Pamięć jako zdolność i jako proces. Strelau J., Psychologia tom

PAMIĘĆ
Pamięć to zdolność do zapamiętywania, przechowywania, przypominania, rozpoznawania i lokalizacji czegoś z przeszłości . Możemy rozpatrywać ją na dwa sposoby: jako proces składający się z wielu faz lub jako właściwość jednostki. Rozpatrując pamięć jako proces skupiamy uwagę na jej uniwersalnych cechach gdy pamięć zaś analizujemy jako właściwość jednostki to większą wagę przypisujemy cechom lub różnicom indywidualnym. Pamięć jest procesem odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia. W pamieci mogą być przechowywane informacje dotyczące biologicznej struktury organizmu ta forma pamieci zapisywana jest w genach. Indywidualnej przeszłości jednostki oraz właściwości świata, w jakim ta jednostka żyje . Zakłada się, iż pamięć jest zarejestrowana w mózgu jej nosiciela. W naszej pamięci może być przez dłuższy czas przechowywane doświadczenie, może być też przechowywane przez krótszy czas jest ono łatwiej lub krócej dostępne. Pamięć ze względu na przechowywanie doświadczenia można porównać ją z pismem ponieważ początkowy charakter pisma i pamięci ma charakter obrazowy. Tak jak pismo w miarę lat udoskonalało swoją formę stosując różnorodność znaków tak i w pamięci człowieka są obrazy osób, przedmiotów i sytuacji a więc różnorodność. Idąc za tym tak jak w piśmie litery odpowiednio ułożone budują wyraz tak w pamięci coś w rodzaju znaków w połączeniu ze sobą tworzą sensowną całość. Uważa się ,że pamięć nie stanowi dosłownego zapisu doświadczeń. Przykładem na to może być sytuacja następująca: widzimy osobę, która zdejmuje odzież w obecności osoby obcej oraz otwiera usta to takie wydarzenie nie mówi i nie znaczy dla nas nic dopóki nie usłyszymy, że ta osoba wykonuje te czynności pod obecnością lekarza.

PAMIĘĆ JAKO ZDOLNOŚĆ I JAKO PROCES.

Na pamięć może spojrzeć jako na pewien proces albo jak na zdolność. Poniżej opiszę te dwa sposoby rozumienia pamięci :
Pamięć rozumiana jako zdolność : jest to element psychicznego „wyposażenia” jednostki wykazujące duże różnice indywidualne. Pamięć jest składnikiem inteligencji. Pamięć składa się z wielu zdolności specyficznych, np. pamięci wzrokowej, słuchowej itd. Pamięć można doskonalić.
Pamięć rozumiana jako proces: jest to sposób kodowania doświadczenia, stanowiący uniwersalną właściwość człowieka. Pamięć jest fazą przetwarzania informacji. Pamięć składa się z wielu faz: liczba tych faz zmienia się w zależności od stopnia szczegółowości opisu. W opisie najogólniejszym mamy fazy zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania informacji. Można doskonalić niektóre fazy procesu pamięciowego, np. fazę odtwarzania.
Bardzo często wynikiem nieporozumień jest odmienne pojmowanie i nie odróżnianie od siebie tych dwóch możliwości pojmowania pamięci. Psychologowie praktycy skupiają się na pamięci jako zdolności. W przeciwieństwie do psychologów praktyków psychologia poznawcza interesuje się pamięcią jako procesem przetwarzania informacji. Nurt określany jako poznanie społeczne analizuje specyficzność przetwarzania informacji odnoszących się do innych ludzi oraz do relacji między nimi. W swych badaniach Ostrom wskazuje na fakt ,że inaczej przechowywane są informacje na temat innych ludzi i inaczej na temat obiektów nieożywionych. Pamięć przechowuje pojedyncze informacje oraz umiejętności a także wiedzę czyli uporządkowane zbiory informacji. Hierarchicznie uporządkowane są poszczególne rodzaje pamieci zróżnicowane ze względu na rodzaj informacji i sposoby ich przechowywania. Rodzaje pamieci pojawiały się kolejno zgodnie z tokiem ewolucji gdzie formy podstawowe stopniowo wzbogacone zostały o formy nowsze przystosowane do rejestrowania coraz to bardziej złożonych danych. Rozwój cywilizacji doprowadził do tego ze nie ma konieczności obciążania ludzkiej pamięci dużymi zbiorami faktów a raczej powinna skupiać wiedze na temat gdzie te fakty i dostęp do nich znaleźć.

