Egipt w pigułce

Informacje ogólne
Egipt, Arabska Republika Egiptu, Jumh?riyyah Misr al-?Arabiyyah. Zajmuje powierzchnię 1 001 400 km?, na której żyje 64mln osób. Jego stolica to Kair ? jedna z największych metropolii świata, która liczy ponad 16mln mieszkańców. Językiem urzędowym jest arabski, jednak można dobrze porozumieć się także po angielsku i niemiecku. Jednostka monetarna ? funt egipski (1LE), który dzieli się na 100 piastrów. Święto narodowe ? 23 lipca (rocznica rewolucji 1952). Egipt jest podzielony administracyjnie na 26 prowincji (tzw. muhafaz).

Położenie geograficzne
Egipt to państwo w północno-wschodniej części kontynentu afrykańskiego i na półwyspie Synaj w Azji. Egipt graniczy na południu z Sudanem, na zachodzie z Libią, na wschodzie z Izraelem, północną granicę kraju wyznacza wybrzeże Morza Śródziemnego.

Ukształtowanie powierzchni
Egipt ma kształt zbliżony do kwadratu. Afrykańską i azjatycką część kraju łączy Przesmyk Sueski, przez który przebiega Kanał Sueski łączący Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Rozległe obszary Arabskiej Republiki Egiptu (90% całego terytorium) zajmują pustynne równiny wzniesione średnio kilkaset metrów nad poziomem morza. Pozostałą część stanowią urodzajne tereny rolne wzdłuż rzeki Nil, która przepływa przez cały obszar kraju, z południa ku północy.
W Egipcie wyodrębnia się 4 główne regiony naturalne:
dolinę i deltę Nilu,
Pustynię Libijską,
Pustynię Arabską,
półwysep Synaj.
Dolina i delta Nilu stanowią wielką oazę pomiędzy obszarami pustynnymi. Pustynia Libijska (Zachodnia) zajmuje 60% powierzchni kraju, a jej wysokość nie przekracza 300m. Pustynia Zachodnia ciągnie się wzdłuż granicy z Libią, stanowi teren wyżynny o zróżnicowanych formach krajobrazu pustynnego. Spotkać tam można zarówno pustynie piaszczyste, jak i żwirowe czy skaliste. W miejscach powierzchniowych wysięków wód wgłębnych tworzą się oazy. W jej południowo-zachodniej części wznosi się płaskowyż Dżilf Al-Kabir, natomiast w północnej rozległe zapadlisko Al-Kattara.
Pustynia Arabska (Wschodnia) to skalisty płaskowyż od wschodu otoczony górami Atbaj (wys. 2187m ). Pustynią Wschodnią nazwany jest obszar na wschód od doliny Nilu, ciągnący się wzdłuż wybrzeży Morza Czerwonego, obejmujący swym zasięgiem półwysep Synaj. Wyżynno-górzysty płw. Synaj jest oddzielony od delty Nilu Kanałem Sueskim. W jego południowej części wznosi się najwyższy szczyt Egiptu ? Góra Św. Katarzyny (2637m n.p.m.). Wybrzeże Morza Śródziemnego jest słabo rozwinięte. Wzdłuż wybrzeża rozwinęły się osady rybackie, miejscowości wypoczynkowe. Większe porty handlowe znajdują się w Aleksandrii (strefa wolnocłowa) i Port Saidzie.

Klimat
Klimat zwrotnikowy, skrajnie suchy, jedynie na północnych wybrzeżach Egiptu śródziemnomorski. Charakteryzuje się upalnym latem z łagodnym wiatrem i ciepłą zimą. Występują duże różnice temperatur między dniem, a nocą. Średnia temperatura w styczniu 11-12C na północy do 15-16C na południu, w lipcu odpowiednio 25-26C i 26-33C (maksima: 38-43C, lokalnie 49C). Roczna suma opadów nie przekracza 100mm, a na południu zaledwie kilka mm (w ciągu 2-3lat). Gorący, suchy wiatr chamsin (kwiecień - czerwiec) niesie duże ilości pyłów.

