Nowoczesne technologie uprawy buraka cukrowego - siew w mulcz

W technologii produkcji buraka cukrowego jednym z nieodzownych elementów jest uprawa roli. Podstawowym jej celem jest kształtowanie optymalnych warunków dla wschodów, kiełkowania, wzrostu i rozwoju rośliny. Sposób uprawy, kolejność i liczba zabiegów zależą od rodzaju i stanu roli, wymagań buraka, stopnia zachwaszczenia, lokalnego agroklimatu, ukształtowania terenu i sposobu gospodarowania. Intensywna uprawa roli wywołuje zmiany w środowisku glebowym. Zakres jej oddziaływania wpływa na następujące obszary:

GLEBA
- właściwości fizyczne - struktura, stosunki powietrzno ? wodne, przewodnictwo wodne
i cieplne, zwięzłość, porowatość, parowanie, zaskorupienie,
- właściwości chemiczne - zawartość i mineralizacja substancji organicznej, dostępność
i rozmieszczenie składników pokarmowych w profilu glebowym,
- właściwości biologiczne - skład, rozwój i aktywność organizmów glebowych,
- erozja wietrzna i wodna.
GLEBA - ROŚLINA
- efektywność nawożenia,
- wielkość i kształt systemu korzeniowego,
- gospodarka wodna,
- współczynnik ulistnienia,
- zachwaszczenie,
- dokładność wymieszania z glebą resztek pożniwnych i nawozów,
- wysokość plonu i jego opłacalność.
GLEBA ? INTENSYWNE TECHNOLOGIE
- pozostałości pestycydów w glebie,
- mechaniczne ugniatanie roli.
Tylko starannie wykonana uprawa roli umożliwia pełne wykorzystanie postępu hodowlanego i siły plonotwórczej intensywnych odmian buraka cukrowego, a także innych ważnych czynników plonotwórczych jakimi są nawożenie i ochrona roślin.
SYSTEMY UPRAWY
Burak cukrowy jest jedną z ważnych roślin rolniczych. Historia jego uprawy liczy ponad 200 lat. Początkowo podstawowym celem uprawy buraka było uzyskanie wysokiego plonu korzeni. W drugiej połowie ubiegłego stulecia równorzędną rolę zaczęto przypisywać również jakości technologicznej. Pod koniec ubiegłego stulecia doszły dwa kolejne cele: ochrona środowiska glebowego i wód oraz ekonomiczna racjonalizacja kosztów prowadząca do obniżenia nakładów ponoszonych na produkcję. Powyższe cele można realizować stosując jeden z trzech systemów uprawy roli:
? System płużny - podstawowym zabiegiem uprawowym w tym systemie jest orka wykonywana najczęściej pługiem odkładnicowym, uzupełniana szeregiem czynności doprawiających rolę (odwracanie, spulchnianie, zagęszczanie) przy pomocy narzędzi uprawowych czynnych lub biernych, materia organiczna zostaje całkowicie przykryta.
? System bezorkowy (uproszczony) - praca pługa zostaje zastąpiona narzędziami i maszynami spulchniająco ? kruszącymi, np. kultywator o sztywnych łapach, głębosz, czynne agregaty uprawowe, resztki organiczne częściowo pozostają na powierzchni pola.
? Siew bezpośredni - od momentu zbioru przedplonu do siewu buraka cukrowego nie wykonuje się zabiegów uprawowych. W tym okresie, ze względu na rezygnację z uprawek mechanicznych, prowadzi się chemiczną walkę z chwastami przy pomocy herbicydów o działaniu totalnym. Siew buraka wykonuje się specjalistycznymi siewnikami wyposażonymi w kroje tarczowe. Resztki organiczne w całości pokrywają powierzchnię pola.
System płużny
Jest najstarszą i najbardziej rozpowszechnioną w praktyce metodą uprawy roli. Podstawową czynnością w tym systemie uprawy jest orka wykonywana przy pomocy pługa. Jego praca polega na odcięciu od nie zaoranej jeszcze części pola warstwy roli, tzw. skiby, która następnie jest podnoszona na lemieszu i przy pomocy odkładnicy odwracana o pewien kąt (zawsze w prawo) i przesuwana w bok do bruzdy po uprzednio wyoranej skibie.
W tym czasie dochodzi do kruszenia, spulchniania i mieszania poszczególnych warstw roli.
W systemie płużnym bardzo istotną rolę przypisuje się głębokości wykonywanej orki.
Dane prezentowane w tabeli 1 z doświadczenia zlokalizowanego na glebie ciężkiej zaliczanej do czarnych ziem wskazują na pozytywną reakcję buraka cukrowego, jęczmienia ozimego i rzepaku ozimego na wzrost miąższości gleby z 30 do 50 cm. Dalsze spulchnianie gleby przy pomocy głębosza do głębokości 70 cm spowodowało spadek plonu wszystkich analizowanych gatunków roślin.
Orka przedzimowa pod burak cukrowy powinna być wykonana na taką głębokość, na jaką była wykonana pod przedplon. Należy pamiętać, iż stosowanie orki pogłębionej nie jest najlepszym sposobem na likwidowanie podeszwy płużnej, gdyż w takiej sytuacji dochodzi do wydobywania na powierzchnię silnie zagęszczonej warstwy podornej, ze szkodliwą dla roślin zawartością glinu i żelaza (gleby kwaśne) lub wapnia (gleby zasadowe). Zjawisko to ma negatywny wpływ na wschody i wzrost buraka cukrowego. Spulchnianie warstwy podornej najlepiej jest wykonywać przy pomocy głębosza. W przeciętnych warunkach klimatyczno ? glebowych naszego kraju, na glebach średnich i ciężkich, wykonywanie orki na głębokość powyżej 30 cm jest nieuzasadnione ekonomicznie. Należy podkreślić, iż zwiększenie głębokości orki o każdy 1 cm powyżej 15 cm powoduje wzrost zużycia paliwa od 0,48 do 0,55 dcm/ha (w zależności od składu mechanicznego gleby).
Na glebach ciężkich (gliny, mady, iły), zlewnych oraz na terenach zagrożonych erozją, gleba po wykonaniu orki głębokiej powinna być pozostawiona na okres zimy w ostrej skibie. Na glebach średnich, ze względu na ryzyko umieszczenia nasion w przesuszonej warstwie gleby, zaleca się wyrównanie roli w czasie wykonywania orki przedzimowej, np. przy pomocy brony lub doprawiacza (Fot. 1). Na wyrównanie orki wpływ mają ponadto: kształt odkładnicy, wilgotność i stan gleby, prędkość, szerokość i głębokość wykonywanej orki oraz ukształtowanie terenu.
Uprawa Plon główny (t/ha)
buraki cukrowe pszenica ozima jęczmień ozimy rzepak ozimy pszenica ozima
Orka 30 cm 54,52 4,84 3,68 2,53 5,82

