Prawo rzeczowe - opracowanie na egzamin UMCS 777

1. Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym; źródła prawa rzeczowego.

W znaczeniu przedmiotowym ? zespół przepisów prawa cywilnego, które regulują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności i innych form korzystania z rzeczy.

W znaczeniu podmiotowym ? 2 cechy: dotyczący rzeczy i p. bezwzględne

Wyjątkowo, gdy przepis szczególny tak stanowi prawo rzeczowe ma za przedmiot prawo (przedmiotem użytkowania może być prawo, zastaw na prawach, hipoteka na użytkowaniu wieczystym czy wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie). P. rzeczowe jest bezwzględne to znaczy że skuteczne wobec wszystkich (erga omnes; każdy podmiot ma obowiązek powstrzymania się od działań, które ingerowałyby w sferę prawa rzeczowego uprawnionego, jest to ograniczenie sfery zachowań tych podmiotów ? jeśli nie, uprawniony może domagać się przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania dalszych naruszeń)

Źródła ? Konstytucja RP; KC z 1964; Przepisy wprowadzające KC z 1964; wiele ustaw np. o księgach wieczystych z 1982; Prawo geodezyjne i kartograficzne z 1989; o własności lokali z 1994; o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z 1996; o gospodarce nieruchomościami z 1997; o spółdzielniach mieszkaniowych z 2000; Prawo wodne z 2001

Prawo rzeczowe ma w zasadzie charakter bezwzględnie obowiązujący (nie można ukształtować odmiennie treści praw rzeczowych niż to wynika z uregulowań ustawowych).

2. Cechy konstytutywne i charakterystyczne podmiotowych praw rzeczowych.

1. pr. rzeczowe to prawa majątkowe;
2.mają normatywną postać praw bezpośrednich;
3. skuteczne erga omnes;
4. nie polegają na obowiązku czynnych świadczeń na rzecz uprawnionego;
5. pr. rzeczowe korzystają z pierwszeństwa przed prawami i roszczeniami osobistymi;
6. prawo rzeczowe podąża za rzeczą;
7. są to prawa trwałe;
8. prawo rzeczowe obciąża zawsze całą rzecz;
9. prawa rzeczowe są jawne;
10. istnieje dopuszczalność zrzeczenia się własności lub innych praw rzeczowych.

3. Zasada zamkniętej listy praw rzeczowych ? ujęcie restrykcyjne i liberalne, funkcja.

Skoro p. rzeczowe są prawami bezwzględnymi, powszechnie przyjmuje się, że w p.rz. obowiązuje zasada zamkniętej listy praw rzeczowych (numerus clausus praw rzeczowych) ? tzn. zainteresowani mogą ustanawiać tylko takie prawa rz., jakie są przewidziane w ustawie. Nie ma swobody do powoływania nieznanych ustawie p.rz. Możliwość umownego kształtowania treści tych praw w sposób odmienny od przyjętego w ustawie jest bardzo ograniczona.

Ujęcie liberalne - za prawo rzeczowe można uznać wszystkie prawa ustanowione przez ustawodawcę wyposażone w cechę skuteczności erga omnes i dotyczące rzeczy. (czyli posiadające 2 podstawowe cechy praw rzeczowych)

Ujęcie restrykcyjne - za prawa rzeczowe uznajemy tylko te, które ustawodawca za prawa rzeczowe uznał (nazwał je tak), wyliczył je.

4. Pojęcie i rodzaje rzeczy.

Rzeczy charakteryzują 2 cechy: materialność (przedmioty materialne, materialne części przyrody) i charakter samoistny (wyodrębnione z przyrody dobra samoistne)!!! Czyli rzeczami NIE są dobra niematerialne (wynalazki, dzieła naukowe). NIE są rzeczami też części składowe rzeczy, kopaliny, powietrze, woda w rzece (nie są samoistne, wyodrębnione). Rzeczami są poszczególne przedmioty, nie jest rzeczą wyodrębniona masa majątkowa (zbiór praw, ogół praw). Biblioteka nie jest rzeczą, przedmiotem p.rz. są poszczególne rzeczy - pojedyncze książki, wchodzące w skład całości a nie całość (tak sami stado bydła). Przedmiotem p.rz. są rzeczy już istniejące, zindywidualizowane (nie można być właścicielem rzeczy, która dopiero zostanie wytworzona w przyszłości). Rzeczami szczególnego rodzaju są pieniądze (ich wartość zależy od państwa, a nie od ich właściwości fizycznych).

Ciało człowieka ani jego części nie są rzeczami, nie są rzeczami zwłoki ludzkie i ich części. Natomiast rzeczami stają się części ciała mające charakter preparatów dla celów naukowo -dydaktycznych. Podobne kwestie ma regulować ustawa z 1995 o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Istnieje pogląd, że komórki, tkanki i narządy ludzkie pobrane w celu przeszczepienia osobie ludzkiej są rzeczami szczególnego rodzaju, wyłącznymi z obrotu.

Ustawa z 1997 o ochronie zwierząt mówi, że zwierzę jako istota żyjąca nie jest rzeczą, ALE w sprawach nie uregulowanych w niej stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy ruchomych.

Podstawowy podział rzeczy:
a) nieruchomości
b) ruchomości

Kodeks określa tylko nieruchomości. Rzeczami ruchomymi zaś są te rzeczy, które nie są nieruchomościami!

5. Pojęcie i rodzaje nieruchomości.

Art. 46. 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

3 rodzaje nieruchomości:
a) gruntowe (części powierzchni ziemskiej)
b) budynkowe
c) lokalowe (części budynków)

Ad.a Nieruchomością gruntową jest część powierzchni ziemskiej, która stanowi wyodrębnioną całość i jest odrębnym przedmiotem właśności.

Ad.b i c Budynki i ich części zazwyczaj są częściami składowymi nieruchomości gruntowej, odrębnymi nieruchomościami są tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi.



Odrębne od gruntu nieruchomości stanowią:
a) budynki wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez użytkownika wieczystego (te budynki są jego własnością ? art. 235)
b) budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na użytkowanym gruncie należącym do Skarbu Państwa lub członka spółdzielni (te budynki są jej własnością ? art. 272 i 279)
c) budynki rolników, którzy na mocy prawa do 1 stycznia 1983 zatrzymali budynki, przekazując swoje gospodarstwo rolne państwu za rentę
d) lokale i budynki wyodrębnione jako samodzielne przedmioty własności

6. Zasada superficies solo cedit, i wyjątki od niej.

Art. 48. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

Art. 191. Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.