Roślinność
Na północnych wybrzeżach roślinność śródziemnomorska, niemal doszczętnie wyniszczona. Strefa półpustyń na północy od szerokości geograficznej Kairu (30N) przechodzi w pustynię. Wielkie obszary są całkowicie pozbawione szaty roślinnej lub porośnięte skrajnie ubogą roślinnością suchoroślową, nieco obfitszą w uedach (wadi). W dolinie i delcie Nilu oraz w oazach panują wyłącznie uprawy, charakterystycznym składnikiem krajobrazu są tu liczne palmy daktylowe Phoenix dactylifera. Zawleczona do Egiptu Eichhornia (tzw. hiacynt wodny) stała się trudnym do zwalczenia chwastem wodnym. Gleby aluwialne (pylaste i pylasto-gliniaste), powstałe w wyniku sedymentacji zawiesiny niesionej przez Nil w czasie jego wylewów, w coraz większym stopniu zasolone z powodu niewłaściwie prowadzonego nawadniania.

Wody powierzchniowe
Poza Nilem (dł. 6671km) w Arabskiej Republice Egiptu brak stałych rzek, spotyka się jedynie okresowe potoki, których suche łożyska zwane są uedami. Delta Nilu rozpościera się na przestrzeni 22 tys. km? na północ od Kairu. Tworzą ją dwa główne ramiona Nilu: Damietta i Rosetta wraz z wielką liczbą drobnych, naturalnych i sztucznych kanałów, przybrzeżnych jezior i zalewów. Delta Nilu stanowi obszar gęsto zasiedlony i intensywnie zagospodarowany.
Nil w swym górnym biegu przełamuje się przez wychodnie granitowych skał platformy saharyjskiej, tworząc bystrza i kaskady znane pod nazwą katarakt. Katarakty już w czasach panowania faraonów wyznaczały południową granicę Egiptu. Obecnie na terytorium państwa znajduje się jedna katarakta, trzy pozostałe leżą na obszarze Sudanu.

Ludność
Zarabizowani potomkowie starożytnych Egipcjan stanowią 99% ogółu ludności, w tym Koptowie ok. 7%. Południową część kraju zamieszkują Nubijczycy (zaliczani do rasy czarnej), a oazy na Pustyni Libijskiej ? ludność berberska. Około 200 tys. Europejczyków (głównie Grecy), Ormianie. Mniejszości berberska i nubijska posługują się własnymi językami, zaliczanymi do grupy języków chamito-semickich. Przyrost naturalny wysoki (19? ? 1998). Średnia długość życia mężczyzn wynosi 59 lat, kobiet ? 63 lata. Dość wysoka jest śmiertelność niemowląt ok. 75?. Średnia gęstość zaludnienia 66 osób/km?, biorąc jednak pod uwagę faktycznie zasiedlone i gospodarczo wykorzystane obszary kraju stanowiące łącznie ok. 3,5% powierzchni całkowitej, średnia gęstość zaludnienia przekracza 1500 osób/km?. Prawie cała ludność (98%) jest skupiona w dolinie i delcie Nilu (do 2500 osób na km?) oraz w strefie Kanału Sueskiego i w oazach. Ludność miejska 45%, ok. ? w miastach liczących ponad 0,5mln mieszkańców. W rolnictwie jest zatrudnionych 46% czynnych zawodowo, bezrobotni stanowią ponad 8% (1998).

Religie
Około 94% mieszkańców Egiptu to muzułmanie. Święta księga islamu to Koran. Muzułmanie muszą przestrzegać pięciu nakazów:
głosić, że ?nie ma Boga nad Allaha, a Mahomet jest Jego Prorokiem?,
modlić się pięć razy dziennie,
dawać jałmużnę,
w ramadanie od świtu do zmierzchu przestrzegać postu,
odbyć raz w życiu pielgrzymkę (hadżydż) do Mekki.
Najliczniejszą grupą chrześcijan są Koptowie.