Orka 50 cm 57,65 4,36 4,08 2,94 5,99

Spulchnianie 70 cm 55,21 4,23 3,82 2,63 5,90

NIR, LSD 2,58 0,22 0,18 0,19 0,4

Przy niekorzystnym przebiegu pogody w okresie jesiennym istnieje konieczność wykonania orki pod burak w okresie wiosennym. Orkę tę należy wykonać możliwie wcześnie (jak tylko pozwolą na to warunki atmosferyczne) na głębokość od 15 do 25 cm. Orka powinna być wykonana bardzo starannie, z małym wyskibieniem i najlepiej z zastosowaniem pogłbiębiacza. Ujemną cechą wiosennej orki jest silne przesuszenie gleby i przemieszczenie nasion chwastów do wierzchniej warstwy gleby. Z naszych dotychczasowych obserwacji wynika, iż w przypadku wykonania orki wiosennej na glebie średniej, w roku o korzystnym dla buraka cukrowego rozkładzie opadów atmosferycznych uzyskany plon może być czasami wyższy niż po wykonaniu orki przedzimowej. Należy to tłumaczyć naturalną reakcją buraka cukrowego na wzrost miąższości warstwy ornej. Zjawisko to zachodzi jednak tylko w roku o wysokich, korzystnie rozłożonych opadach deszczu.
Ze względu na nierównomierne pokruszenie gleby w różnych poziomach skiby, w systemie płużnym orka wspomagana jest szeregiem zabiegów uzupełniająco - doprawiających wykonanych przy użyciu różnego rodzaju sprzętu mechanicznego. Orka, oprócz szeregu niezaprzeczalnych korzyści ? dobre rozkruszenie i spulchnienie gleby na okre[loną głębokość, dokładne przykrycie resztek pożniwnych, międzyplonów, nawozów organicznych i mineralnych, równomierne rozmieszczenie składników pokarmowych w warstwie ornej i ograniczenie ich przemieszczania do głębszych warstw gleby, redukcja zachwaszczenia, możliwość stosowania w każdych warunkach klimatyczno - glebowych, niesie za sobą również szereg wad. Do najczęściej wymienianych zaliczamy:
- naruszenie, a nawet zniszczenie wierzchniej warstwy ochronnej gleby oraz jej
struktury,
- zakłócenie równowagi biologicznej gleby,
- nadmierne przesuszenie warstwy ornej,
- zbyt intensywne tempo spalania próchnicy,
- zaburzenie obiegu składników pokarmowych,
- narażenie gleby na silne oddziaływanie erozji wietrznej i wodnej,
- obniżenie siły nośnej gleby,
- tworzenie zagęszczonej warstwy podornej, tzw. podeszwy płużnej,
- zmniejszenie populacji pożytecznej mikroflory i mikrofauny glebowej,
- niska wydajność oraz wysoka energochłonność i pracochłonność.
Ujemne strony systemy płużnego można częściowo eliminować poprzez siew w międzyplonie ścierniskowym roślin jarych przemarzających w okresie zimy (antymątwikowe odmiany gorczycy białej i rzodkwi oleistej, facelia błękitna i inne) lub z roślin ozimych (żyto, pszenżyto, pszenica) desykowanych wiosną herbicydem zawierającym glifosat
(np. Roundup 360 SL). W tym celu po zbiorze przedplonu, którym powinna być roślina odpowiednio wcześnie schodząca z pola np. pszenica ozima, należy pobrać próbki gleby w celu wykonania chemicznej analizy na zawartość przyswajalnych składników pokarmowych. Następnie, w oparciu o wyniki analizy gleby, stosuje się nawożenie organiczne i mineralne (P, K, Mg) przewidziane pod burak. Dodatkowo należy zastosować nawożenie azotem w dawce od 40 do 70 kg/ha (w zależności od ilości przyoranej słomy i resztek pożniwnych) i wykonuje się uprawki pożniwne (najlepiej do tego celu nadaje się kultywator ścierniskowy), następnie orkę siewną (na głębokość 20 ? 25 cm) i zespół uprawek przedsiewnych. Nie wskazana jest rezygnacja z uprawek pożniwnych. Przyoranie słomy bez wcześniejszego wymieszania z wierzchnią warstwą gleby powoduje nieprawidłowe, warstwowe ułożenie resztek pożniwnych (Fot. 2). Należy pamiętać, iż gleba po orce jest silnie spulchniona, zatem aby nie tworzyły się nie pożądane koleiny uprawki przedsiewne oraz siew nale|y wykonać ciągnikiem bez obciążników, wyposażonym dodatkowo w koła bliźniacze.
W międzyplonie wysiewa się najczęściej antymątwikowe odmiany gorczycy białej. Siew wykonuje się siewnikiem zbożowym lub przy pomocy zestawu uprawowo ? siewnego w terminie od 25.08. (Polska Centralna: niższe opady, wczesne przymrozki) do 10.09. (Polska Południowo ? Zachodnia: wysokie opady, najdłuższy okres wegetacji). W przypadku starannego przykrycia resztek pożniwnych oraz w warunkach dodatniego bilansu wody w glebie wysiewa się od 15 do 18 kg/ha nasion antymątwikowej odmiany gorczycy białej.
Przykładem takiej odmiany jest Sirola wyhodowana przez firmę KWS. Odmiana ta kiełkuje w warunkach niedoboru wilgoci, charakteryzuje się wysoką dynamiką wzrostu, dobrym przykryciem gleby, krótkim okresem wegetacji (60 ? 80 dni) bez wytwarzania nasion oraz niskimi wymaganiami agrotechnicznymi. Zastosowanie antymątwikowych odmian gorczycy białej i rzodkwi oleistej niesie szereg korzyści:
- ograniczenie populację mątwika burakowego w glebie (o około 40 %),
- przeciwdziałanie erozji powietrznej i wodnej,
- ograniczenie przemieszczania się składników pokarmowych,
- hamowanie rozwoju chwastów (działanie allelopatyczne),
- zwiększanie siły nośnej gleby,
- zmniejszenie parowania,
- ochrona mikroorganizmów glebowych przed szkodliwym działaniem promieni
słonecznych,
- regulacja gospodarki wodnej gleby (poprawa infiltracji i podsiąkania kapilarnego),
- zwiększenie aktywności biologicznej i żyzności gleby,
- ochrona gleby przed zaskorupieniem po siewie buraków, szczególnie na glebach
ciężkich,
- zmniejszenie zwięzłości gleby,
- biodegradacja pozostałości środków ochrony roślin,
- działanie strukturotwórcze,
- ograniczenie zagęszczenia warstwy podornej w glebie ? naturalny głębosz.
Pod koniec wegetacji gorczyca osiąga około 1 metra wysokości. Wegetacja zostaje zahamowana z chwilą wystąpienia pierwszych przymrozków. Przy uprawie gorczycy białej należy unikać zbyt wczesnego siewu ze względu na możliwość zakwitnięcia roślin i osypania się nasion. W przypadku uprawy tradycyjnej gorczycę należy przyorać jesienią. W latach o sprzyjającym dla wzrostu roślin przebiegu pogody, gorczycę przed przyoraniem należy rozdrobnić w celu szybszej mineralizacji.
W wielu rejonach uprawy buraka cukrowego co raz częściej spotyka się uprawę tej rośliny z siewu w mulcz. Mulczowanie polega na pozostawieniu na powierzchni pola materii organicznej lub wymieszaniu jej z wierzchnią warstwą gleby. Podstawową zasadą tej technologii jest ochrona środowiska glebowego ? gleba przez cały rok pokryta jest obumarłymi resztkami organicznymi lub roślinnością.
W zależności od rodzaju materii organicznej, która pokrywa powierzchnię pola (konserwuje), wyróżniamy następujące systemy uprawy w mulcz:
1. Uprawa buraka z siewu w mulcz z międzyplonu (antymątwikowe odmiany gorczycy
białej i rzodkwi oleistej, facelia błękitna i inne)
a. z orką siewną pod międzyplon
b. zamiast orki płytkie spulchnienie gleby kultywatorem ścierniskowym
2. Uprawa buraka z siewu w mulcz ścierniskowy (rozdrobniona słoma).
3. Siew bezpośredni (ściernisko, rozdrobniona słoma).
Systemy 1b, 2 i 3 to technologie bezorkowe.
Przy uprawie buraka z siewu w mulcz z międzyplony, po zbiorze przedplonu należy zastosować całą przewidywaną pod burak dawkę nawozów organicznych oraz 1/2 do 2/3 dawki nawozów fosforowych, potasowych i magnezowych oraz od 50 do 80 kg N/ha (należy uwzględnić ilość azotu wniesioną z nawozem naturalnym). Następnie w celu wymieszania nawozów należy wykonać uprawki pożniwne, orkę siewną, wysiać roślinę międzyplonową i pozostawić ją na polu przez okres zimy.
Wiosną zaleca się dwukrotne stosowanie herbicydu zawierającego glifosat w celu zniszczenia chwastów ozimych (np. przytulii czepnej, gwiazdnicy pospolitej, fiołka polnego), które znajdują się zaawansowanych fazach wzrostu. Pierwszy, wczesnowiosenny zabieg stosuje się przed siewem buraka, tuż po ruszeniu wiosennej wegetacji, drugi po siewie, jednak nie później niż 3 dni przed wschodami. Następnie stosuje się przedsiewną dawkę nawozów N oraz pozostałą część dawki nawozów fosforowych, potasowych oraz magnezowych i przy pomocy agregatu uprawowego (czynnego lub biernego) miesza się nawozy i przemarznięte resztki gorczycy z wierzchnią warstwą gleby. W celu właściwego rozdrobnienia gorczycy, uprawkę należy wykonać w czasie suchej, słonecznej pogody. Siew buraka wykonuje się siewnikiem konwencjonalnym lub w przypadku pozostawienia resztek roślinnych bez wymieszania z wierzchnią warstwą gleby ? przy pomocy siewnika wyposażonego w specjalne kroje tarczowe. Wyniki badań naukowych i praktyki rolniczej dowodzą, iż wyższe plony buraka cukrowego uzyskuje się wysiewając nasiona w warstwę gleby wymieszaną z przemarzniętymi resztkami gorczycy. Wynika to z faktu, iż burak cukrowy korzystnie reaguje na uprawę przedsiewną. Siew w warstwę gleby z pozostającymi na powierzchni pola resztkami międzyplonu zalecany jest w rejonach szczególnie narażonych na działanie erozji wietrznej. Obserwacje prowadzone w trakcie naszego doświadczenia wykazały że warstwa orna gleby na obiektach mulczowanych gorczycą charakteryzowała się w porównaniu do tradycyjnej uprawy większą wilgotnością i nieznacznie niższą temperaturą, zwłaszcza na początku wegetacji.
Systemy bezorkowe
W nowoczesnych technologiach uprawy buraka cukrowego zauważa się systematyczne przechodzenie z klasycznych metod uprawy do systemów uproszczonych, dostosowanych do określonych warunków przyrodniczno - produkcyjnych.
Podstawą tych zmian są względy ekonomiczne i przyrodnicze. Aspekty ekonomiczne narzucają konieczność utrzymania właściwych proporcji pomiędzy kosztami ponoszonymi na uprawę roli, a uzyskiwanymi plonami. Względy przyrodnicze dążą natomiast do utrzymania równowagi w agroekosystemie poprzez zachowanie właściwych relacji pomiędzy procesami powstawania i degradacji gleby przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego potencjału żyzności i urodzajności. W związku z tym pracownicy KWS Agroservice od kilkunastu lat w Niemczech, a od ubiegłego roku również w Polsce, prowadzą cieszące się dużym zainteresowaniem plantatorów badania dotyczące uprawy buraka cukrowego z zastosowaniem 10 wariantów uprawy. Interesujące dla nas jest znalezienie odpowiedzi na pytanie jaka będzie reakcja buraka cukrowego na zintensyfikowaną w różnym stopniu uprawę w porównaniu do tradycyjnej, płużnej uprawy. W badaniach obserwuje się także zmiany właściwości fizycznych i biologicznych gleby zachodzące pod wpływem różnych metod uprawy . Schemat doświadczenia przedstawiono w ponisyej tabeli.
Uprawa buraka cukrowego z siewu w mulcz z międzyplonu w warunkach systemu bezorkowego
W warunkach wysokiej kultury gleby i dobrej zasobności w składniki pokarmowe możliwe jest zastosowanie uproszczenia w uprawie pod miedzyplon poprzez zastąpienie orki siewnej zabiegiem spulchniającym wierzchnią warstwę gleby. Po zbiorze przedplonu należy pobrać próby gleby na zawartość składników pokarmowych, a następnie uwzględniając wynik analizy zastosować 2/3 dawki nawozów fosforowych, potasowych i magnezowych przewidzianych pod burak. Dodatkowo należy zastosować 50 ? 80 kg N/ha. Następnie przy pomocy kultywatora ścierniskowego wykonać dwa zabiegi uprawowe ? pierwszy na głębokość 5 ? 8 cm, drugi tuż przed siewem gorczycy na głębokość 12 ? 15 cm.
Dobre wyniki w postaci równomiernej obsady gorczycy daje zastosowanie w tej technologii do siewu międzyplonu agregatu czynnego wyposażonego w redlice tarczowe.
Gorczycę należy wysiać w dawce 18 ? 22 kg/ha (wyższą normę należy stosować w przypadku niedoborów wilgoci oraz dużej ilości resztek pożniwnych) i pozostawić przez zimę jako mulcz. Wiosną stosuje się przewidziane nawożenie mineralne i dwukrotne zwalczanie chwastów przy pomocy herbicydu zawierającego glifosat. Siew buraka wykonuje się w wierzchnią warstwę gleby wymieszaną z przemarzniętymi resztkami gorczycy lub bezpośrednio w mulcz przy pomocy siewnika wyposażonego w specjalne kroje tarczowe. Uprawa buraka cukrowego z siewu w mulcz z międzyplonu, w przypadku zastąpienia orki zabiegiem spulchniającym, ze względu na znaczne obniżenie kosztów ponoszonych na uprawę roli (o 60 ? 70%) pozwala zmniejszyć o 15% całkowite koszty produkcji przy zachowaniu plonu korzeni i jakości technologicznej na poziomie technologii tradycyjnej.

