec takim problemom jak:
- ograniczanie;
- utrata sensu życia ludzkiego;
Obszary życia, w których pedagodzy doszukują się nadziei jednocześnie obszary życia, które stanowią istotne zagrożenia:
- polityka i życie społeczne;
- kultura duchowa i materialna;
- rodzina z jej patologiami, z przekonaniami, ale też z możliwościami;
- edukacja na wszystkich jej poziomach;
- kształcenie i praca nauczyciela;
- tradycja;
- ewolucja, zmiany ludzkiej mentalności;
- pluralizm wartości, chaos aksjologiczny;
- wymiany z innymi, wchodzenie do Europy, np. ścieranie się różnych tożsamości, różnorodność kulturowa.
Polska pedagogika po roku 1989 przeżywa to, z czym dawno uporała się pedagogika zachodnia