Zasada ta oznacza: co zostało trwale z gruntem związane, dzieli los prawny tego gruntu. Czyli wszystko co na gruncie zostało wzniesione/zasadzone stanowi jego część składową i własność właściciela gruntu ( bez względu kto tego dokonał). Wyjątki od tej zasady wprowadzają szczególne przepisy które stanowią, że rzecz jest odrębną od gruntu nieruchomością lub rzeczą ruchomą. Przykładowo patrz pyt. wcześniej ? Odrębne od gruntu nieruchomości stanowią?

Poza tym wyjątkami od tej zasady są nieruchomości budynkowe i lokalowe ( tylko wtedy gdy przepis szczególny stanowi że są przedmiotem odrębnej od gruntu własności, patrz wcześniej).

7. Część składowa rzeczy ? pojęcie; zagadnienie dopuszczalności obrotu częściami składowymi.

Art. 47. 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.
2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.

Przedmiot jest częścią składową rzeczy, gdy:
a) jest z nią połączony fizycznie i gospodarczo
b) odłączenie połączonego przedmiotu spowodowałoby uszkodzenie lub istotną zmianę bądź całości bądź przedmiotu odłączonego
c) połączenie jest trwałe (NIE dla przemijającego użytku czyli takiego, który według zamierzeń dokonującego połączenia ma trwać tylko określony czas)

Art. 48. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

Art. 50. Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością. (np. służebności gruntowe)

!!!Art. 49. Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu !!! (te urządzenia stanowią część składową przedsiębiorstwa/ zakładu i są jego własnością)

Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych (patrz art. 47). Własność rzeczy rozciąga się bowiem na jej części składowe. Część składowa może być natomiast przedmiotem stosunku obligacyjnego np. z najmu, dzierżawy.

8. Przynależność ? pojęcie; rozporządzenie przynależnością.

Art. 51. 1. Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.
2. Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej.
3. Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną.

Przynależność jest:
a) rzeczą ruchomą
b) odrębną (ale łączy ją związek z rzeczą główną)
c) pozostaje z rzeczą główną w stosunku gospodarczego podporządkowania (ma charakter rzeczy pomocniczej)
d) potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem
e) w faktycznym związku z rzeczą główną
f) własnością właściciela rzeczy głównej

Futerał jako przynależność skrzypiec, klucz jako przynależność szafy, maszyna rolnicza przynależnością gospodarstwa rolnego

Art. 52. Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych. (czyli strony mogą postanowić inaczej np. sprzedaż samochodu nie obejmie pokrowców na siedzenia, zapasowych kluczyków itd.)

9. Połączenie, pomieszanie i przetworzenie rzeczy.

w razie połączenia (akcesji) 2 rzeczy w sposób trwały powstaje nowa rzecz. Kwestię tę normują:
Akcesja rzeczy ruchomej z nieruchomością:
Art. 191. Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.

Akcesja rzeczy ruchomych:
Obejmuje ona 3 sytuacje:
- połączenie (wytworzenie z drewna i innych materiałów mebla)
- pomieszanie (pomieszanie worka mąki żytniej z workiem mąki pszennej)
- przetworzenie (wytworzenie nowej rzeczy z cudzych materiałów)

Art. 192. 1. Ten, kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów.
2. Jeżeli przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów.

Art. 193. 1. Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.
2. Jednakże gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.

Art. 194. Przepisy o przetworzeniu, połączeniu i pomieszaniu nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody ani przepisom o bezpodstawnym wzbogaceniu.

10. Pożytki ?pojęcie, rodzaje; pożytki a inne dochody z rzeczy; uprawnienia do pobierania.

Art. 53. 1. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.
2. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.

Art. 54. Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.

2 rodzaje pożytków:
a) pożytki rzeczy ? dochody, jakie rzecz przynosi ze swej natury. Mogą one stanowić pożytki naturalne ? patrz art. 53 (owoce, zboża, glina, piasek) i pożytki cywilne ? patrz art. 53 (czynsz najmu, dzierżawy)
b) pożytki prawa ? patrz art. 54 (odsetki od wkładów w banku)

Pożytki przypadają:
a) właścicielowi (art. 140)
b) użytkownikowi wieczystemu (art. 233)
c) użytkownikowi (art. 252)
d) dzierżawcy (art. 693)
e) posiadaczowi samoistnemu w dobrej wierze (art. 224)

Nie są pożytkami rzeczy przychody uzyskane poza normalna gospodarka - np. drzewa wywrócone przez huragan.

11. Treść i przedmiot prawa własności; pozytywna i negatywna strona własności; pozytywna i negatywna definicja własności. Własność prywatna i publiczna. Konstytucyjna ochrona własności.

Art. 140. W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

2 podstawowe uprawnienia właściciela:
a) do korzystania z rzeczy (np. posiadanie jej, używanie, pobieranie pożytków i innych przychodów z rzeczy, dysponowanie rzeczą tzn. przetworzenie, zużycie a nawet zniszczenie)
b) do rozporządzania rzeczą (wyzbycie się własności, obciążenie rzeczy, oddanie rzeczy w dzierżawę/ najem, rozporządzenia nią na wypadek śmierci)

Wyliczenie uprawnień składa się na pozytywną definicję własności; negatywna definicja własności wskazuje, że właścicielowi wolno z rzeczą robić wszystko z wyjątkiem tego, co jest mu zakazane!

Strona pozytywna własności ? uprawnienia, składające się na prawo własności jako p. podmiotowe
Strona negatywna własności ? możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa (inne podmioty mają obowiązek nie ingerowania w sferę uprawnień właściciela)

Własność prywatna: własność środków produkcji i dóbr konsumpcyjnych, przysługująca osobom fizycznym i spółkom tworzonym przez osoby fizyczne. W węższym znaczeniu to własność środków produkcji, przysługująca osobie fizycznej/ określonej grupie osób (np. spółkom). Ma zasadnicze znaczenie dla gospodarki rynkowej. Natomiast własność publiczna ? własność organizmów społecznych wykorzystujących swą działalność do realizacji celów wspólnych dla danej zbiorowości np. własność samorządu zawodowego, stowarzyszeń, organizacji wyznaniowych, związków zawodowych.