Uprawa buraka z siewu w mulcz ścierniskowy
Zbiór przedplonu, którym jest pszenica ozima, należy przeprowadzić tak, aby ściernisko pozostało krótkie, zaś słoma (pozostająca na polu) była starannie rozdrobniona i równomiernie rozrzucona. Następnie na podstawie wyniku analizy gleby na zasobność przyswajalnych składników pokarmowych stosuje się w pełnej dawce przewidzianej pod burak cukrowy nawozy P, K i Mg. W przypadku, gdy słoma pozostaje na ściernisku dodatkowo należy zastosować nawożenie azotem, które jest niezbędne do prawidłowej mineralizacji resztek pożniwnych (5 ? 7 kg N/1 tonę słomy). Tuż po zbiorze przedplonu należy wykonać pierwszy zabieg uprawy pożniwnej, który ma na celu ograniczenie parowania, wymieszanie z glebą resztek pożniwnych (do 70%), wapna (w przypadku niskiego pH) i nawozów mineralnych oraz szybkie skiełkowanie nasion chwastów. Najlepiej do tego celu nadaje się kultywator ścierniskowy, którego zęby dokładnie podcinają ściernisko i przykrywają resztki pożniwne, talerze wyrównują powierzchnię pola, a wał zagęszcza wierzchnią warstwę roli stwarzając doskonałe warunki do kiełkowania nasion chwastów.
Najlepszy efekt uzyskujemy wykonując zabieg na głębokość 5 ? 8 cm, przy prędkości roboczej około 10 km/h. Drugą uprawkę spulchniającą wykonuje się w październiku na głębokość 12 ? 15 cm. Celem tego zabiegu jest: głębsze spulchnienie wierzchniej warstwy gleby, dalsze wymieszanie i pokruszenie resztek pożniwnych oraz walka z chwastami.
Ograniczenie uprawek pożniwnych tylko do jednego, głębszego (12 ? 15 cm) zabiegu nie jest w praktyce polecane, ze względu na gorsze wyniki w zakresie przygotowania stanowiska i walki z chwastami.
W technologii siewu w mulcz ścierniskowy wiosną należy zwrócić szczególną uwagę na problem zachwaszczenia stanowiska. Zastosowanie uproszczeń polegające na wyeliminowaniu orki i braku międzyplonu (wpływa hamująco na rozwój chwastów), przyczynia się do intensywniejszego rozwoju chwastów w okresie wiosennym.
W związku z tym, tuż po ruszeniu wegetacji, kiedy pole dostatecznie przeschnie, należy zastosować Roundup Energy 450 SL, który bardzo szybko przemieszcza się w roślinie, również przy niższych temperaturach. Drugą dawkę tego herbicydu można zastosować po siewie buraka cukrowego, do 3 dni przed jego wschodami. Następnie stosuje się przedsiewną dawkę nawozów azotowych i przy pomocy czynnego agregatu uprawowego przy jednym lub maksymalnie dwóch przejazdach przygotowuje się wierzchnią warstwę roli do wysiewu nasion. Siew buraka wykonuje się przy pomocy siewnika wyposażonego w specjalne kroje tarczowe. W przypadku małej ilości resztek pożniwnych siew można wykonać siewnikiem tradycyjnym, wyposażonym w klasyczne redlice.
Opisana technologia uprawy buraka zalecana jest do stosowania w rejonach o niskich opadach atmosferycznych, a więc wszędzie tam gdzie uprawa międzyplonu jest zawodna i istnieje zagrożenie erozją wietrzną i wodną.
Ze względu na niskie wschody, niedostateczną obsadę, istotnie niższe plony, nie zaleca się siać buraka bezpośrednio w mulcz ścierniskowy.
Uprawa buraka cukrowego z siewu w mulcz ścierniskowy jest pod względem ekonomicznym bardzo konkurencyjna w porównaniu do wcześniej omówionych technologii (niższa energochłonność i pracochłonność), zaś redukcja liczby zabiegów uprawowych przyczynia się do mniejszego ugniatania gleby. Szersze zastosowanie tej technologii w praktyce uniemożliwiają:
- wzrost gęstości gleby w dolnym poziomie warstwy ornej,
- ujemny bilans gospodarki wodnej gleby,
- niedostateczne wyposażenie gospodarstw w siewniki z krojami tarczowymi,
- zachwaszczenie (duża liczebność nasion chwastów w wierzchniej warstwie gleby
- niższe plony w przypadku niekorzystnych warunków klimatyczno ? glebowych.
Siew bezpośredni
W praktyce rolniczej istnieje duże zainteresowanie siewem bezpośrednim wielu gatunków roślin uprawnych w zmiennych warunkach klimatyczno ? glebowych. Zainteresowanie to wynika z bardzo dużych kosztów ponoszonych na tradycyjną uprawę roli. Siew bezpośredni polega na tym, że na polu po zbiorze przedplonu (pszenica ozima) do siewu buraka nie są wykonywane żadne zabiegi uprawowe. Siew nasion odbywa się w glebę pokrytą ścierniskiem i resztkami pożniwnymi (Fot. 12). W Polsce pierwsze doświadczenia nad siewem bezpośrednim roślin rolniczych rozpoczęto w 1965 roku. Wyniki dotychczasowych badań wykazały, że dobre rezultaty przy siewie bezpośrednim uzyskano przy uprawie: kukurydzy, pszenicy, żyta, jęczmienia. Zaniechanie wykonywania orki w ogniwie zmianowania lub w całym zmianowaniu i zastąpienie jej siewem bezpośrednim buraka cukrowego, prowadziło do wzrostu gęstości, zwięzłości, porowatości i kwasowości gleby. Buraki reagowały na to znacznym obniżeniem obsady oraz spadkiem plonu. Całkowite zaniechanie uprawy istotnie wpłynęło na wzrost zachwaszczenia. Ważnym aspektem w tej technologii jest sprawa resztek pożniwnych. W przypadku stosowania siewu bezpośredniego powinny one być starannie rozdrobnione i równomiernie rozmieszczone na polu, gdyż w przeciwnym razie zostaną wciśnięte przez krój lub redlicę talerzową na dno łoża siewnego stwarzając niekorzystne warunki do kiełkowania i wschodów rośliny uprawnej. W przypadku małej ilości resztek mulczujących dochodzi do znacznego pogorszenia gospodarki wodnej gleby. Wierzchnia warstwa roli pozostająca w stanie silniejszego zagęszczenia stwarza korzystne warunki wilgotnościowe tylko w krótkim okresie po wystąpieniu opadów deszczu i przede wszystkim w warstwie powierzchniowej. Przy dłuższym okresie bezdeszczowym woda zgromadzona w wierzchniej warstwie nie przesiąka do głębszych warstw gleby, lecz intensywnie paruje.
Stosowanie tej technologii w praktyce wymaga spełnienia szeregu warunków:
- posiadania siewnika przystosowanego do pracy w glebie niezaoranej,
- stosowania zwiększonych dawek nawozów mineralnych, zwłaszcza azotowych,
- przeznaczenia pod uprawę buraka gleby o najwyższej naturalnej żyzności, znajdującej
się w wysokiej kulturze,
- stosowania środków chemicznych zawierających glifosat.
Podsumowując dotychczasowe rozważania na temat systemów uprawy roli należy stwierdzić, iż ze stosowania orki nie należy całkowicie rezygnować, lecz uzupełniać ją racjonalnymi rozwiązaniami agrotechnicznymi i organizacyjnymi. Na glebach o wysokiej kulturze można okresowo spłycać orkę lub zastępować ją innymi zabiegami uprawowymi z wykorzystaniem kultywatora ścierniskowego czy głębosza.
Uproszczenia w uprawie buraka można wprowadzać przede wszystkim na glebach średnio zwięzłych, w przeciwieństwie do gleb bardzo ciężkich. W wyborze stosowanych systemów uprawy należy kierować się specyfiką lokalnych warunków siedliskowych, znajomością wymagań rośliny uprawnej oraz stanem wyposażenia technicznego mając na względzie szeroko rozumiane środowisko glebowe.
Wszystkich Państwa, którzy chcieliby bliżej zapoznać się z doświadczeniami prowadzonymi przez firmę KWS, w gospodarstwie Państwa Anny i Piotra Luber w Wybranowie, uprzejmie prosimy o kontakt z Panem Marcinem Ładą z działu KWS Agroservice pod numerem telefonu 0602 376 902 lub adresem e-mail: [email protected]
1. Jakie warunki sprzyjają występowaniu chwościka buraka?
Chwościk jest najgroźniejszą chorobą liści buraka, występującą powszechnie we wszystkich rejonach uprawy tej rośliny. Jego sprawcą jest grzyb Cercospora beticola Sacc. Rozwojowi choroby sprzyja temperatura powyżej 15 oC nocą i około 25 oC w ciągu dnia oraz wysoka wilgotność powietrza (powyżej 60 %) z obfitymi mgłami i rosami.
W warunkach sprzyjających rozwojowi chwościka pierwsze objawy, występujące na zewnętrznych liściach rozety w postaci licznych drobnych, okrągłych (średnica 2-5 mm) plamek otoczonych brązową lub czerwoną obwódką, obserwujemy już pod koniec czerwca lub na początku lipca. Na plamkach tych, po 7-10 dniach od momentu zakażenia tworzą się czarne punkty będące skupiskami zarodników konidialnych patogena (w przypadku brunatnej plamistości punkciki mają barwę białą). Zarodniki (konidia) grzyba przenoszone są poprzez prądy powietrza lub z kroplami deszczu i zakażają kolejne zdrowe rośliny.
W przypadku silnego porażenia zniszczeniu ulega do 80 % rozety liściowej (zielone pozostają jedynie liście sercowe). Reakcją obronną rośliny jest odbudowywanie aparatu liściowego, co prowadzi do wydłużania się głowy buraka. Wynikiem tego jest spadek plonu korzeni (do 40 %), cukru (do 3%), pogorszenie wartości przerobowej surowca oraz zwiększenie podatności korzeni na zgniliznę kopcową.
Wzrost nasilenia chwościka w ostatnich latach spowodowany został m.in. przez:
- przyorywanie porażonych liści (pierwotne źródło infekcji),
- uprawę buraka w krótkich rotacjach (2-3 letnich) lub w monokulturze,
- przebieg warunków pogodowych (wysokie temperatury w miesiącach czerwiec-sierpień),
- koncentrację uprawy w rejonach cukrowni,
- specjalizację gospodarstw.
Należy także zaznaczyć, iż źródłem infekcji mogą być również niektóre gatunki chwastów np. szarłat szorstki, rdest powojowaty i komosa biała.
2. W jaki sposób można ograniczyć występowanie chwościka buraka?
Podstawową metodą jest prawidłowy płodozmian, w którym buraki po burakach na tym samym polu nie występują częściej niż co 4-5 lat. Wynika to z faktu, iż o roli zmianowania decyduje poprawa warunków agrotechnicznych oraz wpływ na mikroflorę glebową. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż patogeny chorobotwórcze stanowią znikomą cześć mikroflory glebowej, zaś poprzez odpowiedni dobór roślin uprawnych stymulujemy rozwój mikroorganizmów antagonistycznych w stosunku do patogenów (grzyby, bakterie, promieniowce).
Jednak ze względu na czynniki ekonomiczne kształtujące i wpływające na opłacalność uprawy a związane z wyposażeniem rolników w specjalistyczny sprzęt do siewu, zbioru, załadunku i transportu buraków, zachodzi konieczność intensyfikacji i rejonizacji uprawy w bezpośrednim sąsiedztwie cukrowni. Plantatorzy muszą zatem poszukiwać praktycznych i skutecznych metod ograniczania populacji patogenów.
Skuteczną metodą ograniczania występowania chwościka, powszechnie stosowaną w innych krajach, jest siew odmian tolerancyjnych na chwościk buraka (Georgina) lub o niskiej podatności na grzyb (Henrike).
Georgina - odmiana hodowli KWS, diploidalna, w typie normalno-plennym, otrzymana została metodami klasycznej hodowli odpornościowej z wykorzystaniem naturalnego źródła odporności występującego u dzikich form buraka cukrowego.
Odmiana ta posiada szereg istotnych zalet:
- w przypadku silnej presji chwościka, pierwsze objawy występują później (o około 2-3 tygodnie) niż na odmianach standardowych, co pozwala na wyeliminowanie jednego zabiegu fungicydowego,
- w sytuacji małego nasilenia występowania choroby, nie zachodzi konieczność wykonywania zabiegu ochronnego,
- ogranicza natężenie patogena w biotopie zmniejszając wystąpienie choroby na innych polach i w kolejnych latach poprzez ograniczenie poziomu infekcji.
Ponadto:
- zmniejsza plantatorowi koszty związane z uprawą i ochroną,
- poprzez wyeliminowanie zabiegu ochrony chemicznej nie dochodzi do uszkadzania
- roślin,
- umożliwia zbiór liści na paszę przy zachowaniu ich pełnej wartości odżywczej.
W latach sprzyjających występowaniu patogena oraz w przypadku uprawy odmian tradycyjnych istnieje konieczność wykonania zabiegu jednym z zalecanych środków chemicznych.

