Choroby wirusowe zwierząt, ludzi i roślin.

Ludzie, zwierzęta, rośliny to świat żywych komórek, każda z nich posiada DNA lub RNA. Każdą z tych trzech grup atakują inne grupy wirusów, lecz działających na tej samej zasadzie, wnikają one w żywą komórkę gospodarza. W zależności od rodzaju wirusa może on wniknąć do komórki gospodarza w całości lub częściowo w przypadku bakteriofagów, gdzie wnika tylko kwas nukleinowy.
Istnieją wirusy, które w postaci utajnionej mogą przebywać wiele lat w komórce gospodarza.

1. Ludzie.

Najczęściej występującymi wirusami u człowieka są: grypa, ospa, opryszczka, wirusowe zapalenie wątroby typu A i typu B.
Typ B to wirus wszczepienny (najczęściej można zarazić się nim w szpitalu podczas zabiegu).
Zmorą dzisiejszych czasów jest wirus HIV wywołuje on chorobę AIDS, czyli zespół nabytego upośledzenia odporności. Wirus ten posiada materiał genetyczny RNA w postaci dwóch nici, posiada również dodatkową osłonkę białkowo-cukrowo-lipidową.
Atakuje on limfocyty osłabiając tym samym zdolność do obrony.
Kolejnym wirusem jest PRION to białkowe cząstki infekcyjne przekształcające normalne białko w szkodliwe. Zmiany wywołane przez ten wirus określane są mianem gąbczastym, atakują one mózg u ludzi, jest to choroba Creutzfelda Jacoba.
Mówiąc o wirusach należy wspomnieć o wirusach onkogennych wywołujących nowotwory. Są one zwykle utajnione, znajdują się w organizmie przez długi czas aż do momentu, gdy aktywność ich zostanie pobudzona. Tego typu wirusy wywołują np. brodawki (kurzajki) u ludzi. Mogą występować jeszcze wirusy wywołujące takie choroby jak: grypę, ospę, katar, choroby ośrodkowego układu nerwowego: wścieklizna i kleszczowe zapalenie mózgu.

2. Zwierzęta.

Częstymi chorobami wirusowymi u zwierząt są: wścieklizna, pryszczyca.
Wścieklizna jest to choroba najczęściej występująca u zwierząt leśnych: lisy, wilki.
Objawia się ona ślinotokiem, wodowstrętem, zdziczeniem i pobudzeniem.
Kontakt z chorym zwierzęciem może skończyć się dla człowieka serią bolesnych zastrzyków. Wirus pryszczycy pojawia się u zwierząt kopytnych najczęściej u bydła, pojawiają się liczne pęcherze w okolicy pyska i racic. Istnieją wyłącznie choroby wirusowe, które dokładnie przypominają niektóre choroby ludzkie. Wywołujące je wirusy są podobne do odpowiednich wirusów ludzkich. Należą tu np. niektóre choroby ospowe zwierząt, grypa świń, choroba cieszyńska świń. Ta ostatnia wywołuje objawy chorobowe przypominające chorobę Heinego-Medina (porażenia dziecięcego).
- 2 -

Szeroko rozpowszechniona jest ospa owcza, która może spowodować poważne straty
w stadach owiec. Chorobą wirusową występującą przeważnie u młodych psów jest nosówka, związana ona jest z nieżytem dróg oddechowych, spojówek i przewodu pokarmowego, z wysypką, i objawami nerwowymi.
Nosówkę wywołuje wirus, a w bardzo wielu przypadkach dołączają się wtórne zakażenia bakteryjne, które powodują powikłania w postaci zapalenia oskrzeli i płuc.