Własność państwowa: państwo właścicielem środków produkcji i dóbr o innym przeznaczeniu, koniecznych do wykonywania funkcji państwa; własność państwowa nie służy działalności zarobkowej. Może przysługiwać (podział własności państwowej na 2 kategorie): Skarbowi Państwa lub innym państwowym osobom prawnym (np. przedsiębiorstwom państwowym). Państwowa osoba prawna jest samodzielnym, odrębnym od SP podmiotem prawa i właścicielem ? dlatego SP nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych i odwrotnie. Zarząd własnością państwową sprawują państwowe osoby prawne i jednostki nie mające osobowości prawnej (np. ministerstwa, urzędy amin. Terenowej). SP jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych. Własność samorządowa: jej podmiotami są jednostki samorządu t. (gminy, powiaty, województwa) i ich związki, a także gminne, powiatowe i wojewódzkie osoby prawne. Zarządzanie mieniem samorządu t. jest zbliżone do administrowania mieniem państwowym. Zarząd ten sprawują samorządowe osoby prawne lub jednostki org. w ramach gminy, powiatu lub województwa nie mające osobowości prawnej. Samorządowe osoby prawne są samodzielnymi podmiotami prawa i właścicielami poszczególnych składników majątkowych. Gmina/powiat/ województwo nie odpowiada za zobowiązania samorządowych osób prawnych i odwrotnie. Natomiast jednostki organizacyjne gminy/powiatu/województwa, które nie mają osobowości pr. (np. zakłady budżetowe) nie są podmiotami samodzielnymi, zarządzają jedynie mieniem jednostek samorządu t. w ramach swojej działalności. Zagadnienia własności samorządu t. uregulowane są w licznych aktach pr. m.in.: ustawa z 1990 o samorządzie gminnym, z 1998 o samorządzie powiatowym, z 1998 o samorządzie województwa, z 1997 o gospodarce nieruchomościami

Konstytucyjna ochrona własności ? Konstytucja RP zawiera liczne przepisy o własności: art. 21 ??RP chroni własność i prawo dziedziczenia..?; w art.64 zapewnia każdemu ?prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia? i równą dla wszystkich ich ochronę, ??Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności?!!!



12. Przestrzenne i czasowe granice własności.

Przestrzenna granica własności rzeczy ruchomej ? wyznaczana przez fizyczną samoistność rzeczy
Przestrzenna granica własności rzeczy nieruchomej ? art.143 przestrzeń nad i pod powierzchnią nieruchomości :

Art. 143. W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do wód.

Właściciel jednak nie może sprzeciwić się działaniom na takiej wysokości lub głębokości, które nie zagrażają jego uzasadnionym interesom (np. nie może zabronić przelatywania samolotom nad swoją nieruchomością).

Czasowe granice p. własności ? p. rzeczowe mogą być ukształtowane jako terminowe lub bezterminowe. Prawo własności w zasadzie jest unormowane jako prawo bezterminowe!!!

Art. 157. 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. ? niemożliwe jest powstanie w drodze czynności prawnej własności terminowej co do nieruchomości. Dopuszczalne jest natomiast powstanie własności terminowej co do rzeczy ruchomej (czyli własność ruchomości może być przeniesiona pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu).

Własność terminową przewiduje k.c. co do budynków wzniesionych na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, które stanowią odrębne od gruntu nieruchomości budynkowe. Prawo własności tych budynków gaśnie jednak wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego!!! To samo dotyczy odrębnej własności lokali w budynkach wzniesionych na gruncie będącym przedmiotem użytkowania wieczystego. Ale własność terminowa NIE może być ustanawiana co do nieruchomości gruntowych.

13. Rozgraniczenie gruntów ? pojęcie, przedmiot, właściwość organów, stadia postępowania.

Art. 152. Właściciele gruntów sąsiadujących obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych; koszty rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po połowie.

Art. 154. 1. Domniemywa się, że mury, płoty, miedze, rowy i inne urządzenia podobne, znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących, służą do wspólnego użytku sąsiadów. To samo dotyczy drzew i krzewów na granicy.
2. Korzystający z wymienionych urządzeń obowiązani są ponosić wspólnie koszty ich utrzymania.

Gdyby granice gruntów stały się sporne, istnieje potrzeba ich rozgraniczenia. Przez rozgraniczenie rozumie się określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie i sporządzenie odpowiednich dokumentów. Problem rozgraniczenia uregulowany jest w ustawie z 1989 Prawo geodezyjne i kartograficzne.
Do rozgraniczenia może dojść: a) w drodze ugody administracyjnej, b) na podst. decyzji organu administracyjnego, c) na mocy orzecznictwa sądowego ? patrz poniżej


Tryb rozgraniczania składa się zazwyczaj z 2 stadiów: administracyjnego i sadowego. P. administracyjne wszczyna się na wniosek zainteresowanego właściciela lub z urzędu. Właściwym rzeczowo w sprawach dokonywania rozgraniczenia nieruchomości jest organ rządowej administracji ogólnej (wójt/burmistrz/prezydent miasta). Upoważniony geodeta dokonuje wszelkich potrzebnych czynności i skłania strony do zawarcia ugody. Ugoda zawarta przed geodetą ma moc ugody sądowej i kończy postępowanie w sprawie. Jeśli do ugody nie doszło, ale w postępowaniu zebrano pewne dowody co do przebiegu granicy lub strony złożyły zgodne oświadczenia co do przebiegu granicy ? organ administracyjny wydaje decyzje o rozgraniczeniu nieruchomości. Strona niezadowolona z przebiegu granic w p. administracyjnym w terminie 14 dni od doręczenia decyzji może wnieść o przekazanie sprawy do sądu. Gdy nie doszło do ugody lub wydania decyzji przez organ admin. ? organ. admin. z urzędu przekazuje sprawę do sądu.

Art. 153. Jeżeli granice gruntów stały się sporne, a stanu prawnego nie można stwierdzić, ustala się granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania. Gdyby również takiego stanu nie można było stwierdzić, a postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadziło do ugody między interesowanymi, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności; może przy tym przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną.