3. W jakim okresie należy rozpocząć ochronę plantacji przeciwko chwościkowi buraka i do kiedy należy ją prowadzić?
Termin wykonania zabiegu fungicydowego zależy od kilku czynników:
? odmiany,
? stopnia porażenia roślin na plantacji,
? przebiegu pogody,
? terminu zbioru,
? mechanizmu działania fungicydu,
? oczekiwanego plonu.
W przypadku stosowania fungicydów o działaniu kontaktowym (np. zawierających mankozeb) zabieg należy wykonać wcześnie, a więc tuż przed spodziewaną infekcją lub w początkowych jej stadiach. Czas działania środków kontaktowych jest krótki i silnie uzależniony od przebiegu warunków pogodowych (intensywny opad deszczu po zabiegu kończy okres ochronny).
Ważne znaczenie w ochronie chemicznej plantacji mają fungicydy o działaniu układowym. Jeżeli zabieg ochronny tymi środkami wykonywany jest w terminie od czerwca do połowy sierpnia, to należy zastosować je w momencie pojawienia się objawów choroby na 5 % roślin (pierwsze symptomy choroby pojawiają się na najstarszych liściach).
Jeśli zabieg wykonywany jest pod koniec sierpnia lub istnieje konieczność zastosowania drugiego zabiegu, to wykonujemy go wówczas, gdy objawy występują na około 40 % roślin.
Obecnie stosowane w ochronie buraka cukrowego fungicydy zawierają substancje chemiczne zaliczane do trzech grup chemicznych:
? Związki benzimidazolowe, np. karbendazym, tiofanat metylu - aktywność działania i wszechstronność bardzo duża. Bardzo skuteczne przed infekcją i w początkowych jej fazach.Ze względu na duże prawdopodobieństwo wystąpienia odporności można stosować tylko raz w okresie wegetacji. Okres działa od 2-3 tygodni (w zależności od przebiegu pogody).
? Związki triazolowe, np. epoksykonazol, flusilazol - jedna z najważniejszych grup fungicydów o działaniu układowym. Użyte przed infekcją działają krótko, bardzo skuteczne w początkowej fazie rozwoju choroby. Zakres działania bardzo duży, prawdopodobieństwo odporności średnie. Okres działania od 2-4 tygodni.
? Strobiluryny - np. trifloksystrobina, krezoksym metylowy - aktywność grzybobójcza i zakres działania bardzo duży. Bardzo skuteczne przed infekcją i w początkowych jej fazach. W celu osiągnięcia długotrwałego efektu grzybobójczego (3-5 tygodni) zaleca się łączne stosowanie z triazolami (działanie interwencyjne).
Do określenia właściwego terminu zabiegu pomocne są tzw. rośliny wskaźnikowe: czerwone buraczki, chrzan, na których chwościk występuje 8-14 dni wcześniej niż na burakach cukrowych.
Ochronę fungicydową plantacji należy prowadzić do 4-5 tygodni przed spodziewanym zbiorem. Przy doborze środka należy zwrócić uwagę na jego karencję.