Gospodarka
Słabo rozwinięty kraj rolniczo-przemysłowy, od 1976 należy do eksporterów ropy naftowej. Duży udział wydatków wojskowych w budżecie państwa. Ważnym źródłem dewiz są wpływy z eksploatacji Kanału Sueskiego (ponad 1,8mld dolarów) i turystyka. W drugiej połowie lat 70. został zapoczątkowany proces stopniowego oddalania się od scentralizowanego modelu gospodarki (napływ zagranicznego kapitału, rozwój sektora prywatnego). Od 1991 wprowadzanie elementów gospodarki rynkowej zgodnie z ustaleniami Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Duży import żywności i subsydiowanie artykułów przemysłowych przez państwo doprowadziły do pogłębiającego się deficytu handlu zagranicznego. Sytuacja gospodarcza Egiptu po wojnie w Zatoce Perskiej znacznie się poprawiła. Zadłużenie wynosi 34,2mld dolarów. Struktura wytwarzania produktu krajowego brutto (PKB, w % ? 1997): rolnictwo i rybołówstwo 16, przemysł 34 (w tym górnictwo), usługi 50.

Usługi
Dobrze rozwinął się przemysł chemiczny (szczególnie produkcja nawozów sztucznych i włókien syntetycznych) farmaceutyczny, a także przemysł włókienniczy i odzieżowy, dający obecnie ok. ? wartości ogólnej produkcji przemysłowej.
Kraj posiada kilka montowni zagranicznych koncernów samochodowych, w których wytwarzane są autobusy, samochody ciężarowe oraz traktory, maszyny rolnicze. Oprócz tego produkuje się lokomotywy i wagony kolejowe oraz silniki spalinowe i elektryczne, szeroką gamę sprzętu elektrotechnicznego, a także artykuły konsumpcyjne, m.in. sprzęt radiowo-telewizyjny, pralki, lodówki, klimatyzatory, motocykle, rowery.

Transport
Sieć połączeń drogowych i kolejowych rozwinęła się w delcie i dolinie Nilu, który jest zarazem ważnym szlakiem komunikacji wodnej. Na obszarze delty funkcjonuje wiele kanałów będących ważnymi szlakami transportowymi kraju. Istnieje sieć połączeń lotniczych, łączących miasta nad Nilem z osiedlami położonymi w regionach pustynnych.
Lotnisko kairskie jest największym w Afryce. Ważnym szlakiem komunikacyjnym, a zarazem źródłem poważnych dochodów państwa jest Kanał Sueski, wykorzystywany jako droga tranzytowa dla statków kursujących w rejon Zatoki Perskiej i na azjatycki Daleki Wschód.

Handel
Podstawowymi egipskimi towarami przeznaczonymi na eksport są ropa naftowa, paliwa i gaz ziemny (53,8% wartości ogółem). Kolejne miejsca zajmują: przędza bawełniana (8,4%) i odzież (7,8%). Drugim, poza bawełną, produktem rolnym mającym poważne znaczenie w egipskim handlu międzynarodowym jest ryż (ok. 3%), kolejne miejsca w tej grupie towarów zajmują przetwory owocowo-warzywne.
Jako dostawca produktów przemysłu przetwórczego (poza odzieżowym) Egipt wyspecjalizował się w wyrobach z tworzyw sztucznych, produkcji sprzętu gospodarstwa domowego, mebli, sprzętu elektrotechnicznego, chemikaliów, cementu, nawozów sztucznych. Poważnym źródłem dewizowych dochodów kraju jest turystyka.
Do Egiptu sprowadza się głównie produkty chemiczne (8,8%), pszenicę (6,4%) i drewno (5,5%), ponadto mięso i inne produkty żywnościowe, maszyny i sprzęt inwestycyjny, silniki i papier. Głównymi partnerami handlowymi są: Stany Zjednoczone, Francja, Włochy, kraje byłego ZSRR oraz Japonia.