Po 1 sąd dokonuje rozgraniczenia kierując się stanem prawnym (tytułem prawnym), jeśli nie można stwierdzić ? bierze pod uwagę ostatni spokojny stan posiadania (tj. gdy jeszcze nie było sporu). Jeśli nie da się ustalić również takiego stanu ? sąd wyznaczy granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności.
Do rozgraniczenia może dojść z pominięciem stadium admin. ? sąd przed którym toczy się sprawa o własność/wydanie nieruchomości, jej części jest właściwy także do przeprowadzenia rozgraniczenia, jeżeli jest to potrzebne do rozstrzygnięcia danej sprawy.

14. Prawo sąsiedzkie ? pojęcie, zakres i przedmiot unormowań; imisje ? pojęcie, rodzaje i skutki prawne.

To przepisy regulujące stosunki sąsiedzkie (pewne obowiązki i ograniczenia), z uwagi na potrzebę uregulowania, pogodzenia w pewnych sytuacjach sprzecznych nieraz interesów sąsiadów. Dzieli się je na:
a) przepisy ograniczające oddziaływanie na nieruchomości sąsiednie (art. 144 i 147)
b) przepisy określające korzystanie sąsiadów z przygranicznych pasów ziemi (art. 148-150)
c) przepisy dające możność ustanowienia służebności (art. 145, 146 i 151)
d) przepisy regulujące problemy związane z granicami (art. 152 ? 154)

Imisje ? oddziaływanie właściciela nieruchomości na nieruchomość sąsiednią, wynika z działalności prowadzonej na własnej nieruchomości a NIE na wtargnięciu na cudzą nieruchomość!!!

Dzielimy na:
Imisje bezpośrednie ? kierowanie określonych substancji na nieruchomość sąsiednią za pomogą specjalnych urządzeń (sztuczne skierowanie ścieków). Są ZABRONIONE!!!
Imisje pośrednie ? wszystkie inne działania, które tylko pośrednio oddziaływają na nieruchomość sąsiednią (wytwarzanie hałasu, pyłów, gazów itd.). Są dozwolone, z tym że:

Art. 144. Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Przykładowo: przeznaczenie nieruchomości: zakład produkcyjny, budynek mieszkalny
Stosunki miejscowe: charakter regionu (wieś, miasto)

W przypadku zakłóceń ponad przeciętną miarę właściciele mogą żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania dalszych naruszeń ? roszczenie negatoryjne, a także na zasadach ogólnych odszkodowania.

Art. 147. Właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia. ? np. wybranie ziemi przez właściciela na jego nieruchomości może zagrozić stabilności budynku sąsiada ? w takim wypadku prawo żądania zaprzestania robót i przywrócenia stanu poprzedniego (r. negatoryjne).

Art. 149. Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców. Właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. ? chodzi tu o korzystanie z przygranicznych pasów ziemi. Jeśli właściciel owoców nie zbierze, traci ich własność, gdyż owoce opadłe z drzewa/krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki!!!

Art. 150. Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu. To samo dotyczy gałęzi i owoców zwieszających się z sąsiedniego gruntu; jednakże w wypadku takim właściciel powinien uprzednio wyznaczyć sąsiadowi odpowiedni termin do ich usunięcia.

Art. 145. 1. Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna).
2. Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.
3. Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.

Chodzi tu o tzw. służebność drogi koniecznej!!!

Art. 146. Przepisy artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio do samoistnego posiadacza nieruchomości; jednakże posiadacz może żądać tylko ustanowienia służebności osobistej. ? czyli posiadacz samoistny również może wystąpić z tym samym żądaniem (ale dla niego jest możliwe ustanowienie tylko służebności osobistej)

Istnieje również możliwość ustanowienia służebności budynkowej:

Art. 151. Jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nie uzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Może on żądać albo stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze.

W tym przypadku z roszczeniem negatoryjnym i żądaniem usunięcia budynku, można wystąpić w zasadzie tylko jeśli przekroczenie granicy było umyślne albo jeżeli właściciel gruntu sąsiedniego bezzwłocznie sprzeciwiał się budowie lub pozostawienie budowli grozi mu niewspółmiernie wielką szkodą. W innej sytuacji właściciel zajętej częściowo nieruchomości ma 2 roszczenia do wyboru (art. 151). W 1 wypadku służebność gruntowa polegać będzie na tym, że właściciel zajętej nieruchomości będzie znosić, iż na jego gruncie stoi budynek sąsiada (ale za wynagrodzeniem), w 2 może żądać wykupienia?

15. Pojęcie i środki petytoryjnej ochrony własności.

To ochrona prawa, przysługująca właścicielowi. Do środków ochrony petytoryjnej (własności) należą roszczenia:
a) windykacyjne i negatoryjne
b) uzupełniające
c) o rozliczenie nakładów
d) o wykup gruntu

Formą procesową dochodzenia tych roszczeń są powództwa. Specjalnym środkiem ochrony własności jest powództwo o ustalenie prawa (w przypadku niepewnego, spornego stanu prawnego) ? chodzi w nim o to, że właściciel wnosi o ustalenie, że przysługuje mu prawo własności. Gdy nieruchomość ma urządzoną księgę wieczystą, w razie niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze a rzeczywistym stanem prawnym, osoba której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, może żądać uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Ochronie prawa ma służyć także postępowanie rozgraniczeniowe ? gdy granice gruntów sąsiednich są sporne ma doprowadzić do ustalenia przebiegu linii granicznej.

16. Roszczenie windykacyjne ? pojęcie; legitymacja czynna i bierna w procesie windykacyjnym.

Art. 222. 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Jest to roszczenie o wydanie rzeczy, która znajduje się u osoby nieuprawnionej i wynika z prawa własności!!!! (a NIE np. z użytkowania, najmu, dzierżawy). Ochrona w drodze r. windykacyjnego ma charakter obiektywny ? o powstaniu tego roszczenia decyduje sam fakt naruszenia p. własności. Powstaje niezależnie czy osoba naruszająca była w dobrej czy złej wierze.