PODSTAWOWE RODZAJE PAMIĘCI.

Pamięć możemy podzielić na trzy podstawowe rodzaje ze względu na kryterium czasu przechowywania: pamięć ultrakrótką (zaliczana do procesów związanych ze spostrzeganiem), pamięć krótkotrwałą, pamięć trwałą.
Pamięć ultrakrótka, sensoryczna, charakteryzuje się krótkim czasem trwania (do ok. 0,5 s.), dużą pojemnością i służy do tego żeby procesy percepcji mogły wydobyć maksimum potrzebnej informacji z nadchodzących bodźców, zlokalizowany jest w każdym zmyśle (oku, uchu itp.), przechowuje nadchodzące informacje bez zniekształceń i przetworzenia. Informacje z pamięci ultrakrótkiej przedostają się następnie do pamięci krótkotrwałej .Na przykład: po dotknięciu czujemy przez pewien czas dotyk mimo ,że w kontakcie z przedmiotem już nie jesteśmy, podobnie dźwięki, brzmią nam w uszach przez pewien czas chociaż choć funkcjonowanie pamięci echoicznej różni się od pamięci ikonicznej.
Pamięć krótkotrwała wykorzystywana jest do czasowego zapamiętywania danych zmysłowych lub informacji pobranej z pamięci długotrwałej, czy rezultatów procesów przetwarzania danych w mózgu (np. wyników obliczeń czy wniosków rozumowań). Współcześnie rozumiana jest jako efekt utworzenia lub wzbudzenia w pamięci trwałej reprezentacji bodźca (np. litera, obraz, słowo itp.).
Pamięć trwała lub nieulotna rodzaj pamięci komputerowej, która pozwala na zachowanie zawartości nawet po odłączeniu zasilania.
Klasyfikacja rodzajów pamięci wg. Larry’ego Squire’a .Wyróżnił on pamięć deklaratywną i niedeklaratywną. Pamięć deklaratywna jedna z rodzajów pamięci długotrwałej, nazywana też pamięcią jawna. Dane z pamięci deklaratywnej mogą być stosunkowo łatwo wydobyte i uświadomione w odróżnieniu od danych gromadzonych przez pamięć niedeklaratywną. Cechą pamięci deklaratywnej jest przechowywanie informacji, które odpowiadają na pytanie: „wiem, że…” Na przykład: „Kot jest zwierzęciem” , „Przeczytałem ciekawą książkę”. Pamięć deklaratywna składa się z dwóch podsystemów : pamięci epizodycznej ( odnosi się do zdarzeń) i pamięci semantycznej (odnosi się do obiektów, ich zależności, faktów, zależności miedzy nimi) . Pamięć niedeklaratywna ma charakter utajony, niejawny, gromadzi wiedzę o tym jak wykonywać czynności. Jeżdżenie na rowerze, taniec, chodzenie, mówienie itp. wymagają zapamiętania wielu doświadczeń i informacji. Określano ją jako pamięć proceduralną czyli „wiedzę jak …” Na przykład: „jechać szybko”, „ odróżniać kolory”. Pamięć niedeklaratywna dzieli się na następujące rodzaje: zdolności proceduralne, torowanie, warunkowanie, nieświadomą a tę z kolei na habituację i sensytyzację.

FAZY PRZETWARZANIA INFORMACJI W PROCESACH PAMIĘCIOWYCH.

W klasycznym podziale procesu pamięciowego uwzględnia się trzy fazy to jest:
Zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie. Jednak w ten sposób pomija się wiele zjawisk związanych ze specyficznością ludzkiej pamięci. Dlatego opieramy się na koncepcji 9 faz Endel’a Tulvinga.
FAZY PRZETWARZANIA INFORMACJI W PROCESACH MYSLOWYCH WG. TULVINGA.
Informacje odebrane przez jednostkę podlegają wielokrotnym modyfikacjom i tfansformacjom. Tulving pokazuje ,że pamięć to nie pojedynczy proces a zbiór kilu procesów umysłowych takich jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji, programowanie zachowania. Wyróżnił 9 faz niektóre są niewidoczne ale niektóre uruchamiane zjawiskami z zewnątrz.
1 faza –spostrzeganie- zapamiętujemy gdy najpierw spostrzeżemy –charakter obrazowy
2 faza-kodowanie spostrzeżenia -zamiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy- różni się od spostrzeżenia bo jest dokładniejszy i wierniejszy oraz sposobem przechowywania informacji-forma kodu
3 faza-przechowywanie śladu kodowanego
4 faza –rekodowanie - modyfikacja o nowe elementy docierające później do jednostki
5 faza-przechowanie śladu rekodowanego.
6 faza-uruchamiane są zasoby pamięciowe, następuje wydobywanie-polega na interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacja zawarta w pytaniu
7 faza-decyzja wybór informacji zawartej w śladzie rekodowym dopasowanej do pytań wysłanych do pamięci
8 faza-jeśli nastąpi dopasowanie wydobywanie kończy się powodzeniem a wynik wprowadzony jest do pamięci świadomej
9 faza-decyzja o zachowaniu czy ujawniamy zawartość swojej pamięci czy nie