Przemysł
W 1997 wydobycie ropy naftowej wyniosło 42mln ton, ok. 80% pochodzi z rejonu Zatoki Sueskiej (szyby Morgan, Ramadan), poza tym pola nafty na płw. Synaj (Abu Rudajs) i na Pustyni Libijskiej. Najważniejsze eksploatowane złoża gazu ziemnego: Abu Gharadik i Ar-Razzak (na Pustyni Libijskiej). Bogate złoża fosforytów nad Morzem Czerwonym (Safadża, Al-Kusajr), nowe złoża odkryte koło Abu Turtur na Pustyni Libijskiej. Rudy żelaza są wydobywane w pobliżu Asjut i w oazie Al-Bahrija, manganu ? na Pustyni Arabskiej i na płw. Synaj (Umm Budżma), węgiel kamienny ? na płw. Synaj (Maghara). Saliny w okolicy Port Said i na jeziorze Marjut. Zainstalowana moc elektrowni cieplnych 9200 MW, wodnych 2245 MW. W 1995 produkcja energii elektrycznej wyniosła 49 TW ? h. Hutnictwo żelaza (Hulwan, Kair) i aluminium (Nadż Hammadi), przemysł: maszynowy i metalurgiczny, zbrojeniowy, cementowy, nawozów azotowych, elektrotechniczny i elektronowy, stoczniowy, montaż samochodów. Produkcja papieru głównie z odpadów bawełny. Tradycyjne gałęzie przemysłu:
włókienniczy (bawełniany),
spożywczy (olejarski, cukrowy, tytoniowy),
obuwniczy,
odzieżowy.
Rzemiosło ma wielowiekowe tradycje. Wyrób: dywanów, srebra, złotej biżuterii, wyrobów ze skór, z obsydianu, większość dla turystów.

Rolnictwo
Grunty orne i sady zajmują zaledwie 3% powierzchni kraju, a w ponad 93% są skoncentrowane w dolinie i Delcie Nilu, Nowej Dolinie (na Pustyni Libijskiej), w zachodniej części wybrzeża śródziemnomorskiego i na półwyspie Synaj.
Współczesne rolnictwo egipskie, ze względu na szybko rosnącą liczbę ludności, nie jest w stanie zaspokoić wewnętrznych potrzeb kraju. Pomimo to sektor rolniczy i przemysł przetwórstwa spożywczego należy uznać za jedne z lepiej rozwijających się branż gospodarki.
Dzięki budowie retencyjnego zbiornika Nasera, regulującego przepływy na Nilu, wzrosły możliwości sztucznego nawadniania, co zwiększyło powierzchnię ziem uprawnych o ponad 40%. Ponieważ zbiorów dokonuje się 3-4 razy w roku, średnie plony z hektara użytków należą do najwyższych w świecie.
Rolnictwo nastawione jest przede wszystkim na produkcję roślinną. Duże znaczenie ma uprawa roślin strączkowych (groch, bób, fasola, soczewica), oleistych (sezam, orzeszki ziemne) i warzyw (cebula, pomidory, arbuzy). Funkcję podstawowej rośliny przemysłowej pełni bawełna i trzcina cukrowa. Ponadto rozwija się uprawa pomarańczy, mandarynek, winorośli, bananów, oliwek i fig. W zbiorach daktyli Egipt zajmuje 1. miejsce w świecie.
Hodowla, ze względu na minimalną ilość łąk i pastwisk, jest słabo rozwinięta. Lokalne odmiany bydła i bawołów głównie są używane jako siła pociągowa do prac rolnych. Połów ryb w tym ? morskich, korali i pereł (na Morzu Czerwonym), gąbek (na Morzu Śródziemnym).