Legitymowanym czynnie (do dokonywania czynności w charakterze powoda) do wystąpienia z powództwem windykacyjnym jest właściciel bądź współwłaściciel. Mogą oni domagać się wydania rzeczy do rąk własnych lub innej osoby uprawnionej (użytkownika, dzierżawcy, najemcy). Ponadto legitymację procesową ma prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich.

Biernie legitymowanym (występującym w postępowaniu w charakterze pozwanego) jest każda osoba, która faktycznie włada rzeczą. Powództwo kieruje się przeciwko posiadaczowi ale też przeciwko osobom, które władają rzeczą w innym charakterze (np. dzierżycielowi).

Osoba przeciwko, której wystąpiono z roszczeniem w. może:
a) zaprzeczyć prawu własności żądającego wydania rzeczy
b) podnieść zarzut braku legitymacji biernej (twierdzić, że rzecz nie jest w jej władaniu)
c) podnieść zarzut hamujący(gdy pozwanemu przysługuje skuteczne wobec właściciela prawo władania rzeczą np. użytkowanie, dzierżawa)
d) zarzucić, że właściciel żądający wydania rzeczy wykonuje swoje prawo sprzecznie z zasadami współżycia społ. (art.5)

Roszczenia negatoryjne i windykacyjne nie ulegają przedawnieniu jeśli dotyczą nieruchomości!!! Termin przedawnienia r. windykacyjnego i negatoryjnego dotyczących rzeczy ruchomej na zasadach ogólnych wynosi 10 lat!!!

17. Roszczenie negatoryjne ? pojęcie; legitymacja czynna i bierna w procesie negatoryjnym.

Art. 222 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Przykładowo: osoba nieuprawniona przechodzi przez nieruchomość właściciela, wpędza na nią bydło, przekracza granice przeciętnej miary przy imisjach pośrednich.

Przesłanką roszczenia negatoryjnego (tak samo jak windykacyjnego) jest wyłącznie obiektywny fakt naruszenia własności.

Właściciel może żądać:
a) przywrócenia stanu zgodnego z prawem (usunięcie się z rzeczy, usunięcie skutków naruszenia)
b) zaniechania naruszeń

Właścicielowi przysługuje jedno lub drugie roszczenie albo obydwa łącznie.

Legitymowanym czynnie: właściciel, współwłaściciel. Legitymację procesową mają (jak przy r. windykacyjnym) prokurator i Rzecznik PO.

Legitymowanym biernie: osoba, która narusza cudze prawo własności w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela władztwa nad rzeczą.

18. Roszczenia uzupełniające ? rodzaje, przesłanki powstania i realizacji.

Art. 224. 1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Art. 225. Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

3 roszczenia:
1. o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy
2. o zwrot pożytków (lub ich równowartości)
3. o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub utratą

Roszczenia te mogą uzupełniać r. windykacyjne lub być dochodzone oddzielnie. Stanowią samodzielny przedmiot obrotu!!! tj. można zbyć osobie 3 roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez przenoszenia prawa własności rzeczy.

Powstanie tych roszczeń zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza!, ma więc ch. subiektywny! :
1. gdy posiadacz jest w dobrej wierze (ma uzasadnione okolicznościami przekonanie, że przysługuje mu prawo do rzeczy) roszczenia uzupełniające dla właściciela nie powstają!!!
2. gdy posiadacz jest w złej wierze (wie, że nie jest właścicielem) zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, powinien zwrócić pobrane pożytki lub ich wartość oraz wartość pożytków, których nie uzyskał z powodu złej gospodarki, odpowiedzialny jest za pogorszenie lub utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego
3. gdy posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy ? ustawodawca zrównuje go z posiadaczem w złej wierze, z tym że nie musi zwracać pożytków, których nie uzyskał z powodu złej gospodarki, a za zużycie/utratę/pogorszenie rzeczy odpowiada tylko, gdy doszło do tego z jego winy

Art. 229. 1. Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz. ? r. uzupełniające przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (odzyskania przez właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą)

Art. 230. Przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego. ? czyli roszczenia u. dotyczą w zasadzie stosunków między właścicielem a posiadaczem samoistnym, jednak na podst. art. 230 można je stosować także w stosunku do posiadacza zależnego

19. Roszczenia samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz ? przesłanki powstania i realizacji; sposoby rozliczeń z właścicielem.

Art. 226. 1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Jednakże gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych. (nawet jeśli nie wzbogaciły właściciela)
2. Samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem.

Zasadą jest, że właściciel zobowiązany jest zwrócić nakłady posiadaczowi. Zakres tego obowiązku zależy jednak od dobrej/ złej wiary i rodzaju nakładów. Przepisy o roszczeniach o zwrot nakładów odnoszą się jak wynika jasno do posiadacza samoistnego, ale na podst. art. 230 można je stosować również w stosunku do posiadacza zależnego.

Rodzaje nakładów:
- konieczne ? ich celem jest utrzymanie rzeczy w należytym stanie (remont)
- inne nakłady: nakłady użyteczne ? ulepszają rzecz; nakłady zbytkowne - zmierzają do nadania rzeczy wyglądu lub charakteru odpowiadającego szczególnemu upodobaniu tego, kto ich dokonuje

Zwrot nakładów może nastąpić przez zabranie przez posiadacza przedmiotów, które połączył z rzeczą, bądź przez zapłatę na jego rzecz pieniężnej równowartości nakładów przez właściciela. Forma zależy od woli posiadacza (gdy jest w dobrej wierze!), w pozostałych 2 wypadkach decyduje wola właściciela:

Art. 227. 1. Samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi.
2. Jednakże gdy połączenia dokonał samoistny posiadacz w złej wierze albo samoistny posiadacz w dobrej wierze po chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymać, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.

Art. 229. 1. Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.