4. Które odmiany plonują stabilnie również na słabszych stanowiskach?
Burak cukrowy jest jedną z najbardziej wymagających pod względem stanowiska roślin rolniczych. Do osiągnięcia bardzo wysokich plonów wymaga gleb będących w wysokiej kulturze, o uregulowanym odczynie oraz właściwych stosunkach powietrzno-wodnych. Jednak w ostatnim czasie z przyczyn niezależnych (zmienny przebieg warunków pogodowych z okresowymi niedoborami wilgoci, zakup nowych gruntów o nieznanej historii pól, zakup kwot buraczanych wynikający z wysokiej opłacalności uprawy) plantator zmuszony został do wejścia z uprawą buraka również na słabsze stanowiska. W takiej sytuacji ważny jest dobór takiej odmiany, która będzie plonowała stabilnie również w trudniejszych warunkach. Firma KWS w takich przypadkach poleca odmiany: Arosa, Kassandra i Georgina.
Arosa- odmiana triploidalna, w typie normalno-cukrowym. Ważną zaletą tej odmiany jest, ukształtowana na drodze hodowli, wysoka jakość technologiczna. Wynika ona z wysokiego potencjału plonotwórczego odmiany oraz doskonałej wartości przerobowej polegającej na niskiej zawartości związków melasotwórczych. Odmiana ta, ze względu wysokie przyrosty cukru pod koniec okresu wegetacji zalecana jest do późnego terminu zbioru.
Kassandra- odmiana triploidalna, w typie normalno-cukrowym. Odmiana ta łączy w sobie wysoki plon korzeni z dużą zawartością cukru. Doskonale nadaje się do zbioru mechanicznego, gdyż mała rozeta i masa liści ułatwia precyzyjne ogławianie i zapewnia niskie straty podczas zbioru. Wcześnie osiąga wysoki technologiczny plon cukru i doskonałą jakość przetwórczą dzięki czemu nadaje się do wczesnego terminu zbioru.
Georgina- odmiana diploidalna, w typie normalno-plennym. Tolerancyjna na rizomanię i chwościk buraka. Wysoki technologiczny plon cukru, wynikający z bardzo wysokiego plonu korzeni o wysokiej zawartości cukru, wynoszący 103,3 % wzorca plasuje ją w czołówce odmian. Najwyższy potencjał plonotwórczy odmiana ta wykazuje podczas późniejszego terminu zbioru.

5. Jak postępować w przypadku plantacji zalanych wodą?
5. Jak postępować w przypadku plantacji zalanych wodą?
W wyniku intensywnych opadów deszczu na niewłaściwie przygotowanych stanowiskach dochodzi do zalania plantacji buraka cukrowego. Zjawisko to jest najczęściej efektem:
? niesprawnego systemu melioracji (niedrożne rowy i studzienki melioracyjne),
? nieprawidłowej struktury gleby, która hamuje proces wchłaniania i przesiąkania wody opadowej,
? występowania zagęszczonej warstwy podornej tzw. podeszwy płużnej (eliminujemy poprzez stosowanie głębosza oraz wysiew gorczycy o działaniu mątwikobójczym ?naturalny głębosz?).
W takiej sytuacji, jeśli tylko pozwalają na to warunki polowe, należy wykonać zabieg agrotechniczny zmierzający do możliwie najgłębszego przewietrzenia gleby. Wspomniany efekt można uzyskać za pomocą opielacza wyposażonego w wąskie gęsiostópki lub za pomocą specjalnych dłut w kształcie noży przymocowanych do ramy nośnej. Zabieg należy wykonać możliwie szybko, gdyż niewłaściwe warunki tlenowe panujące w glebie wpływają niekorzystnie na roślinę powodując:
? zgnilizny korzeni,
? niedotlenienie i zahamowanie oddychania korzeni roślin,
? nagromadzenie CO2 w ilościach szkodliwych,
? niedobór składników pokarmowych,
? toksyczność związków powstających w warunkach beztlenowych.
Po napowietrzeniu gleby należy wykonać zabieg dokarmiania dolistnego nawozami, które zawierają podwyższoną zawartość azotu oraz pozostałe makro- i mikroelementy.

7. Jak rozpoznać rizomanię?

Pomimo trudności w zdiagnozowaniu choroby (brak jednoznacznych objawów) wymienia się obecnie kilka charakterystycznych symptomów widocznych zarówno na plantacji, jak i na roślinie, które z dużym prawdopodobieństwem wskazują na występowanie wirozy.
Objawy widoczne na plantacji:
? na ogół placowe występowanie roślin z jasnozielonymi lub żółtymi liśćmi,
? żółknięcie wiązek przewodzących liści, jak również tkanki w ich bezpośrednim sąsiedztwie ( jedyny specyficzny objaw występowania rizomanii, jednak nie zawsze występujący lub pojawiający się okresowo),
? pomarszczenie i poskręcanie blaszki liściowej spowodowane zahamowaniem wzrostu nerwów,
? brak turgoru w roślinach, pomimo dostatecznej zawartości wody w glebie,
? pojedyncze rośliny wyższe od pozostałych o liściach drobnych, żółtych, osadzonych na wydłużonych ogonkach.
Objawy widoczne na korzeniach:
? ?broda korzeniowa? składająca się z dużej liczby pociemniałych, zamierającychkorzonków (objawy zbliżone do pasożytowania mątwika burakowego),
? korzenie drobne, z widocznymi niekiedy objawami gnicia wierzchołka,
? na przekroju widoczne pierścienie pociemniałych wiązek przewodzących.
Jedyną pewną i skuteczną metodą, która pozwala stwierdzić występowanie choroby jest przeprowadzenie testu ELISA.

8. Czy można ograniczyć skutki występowania rizomanii?
Jedyną w pełni skuteczną metodą, powszechnie stosowaną w krajach Europy Zachodniej, jest uprawa odmian tolerancyjnych. Odmiany tolerancyjne, otrzymane dzięki zastosowaniu nowoczesnych metod hodowli, pozwalają na uzyskanie bardzo wysokich plonów korzeni o doskonałej jakości przerobowej, zarówno w warunkach występowania infekcji, jak i jej braku. Pierwszą odmianą tolerancyjną na rizomanię, zarejestrowaną w Polsce, była Lolita- hodowli KWS. Aktualnie firma KWS posiada w doborze cztery odmiany tolerancyjne na rizomanię. Są to: Henrike, Georgina, Esperanza i Henrietta.
Henrike- odmiana diploidalna, w typie normalno-cukrowym, tolerancyjna na rizomanię o niskiej podatności na chwościk buraka i podwyższonej odporności na fuzariozę korzeni.
Charakteryzuje się najwyższym technologicznym plonem cukru ze wszystkich zarejestrowanych w Polsce odmian buraka cukrowego (112,8 dt z ha ? 106,7 % wzorca). Wybitna wartość przetwórcza tej odmiany wynika z bardzo niskiego poziomu zawartości azotu szkodliwego (87,4 % wzorca). Posiada najwyższy wskaźnik wartości ze wszystkich zarejestrowanych odmian w Polsce (104,8).
Georgina - odmiana diploidalna w typie normalno-plennym, tolerancyjna na rizomanię i chwościk buraka. Wysoki technologiczny plon cukru, wynikający z bardzo wysokiego plonu korzeni o wysokiej zawartości cukru, wynoszący 103,3 % wzorca plasuje ją w czołówce odmian. Zalecana do uprawy w trudniejszych warunkach agrotechnicznych. Najwyższy potencjał plonotwórczy odmiana ta wykazuje podczas późniejszego terminu zbioru.
Henrietta- odmiana diploidalna w typie normalno-cukrowym, tolerancyjna na rizomanie i o niższej podatności na chwościk buraka. Charakteryzuje się wysokim wydatkiem cukru (zawartość cukru oczyszczonego 101,6% wzorca). Płytka bruzda zapewnia małe zanieczyszczenie glebą w czasie zbioru.