Struktura zatrudnienia
W rolnictwie pracuje 42,7% osób, w przemyśle 21,3%, w usługach i handlu 36%. Dochód narodowy w 1998r. wynosił 1380 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca.
Dochód narodowy wytwarzany był nieproporcjonalnie do struktury zatrudnienia. Choć największa jego część powstała w sektorze usług (53%), to rolnictwo, zatrudniające niemal połowę ludności w wieku produkcyjnym, wytworzyło niecałą 1/5 (17%) część dochodu. Świadczy to o niezwykle niskim poziomie wydajności pracy w rolnictwie, wynikającym z ogromnego przeludnienia i masowo występującego na wsi egipskiej zjawiska ukrytego bezrobocia.

Miasta
Główne miasta Egiptu:
? Kair,
? Aleksandria,
? Giza (część zespołu miejskiego Kairu),
? Port Said,
? Asjut,
? Suez,
? Fajum,
? Asuan.

Zabytki architektury i sztuki
? Kair ? to największe miasto Afryki, zwane przez Arabów Umm Dunja, czyli Matką Świata lub też ?miastem tysiąca minaretów?. Trudno nie dać się ponieść życiu na ulicach, na których kontynuowane od średniowiecza zawody kupieckie i obyczaje współistnieją z nowoczesnymi, kosmopolitycznymi wpływami kultury arabskiej, afrykańskiej i europejskiej.
? Muzeum Starożytności ? założone w 1858r. Przez Augusta Mariette?a, obecnie jeden z najwspanialszych tego typu obiektów na świecie, który posiada w swojej kolekcji ok. 130 tys. Eksponatów, w tym imponujące wyposażenie grobowca Tutanhamona.
? Cytadela Saladyna ? która przez 700lat była oficjalną rezydencją władców rozciąga się na wzgórzu Mokattamu, oddzielającym stare miasto od nowego. Na jej terenie wznosi się piękny Meczet Muhammada Alego Paszy zwany Meczetem Alabastrowym.
? Khan al-Khalili ? jest sercem średniowiecznego arabskiego Kairu i największym bazarem w mieście. To plątanina małych, krętych uliczek przepełniona zapachem przypraw, perfum i olejków eterycznych, który miesza się z aromatem kawy z kardamonem i tytoniu z fajki wodnej ? sziszy.
? Giza ? rozpościera się na zachód od Kairu. Tu w połowie III tysiąclecia p.n.e. powstały w dziejach ludzkości budowle ? piramidy władców (jedyny z ?7 cudów świata?, który przetrwał do dzisiaj): Cheopsa ? najstarsza i najwieksza, Chefrena i Mykerinosa oraz mierzący 57m długości i 20m wysokości Sfinks, któremu nadano rysy Chefrena.
? Sakkara ? to nekropolia, w której znajduje się piramida schodkowa i kompleks grobowy Dżesera, Serapeum oraz dwie wspaniałe mastaby.
? Ruiny starożytnego Memfis ? które pełniło rolę stolicy Starego Państwa i aż do ery Ptolemeuszy pozostało drugim, co do wielkości miastem w kraju.
? Luksor ? tą nazwą określa się potocznie trzy sąsiadujące ze sobą miejsca: miasteczko Luksor na wschodnim brzegu Nilu, wieś Karnak z ogromną świątynią boga Amona i nekropolię Tebańską. Dawne Teby, które Homer nazwał ?miastem o stu bramach? były stolicą Nowego Państwa. Nil dzieli Luksor na dwie części: ?miasto żywych? po jego wschodniej stronie i ?miasto umarłych? po stronie zachodniej. Na zachodnim brzegu leży słynna Dolina Królów kryjąca wiele grobów starożytnych władców. Perłą Luksoru są też monumentalne Kolosy Mnemnona ? dwa gigantyczne posągi wykute w piaskowcu.