20. Budowa na cudzym gruncie; przesłanki roszczenia o wykup zabudowanego gruntu (art. 231)

Zgodnie z zasadą superficies? budynek/urządzenie wzniesione na cudzym gruncie stają się częścią składową nieruchomości gruntowej ? tym samym są własnością właściciela nieruchomości. W związku z tym ustawodawca przewidział, przyznając zainteresowanym roszczenie o wykup działki. Z momentem zrealizowania roszczenia własność zajętej pod budowę nieruchomości gruntowej przechodzi na osobę, która wzniosła budynek/inne urządzenie:

Art. 231. 1. Samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.
2. Właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Przesłanki roszczenia:
1. posiadanie samoistne ? tzn. posiadacz włada rzeczą jak właściciel. Jeżeli budynek/inne urządzenie wzniosło kilka osób, każdej z nich przysługuje roszczenie o przeniesienie udziału odpowiedniej części nieruchomości. Roszczenie to przysługuje także osobie, która współposiadała zabudowaną działkę z właścicielem nieruchomości (budynek wznieśli małżonkowie, ale tylko 1 z nich jest właścicielem gruntu)
2. dobra wiara posiadacza ? przekonanie, że przysługuje mu prawo własności przy zachowaniu należytej staranności (aby się tego dowiedzieć); w orzecznictwie na równi z posiadaczem w dobrej wierze traktuje się posiadacza będącego formalnie w złej wierze, jeżeli z uwagi na szczególne okoliczności wymagają tego zasady współżycia społecznego
3. wzniesienie sztucznej konstrukcji ? budynek/inne urządzenie (urządzenia melioracyjne); innym urządzeniem jest NIE sad
4. wartość wzniesionego budynku/urządzenia znacznie przekracza wartość działki zajętej pod budowę

Roszczenie posiadacza NIE ulega przedawnieniu!!! Wygasa jednak z chwilą utraty przez posiadacza posiadania.

Jak wynika z przepisu wyżej właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek/inne u. o wartości przekraczającej wartość zajętej na ten cel działki, również może wystąpić z takim żądaniem? Dla powstania tego roszczenia nie jest istotna dobra wiara posiadacza.

Przez działkę z art.231 rozumiemy grunt zajęty pod budowę wraz z gruntem niezbędnym do korzystania z budowli (podwórze, droga dojazdowa)!!!

Do realizacji tego roszczenia dochodzi przez:
1. zawarcie umowy o przeniesienie własności
2. z mocy orzeczenia sądowego (orzeczenie to zastępuje oświadczenie woli osoby do tego zobowiązanej)

Przeniesienie własności następuje odpłatnie za zapłatą ceny rynkowej obowiązującej w obrocie na danym terenie.

21. Przeniesienie własności ? pojęcie, zasady.

Prawnorzeczowy sposób nabycia i utraty własności, POCHODNY sposób nabycia p. własności. Oznacza przejście własności na podstawie umowy. Osoba przenosząca własność to zbywca; osoba na którą w drodze umowy własność przechodzi to nabywca. Dopuszczalność przeniesienia własności podlega ustawowym ograniczeniom np. jeśli chodzi o cudzoziemców. I warunkiem nabycia własności jest ważność umowy.

Zasady przeniesienia własności:

A/ podwójny skutek umów zobowiązujących do przeniesienia własności;
B/ konsensualność umów przenoszących własność;
C/ przyczynowość umów przenoszących własność;
D/ warunek lub termin w umowie przenoszącej własność;
E/ forma umowy przenoszącej własność;
F/ "Nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet".

Zagadnienie podwójnego skutku umowy zobowiązującej do przeniesienia własności:

Art. 155. 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. ? Oznacza to, że umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości! wywołuje podwójny skutek!!!: obligacyjny (zobowiązujący), bo powoduje powstanie zobowiązania do przeniesienia własności i rzeczowy (rozporządzający), gdyż przenosi własność.

Są jednak wyjątki ? ??przepis szczególny stanowi inaczej lub strony inaczej postanowiły? ? w takim wypadku do przeniesienia własności oprócz umowy zobowiązującej do przeniesienia własności potrzebna jest jeszcze druga ? zawarta w celu wykonania tej pierwszej i z jej mocy następuje przeniesienia własności. Przykładowo można wskazać:

Art. 157. 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.
2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Zagadnienie konsensualności umów przenoszących własność: z art. 155 wynika, że przeniesienie własności następuje na skutek samej umowy (z chwilą złożenia zgodnych oświadczeń stron) czyli zasadą jest konsensualność umów!!! Umowa ma ch. konsensualny = do przeniesienia własności wystarczy sama umowa, a właściwie zgodne oświadczenia woli stron tej umowy BEZ konieczności spełnienia dodatkowych elementów np. wpis do księgi w. czy wydanie rzeczy

Od tej zasady z woli stron lub z przepisu ustawy mogą być wyjątki. W przypadku rzeczy ruchomej, oprócz zawarcia umowy niezbędne jest przeniesienie posiadania!!!:
- gdy przedmiotem umowy są rzeczy oznaczone co do gatunku lub rzeczy przyszłe:
Art. 155 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

- gdy zbycia dokonuje osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą, a nabywca jest w dobrej wierze (art.169 ? wyjątek od zasady nemo plus iuris?w części ogólnej)

Zagadnienie przyczynowości umowy przenoszącej własność: czynność jest przyczynowa jeśli jej ważność zależy od prawidłowej przyczyny (causa), jeśli takiej zależności nie ma czynność jest abstrakcyjna (oderwana). Na gruncie naszego prawa zasada przyczynowości jest z. generalną, od której wyjątki mogą wynikać tylko z przepisów szczególnych.

Art. 156. Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania. ? zasada przyczynowości w znaczeniu materialnym!!! (odnosi się do przeniesienia własności nieruchomości jak i ruchomości)

Zasada przyczynowości w znaczeniu formalnym!!! (tylko w przypadku przeniesienia własności nieruchomości): (podkreślone)
Art. 158. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (inaczej jest nieważna; rygor nieważności!!!). To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione.

Warunek i termin w umowie przenoszącej własność: patrz art.157 na poprzedniej stronie ? umowa przenosząca własność nieruchomości NIE może być zawarta pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. ALE umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości może zawierać warunek albo termin, ale w takim przypadku do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron, obejmujące ich bezwarunkową zgodę na przejście własności, a więc umowa rozporządzająca. NIE MA PRZESZKÓD, aby przenieść pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu własność rzeczy ruchomej!!!

Forma umowy przenoszącej własność nieruchomości: patrz art.158 wymóg formy aktu notarialnego, inaczej nieważność umowy

Przeniesienie własności rzeczy ruchomych nie jest uzależnione od zachowania szczególnej formy.