3. Rośliny.

Rośliny są na ogół oporne na zakażenie wirusami. Wirusy roślinne zawierają tylko jeden kwas nukleinowy, a mianowicie RNA. Maja one postać bryłowata lub pałeczkowatą. Wirus mozaiki tytoniu odgrywa w historii wirusologii rolę wyjątkową, jest to bowiem pierwszy w ogóle wykryty wirus, pierwszy wirus otrzymany w postaci krystalicznej, wirus
o bardzo dużej ilości odmian, pierwszy wirus, którego udało się rozłożyć na części składowe
i zresyntetyzować na cząstki obdarzone zakaźnością.
Wirusami, które mogą występować w postaci prawdziwych kryształków są: wirus nekrozy tytoniu, wirus zastoju krzaczastego pomidorów, wirus żółcizny rzepy.
Jak wiemy, pierwszą chorobą wirusową roślin, w której wykryto wirus, była choroba mozaiki tytoniu. W 1886 roku tę nazwę podał Mayer dla określenia żółto-zielonych plam powstałych na liściach tytoniu. Objawy mozaikowe zjawiają się tylko na liściach rosnących, następnie przenika szybko do korzeni, a wkrótce również przenosi się i w kierunku wierzchołka rośliny. Mozaika pomarszczona ziemniaków powstaje na skutek jednoczesnego zakażenia wirusem X i wirusem Y.
Objawy mozaikowe są przeważnie niezbyt duże. Nierównomierny wzrost tkanek liścia powoduje marszczenie się blaszki liściowej. Wzrost rośliny zostaje zahamowany.
Wirus ziemniaczany Y wywołuje smugowatość lub plamistość smugowatą ziemniaków.
Wirusy X i A często występują wspólnie. Wywołana przez nie choroba nosi nazwę kędzierzawki. Liście są bardzo zniekształcone, pomarszczone i pofałdowane.
Na blaszkach liściowych obecne są plamki, a na żyłkach od spodu liści –smugi.
Liście żółkną i przedwcześnie opadają. Łodygi skręcają się, są krótsze niż normalnie, a cała roślina karłowacieje. W podręczniku wirusowych chorób roślin Kennetha Smitha (1957r.) autor opisał ponad 300 wirusów roślinnych, przy tym jeden wirus może często wywoływać choroby u różnych roślin. Choroby te mogą w zależności od gospodarzy roślinnych wirusa mieć bardzo różne objawy. Choroby wirusowe roślin uprawnych wywołują duże straty ekonomiczne. Walka z tymi chorobami jest przeważnie bardzo trudna i wymaga dużych wysiłków.

W omawianym temacie widzimy, że znaczenie wirusów dla człowieka ma przede wszystkim charakter negatywny, gdyż w wielu przypadkach są one czynnikiem chorobotwórczym, wywołującym różne czasem bardzo groźne schorzenia u człowieka, roślin i zwierząt.
Dlatego wiele wysiłków człowieka skierowanych jest na zwalczanie tych chorób lub zapobieganie im. Niestety, zwalczanie chorób wirusowych, ze względu na brak skutecznych leków, polega głównie na leczeniu objawowym. To samo dotyczy zwierząt i roślin. Dlatego
w akcji przeciw wirusom chorobotwórczym ogromne znaczenie ma dzisiaj profilaktyka
- zapobieganie zakażeniu. Realizuje się to przez izolowanie osobników chorych, likwidowanie nosicieli wirusów i wreszcie stosowanie szczepionek.


Również negatywne dla człowieka w wielu przypadkach jest działanie bakteriofagów
atakujących bakterie przynoszące pożytek gospodarce ludzkiej. Odczuwa się to w niektórych
działach przemysłu spożywczego i fermentacyjnego, które produkcję swą opierają na działalności bakterii.
Również szkodliwa dla gospodarki ludzkiej jest infekcja bakteriofagami bakterii glebowych oraz bakterii brodawkowych (asymilujących azot atmosferyczny); zachodzi wówczas zjawisko tzw. zmęczenia gleby.
Bakteriofagi mogą być jednak również użyteczne dla człowieka.
Stosuje się je do zwalczania niektórych bakterii chorobotwórczych, a także w diagnostyce niektórych zakażeń bakteryjnych.
Warto jednak dodać, że wirusy, ze względu na bardzo prosta budowę i łatwość przeprowadzenia na nich doświadczeń są bardzo dobrym obiektem dla badań genetycznych.