? Świątynia luksorska ? znajduje się w samym sercu miasta, a poswięcona jest tebańskiej triadzie bogów, którą tworzyli Amon-Min, Mut i Chonsu. Był to południowy harem, w którym mieszkała małżonka Amona, Mut i ich syn Cjonsu. Jej wielkie kolumnady i pylony, podświetlane nocą, są prawdziwą ozdobą nabrzeża.
? Karnak ? to imponujący kompleks świątyń, w którym centralne miejsce zajmuje świątynia poswięcona bogu Amonowi, w której znajduje się m. in. wspaniała wielka sala hypostylowa, gdzie wznoszą się przepięknie zdobione 134 gigantyczne kolumny wysokości 23m każda.
? Dolina Królów ? zamknięta wśród Wzgórz Tebańskich na zachodnim brzegu Nilu kryje ok. 60 grobowców władców z XVIII i XIX dynastii.
? Dajr al-Bahri ? żaden z zabytków na zachodnim brzegu Nilu nie dorównuje oszałamiającej ostentacji, z jaką zbudowano grobową świątynię królowej Hatshepsut ? kobiety, która władała Egiptem jako faraon (1503-1482 p.n.e.).
? Kolosy Memnona ? to dwa gigantyczne, dwudziestometrowej wysokości posągi, pozostałość po świątyni Amenhotepa III, która uległa całkowitemu zniszczeniu. Przedstawiają faraona siedzącego na tronie.
? Edfu ? to niewielkie miasteczko Edfu, które zawdzięcza swoja sławę najlepiej w całym Egipcie zachowanej, wzniesionej w czasach ptolemejskich, na bazie świątyni z czasów Tutmozisa III, świątyni poświęconej bogowi z głową sokoła Horusowi.
? Kom Ombo ? położone na wzgórzu tuż nad Nilem miasto słynne jest z pozostałości imponujących świątyń poświeconych Horusowi ? bogu sokołowi i Sobkowi ? bogu krokodylowi. Można tutaj zobaczyć sarkofagi, mumie krokodyli, wannę Kleopatry i ścienne reliefy przedstawiające władców ptolomejskich.
? Asuan ? dawniej była bramą Egiptu do czarnej Afryki. W XIX wieku wybudowano tutaj pierwsza tamę, która pozwoliła na uregulowanie biegu Nilu. Atrakcją miasta jest ogród botaniczny na wyspie Kitchnera, mauzoleum Agi Chana, świątynia Izydy na wyspie Philae, a także pobliskie kamieniołomy z Niedokończonym Obeliskiem przeznaczonym dla królowej Hatshepsut.
? File ? to wyspa, na której znajduje się świątynia Izydy doskonale łącząca elementy architektury starożytnego Egiptu z architekturą grecko-rzymską.
? Niedokończony Obelisk ? na rozkaz królowej Hatshepsut podjęto próbę wyciosania największego obelisku. Gdyby powiódł się pierwotny plan jego ociosania i ustawienia, mierzyłby 41m wysokości i 4m szerokości u podstawy przy wadze 1200ton. Niestety, materiał nie wytrzymał obróbki.
? Wielka Tama Asuańska ? jej budowa została ukończona w 1971r. Najbardziej widocznym rezultatem budowy jest Jezioro Nasera ciągnące się na długości około 500km daleko w głąb Sudanu.
? Abu Simbel ? to miejscowość położona nad Jeziorem Nasera, ok. 280km na południe od Asuanu, gdzie znajdują się dwie skalne świątynie, wykute w zboczu góry w czasach Ramzesa II Wielkiego (XIII w. p.n.e.). Świątynie odkrył w 1813r. Szwajcarski podróżnik
J.L. Burckhardt. Większa z nich poświęcona jest Ptahowi, Amonowi-Re, Horachte i ubóstwionemu Ramzesowi II, mniejsza ? bogini Hathor i królowej Nefertari.