10. Czy można stosować roztwór mocznika do dolistnego dokarmiania buraków?
W nowoczesnej technologii uprawy buraka cukrowego, która ukierunkowana jest na uzyskanie bardzo wysokiego plonu korzeni o wysokiej zawartości cukru i doskonałej jakości przerobowej, nie zaleca się stosować roztworu mocznika do dolistnego dokarmiania. Jedynym właściwym źródłem azotu, ze względu na wysokie zapotrzebowanie pokarmowe buraka na ten składnik, jest nawożenie doglebowe szybko działającymi nawozami azotowymi (saletrzak-przedsiewnie, saletra amonowa i wapniowa- przedsiewnie i pogłównie).
Dokarmianie azotem w miesiącach czerwiec-lipiec wpływa na pogorszenie jakości technologicznej surowca poprzez wzrost zawartości najważniejszego z melasotworów tj. azotu alfa aminowego.
Bardzo często obserwuje się stosowanie roztworu mocznika w niewłaściwych warunkach oraz jego nieumiejętne łączenie z innymi pestycydami stające się przyczyną uszkodzeń roślin.
Forma amidowa azotu zawarta w moczniku zwiększa przepuszczalność naskórka liści tworząc wrota infekcji dla patogenów występujących na liściach.
Nawożenie dolistne mocznikiem można stosować tylko i wyłącznie w sytuacjach, kiedy rośliny nie mogą pobrać azotu poprzez system korzeniowy np. w przypadku plantacji zalanych wodą.

11. W jaki sposób podnieść zawartość przyswajalnego magnezu w glebie w zależności od odczynu gleby?
Występowanie w glebie i pobieranie magnezu. Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach Polski jest niska i wynosi od 1 do ponad 20 mg/100 g gleby. Magnez bardzo łatwo przemieszcza się w głąb gleby, zarówno na glebach lekkich jak i ciężkich. Zatem bardzo często warstwa podorna wykazuje większą jego zawartość niż warstwa orna. Stąd objawy niedoboru magnezu występują bardzo często na młodych, płytko ukorzenionych roślinach. Magnez pobierany jest przez rośliny w formie jonu Mg 2 , a jego niedobór wpływa ujemnie na wzrost roślin, plon oraz jakość technologiczną. Wynika to między innymi z faktu iż pełni on w roślinie bardzo ważne i specyficzne funkcje. Magnez jest składnikiem chlorofilu i uczestniczy w procesie fotosyntezy. Jest aktywatorem wielu procesów enzymatycznych i biochemicznych. Bierze udział w syntezie białek i tłuszczów. Korzystnie wpływa na gromadzenie cukru w korzeniu, stymuluje plonotwórcze działanie azotu oraz zmniejsza podatność na choroby, zwłaszcza na chwościk.
Zasady stosowania nawozów magnezowych.
W przypadku stwierdzenia niedoboru magnezu w glebach o niskim odczynie (pH w 1 M KCl < 6,0) należy:
? zastosować nawozy wapniowo-magnezowe w celu odkwaszenia gleby
? wysiać nawozy magnezowe (np.: Kizeryt granulowany, Kizeryt pylisty)
? stosować dokarmianie dolistne wodnym roztworem siarczanu magnezu w fazie krytycznego zapotrzebowania (okres do zakrycia rzędów oraz w fazie dojrzewania)
W sytuacji, gdy objawy niedoboru występują na stanowisku o uregulowanym odczynie (pH w 1 M KCl w przedziale 6,0-7,0) należy:
? wysiać klasyczne nawozy magnezowe
? zastosować nawozy podstawowe wzbogacone w magnez
? stosować dokarmianie dolistne wodnym roztworem siarczanu magnezu
Magnez, ze względu na jego dużą ruchliwość w glebie, należy stosować często, lecz w mniejszych dawkach.
12. Czy z wapnem defekacyjnym mogą przedostać się na pole nasiona chwastów?
Wapno defekacyjne jest produktem ubocznym uzyskiwanym przy produkcji cukru z buraków. Nie ma zatem możliwości aby znajdowały się w nim nasiona chwastów. Pozostaje tylko w tym miejscu zachęcić rolników, którzy po wykonaniu stosownej analizy stwierdzili kwaśny odczyn gleby, do sięgnięcia właśnie po ten nawóz wapniowy. Jego użycie, oprócz powszechnie znanych korzyści wynikających ze stosowania nawozów wapniowych, wzbogaca glebę w ważne dla roślin mikroelementy.
13. Na czym polega technologia siewu w mulcz?
Następstwem intensywnych technologii uprawy jest postępujący w zastraszającym tempie proces degradacji gleb użytkowanych rolniczo. Dąży się zatem do wdrażania systemów zrównoważonego wykorzystania gleb, w których istnieje zachowana równowaga pomiędzy procesami jej powstawania i degradacji, przy jednoczesnym zachowaniu opłacalności produkcji roślinnej. W oparciu o te zasady powstały konserwujące systemy uprawy, przykładem których jest siew w mulcz. Uprawa buraków w technologii siewu w mulcz polega na umieszczeniu nasion w warstwie mulczu organicznego przy pomocy specjalistycznych siewników zaopatrzonych w specjalne kroje tarczowe. Mulcz organiczny stanowią wymieszane lub nie wymieszane z glebą resztki masy organicznej międzyplonu lub plonu głównego.
Istnieją trzy podstawowe technologie uprawy buraka z siewu w mulcz:
? siew bezpośredni,
? siew w mulcz z międzyplonu. Po wykonaniu orki siewnej lub po wymieszaniu resztek pożniwnych za pomocą kultywatora ścierniskowego wysiewa się jako międzyplon gatunki roślin dobrze zakrywające rolę i nie wytwarzające zbyt dużej, zdrewniałej masy nadziemnej. Ze względu na niskie wymagania wodne w okresie wschodów polecamy zwłaszcza antymątwikowe odmiany gorczycy białej (np.: Sirola). Rośliny te, oprócz korzyści wynikających z uprawy w międzyplonie, pozostawione na polu jako mulcz chronią młode siewki buraka przed skutkiem erozji wietrznej i wodnej oraz wpływają korzystnie na zdrowotność buraka w okresie wegetacji,
? siew w mulcz ze słomy tzw. mulcz ścierniskowy. W tej typowej technologii bezorkowej po zbiorze rośliny przedplonowej zaleca się przy pomocy kultywatora ścierniskowego jedno- (8-12 cm) lub dwukrotnie (5-8 cm i 12-15 cm) wymieszać resztki pożniwne z glebą.
W przypadku uprawy buraków na mulczu z międzyplonu i ze słomy, siew może odbywać się po uprzednim płytkim doprawieniu gleby lub bez wykonywania jakichkolwiek uprawek.
Oprócz niezaprzeczalnych korzyści wynikających ze stosowania opisanych systemów uprawy (ograniczanie skutków erozji wietrznej i wodnej, ochrona gleby przed zaskorupieniem i stratami składników pokarmowych, antymątwikobójcze i allelopatyczne oddziaływanie gorczycy, ograniczenie kosztów uprawy) należy w tym miejscu zaznaczyć, iż na przeszkodzie w upowszechnianiu się tych technologii stoi kilka nierozwiązanych zagadnień m.in. odwodnienie gleby w przypadku niekorzystnego przebiegu warunków pogodowych, brak wyposażenia gospodarstw w specjalistyczny sprzęt do siewu.
Firma KWS posiada założone w gospodarstwie Państwa Anny i Piotra Luber w Wybranowie k. Inowrocławia doświadczenie demonstracyjne którego celem jest porównanie tradycyjnej technologii uprawy buraka cukrowego z systemami uprawy konserwującej (9 technologii).
Wszystkich zainteresowanych zagadnieniem serdecznie zapraszamy.
14. Od czego zależy wielkość dawki azotu pod burak cukrowy? W jakiej formie oraz w jakim okresie należy stosować nawozy azotowe ?
Azot jest najszybciej pobierany przez rośliny i ma bardzo duży wpływ na plon korzeni buraków. Jego niedobór powoduje spadek plonu korzeni a nadmiar pogorszenie jakości.
Plon 50 t korzeni z 1ha zabiera z gleby około 200kg azotu. Przy ustalaniu wysokości dawki należy wziąć pod uwagę: zasobność gleby oraz nawożenie organiczne. Dawkę należy ustalić tak aby buraki korzystały i z azotu glebowego i nawożenia organicznego.
Wiele doświadczeń wskazuje, że buraki nie są w stanie w okresie wegetacji wykorzystać więcej jak 140-160 kg N azotu z nawożenia mineralnego. Najlepiej dawkę podzielić: 80 kg-przed siewem, potem wymieszać agregatem z glebą 80 kg po wschodach w fazie 2-3 par liści - nie później jak do końca maja. Jeżeli stosujemy obornik i gleba jest zasobna w azot przyswajalny to dawkę N należy odpowiednio zmniejszyć. Przy stosowaniu dawek azotu do 80kg/ha można go wysiać jednorazowo przed siewem i wymieszać z glebą.
Najlepszą formą azotu jest saletra amonowa (posiada jony amonowe i azotanowe), azot z tego nawozu jest szybko pobierany przez rośliny i łatwo przyswajalny, nie pozostawia w korzeniach form szkodliwych dla procesu technologicznego.
15. Jakie elementy robocze agregatów nadają się do przygotowania gleby pod siew buraka cukrowego?
Wiosenna uprawa pola pod siew buraków powinna być przeprowadzona tak, aby ilość przejazdów ograniczyć do minimum. Każdy dodatkowy przejazd po polu powoduje niepotrzebne straty wody i niszczenie struktury gleby. Jeżeli orka jesienna była wykonana w dobrych warunkach i pole jest wyrównane to najczęściej wystarczy na wiosnę jeden przejazd odpowiednim agregatem. Agregat taki powinien zawierać następujące elementy: włóka, gęsiostopki w kilku rzędach(2-3), wałki strunowe, wał ugniatający Cambrige.
Taki agregat pozwala uprawić pole minimalną ilością przejazdów na głębokość 3-4cm, umożliwia dobry siew a w konsekwencji szybkie i wyrównane wschody.
16. Na którą zaprawę nasienną należy się zdecydować?
Obecnie funkcjonuje na rynku kilka zapraw, które są używane w produkcji buraków cukrowych - Carbofuran, Montur, Gaucho, Cruiser. Różnią się między sobą rodzajem i ilością zawieranych w sobie substancji chemicznych, głównie insektycydów, ale przede wszystkim ceną. Z doświadczeń i obserwacji ostatnich lat wynika, że najlepszą wydaje się być zaprawa ,,Montur?, która zawiera dwie substancje czynne (imidochloprid-15g teflutryna-4g). Teflutryna działa gazowo już od momentu wysiewu nasion, druga substancja zaczyna działać po rozpoczęciu procesu kiełkowania siewki. Zaprawa Montur chroni siewki buraków od momentu siewu przez okres 5-6 tygodni przed różnymi szkodnikami (pchełka drobnica burakowa, mszyce,drutowce).
Na polach gdzie występuje ryzyko występowania w dużym nasileniu drutowców i pędraków zaleca się stosownie zapraw, które mają większą zawartość imdochloprydu np.Gaucho.