Nabycie własności od osoby nieuprawnionej: ogólna zasada: nemo plus iuris? co oznacza, że własność można skutecznie nabyć tylko od właściciela lub osoby uprawnionej do rozporządzania rzeczą, ale istnieją wyjątki:
1. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (dotyczy nieruchomości) ? nabywca w dobrej wierze może nabywa własność nieruchomości od osoby, która niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym jest wpisana do księgi wieczystej jako właściciel, gdy zostaną spełnione określone warunki przewidziane w przepisach (umowa musi mieć charakter odpłatny!)
2. Art. 169. 1. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. (musi istnieć dobra wiara!!!)
2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.

22. Zrzeczenie się własności.

Wynika z uprawnienia do rozporządzania rzeczą. Art.179 dotyczący zrzeczenia się własności nieruchomości został wyrokiem TK uznany za niezgodny z Konstytucją i utracił moc (do zrzeczenia się art.179 wymagał jednostronnego oświadczenia właściciela z taką wolą w formie aktu notarialnego ? nieruchomość taka NIE stawała się rzeczą niczyją a ex lege własnością gminy). Istnieje potrzeba nowego uregulowana tego zagadnienia przez ustawodawcę. Zrzeczenie się własności ruchomości następuje przez: porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się jej własności (art.180). Wtedy rzecz ruchoma porzucona przez dotychczasowego właściciela staje się rzeczą niczyją.

23. Zasiedzenie ? przedmiot, przesłanki, skutki.

To jeden ze sposobów, obok przemilczenia, nabycia własności na skutek upływu czasu. Dotychczasowy właściciel traci swoje prawo, a inna osoba je nabywa na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa rzeczowego (choć jest nieuprawniona).

Przedmiot ? prawo własności nieruchomości i ruchomości, jak i niektóre innych prawa rzeczowe, z którymi łączy się faktyczne władztwo nad rzeczą (użytkowanie wieczyste, służebności gruntowe). Jeśli chodzi o nabycie w drodze zasiedzenia nieruchomości gruntowej ? można to zrobić bez zastrzeżeń. Zasiedzieć nieruchomość lokalową można tylko, jeśli odrębna własność lokalu została już wcześniej ustanowiona. Natomiast w przypadku nieruchomości budynkowej przewidzianej w art.235, to można ją zasiedzieć tylko wraz w prawem użytkowania wieczystego, gdyż własność budynku przysługująca wieczystemu użytkownikowi jest prawem związanym z u. wieczystym:
Art. 235. 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
2. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.

Dopuszcza się możliwość zasiedzenia udziału we współwłasności rzeczy oraz prawa użytkowania wieczystego, gdy zostało już wcześniej ustanowione.

Przesłanki ? do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości muszą zostać spełnione 2 przesłanki: 1. posiadanie samoistne 2. upływ czasu ? 20 lub 30 lat, w zależności od tego czy w momencie gdy uzyskał posiadanie był w dobrej czy złej wierze (liczy się dobra wiara w momencie uzyskania posiadania, jeśli posiadacz np. dzień po objęciu w posiadanie dowiedział się, że prawo mu nie przysługuje, to i tak do zasiedzenia w tym wypadku wymagany jest upływ 20 lat!!!)

Do nabycia przez zasiedzenie własności ruchomości przesłanki są 3: 1. posiadanie samoistne 2. upływ czasu 3 lat 3. dobra wiara przez cały okres 3 lat!!! (inaczej niż przy zasiedzeniu nieruchomości!!!)

Jak wynika z tego, tylko posiadanie samoistne (takie które odpowiada prawu własności) może prowadzić do zasiedzenia. Posiadanie to powinno być nieprzerwane i wykonane w sposób ciągły. Domniemywa się ciągłość posiadania, zaś niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania, a posiadanie przywrócone uważa się za nieprzerwane. Ustawodawca przewiduje domniemanie dobrej wiary tzn. posiadacz jest w dobrej wierze, gdy z przyczyn usprawiedliwionych (bez niedbalstwa) nie wiem o tym, że nie przysługuje mu prawo własności. Osoba która nabywa własność na podst. umowy bez formy aktu notarialnego NIE JEST samoistnym posiadaczem w dobrej wierze.

Art. 175. Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń. ? czyli bieg ten może ulec zawieszeniu lub przerwaniu

Art. 173. Jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela. ? wyraz ochrony małoletniego

Art. 176. 1. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.
2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza.
Skutki: nabycie przez posiadacza samoistnego prawa własności i utrata tego prawa przez dotychczasowego właściciela. Jest to nabycie z mocy samego prawa, można wnieść aby sąd stwierdził to swoim orzeczeniem (w postępowaniu nieprocesowym, postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia ma charakter deklaratywny!!!) ZASIEDZENIE NIE POWODUJE WYGAŚNIĘCIA OBCIĄŻEŃ PRAWA WŁASNOŚCI (NP. HIPOTEKI)!!!

24. Przemilczenie ? pojęcie, przesłanki, skutki.

Polega na nabyciu prawa rzeczowego na skutek tego, że właściciel przez czas w ustawie przewidziany swojego prawa nie wykonuje. Następuje tylko w przypadkach w ustawie wyraźnie wskazanych. K.c. taki sposób nabycia przewiduje co do rzeczy znalezionych. Przepisy o znalezionych rzeczach dotyczą rzeczy zgubionych, porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności oraz zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły.

Art. 183. 1. Kto znalazł rzecz zgubioną, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli znalazca nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy, albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy. (który przeprowadzi poszukiwanie tej osoby)

Art. 186. Znalazca, który uczynił zadość swoim obowiązkom, może żądać znaleźnego w wysokości jednej dziesiątej wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru.

Art. 187. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną, które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu dwóch lat od ich znalezienia, stają się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy stają się po upływie tych samych terminów własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom; jeżeli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów.

