Wynalazki starożytnych Rzymian w architekturze
Jakie pomysły i wynalazki wnieśli Rzymianie do architektury?
Rzym był symbolem nieprzemijającej potęgi starożytnych cywilizacji. Imperium wniosło ogromny wkład do starożytnej architektury, niektóre jego wynalazki są bardzo użyteczne również we współczesnych nam czasach.
Pierwsza monumentalna, kamienna architektura pojawiła się w Rzymie dzięki Etruskom, którzy przekształcili Rzym w miasto.
Początki były, w dużej mierze naśladownictwem form greckich, ale późniejsze oryginalne budowle, możemy już w pełni przypisać architekturze rzymskiej. Kolumny, które pełniły rolę konstrukcyjną, dekoracyjną i symboliczną, były już powszechnie stosowane w Grecji, to Rzymianie wprowadzili do nich pewne zmiany. Kolumna dorycka w Grecji miała od 8 do 12 modułów, a w Rzymie aż 16 modułów.
Kolumny wspierające półokrągły łuk to arkada.
Rzymianie doszli do inżynierskiego mistrzostwa, upodobali sobie formy o wyokrąglonych kształtach. Wprowadzili sklepienie oraz kopułę, czyli sklepienie półkoliste lub półeliptyczne oparte na murze lub bębnie na planie kolistym, eliptycznym albo wielobocznym za pośrednictwem pendentywów lub tromp. Do budowy kopuł używano ciosów kamiennych lub cegieł w kształcie klina. Sklepienna część kopuły nazywana jest czaszą, a widoczna z wnętrza podniebieniem.
Kolejnym wynalazkiem Rzymian był łuk tryumfalny. Jest to budowla w kształcie monumentalnej, wolno stojącej bramy stawiana dla upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia, zwykle zwycięstwa militarnego. Przejście pod łukiem triumfalnym autora lub autorów zwycięstwa było punktem kulminacyjnym pochodu triumfalnego. Zwykle łuki triumfalne były budowane jako stałe konstrukcje i niektóre z nich przetrwały całe stulecia, część z nich natomiast była prowizorycznymi konstrukcjami stawianymi dla uczczenia ważnego wydarzenia. Pierwsze bramy stawiano na podwyższeniu z bloków o graniastym kształcie, nad nim kształtowano otwór przejazdowy. Triumfalne łuki wykonywane były z kamienia ciosowego w kształcie arkadami jako konstrukcje jedno-, dwu- lub trójprzęsłowe. Filary zdobiono półkolumnami lub wtopionymi częściowo w filar, kolumnami stawianymi na piedestałach podkreślających wysokość budowli, w ozdobnym, często w korynckim stylu. Wyraźnie zaakcentowane łuki przejazdów opierano na ozdobnych impostach.. Na szczycie umieszczano kwadrygę z posągiem osoby, na cześć której wzniesiono ten łuk.
Rzymscy inżynierowie wznosili również wspaniałe akwedukty, czyli budowle umożliwiające doprowadzenie wody do miast. Kanały, którymi płynęła woda, znajdowały się na szczycie tych budowli. Starożytny Rzym był zaopatrywany przez sieć akweduktów liczącą 420 km, z czego tylko 47 km przebiegało nad powierzchnią ziemi. Sieć ta dostarczała milion m³ wody źródlanej na dobę. Zakopanie zmniejszało możliwość skażenia, a na terenach chłodniejszych zmniejszało możliwość zamarzania w czasie mrozów. Spadek w rzymskich akweduktach wynosi tylko kilkadziesiąt cm na kilometr. Rzymianie niekiedy odwadniali teren w pobliżu akweduktu, aby zmniejszyć możliwość skażenia przez wody gruntowe. Przy wyborze źródeł wody prócz wody obserwowali też stan zdrowia tubylców. Woda była dostarczana do licznych fontann, łaźni i szaletów publicznych, domów co bogatszych.
Miasto rozwinęło się w imperium, a jego mieszkańcy szukali dla siebie rozrywek więc budowali okazałe amfiteatry. Jest to odkryta arena o kształcie elipsy lub koła, otoczona - najczęściej wznoszącymi się schodkowo - ławkami dla widzów i przeznaczona do publicznych pokazów m.in. walk gladiatorów, walk z dzikimi zwierzętami, naumachii. Budowla wykształciła się z wydzielonego na forum dziedzińca, na którym walczyli gladiatorzy. Wokół dziedzińców zaczęto umieszczać ławy, które z czasem stawiano w kilku rządach na usypanym wale. Później całość zaczęto otaczać murem. Ostatecznie amfiteatr stał się wielkim kompleksem rozrywkowym z widownią mieszczącą często dziesiątki tysięcy widzów, z wieloma pomieszczeniami pomocniczymi, masztami do rozpinania nad nim osłony i wieloma innymi udogodnieniami. W czasach imperium rzymskiego zbudowano setki amfiteatrów, głównie w Italii i na zachodzie. Najsłynniejszym amfiteatrem jest niewątpliwie rzymskie Koloseum.
Panteon to budowla rzymska, porównywalna z Partenonem greckim. Jest to poświęcona wszystkim bogom okrągła świątynia na Polu Marsowym, ufundowana przez Hadriana w roku 125. Budowa kierował Apollodoros, stracony później przez cesarza. Jest jedną z najwspanialszych i jednocześnie najlepiej zachowanych budowli z czasów starożytnego Rzymu. Panteon jest rotundą o o średnicy 43,3 m i takiej samej wysokości. Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany trzyrzędowy portyk 16 kolumn w porządku korynckim, z czego 8 ustawionych jest w pierwszym rzędzie. Kopuła budowli odlana jest z betonu z centralnym otworem o średnicy 9,0 m, jedynym otworem oświetlającym wnętrze. Ponieważ otwór nie ma przykrycia, podłoga na środku jest lekko wklęsła z odpływem do zbierania deszczu. Wewnątrz znajdują się rzeźby z brązu, podniebienie kopuły jest ozdobione pięcioma rzędami kasetonów, a w ścianach znajdują się nisze. Wnętrze jest imponujące i zarazem niezwykle harmonijne. Prostokątne kapliczki i półkoliste nisze przeplatają się ze sobą.
Świątynia ta jest niezwykłym dziełem starożytnych budowniczych, którzy potrafili zrównoważyć potężną masę budynku i lekkość jego strzelistej formy.
Chociaż państwo rzymskie było ogromne, to podróżowanie po nim nie sprawiało większych trudności, co było zasługą budowniczych dróg. W krajach leżących nad Morzem Śródziemnym jeszcze dziś można zobaczyć znakomicie zachowane fragmenty rzymskich dróg, z których nadal korzystają ludzie. Środek drogi był nieco wyżej ułożony niż blok. Dzięki temu po deszczu na drodze nie tworzyły się kałuże. Rzymianie budowali także solidne mosty z kamienia łączonego cementem, również wynalazkiem Rzymian.
Rzymscy inżynierzy wnieśli do architektury wiele oryginalnych elementów, których kilka opisałam w tej pracy. Uważam, że pokazują one, jak wielki wkład w rozwój architektury starożytnej miało Cesarstwo Rzymskie.