17. Czy można uprawiać buraki cukrowe na polach, na których istnieje ryzyko występowania mątwika burakowego?
Skracanie płodozmianów buraczanych oraz uprawa w nich rzepaku jest podstawową przyczyną występowania mątwika burakowego.
Na powszechność jego występowania w niektórych rejonach kraju wpływa także jego duża rozrodczość (dwa pokolenia w ciągu roku, jedna cysta stanowiąca obumarłe ciało samicy może zawierać od 100-600 jaj i larw) oraz długa żywotność cyst (do 12 lat). W przypadku, gdy populacja mątwika w glebie przekroczy próg szkodliwości, który waha się od 500 do 1000 jaj i larw w 100 g gleby, spadek plonu korzeni może dochodzić nawet do 60 %.
Jedyną receptą na uprawę buraka w takich warunkach jest siew odmian tolerancyjnych na mątwika.
Odmianą taką z hodowli KWS jest Paulina. Pozwala ona uzyskać stabilny technologiczny plon cukru w warunkach infekcji.

18. W jaki sposób można ograniczyć populację mątwika burakowego?
Zwalczanie mątwika burakowego odbywa się poprzez stosowanie metod agrotechnicznych lub chemicznych.
Do metod agrotechnicznych zaliczamy:
? niszczenie w płodozmianie chwastów będących żywicielami mątwika burakowego,
? uprawę poplonów ścierniskowych - odmiany antymątwikowe gorczycy białej (np.Sirola) ograniczają populację nicienia o 25-35%, a rzodkwi oleistej (np. Remonta) o 40-55%,
? wczesny termin siewu buraka,
? uprawę w płodozmianie roślin obojętnych dla szkodnika (zboża, cebula, lucerna, facelia).
Do metod chemicznych zaliczamy:
? stosowanie herbicydów opartych na chlorydazonie (opóźnia o około 30 dni wyląg larw),
? zastosowanie bezpośrednio po siewie buraków preparatu Sincocin AL.
19. W jaki sposób chronić skutecznie buraki przeciwko chorobom grzybowym powodującym zgnilizny korzeni?
Aphanomyces, Fuzariosa, Rhizoctonia - ochrona przed tymi chorobami to przede wszystkim właściwa agrotechnika.
? uprawa buraków na tym samym polu nie częściej jak co 4 lata
? utrzymanie odczynu gleby na poziomie pH 6-7, wapnowanie systematyczne, nie doprowadzać do gwałtownej zmiany odczynu gleby
? stosowanie co kilka lat nawożenia organicznego
? głęboszowanie pola raz na 4 lata
? przeprowadzanie uprawek polowych w optymalnych warunkach
? utrzymywanie właściwych stosunków powietrzno-wodnych w glebie
20. Dlaczego występuje tak duża rotacja odmian?
Obecnie w Polsce zarejestrowanych jest 65 odmian buraka cukrowego. 10 z nich to odmiany sprzedawane przez KWS Polska. Po rejestracji odmiany te nie wymagają dodatkowego sprawdzania, jednak część z nich jest co roku testowana w PDO (Porejestrowe Doświadczenia Odmianowe) prowadzonych w COBORU na zlecenie przemysłu cukrowniczego i plantatorów buraka. Dzięki temu otrzymujemy wiarygodne wyniki pokazujące cechy użytkowe danych odmian (plony, polaryzację, zawartość melasotworów itp.).
Obecnie w PDO mamy dwa rodzaje badań dotyczących odmian. Pierwsze z nich obejmuje badanie 21 odmian w standardowych warunkach polowych. Drugie pokazuje w jaki sposób zachowują się poszczególne odmiany w warunkach prowokacyjnych ? tzn. takich w których występuje zagrożenie rizomanią. W badaniach tych bierze udział 14 odmian. Wśród nich znajduje się 8 odmian tolerancyjnych, z których 4 to odmiany KWS. Lista odmian do PDO jest ustalana co roku przez Komisję PDO na podstawie wyników PDO i doświadczeń rejestracyjnych oraz lokalnych potrzeb przemysłu cukrowniczego. Część z nowo zarejestrowanych odmian jest wprowadzana na listy PDO. W roku 2004 zarejestrowano 11 nowych odmian z czego 4 to odmiany sprzedawane przez KWS. Ile odmian zostaje wprowadzonych na listę, tyle samo jest z niej jednocześnie usuwanych. Oznacza to, że ,,życie? odmiany na liście PDO wynosi średnio około 3 lat.
Ustalając listę odmian polecanych plantatorom do uprawy, przemysł cukrowniczy bierze pod uwagę wyniki doświadczeń PDO jak również swoich własnych doświadczeń. Odmiana, która wypada z list PDO praktycznie rzadko wchodzi na listy polecane plantatorom mimo, że jest dalej zarejestrowana i może być uprawiana. Dlatego jest tak duża rotacja i trudno przyzwyczaić się do jakiejś odmiany na dłużej.
Po zarejestrowaniu nowej odmiany buraka cukrowego utrzymanie wszystkich pożądanych cech danej odmiany oraz utrzymanie genotypu tej odmiany w formie niezmienionej w hodowli zachowawczej trwa nie dłużej jak 7-8 lat. Z kolei odmiana rejestrowana musi być przynajmniej pod względem jednej cechy lepsza od odmian zarejestrowanych, a pod względem pozostałych cech dorównywać odmianom zarejestrowanym. Gwarantuje to stały postęp hodowlany, a rolnikom coraz lepsze odmiany.
KWS dostrzegając problemy w uprawie buraka, jako pierwsza z firm hodowlanych wprowadziła na polski rynek odmianę tolerancyjną na Chwościka burakowego.
Obecnie coraz częstszym problemem w nowoczesnej uprawie staje się rizomania. Także w tej dziedzinie KWS zdecydowanie wyprzedza inne firmy - w roku 2003 również jako pierwsza z firm hodowlanych wprowadziliśmy na rynek 2 odmiany tolerancyjne na rizomanię.
KWS, wychodząc na przeciw oczekiwaniom swoich klientów, nieustannie inwestuje w rozwój hodowli buraka cukrowego. Dzięki temu powstają nowe odmiany o większym potencjale plonotwórczym, a równocześnie wykazujące cechy tolerancji na najgroźniejsze choroby. Przykładem niech będzie odmiana Henrike, która w roku 2003 dała najwyższy plon cukru technologicznego z ha, a jednocześnie znakomicie spisuje się w warunkach porażenia rizomanią. Oprócz odmian zarejestrowanych w Polsce, na świecie dysponuje KWS o wiele większym potencjałem hodowlanym. W naszej ofercie już dziś posiadamy odmiany, które charakteryzują się podwyższoną tolerancją na dwa lub więcej patogeny. Hitem ostatniego roku u naszych zachodnich sąsiadów jest odmiana Pauletta, która jest tolerancyjna na rizomanię i groźnego szkodnika glebowego jakim jest Mątwik burakowy.