25. Nabywanie własności nieruchomości przez cudzoziemców ? podstawowe zasady.

Kwestię tą reguluje ustawa z 1920 o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Własności nieruchomości nie może w zasadzie nabyć cudzoziemiec bez zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych, które może być udzielone jeśli sprzeciwu nie wniesie Minister Obrony Narodowej, a w przypadku nieruchomości rolnej ? również minister właściwy do spraw rozwoju wsi. Umowa zawarta bez takiego zezwolenia jest nieważna. Zezwolenie jest wymagane także przy nabyciu prawa użytkowania wieczystego. W myśl ustawy powierzchnia nieruchomości nabywanych przez c. w celu zaspokojenia potrzeb życiowych nie może przekroczyć 0,5 ha, zaś nieruchomości przeznaczonych do wykonywania działalności gospodarczej/rolniczej ? rzeczywistych potrzeb zdeterminowanych charakterem działalności. Od wymogu uzyskania zezwolenia ustawa przewiduje liczne wyjątki, np. nie wymaga zezwolenia nabycie nieruchomości (użytkowania w,) przez c. zamieszkującego w RP co najmniej 5 lat od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich itd. Reguły odmienne w tej kwestii obowiązują ? od dnia uzyskania przez RP członkostwa w UE ? odnośnie do obywateli i przedsiębiorców państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

26. Wywłaszczenie ? zagadnienie cywilnoprawne.

Jest to szczególny sposób nabycia własności nieruchomości przez Skarb Państwa lub przez jednostki samorządu terytorialnego. Uregulowane w ustawie z 1997 o gospodarce nieruchomościami. Polega na odjęciu (pozbawieniu) lub ograniczeniu (ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego) w drodze decyzji administracyjnej p. własności lub innego prawa na nieruchomości. Jest dopuszczalne tylko na cele publiczne i tylko, gdy cel publiczny nie może być zrealizowany w inny sposób, a nieruchomość nie może być nabyta w drodze umowy. Następuje na rzecz SP lub jednostki samorządu t. za odszkodowaniem równym wartości wywłaszczanej nieruchomości. Decyzję o wywłaszczeniu bądź zwrocie wywłaszczonej nieruchomości (gdy stała się zbędna) wydaje starosta.

27. Współwłasność ? pojęcie, rodzaje (ułamkowa, łączna ? różnice).

Prawo własności niepodzielnie należy do kilku osób = każdemu ze współuprawnionych przysługują wszystkie atrybuty p. własności, uprawnienia każdego są jednakowe, różny może być tylko ich zakres. Rzecz należy niepodzielnie do wszystkich, a ich udziały mogą być jednakowe lub różne. Według orzecznictwa i doktryny współwłasność to odmiana prawa własności, do współwłasności stosuje się wprost przepisy odnoszące się do p. własności. Przepisy o współwłasności stosuje się w drodze analogii do wspólności innych praw (użytkowanie wieczyste, współposiadanie, wspólność prawa najmu, majątku spadkowego).

Art. 195. Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność).

3 cechy: jedna rzecz (ruchoma/nieruchoma) ? należy do kilku osób ? którym prawo własności przysługuje niepodzielnie (rzecz nie jest podzielna i żaden ze współwłaścicieli nie ma wyłącznego prawa do fizycznie określonej części rzeczy, a przysługuje mu prawo do całej rzeczy, ograniczone jedynie prawem innych współwłaścicieli) czyli jedność przedmiotu, wielość podmiotów i niepodzielność wspólnego prawa

Art. 196. 1. Współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną.
2. Współwłasność łączną regulują przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika. Do współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się przepisy niniejszego działu.

Czyli współwłasność może być albo ułamkowa albo łączną. Współwłasność ułamkowa jest samoistnym stosunkiem prawnym, nie związanym z żadnym innym stosunkiem. Współwłasność łączna opiera się zawsze na określonym stosunku osobistym, względem którego pełni rolę służebną, np.: 1. współwłasność wynikająca ze wspólności majątkowej małżonków, która jest zależna od stosunku osobistego (małżeństwa) i ma służyć zapewnieniu warunków materialnych rodzinie; 2. współwłasność wspólników spółki, która nie ma osobowości prawnej, tj. s. cywilnej, jawnej, komandytowej. Współwłasność ta istnieje tylko między wspólnikami i ma za zadanie umożliwić wspólnikom osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego.

Współwłasność ułamkowa ? ma byt przejściowy ? ustawodawca ułatwia jej likwidację.
Współwłasność łączna ? byt trwały ? bo spełnia funkcje społeczno ? gospodarcze.

3 podstawowe różnice:
1. we w. ułamkowej każdy współwłaściciel ma swój udział; w. łączna jest współwłasnością bezudziałową
2. współwłaściciel w. ułamkowej może swobodnie rozporządzać swoim udziałem; osobie związanej w. łączną nie można dysponować swoimi prawami do przedmiotów majątku wspólnego
3. w każdym czasie można żądać zniesienia w. ułamkowej; takie uprawnienie nie przysługuje przy w. łącznej

Instytucją p. rzeczowego jest tylko współwłasność ułamkowa.

Powstanie współwłasności ułamkowej:
1. w drodze czynności prawnej (umowa sprzedaży, darowizny gdy jest kilku nabywców)
2. ze spadkobrania (spadek przechodzi na kilki spadkobierców)
3. z mocy samego prawa (zasiedzenie przez kilka osób; pomieszanie i połączenie kilku ruchomości)
4. z orzeczenia sądowego (sąd przyznaje własność rzeczy kilku osobom)

Udział- wyraża zakres uprawnień i obowiązków współwłaściciela w stosunku do rzeczy wspólnej, określony ułamkiem. Część ułamkowa wspólnego prawa własności. Przysługuje WYŁĄCZNIE współwłaścicielowi, w odróżnieniu od prawa własności całej rzeczy, które należy NIEPODZIELNIE do wszystkich współwłaścicieli. Właściciel ma względem swojego udziału (tylko udziału!!!) pozycję wyłącznego właściciela.
Gdy wielkość udziałów nie da się jednoznacznie ustalić, domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Oczywiście jest to domniemanie obalalne.

Art. 198. Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. ? rozporządzanie to może polegać na:
1. zbyciu udziału ? w drodze umowy sprzedaży, darowizny, zamiany. To uprawnienie tylko wyjątkowo podlega ograniczeniom, np. przy sprzedaży udziału we współwłasności gospodarstwa rolnego pozostałym współwłaścicielom przysługuje ustawowe prawo pierwokupu; do zbycia udziału w przedmiocie należąc