Fazy procesu pamięciowego nie maja jedynie charakteru liniowego jak twierdził Tulving, są tez cykliczne i określamy je mianem małego i dużego cyklu pamięciowego. Dzięki cyklom pamięciowym następuje wielokrotne przetwarzanie danej informacji, kolejne cykle modyfikują te informacje w stosunku do informacji pierwotnej.
Mały cykl pamięciowy – jest powiązany z kolejnymi odbiorami informacji powiązanymi z dotychczasowo wiedza danej jednostki. Występuje w dwóch postaciach.
Nowe informacje mogą docierać do jednostki bez względu na to czy jest ona nią zainteresowana. Źródłem tych informacji jest otoczenie (szkoła) albo sama jednostka decyduje o poszukiwaniach nowych informacji ponieważ ich potrzebuje.
Duży cykl pamięciowy- polega na tym, ze ujawnienie zawartości swojej pamięci poprzez określone zachowanie może stać się przedmiotem spostrzegania i w konsekwencji zostać zapamiętane przez jednostkę.

Koncepcja Tulvinga rozwiązuje problem relacji miedzy dwiema formami odtwarzania: przypominaniem i rozpoznawaniem.
Odtwarzanie może mieć charakter pośredni jest nim torowanie, które polega na tym ze poprzez zdobycie pewnych doświadczeń ułatwiony jest dostęp do innych informacji ,oraz zaoszczędzanie przy ponownym uczeniu się.
W życiu codziennym formy odtwarzania możemy uwzględnić w dwóch kryteriach:
1.charakter treści przechowywanych w pamięci (treści osobiste i pozaosobiste)
a)osobiste- wspomnienie, czyli przywoływanie osobistej przeszłości
b)pozaosobiste- odwoływanie do wiedzy pozajednostkowej, dotyczy wiedzy na temat świata :przypominane, rozpoznawane.
2.wielkosc udziału jednostki w przywoływaniu zawartości pamięci.

PRZYPOMINANIE
Jednostka w poleceniu do pamięci samodzielnie wydobywa informacje (laczy dane ze śladu pamięciowego z danymi z pytania)-człowiek samodzielnie wydobywa wiedze z pamięci bez drogi dostępu, przypominanie jest trudniejsze od rozpoznawania.

ROZPOZNAWANIE
Jednostka po otrzymaniu zbioru odpowiedzi wskazuje poprawna odpowiedz-szukanie opiera się na drodze dostępu- tym trudniejsze im bardziej podobne sa do siebie odpowiedzi. Przypominanie może współpracować z rozpoznawaniem ale mogą być tez niezależne od siebie.

Nieświadomy plagiat -jednostka wykonuje pewna czynność powołując się na przypomnienie bez rozpoznania sądząc ze jest to jej oryginalnym wytworem (wykorzystanie śladu pamięciowego z brakiem informacji osobistej)
Paramnezja- rozpoznanie bez przypomnienia, rozpoznaje fakt jako cos z czym się zetknęła ale nic więcej nie pamięta (spotkanie osoby o której wiemy ze ja znamy ale nic poza tym)
TOT- (TIP OF THE TONGUE)- ”mam to na końcu języka” ,mamy poczucie znajomości jakiegoś faktu ale nie potrafimy sobie go przypomnieć, pamiętamy wygląd słowa, liczbę sylab czy pojedyncze litery
DEJA VU- rozpoznawanie bez przypomnienia różni się od paramnezji tym ze rozpoznanie czegoś jako rzeczy znanej jest błędne i poczucie znajomości dotyczy nie pojedynczego obiektu czy osoby ale całej sytuacji (np. wydaje nam się ze doskonale znamy miasto, w którym nigdy nie byliśmy, Tulving wyjaśnia to pewien fragment przeżytej sytuacji pozostał w śladzie pamięciowym i jest słaby a my uzupełniamy go podręczną informacją.
JAMAIS VU- błędne rozpoznawanie bez przypomnienia. Dobrze znaną sytuację rozpoznajemy jako coś całkowicie nowego. Brak dostępu do nośnika osobistego czyli informacji, że z tym faktem wcześniej się spotkała.