21. Jaki jest najkorzystniejszy termin siewu buraków cukrowych ?
Aby osiągnąć maksymalny plon korzeni i cukru buraki cukrowe potrzebują minimum ok. 180 dni aktywnej wegetacji licząc od momentu wschodów. Oznacza to w polskiej strefie klimatycznej, że im wcześniej wysiejemy buraki, oczywiście w odpowiednich warunkach glebowo-klimatycznych, tym większych plonów cukru możemy się spodziewać.
Odpowiednie warunki do wysiewu buraków cukrowych występują w różnych rejonach od początku marca do końca kwietnia , i są to:
? Odpowiednia ilość wilgoci w górnej warstwie ziemi - minimum potrzebne do pęknięcia otoczki i skiełkowania. Wiąże się to z uprawą przedsiewną. W zależności od typu i stanu gleb, nie należy rozpoczynać uprawy na mokrym polu, ale też na lżejszych ziemiach należy tak prowadzić uprawę, aby nie przesuszyć nadmiernie górnej warstwy gleby, tym bardziej, że w okresie wegetacji buraka na większości plantacji w Polsce występuje niedobór opadów.
? Temperatura gleby od 6-8 C. Oczywiście należy brać pod uwagę specyfikę przebiegu pogody w danym rejonie i możliwość wystąpienia przymrozków które mogą być niebezpieczne dla siewek .
22. Które odmiany uprawiać na wczesny zbiór a które na późny?
W ostatnich latach nastąpiła duża koncentracja przerobu buraków ? zmniejszenie ilości cukrowni i wydłużenie kampanii - i w związku z tym wykopki i dostawy buraków zaczynają się już na początku września a kończą w grudniu. Należy więc tak dobierać odmiany, aby ich dynamika narastania plonu/osiągania dojrzałości technologicznej dostosowana była do przewidywanego terminu zbioru. Na wczesny zbiór polecamy odmianę KASSANDRA, która już pod koniec września osiąga maksymalny plon cukru i korzeni.
Na późny zbiór polecamy odmiany GORGINA, AROSA, ESPERANAZA ? osiągają one bardzo duże przyrosty pod koniec okresu wegetacji.

23. Czy dokarmiać dolistnie buraki cukrowe?
Dolistne dokarmianie buraków cukrowych jest uzupełnieniem nawożenia doglebowego i nie może go zastąpić. W szczególności dotyczy to mikroelementów. Potrzebna ilość poszczególnych mikroelementów to ilość rzędu kilku do kilkudziesięciu gram na 1 hektar powierzchni uprawnej, dlatego więc jedynie dokarmianie pozakorzeniowe może zapewnić tak precyzyjne szybkie i dokładnie oraz odpowiadające zapotrzebowaniu roślin uzupełnienie składników pokarmowych.
Największe znaczenie dla buraków cukrowych mają bor, mangan , miedź i cynk.
Niedobory poszczególnych tych składników uwidaczniają się na plantacji dając charakterystyczne objawy np.: niedobór boru powoduje zahamowanie stożka wzrostu i rozwoju młodych liści, które przebarwiają się na ciemno-złoty kolor a później obumierają .
24. Czy można wykorzystać do siewu nasiona pozostałe z poprzedniego roku?
Nasiona buraka cukrowego pokrywane są otoczką, w skład której wchodzą również insektycydy nierzadko o działaniu gazowym co ogranicza ich trwałość od momentu nałożenia otoczki do momentu siewu. Przechowywanie nasion do następnego roku nierzadko w nieodpowiednich warunkach zmniejsza lub niweluje działanie substancji aktywnych zawartych w otoczce zapewniających ochronę przed szkodnikami i chorobami w najbardziej krytycznym momencie - kiełkowania i we wczesnej fazie rozwoju rośliny. Umieszczenie zaprawy z insektycydami w otoczce jest równomierne i powoduje to, że substancja aktywna dociera bezpośrednio do miejsca działania niezależnie od warunków pogodowych, czego nie zapewnia oprysk lub też aplikacja granulatu. Otoczkowanie jest więc najefektywniejszą metodą stosowania środków ochrony roślin.

25. Na jaką głębokość siać nasiona?
W optymalnych warunkach przy odpowiednio uprawionej spulchnionej i gruzełkowatej glebie na wilgotnym podglebiu głębokość siewu nie powinna przekroczyć 2 cm .
Nasiona muszą być umieszczone na jednakowej głębokości, ułożone w wilgotnej bruździe i przykryte ciepłą i przewietrzaną warstwą ziemi.
W praktyce na glebach cięższych i wilgotnych stosuje się płytszy siew 1-1,5 cm, a na glebach lżejszych, bardziej przesuszonych i cieplejszych, nieco głębszy - do 3 cm tak, żeby zapewnić kontakt z wilgocią.

System HACCP
Strona główna / Doradztwo

Umbrella dysponuje długoletnim i bogatym doświadczeniem w zakresie wdrażania systemów jakości. Oferujemy naszym klientom sprawne i odpowiednie do ich potrzeb wdrożenie systemu HACCP, jako samodzielnego systemu, bądź wdrożenie zintegrowanego systemu ISO 9001:2000 HACCP.

Od 1 maja 2004 roku, czyli naszego przystąpienia do Unii Europejskiej, system HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points) jest obowiązkowy dla wszystkich polskich firm z branży spożywczej. Podstawą do wprowadzania HACCP są zasady GMP i GHP (dobra praktyka higieniczna).

System HACCP to system zarządzania i dokumentowania produkcji w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności. Opracowano go w celu rozpoznania zagrożeń (mikrobiologicznych, chemicznych i fizycznych) w branży spożywczej. HACCP pozwala eliminować zagrożenia już od momentu powstania surowca dając konsumentowi bezpieczny produkt. Wdrożenie tego systemu jest również bardzo istotne dla odbiorców żywności - szpitali, hoteli, restauracji i innych obiektów użyteczności publicznej.

System HACCP jest systemem prewencyjnym, który polega na identyfikacji potencjalnych zagrożeń na które narażona jest żywność. Umożliwia monitorowanie prawidłowego przebiegu produkcji i nakłada na producentów odpowiedzialność za bezpieczeństwo wytwarzanej żywności. Dzięki analizie zagrożeń można określić, czy dany etap kontroli jest punktem krytycznym. Punkty takie powinny być stale monitorowane. W razie odchyleń trzeba podjąć działania korygujące. Jest to system ogólnoświatowy. Pochodzi z USA, gdzie jest obowiązkowy dla większości firm. Jego zasady zapisane są w światowym kodeksie żywnościowym (Codex Alimentarius).
PRZEBIEG WDROŻENIA SYSTEMU HACCP

1. DOKUMENTY
Pomagamy w zdefiniowaniu polityki firmy w zakresie HACCP. Taki dokument zwykle się nazywa - Polityka w zakresie zabezpieczenia zdrowotnego wyrobów. Jest on podobny do stosowanych przy wdrażaniu norm ISO 9001:2000 Następnie ustalamy z kierownictwem zakres i pomagamy w sporządzeniu kolejnego dokumentu - Zakres systemu HACCP w firmie. Trzeba w nim określić, czy system obejmie cały zakład, czy tylko wybrane linie procesy. Z dokumentu musi wynikać jakie etapy procesu produkcyjnego (czy związane ze sprzedażą) znajdą się w planie HACCP i jakie zagrożenia będą brane pod uwagę.

2. OPIS PRODUKTÓW
Kolejnym zadaniem zespołu jest opracowanie pełnego opisu produktów, które mają być wytwarzane zgodnie z zasadami HACCP.
Opis powinien zawierać:
- skład surowcowy,
- skład chemiczny,
- rodzaj stosowanej technologii,
- cechy mikrobiologiczne i fizykochemiczne,
- charakterystykę produktu gotowego
- warunki przechowywania,
- metody dystrybucji.
Każdy produkt opisywany jest na odrębnym formularzu. Nie muszą opisywać produktów firmy, którzy nie produkują żywności, czyli większość sklepów i hurtowni.

3. OPIS TECHNOLOGII
Kolejnym etapem jest opis technologii, w jakiej produkt powstaje. Taki schemat powinien obejmować wszystkie fazy produkcji, od przyjęcia towaru po składowanie, dystrybucję i obsługę klienta. Schemat musi być też aktualizowany przy każdej zmianie technologii produkcji, metod sprzedaży itp.

4.SIEDEM PODSTAWOWYCH ZASAD HACCP
Zgodnie z fundamentalnym dla systemu dokumentem, nazywającym się Codex Alimentarius (kodeks żywnościowy), system działa na podstawie siedmiu zasad.
1. zidentyfikowanie i ocena zagrożeń oraz ustalenie, w jaki sposób je kontrolować i jak im przeciwdziałać,
2. ustalenie krytycznych punktów kontroli (w skrócie KPK, ang. CCP), czyli miejsc, w których należy eliminować (ograniczać) potencjalne zagrożenia,
3. ustalenie dla każdego z KPK wymagań (parametrów), jakie powinien spełniać i określenie granic dopuszczalnej tolerancji (tzw. limitów krytycznych),
4. ustalenie i wprowadzenie systemu sprawdzania (monitorowania) krytycznych punktów kontroli,
5. ustalenie działań korygujących, jeżeli KPK