PAMIEC KROTKOTRWALA I DLUGOTRWALA

Podstawowe właściwości pamięci krótkotrwałej i trwałej.

WŁAŚCIWOŚĆ



Czas przechowywania


Pojemność



Zapamiętywanie


Utrwalanie materiału



Format zapamiętywanych informacji


Wrażliwość na zapominanie





Dostęp

Format zapisu (kod)


Czynniki powodujące interferencję
PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA



Kilkanaście sekund do kilku lub kilkunastu minut

7 – 2 elementy; elementem może być litera, cyfra, figura geometryczna, może być nim także wyraz lub liczba

szybkie, nie wymaga wysiłku, przebiega automatycznie

powtórki wewnętrzne; w pewnych wypadkach ułatwiają przekazanie materiału do pamięci trwałej

akustyczny lub wzrokowy


duża; informacje zapomniane znikają bezpowrotnie




łatwy i natychmiastowy

głównie akustyczny i wzrokowy; niekiedy semantyczny

podobieństwo akustyczne
PAMIĘĆ TRWAŁA



Praktycznie nieograniczony


Praktycznie nieograniczona: według szacunków Csikszentmhalyi może sięgać 185 miliardów bitów informacji

Wolniejsze, wymaga zaangażowania i skupienia uwagi

Wykrycie wewnętrznej struktury lub znaczenia: uczenie się dowolne


Semantyczny lub wzrokowy


Mała; informacje są zapominane pozornie, ponieważ można je odzyskać dzięki stosowanym świadomie, spejalnym strategiom wydobycia, albo też odzyskiwane s spontanicznie, w wyniku reminiscencji

Powolny, niekiedy wymaga wysiłku

Głównie semantyczny; niekiedy wzrokowy lub słuchowy

Podobieństwo semantyczne lub wzrokowe


O odrębności pamięci krótkotrwałej i pamięci trwałej świadczą trzy grupy danych:
1.dane dotyczące sposobu kodowania informacji
2, dane neuropsychologiczne
3. dane pochodzące z badań

Zanim informacje dotrą do pamięci krótkotrwałej pozostają krotki czas 0,5-1 sek w pamięci sensorycznej pamięć ta umożliwia wierne i dokładne przechowanie obrazu jakiegoś bodźca. Powtórki wewnętrzne umożliwiają dłuższe przechowanie informacji w pamięci krótkotrwałej, pomagają w przenoszeniu informacji do pamięci trwałej.

STRATEGIE PAMIĘCIOWE I METAPAMIĘĆ.

Strategia pamięciowa uwzględnia trzy problemy
1. organizacje materiału do zapamiętania
2. organizacje informacji zarejestrowanych w pamięci trwałej
3. relacje miedzy organizacja zapamiętywanych informacji a organizacja informacji w pamięci trwałej
Metapamięć -wiedza na temat własnej pamięci,(pamięć ogólnie -dzięki powtarzaniu pewne informacje zapamiętuje się łatwiej, pamięć jednostki -zapamiętuje łatwiej jeśli uczy się rano albo robi notatki)
Skuteczne i częściowo uniwersalne strategie pamięciowe-mnemotechniki
Metody werbalne
1. grupowanie- polega na podzieleniu zbioru na zgłoski lub słowa,
2. akronimy -słowa z pierwszymi literami,
3. akrostychy-zdanie, w którym litery początkowe odnoszą się do zapamiętania informacji.
metody obrazowe -są podwójnym zabezpieczeniem
4. wyobrażenia interakcyjne -łączenie niepowiązanych ze sobą elementów za pomocą obrazów
5. metoda „słów- wieszaków” -stosujemy tekst wyliczanki do tworzenia skojarzeń z listą elementów, które trzeba zapamiętać
6. metoda miejsc -służy zapamiętywaniu dużych zbiorów informacji w określonej kolejności kojarzymy zapamiętywane informacji z miejscami które mijamy (spacer, praca)
zewnętrzne sposoby usprawniania pamięci
notatki w kalendarzach, dzienniki, zapiski na kartkach